Ísafold - 01.11.1916, Page 1

t
Kemnr út tvisvar
i viku. Verðárg.
5 kr., erlendis 7'þ
kr. eöa 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjau júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
iu bó til útgefanda
fyrlr 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus vl3 blaðið.
XLIII. árg.
.AlþýOafél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—0
Öorgarötjóraakrifstofan ,opin virka íaga 11—8
Btojarfóg yíadkrifstofan opin v. d. 10—2 og
Bflojargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og B—7
íglandsbanki opinn 10—4.
K.í .U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd,—10 siöd.
Alm. fandir fid. og sd. 8*/» síöd.
Landakotskirk.ja. Guösþj. 9 og 8 á heigum
Xiandabotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Jjandsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landabókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—3
La.ndsbúnaöarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Land&féhirðir 10—2 og 5—6.
L*ndsskjala5afm& hvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Listasafnið opi& hvein dag kl. 12—2
.^Náttúrugripasafni& opi& lJ/a—2x/a á sunnu-b
.Póst-húsih opi& virka d. 9—7. eunnud. 0—1.
Samábyrgö Islands kl. 1- 5.
ÆHjórnarráÓsskrifatofurnar opnar 10—4 dagl.
Taisimi iteykjavikur Pósth. 8 opmn 8—12.
Vífilsta&ahælió. Heimsóknartími 12—1
■>jóðmenjasafni& opið hvern dag 12—2
Um seðlaútgáfu og fyrir-
komuiag seðiabanka.
Bráðabirgðasvar til B. Kr.
II.
BankaseBlavizka B. Kr. dæmd af
erlendum sérfræðingum.
Eg gat þess í fyrsta kafla þess-
arar greinar (í Isafold 11. okt.),
að mér virtist hr. B. Kr. í skrif-
um sínum um bankamál vera lik-
ari f remur óhlutvöndum málfærslu-
manni en óhlutdrægum fræðara
og að hann ennfremur virtist
bresta þekking á ýmsum atriðum
þessarra mála.
Mér dylst það t. d. ekki, að
undirstöðu-Tcórvillan í þessum skrif-
um hjá, hr. B. Kr. er að hann
annaðhvort þelckir eicJci aðalkost
bankaseðla í viðskiftalífinu eða, —
sem eg síður vil gera ráð fyrir
— dylur þá þekking, þ. e. gerir
sig sekan um óhlutvendni.
Af hinni löngu, en ekki ætíð
ljósu ritgerð hr. B. Kr. verður
ekki annað dregið en að hann
skoði bankaseðilinn vera aðeins
fulltrúa myntar, sem til sé, er not-
aður sé í myntarinnar stað, af þvl
hann sé handhœgri i vöfum, spari
flutning á mynt o. s. frv.
Hann segir á fyrstu bls. rit-
gerðar sinnar, að hann hafi áður
bent á, »að eigi væri einhlítt né
hættulaust að gefa út banka-
seðla eftir því, sem svonefnd gjald-
miðilsviðskiftaþörf krefði, heldur
yrði mynt i landinu að vaxa að
sama skapi, sem bankaseðlum fjölg-
ar og gjaldmiðilsþörfin vex«. (Let
urbr. mín). Hann segir ennfrem-
ur á sömu bls. að öll lönd, sem
hann þekki til og gefi út banka-
seðla »takmarki útgáfu þeirra að
minsta kosti svo, að eins mikið
sé af gullmynt í landinu á öll-
um timum sem seðlunum nemur,
sem í umferð eru«. Hann talar
um á bls. 6 þá grundvallarhugs-
un allra landa, sem gefa út banka-
seðla, »að aldrei sé þó minna af
mynt í landinu en sem svarar
seðlum þeim, sem í gangi eru á
hverjum tima«.
Eg get eigi betur skilið hr. B-
Kr. en að hann telji myntirnar
hinn eina eðlilega gjaldmiðil og
að hann því álíti að í landi, þar
sem gefnir eru út seðlar eigi að
Reykj.ivík, miðvikudagian i. nóvember 1.916.
82. tölublað
haga öllu peningaveltufyrirkomu-
laginu eins og mynt ein væri i
gangi, auka myntina um leið og
seðlarnir eru auknir, en leyfa að
minka hana, þegar dregið er úr
seðlaútgáfunni.
