Ísafold - 28.10.1916, Qupperneq 2

2
IS A F OL D
Utgerðarmenn.
Sigurjón selnr beztar og sterkastar amerískar
snyrpinætur. — Sendið pantanir í tíma.
Allar upplýsingar gefnar í
Netaverzlun Sigurjóns Péturssonar,
Símar 137 og 543. Hafnarstrætl 16. Símnefni »Net<o
1 % miljón manna að vinna Vioo
af hinu hertekna landi. —
En dæmið um 1/s% landi
sem kostaði % miljón manna er
ekki alveg eina einfalt og manni
virðist í íljótu bragði. Það er víst
og satt að Þjóðverjar hafa við
Somme alt af hopað hingað til.
Haldi því áfram, er viðbúið að
það haíi áhrif á framtaksþrek 0g
þolgæði dátanna. Hervísindin hall-
ast mjög að því, að ekki verði
reiknað með tölum oglínumhvern-
ig fara skuli að; tillit verði og
að taka til þess, að sálarástand
hermannanna sé í sem beztu lagi,
þeir tapi ekki trúnni á »mátt sinn
og megin*. — Af því eru og
sprotnar allar flugufregnirnar og
missagnirnar, er hernaðarþjóðirn-
ar koma á loft, sér í vil, og her-
mönnum sínum til uppörvunar.
Nýlega kom sú fregn til Amst-
erdam, að Þjóðverjar hefðu látið
það boð út ganga, að alt skyldu-
lið þýzkra liðsforingja, og aðrir
Þjóðverjar, er flutt hefðu til Belgíu,
yrðu að vera komnir til Þýzka-
lands fyrir 1. okt. — Astæðan
fyrir skipun þessari er ókunn, en
sú getgáta fylgdi fréttinni, að Þjóð-
verjum þætti varlegra að vera
við því búnir að flytja bækistöð
sína alla úr Belgíu.
Frá Bretum.
Ensk blöð hafa undanfarið fjall-
að mikið um það nauðsynjamál,
hvernig auka ætti herinn. Ekki
væri það nóg, að þeir hefðu komið
nægilegum herafla af stað í bili,
heldur þyrfti nægur forði æfðra
manna að vera til taks, er þar að
kæmi. 3 leiðir þóttu mögulegar,
til þess að auka útboðið og hækka
aldurstakmarkið upp til 45 ára,
þ. e. að menn til þess aldurs yrðu
herskyldir; að bjóða út lið á ír-
landi, eða að herða á kröfunum
innan hinna núverandi aldurs-
takmarka, þ. e. að margir þeirra
er undanþágu hafa fengið hingað
til, t. d. vegna þess að þeir hafa
verið opinberir starfsmenn, þeir
verði nú teknir í herinn. Var
sú leiðin kosin, og búast Bretar
við, að fá á þann hátt, 1 miljón
manna upp úr krafsinu, er sé bú-
inn til bardaga 1. júní næsta ár.
Loftáráðir.
Aðfaranóttina 25. sept. gerðu
Georgea, sem af mörgum áhangendum
sínum eru skoðaðir litlu óakeikulli i
kenningum aínum en páfiun er skoð-
aður meðal kaþólskra manna. Þetta
trúnaðartraust gefur þessum flokkum
afarmikinn styrk í hinni pólitisku bar-
áttu, og er það vísu ekki illa farið, því
að markmið þeirra beggja er gott og
göfugt, að stuðla að meiri jöfnuði og
róttlseti í fólagslífinu, en hins vegar
hlýtur það að gera þá einstrengings-
lega og óbilgjarna gagnvart annara
skoðunum. Hafa þeir sjálfir fengið á
því að kenna, því að þeir standa mjög
öndverðir hvor gagnvart öðrum, enda
eru það ekki bara smáatriði, sem þeim
ber á milli um. Kenningar þeirra eru
þvf ekki beinlínis heppilegasti grund-
völlurinn til að byggja fræðslurit á,
það gefur ekki sem be/.tar vonir um,
að fræðslan verði óhlutdræg. En þó
að tímarit það, sem hér um ræðir kalli
sig sjálft fræðslurit, virðist samt 1. hefti
þess bera með sór, að því só öllu frekar
ætlað að vera vakningarrit til 'þess að
vekja menn ti) umhugsunar um þjóð-
félagsmálefni og til meðvitnndar um
það, sem aflaga fer, og má vera, að
það takmark náist fult eins vel, þó
ekki' sé hirt um að forðast ailar öfgar
og ýmislegt só látið fljóta með, sem
frekar byggist á trú en skoðun.