Þetta er sama villan og haldið
var fram af fylgismönnum hinn-
ar svonefndu »currency«-kenning-
ar á Bretlandi snemma á 19. öld,
kenningar, sem nú er löngu kveð-
in í kútinn og mun nú eiga fylg-
ismenn fá, nema þenna þjóðbanka-
speking hér hjá oss, sem er svo
íhaldsamur að vera hér um bil
100 ár á eftir tímanum.
Um þessa »currency«-kenning,
sem hr. B. Kr. virðist fylgja, seg-
ir hinn einkar-varfærni banka-
fræðingur William Scharling pró-
fessor m. a. í bók sinni »Bank
politik« bls. 150.
»Ef framkvæma á currency-
kenninguna nákvæmlega yrði það
til þess, að fyrirkomulag seðla-
banka yrði líkt og bankanna í
Amsterdam og Hamborg á sínum
tíma, þannig, að seðlarnir yrðu
aðeins ávísanir á fúlgur þær, sem
í bankanum liggja i mynt og
ómyntað og svöruðu nákvæmlega
til þeirrar fúlgu. Allur ávinning-
urinn við að nota bankaseðla yrði
þá, að þeir væru handhægari
gjaldmiðill en sjálf myntin. En
öllu tilkalli til að nota seðilinn
sem lánspniðll er alveg slept«.
(Leturbr. mín). Afleiðingin er sú,
að peningaumferðin missir þann
sveigjanleika (Elasticitet), sem
notkun bankaseðla veitir henni
og hún á bágt með að ^era án
0. s. frv.c
Eg hefi undirstrikað orðið láns-
miðil (Kreditmiddel) af því að
það er einmitt sá eiginleiki, sem
einkum fyrir þjóð með litlum
peningaviðskiftaþroska eins og
oss, er ef tiÞvill aðalkostur banka-
seðla. Og þann kost þekkir
Landsbankastjórinn auðsjáanlega
ekki eða þá, að hann vill ekki
halda honum á lofti, af því hann
»passar ekki í kramið« í hinu
einhliða málfærsluskjali, sem rit-
gerð hans vitanlega er.
Það er bankaseðillinn, sem
lánsmiðill, er fleygt hefir áfram
viðskiftahögum margra þjóða í
upphafi. Eg get ekki stilt mig
um að tilfæra hér orð nafnkunns
bankafræðings, Skotans Andr.
Will. Kerr í bók hans: Scottish
banking, London 1898 bls. 85 og
89—90.
Hann segir:
»Hvað hefðu bankarnir okkar
skozku verið án seðlaútgáfu
þeirra? Já, hvað hefði Skotland
verið, án seðlaútgáfu? Það eru
bankaseðlarnir, sem gerðu landið
að menningarlandi, sem veiddu
fiskinn við strendur landsins,
hleyptu vexti í verzlun landsins
og iðnað, er aftur á sína hlið
urðu til þess að útvega bönkun-
um þau innlán (deposita), sem
gert hafa bönkunum það kleift
að bjóða mönnum þau kosta kjör,
sem þeir gera, hver i sínum
verkahring. Takið af bönkunum
frelsi þeirra til að gefa út seðla,
og skozku bankarnir verða að
loka mörgum útibúa sinna, auka
útgjöld sín og ef til vill setja upp
vextina af útlánum sínum«.
Hér er sannarlega ekki um
neina BjörnsKristjánssonarbanka
seðla að gera þ. e. myntfolltrúa
heldur einmift seðla, sem eru
lánsmiðlar ógulltrygðir.
»Ef það væri ekki seðlaútgáfu-
rétturinn«, segir Kerr ennfremur,
»og fúsleikij fólks til að taka seðla
sem góða og gilda borgun, hefðu
bankarnir aldrei haftráð á að stofna
einu sinni þriðja hlutann af úti-
búum þeim, sem þeir hafa gert.
Astæðan til þess er einföld. An
seðlaútgáfuréttarins verður hver
banki á öllum stöðum þar sem
hann starfar, að halda sjóðeign
sinni í mynt eða seðlum annarra
banka, sem er honum jafn óhag-
stætt eins og mynt væri. Sjóð-
urinn — í þessari mynd —
myndi baka bönkunum svo mikið
vaxtatjón, að heljarmikil viðskifti
þarf til að standast það. Senni-
lega eru það ekki nema 1—2
hundruð bæir í öllu Skotlandi,
sem gætu staðist þetta bankafyr-
irkomulag. En þegar banki get-
ur 'haldið sjóó sínum í seðlum,
sem hann má setja út í veltuna
er hann fær um að auka starfs-
svið sitt til héraða, sem ella væri
honum alveg ókleift að ná til.
Það er af þessari ástæðu, hérum
bil eingöngu, að skozku bankarn-
ir hafa getað fjölgað svo útbúum,
að Skotland er frægt orðið, sem
það land, er hefir fleiri banka,
borið saman við fólksfjölda en
nokkurt annað land í heimi*.
Svona lítur nú þessi sérfrœðing-
ur á málið og er það eins og
menn sjá, talsvert öðrum augum
en hr. B. Kr., sem í þröngsýni
sinni vill draga svo úr notkun
bankaseðla, að kyrking mundi
hleypa í alt viðskiftalíf vort.
Og eg skal loks gleðja B. Kr.
með ummælum enn eins sérfrœð-
ings í þessum efnum, ei sýna
hversu gersamlega rangt haun
hefir fyrir sér í skoðunum sínum
á eðli bankaseðla og útgáfufyrir
komulagi, sjálfsagt af þekkingar-
leysi fremur en hinu, sem áðut
mintist eg á. Þessi sérfræðingur
er hinn nafnkunni sænski þjóð-
megunarfræðingur prófessor Knut
Wicksell.
I bók sinni hinni miklu: »Före-
lasningar i Nationalekonomi« segir
hann meðal annars (Första Delen:
Haft II. Om penningar och kredit)
bls. 86 87.
»í landi eins og voru (Sviþjóð)
stendur svo á, að leyft er að gefa
út seðla, hljóðandi á smáfúlgur.
Þess vegna sést höfuðmyntin,
gullið, sama sem alls ekki í um-
ferð og raálmforði bankahiia hefir
enga aðra þýðingu en að vera
varasjóður fyrir hugsanlegar
greiðslur til útlanda. Vi, ðist þvi
óhætt að fullyrða, að hann (málm-
forðinn) megi, án þess nokkuð
geri til, vera svo lítill sem vera
vill, að því er.til innanlandsvið-
skifta kemur, þarfarinnar á gjald-
miðli til hennar.
öðru máli er að gegna um
England og Frakkland þar sem
bannað er með lögum að gefa út
smáfalguseðla — og raunar einnig
um Þýzkaland, sem eins erástatt
um, að undantekinni nokkurri
fúlgu pappírspeninga, sem rikið
gefur úr, (Reichskassensheine).
Þessi lagaákvæði valda því, að
mikið þarf af rnynt í umferð og
sjálfur málmforði bankanna er
oft nauðsynlegu rfyrir innanlands-
viðskifti. Ef vöruverð hækkar
eða viðskiftaveltan vex, þá þarf
meiri mynt til innanlandsviðskifta
og hún er fyrst og fremst tekin
úr bönkunum af innieign, án þess
annað innlán komi í staðinn. . .
Ef ley'fðír væru smáfúlguseðlar,
væri fyrir innanlandsviðskifti nóg,
að bankarnir í stað málmforðans
hefðu nóg af seðlum þ. e. ónotuðu
lánstrausti bankans.
... I ritum um bankamál frá
miðri 18. öld rekur maður sig
stundum á, að mikil nauðsyn sé
a, ef viðskiftafyrirkomulag lands-
ins eigi að vera trygt, að mikið
af mynt sé í umferð.1) En það
*) Sama heldnr B. Kr. fram í sinni
ritgerð.
er erfitt að skilja, á hverju sú
skoðun byggist; miklu fremur má
segia, að eins og ástandið er nú,
geti þetta orðið truflunar-upp-
spretta fyrir viðskiftin, Peninga-
málum hvers lands er mikið bet-
ur komið, ef öll mynt liggur í
sjálfum bcnkunum, svo að hægt
sé að grípa til hennar, ef fram-
kvæma þarf greiðslu út úr land-
inu.«
Eins og menn sjá, þeir er les-
ið hafa greinar B. Kr. eru þessi
ummæli prófessors Wicksell full-
komnir löðrungar á seðlafyrir-
komulags-spilahúsið, sem hr. B. Kr.
hefirtildraðupp, sennilega af þekk-
ingarleysi eða þá að hann hefir
rekist á löngu úreltar og yfir-
gefnar kenningar um þetta efni
og hirt þær ómeltar af því þær
»pössuðu í kramið«, er hann þurfti
að fara að »fræða« íslenzku þjóð-
ina um bankamál. .