Þjóðv. stórfelda loftárás á Eng-
land. Beindu þeir skeytum sínum
helzt að Lundúnum að vanda.
Næsta óljós er tilgangur Þjóð-
verja með þessum sífeldu loft-
árásum. Eftir frásögn Breta þá
er tjón það sem loftskipin gera
alveg hverfandi við allan þann
kostnað er loftfarir þessar hafa í
för með sér. Loftvarnir Breta
fara síbatnandi, svo í þetta sinn
t. d. skutu þeir eldi í 2 af loft-
skipunum og fuðruðu þau upp í
vetfangi og steyptust til jarðar.
í alt voru loftskipin ein 12 og
sáluðu Þjóðverjar um 30 manns
en særðu 100. Nærri má geta að
mestur hluti þeirra sem bíða tjón
og bana eru friðsamir borgarar,
jafnvel börn og konur sem karlar.
Er Þjóðverjar koma heim í ríki
sitt eru frásagnir þeirra á þá leið,
að sprengikúlur þeirra hafi gert
mikið af sér, því þeir hafi séð
mikla elda og marga úr loftinu.
Hvað brennur geta þeir ekki vitað.
Sé tjón Breta ekki verulegra en
þeir segja frá, má telja aðal-
árangur af loftförum Þjóðverjans
auknar glæður á þjóðarhatur þeirra
tveggja heimsþjóðanna — og ekki
annað.
Aðal-gagnið af flugmönnunum
er á alt öðru sviði í þessum ófriði.
Þeir*eru látnir fljúga yfir stöðvar
óvinanna, til þess að hægt sé að
beina stórskotunum á rétta staði.
Hafa flugmenn Frakka og Breta
unnið þeim mikið gagn á þann
hátt við Somme. En stóru loft-
skipin Þjóðverja eru óhæf til þess.
Þau geta ekki hætt sér í loft upp
að degi til, því þá eru þau of
hægur skotspónn fyrir óvinina.
Þau eru svo stór um sig. Verða
þau því að koma eins og þjófur
á nóttu, varpa kúlum sínum út í
næturmyrkrið og láta ráðast hvar
þær lenda. —
»
Þingsetningarræða kanzlarans.
Þ. 28. sept. var ríkisþingið sett
í Berlín. Hélt kanzlarinn ræðu
mikla er hefir vakið eftirtekt.
Undanfarið hafa mótstöðumenn
hans þar í landi reynt til þess
að gera hann valtan í sessi, með
því að dylgja með, að hann bæri
ekki eins fjandsamlegan hug til
Breta eins og vera ætti. Höfðu
þeir það til merkis um hugarþel
Auk inngangsgreinar ritstjórans eru
í þessu 1. hefti tvær aðrar gieinar, sem
líka má skoða sem nokkurs konar for-
mála fyrir ritinu, j>Stríðið« eftir Bene-
dikt Jónsson frá Auðnum og »Jarð-
vegurinn« eftir Benedikt Bjarnarson.
Margt er vel sagt í greinum þe3sum,
einkum hinni síðarnefndu. Brýna þær
alment fyrir mönnum yfirburði sam-
vinnu og samhjálpar fram yfir blinda
samkepni, en fara lítt út í einstök
atriði.
Aftur á móti hefir ritstjórinn í grein,
er hann nefnir»Auðsjafnaðarkenningar«,
skýrt frá einkaskattskenningu Henry
Georges, um að afnema alia núverandi
skatta og tolla og Jeggja í þeirra stað
skatta á jarðir og lóðir, er nemi al-
mennum peningavöxtum at' verði þeirra.