[Framh.]
Um
álit eftirlauna og launamálanefndariuuar,
sem skipuð var með konungsúrskurði
9. deseraber 1914.
Eftir Indriða Einarsson skrifstofustjóra.
Nefndarálitið er 380 bls. i fjögra blaða broti, og því fylgir
landabréf af íslandi yfir lögdæmi, þing og tollhéruð, eins og þau
eiga að verða eftir tillögum meiri hluta nefndarinnar.
I.
Ettirlaunin á þingmálafundunum.
Nefndin les sig í gegnum alla þingmálafundi á landinu, sem
finnast í skjalasafni Alþingis. Einkennilegast af öllum þeim hlutum
finst mér að nefndinn þyki: »Bænarávarp til alþingis* úr Skafta-
fellssýslu, sem sækir um þá náð hjá alþingi að það lögleiði sem
allra fyrst, að enginn embættismaður fái eftirlaun sem sætt hefir
kæru fyrir embættisgerðir »án þess hann með dómsvottorði sanni
að ákæran hafi verið röng, og ekki heldur sá, sem ekki hefir kom-
ist hjá útlátum fyrir galla á embættisfærslunni, og nái þetta til
allra eins, bæði þeirra, sem kynnu að fá eftirlaun og hinna, sem
búnir eru að fá þau«. Ekki get eg sagt, að mér þyki þetta skjal
merkilegt við fyrstu sjón. En sá sem les það með athygli getur
séð að það er stýlfært af vitgrönnum manni, að hann hefir verið
hreppstjóri 1878—79, því að hann segir i skjalinu að hreppstjórar
hafi tapað sínum litlu launum 1878; að hann hefir kært sýslumann-
inn sinn fyrir amtmanni eða landshöfðingja; að hann hefir ekki
fengið það svárið upp á kæruna, sem hann vildi, og hefir haft
betri trú á dómstólunum en Hilmari Finsen. Enn fremur má sjá
af bænarávarpinu, að hreppstjórinn muni hafa verið þingmaður og
ætlað að sigra þar yfir sýslumanninum, en það fór á sömu leið,
eg gizka þess vegna á, að hann hafi kannske verið annarhvor hinna
háttvirtu þingmanna, sem í þá daga var kallaður »þingsins uxi eða
þess asni«. Sýslumaðurinn taldi fram 150 hundruð lausafjár, hann
var stórbóndi hversdagslega, en sýslumaður í hjáverkum. I stjórn-
artíðindunum litlu fyrir 1881 er vítabréf til sýslumannsins í Skafta-
fellssýslu Árna Gíslasonar út af kæru fyrir meðferð á strandupp-
boði, þar sem þessi setning er þrítekin: »Landshöfðinginn getur
ekki látið sér það vel líka« að sýslumaður hafi farið svo eða svo
að. 1881 er sýslumaðurinn farinn frá með eftirlaunum, fluttur burtu
úrsýslunni, þess vegna er orðatiltækið í »Bænarávarpinu« og »nái
þetta .til allra eins, bæði þeirra, sem kynnu að fá eftirlaun og hinna,
sem búnir eru að fd þau«. Sýslumaðurinn var búinn að fá eftir-
launin. Eg sé engan þjóðarvilja i þessu skjali, eg held ekki að
hann finnist þótt það sé sett undir pólitiska smásjá. En hefnigirn-
ina má sjá með berum augum, ef það eru önnur augu en nefnd-
arinnar, sem líta á málið.
Svo koma 2—3 arkir, sem eru skýrslur um eftirlaunamálið á
þingmálafundunum. Þingmálafundirnir eru goðasvör þjóðarviljans,
i