Verður ekki annað sóð, en að hann
hafi fallist á hana í hennar öfgafylstu
mynd. Að eins virðist hann vera í
nokkrum vafa um, að skatturinn só
einhlítur í stað allra anuara skatta, að
minsta kosti fyrst í stað, og verði því
að hafa með honum erfðafjárskatt og
tekjuskatt til þess að niðurjöfnunin
komi betur við opinbera starfsmenn,
sjómenn og peningamenn. Virðist þetta
líka bera vott um, að hann só ekki
alveg sannfærður um, að skatturinn
komi róttlátlega niður, ef hann stendur
hans til Breta, að hann hafði verið
þess valdandi að Þjóðverjar drægju
úr harðýðgi kafnökkvanna gagn-
vart sjófarendum. Hafa þeir eins
og kunnugt er verið næsta spakir
í sumar.
En í ræðu þessarri farast kanzl-
aranum þannig orð meðal annars,
að hver sá stjórnmálamaður þar
í landi, sem láti nokkur tæki ónot-
uð til þe8S að stytta stundir ófrið-
arins, hann eigi skilið að vera
hengdur. Ber hann það af sér
sem tilhæfulausan uppspuna, að
hann hafi legið á liði sínu i nokkru
því, er leyst gæti þjóðina úr þeim
vanda, er hún væri í.
Eftir ræðu þessari raá búast við
að kafnökkvarnir taki til óspiltra
málanna á nýjan leik. —
Eins og kunnugt er var það
mikið fyrir milligöngu Wilsons
forseta að dregið var úr aðgerðum
þeirra í vor. Nýlega er sendi-
herra Bandaríkjanna í Berlín, Ger-
ard, farinn áleiðis til New York.
Getum er leitt að því, að erindi
hans sé að friða Wilson, er kaf-
nökkvarnir fltja upp á nýjum
hildarleik.
Frá Rússum.
Um þ. 18. sept. blossa upp or-
ustur í Karpathafjöllum og víðar
í Galizíu. Hefir þar verið kyrt
nú um hríð. En er Rúmenir biðu
hvern ósigurinn á fætur öðrum í
Dobrudscha, fyrir her Mackenzens,
þá urðu Rússar að gera Þjóðverj-
um einhvern óskunda, til þess að
létta undir með Rúmenum. Aform
Rússa með árásum þessum er að
minsta kosti álitið eitthvað á þá
leið, því varla er hægt að búast
við, að þeir geti hugsað sér að
nokkur úrslit verði þar um slóðir
á þessu missiri. Fyrst og fremst
er þegar vetrarveður þar suðurí
fjöllunum, oft talað ura kafald og
snjó í þessum mánuði þar syðra;
og það sem verra er, Rússar eru
ekki lengur byrgir með skotfæri.
Hafa þeir haft það sama lag á,
í þessum síðustu árásum og í
byrjun ófriðar, að henda ógrynni
liðs út fyrir byssukjafta Miðveld-
anna. I sumar meðan Brussilow
barði mest á Miðveldunum, var
enginn hörgull á skotfærum í liði
Rússa. Héldu menn þá, að nú
væru Rússar loksins búnir að auka
svo skotfæraframleiðslu í landinu
einn sór. Annars gerir hann lítið úr
öllum mótbárum gegn skattinum.
Þeirri mótbáru, að skatturinn só rang-
látur gagnvart núverandi jarðeigendum
og þeir verði því að fá uppbót á honum,
svarar liann á þá leið, að henni só mest
hildið fram af blindri eigingirni jarð-
eigenda, það nái engri átt að þjóð-
fólagið bæti þeim fyrir, þó það leggi
skatt á það, sem þeir hafa ranglega
haft tekjur af áður. Hór kemur fram
hinn rétttrúaði Georgisti, er telur það
bliuda eigingirni af manni, sem keypt
hefir )and eða lóð fullu verði, að kippa
sór nokkuð upp við það, þó hann verði
að greiða < skatt fulla vexti af kaup-
verðinu, enda þótt þeir, sem keypt hafa
annarskonar arðbærar eignir þurfi ekkert
að greiða. Að taka fulla vexti af jarðar-
verðinu er auðvitað alveg sama og að
gera jarðeignina upptæka og svifta eig-
andann eign sinni, sem hann hefir átt
að réttum landslögum, en slíkt er aug-
Ijóst ranglæti, ekki sízt þegar ekkert er
jafnframt hróflað við öðrum eignum, sem
þó eru engu betur fengnar yfirleitt, svo
sem fjársöfnum gróðabrallsmanna, út-
gerðar-, iðnaðar- og verzlunar-burgeisa.
Að skoða jarðeignina eina sem rang-
fengna eign, sem sé rótttæk af því
opinberaán nokkurs endurgjalds, kemur
lika algerlega í bága við réttlætistilfinn-
og aðflutninga til landsins að þeir
gætu notað sömu hernaðaraðferðir
og hinar þjóðirnar. En nú er
komið á daginn, að þegar á herðir
verða þeir uppiskroppa. Aðflutn-
ingar til landsins eru enn svo
örðugir. Brautin ein til Archan-
gelsk við Hvítahafið, og langa
brautin alla leið austur til Kyrra-
hafs getur ekki flutt nægar birgðir
til þess, að þeir geti leyft sér
gegndarlausan austur á móti Mið-
veldunum mánuðum saman. Er
nú af sem áður var, nú geta Mið-
veldin ekki lengur notáð sér skot-
færahörgul Rússa — hafa nóg
með að sinna öðrum óvinum.
Er Rúmenir fóru að spjara sig
í Dobrudscha varð lítið úr árásum
Rússa og er búist við, að hver
liggi nú þar sem hann er kominn
alt til vors.
Frá Rúmenum.
Eins og fyr er frá sagt, varð
hinn þýzki hershöfðingi Maeken-
zen, er stjórnar Miðveldahernum
í Dobrudscha, hinn sigursælasti
þar sem fyr. Er hann hafði unnið
kastalann Silistra hélt hann svo
viðstöðulaust áfram norðureftir.
Á tímabili var hann langt
kominn að umkringja mikinn
hluta af her Rúmena. Átti
hann þó næsta langt eftir til járn-
brautarinnar milli Cernavoda og
Constanta. En svo er að sjá sem
hann hafi hætt her sínum helzt
til langt, því skyndilega verður
hann að hörfa til baka. Það var
þ. 20. sept. Geta Rúmenir þá
alt í einu náð yfirtökunum og
verður Mackenzen að hopa alt
að 25 km. suður á bóginn.
Síðan hefir lítið gerst þar mark-
vert.
ingu almennings, og er því varla aö
furða, þó aö jarðeigendur ajálfir sóu
svo eigingjarnir að vilja ekki iáta taka
eign sína frá sór bótalaust. Þar með
er auðvitað ekki sagt, að ríkið hafi
engan rótt til að skerða eignir borg-
aranna með sköttum, heldur að eins
að skerðing sem þessi só ranglát gagn-
vart núverandi jarðeigendum. Allt öðru
máli er að gegna um verðhækkun þá,
sem verður í framtíðinni án tilverkn-
aðar jarðeiganda. Það eru allmiklar
ástæður, sem mæla með því, að hún só
lögð undir ríkið og það væri ekki rang-
iátt gegn jarðeigendum, því að sú verð-
hækkun kæmi þá aldrei í þeirra eign,
en af praktiskum ástæðum getur þó
varla komið til naála að taka nema
nokkurn hluta af henni.
Af hálfu sósíalista er ein grein í
ritinu, sem mun eiga að skoðast sem
hrein fræðiritgerð. Hún er eftir Jónas
Jónss«n frá Hriflu og nefnist »Mark-
aðsverð«. Leitast hann þar við að
sanna, að verðkenning sóslalista (eða
réttara sagt Karl’s Marx’s), að vöru-
verðið miðist við vinnuna eina, só hin
eina rétta1). Sem fræðiritgerð er grein
T) Greinarhöf. kallar alstaðar kenn-
inguna um, að verðið miðist við vinn-
una eina, kenningu jafnaðarmanna
Furðu hefir það þótt gegna, hve=
lélega Rúmenir voru undir ófrið
búnir í Dobrudscha. En sú skýr-
ing hefir fengist á því, að þeir
hafi alls ekki ætlað sér í ófrið
við Búlgara. Hafl viðbúnaður
þeirra allur beinst að aðförum
gegn Ungverjum í Siebenbúrgen,.
Búlgarar hafl einnig alt af látið
svo, sem þeir vildu helzt vináttu
Rúmena.
Miðveldismenn, sem hafa augun
allsstaðar eins og kunnugt er, þótt-
ust vita, að Rúmeuar væru ekki
tilbúnir í ófrið, og því kom þeim
það enn frekar á óvart. Segja
þeir nú, að það bendi á,, að Rú-
menum hafi verið þröngvað í ófrið,
að þeir skuli sjálfir hafa slitið
friði, áður en þeir voru vígbúnir
til fulls. — En á hinn bóginn
segja Rúmenir, að þarna sjáist
hve sjálfstæðir Búlgarar séu, þeir
láti Þjóðverja siga sér strax af
stað og þeim, Þjóðverjum, þóknist.
Ekki sé hægt að tala um sjáif-
stæðan her Búlgarar hann sé að
eins herdeild undir þýzkri stjórn.
Um miðjan sept. var Sarrail
kominn af stað fyrir alvöru gegn
Búlgurum í Makedoníu. Síðan
hefir hann heldur unnið á.- Snarp--
astir í ásókninni eru vesalings
Serbar og hafa þeir að mestu rekið
Búlgara út úr Makedoníu að sín-
um parti, þ. e. á því svæði sem
þeir sækja á. Spölkorn norðar í
Serbíu er bærinn Monastir. Þang-
að ætla Serbar sér fyrst og fremst,-
— Þann 17. sept. náðu þeir bæn-
um Nide Planina, sem er rétt á
landamærura Serbíu, og um líkt
leyti náðu Frakkar bænum Flor-
ina, sem er rétt nyrzt í Make-
dóníu. — Eru Samherjar því þegar
langt komnir að reka Búlgara úr
Makedóníu.
þessi fyrir neðan allar hellur og húnf
er skrifuð í þeitn tón, sem algerlega
er ósamboðinn fræðsluriti og yfirleitt
sórhverju riti, sem ekki vill að eins'
vera æsingarit. Höf. byrjar undir eins
á því að greina úlfana frá hjörðinní.
Allir vísindamenn, sem eru á annari
skoðun en sóslalistar um myndun verðs-
ins, eru annaðhvort »auðmenn« eða
»þeirra fylgifiskar«, »menn, sem í
raun og veru leita ekki sannleikansr
heldur reyna að fela hann til að bjarga.
fornu misrótti frá bráðum bana«, »vís-
indalegir kolkrabbar, sem eru hafðir á-
ferli til að grugga leiðina og villa sýn«.
Þenna vitnisburð fá hjá höf. kennend-
ur i auðfræði (eða þjóðbúfræði) við
flestalla háskóia um víða veröld og
auk þess meginþorri þeirra, sem um
þau efni hafa ritað, svo að það er
ekkert smáræðishlass, sem hann færist
(sósíalista), og er það rótt að því leytí,
að hún er runnin frá Karl Marx og
því skoðuð sem óhagganleg trúarsetn-
ing af ýmsum sanntrúuðum sósíalistum.
En hins vegar hafa þó ýmsir rithöf-
undar sósíalÍBta viðurkent, að sleppa
yrði þessari kenningu vegna þess, að
hún kæmi í bága við virkileikann. Eigi
að síður eru þeir þó taldir fullgildir
sósíallstar eftir sem áður, og sýnir það,
að kenning þessi er ekki nauðsynleg
máttarstoð undir sósíallstastefnunni.