Ísafold - 04.11.1916, Page 1

Kerrmr út tvisvar
i viku. Veiðsrg.
5 kr., erlendis T1/^
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausaaala 5 a.
Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandl skuld-
laus viö blaðlð.
XLIII. árg.
A.lþýr>afél.bókasaín Templaras. 8 kl. 7—8
Borgarstjóraskrifstofan fopin virka óaea 11—8
Bœjaríóg ><askrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn LaufAsv. 5 kl. 12—8 og 5—7
íslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Leatrar- og skrifstofa 8 Ard,—10 siöd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* síbd.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 A helgum
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Ðankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. ÚtlAn 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frA 12—2
L&ndsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafni?) hvern virkan dag kl. 12—2
L&ndssiminn opinn daglangt (9—9) virkn daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Listasafnib opib hvein dag kl. 12—2
Náttúrugripasafnih opib la/a—2*/a A sunnud.
Fósthúsið opib virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
SamAbyrgb Islands kl. 1- 5.
BtjórnarrAbs8krifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjaviknr Pósth.8 opinn 8—12.
Ylfilstaöahæliö. Heimsóknartimi 12—1
J^ióbmenjasafnib opib hvern dag 12—2
Híð öfluga og alþekta
brunabótafélag
W0LGA
(Stofnað 1871)
tekur aö sér allsk brunatryggingar.
AðalumboBsm. fyrir Island
Halldór Eiríksson,
bókari Eimsbipafélagsins.
Umboðsmenn óskast
lIirainxrmiljrTTrrn
Klæðaverzlun h
H. Andersen & Sön. 3
Aðalstr. 16. jj
Stofnsett 1888. Sími 32. 3
þar ern fötin sanmnð flest j
þar ern fataefnin bezt. ]
trrriii wtv 1'HTrm.amWi
Um seðlaútgáfu og fyrir-
komulag seðlabanka.
Bráðabirgðasvar til B. Kr.
III.
Seölavizka B. Kr. i Ijósi reynslunnar
héT á landi.
í öðrum kafla þessarrar rit-
gerðar heíi eg sýnt fram á, að
staðhæflngar hr. B. Kr. og kenn-
ingar um bankaseðla og eðli þeirra
eru allar á sandi bygðar og fært
því til sönnunar ummæli nokk-
urra ágætra þjóðmegunarfræðinga.
Eg 'skal, áður en eg sný
mér að seðlaútgáfunni hér á
landi, bæta við ummælum hins
heimsfræga þýzka þjóðmegunar-
fræðings Adolfs Wagner. JHann
er svo fjarlægur þeirri skoðun,
að gullið sé hinn eini sanni grund,-
völlur seðla-útgáfu, að hann tel-
ur langfullkomnasta grundvöllinn
(das Ideal), víxla og verðbréf í
fórum banTcans, ekki aðeins frá
ódýíleikans sjónarmiði, heldur
einnig til þess að halda uppi
verðgildi seðlanna.
Eg skal svo snúa mér að seðla-
útgáfunni hér á landi, frá því að
hér fer verulega að verða um
seðla að tefla, þ. e. frá því ís-
landsbanki var stofnaður.
Fer hér á eftir skýrsla um
seðlaveltuna, eins og hún heflr
Reykjavii, laugardaginn 4. nóvember 1916.
83. tölublað
verið mest og minst á hverju ári
(seðlarnir króna). taldir í þúsundum
Mest i umferð Minst i umferð
Ár (um mánaðamót) (um mánaðamót) þús. kr. þús. .kr.
1904 960 280
1905 1168 435
1906 1360 530
1907 1405 677
1908 1367 604
1909 1196 708
1910 1586 569
1911 1701 876
1912 1751 920
1913 2105 890
1914 2206 1202
1915 3869 1246
19161) 5201 1969
Af þessu 1 yfirliti má sjá að
seðlaveltan hefir nærri sexfaldast
frá því íslandsbanki tók til starfa.
Það er vitanlegt að myntin heíir
ekki vaxið að sama skapi. En eigi
að síður hafa eigi, sem betur fer,
óheillaöldur þær í peningamálum,
skollið yfir landið, sem hr. B. Kr.
er svo hátt prédikandi um.
Vegna hvers? Vegna þess, að
þær eru, sera betur fer, aðeins
til í heila Landsbankastjórans!
Það er nú vert að athuga og
kynna sér, hvernig á þessarri
seðlaaukning stendur, sem verið
hefir afarmikil, einkum upp á síð-
kastið.
Eru auðvitað til þess ýmsar
ástæður.
Fyrsta og fremsta ástæðan er
að framleiðslan í landinu, eink-
um á sjávarafurðum hefir stórum
aukist, einkum 2—3 síðustu árin.
Verðið á allflestum vörutegundum
heflr tvöfaldast — á ýmsum marg-
faldast — síðan stríðið byrjaði.
Þessi vöxtur í allri framleiðslu
og verðhækkun á þvinær öllum
vörutegundum, innlendum og út-
lendum, hefir vitanlega krafist
miklu meiri gjaldmiðils en áður
þurfti.
Verzlunin er og að verða meira
og meira innlend með ári hverju,
erlendir umboðssalar þvinær með
öllu úr sögunni, eins og vera
ber. Þetta eykur sömuleiðis pen-
ingaveltuna innan lands.
Eg geri ráð fyrir því, að flest-
ir muni á einu máli með mér um
það, að þetta, sem hér er talið
hafa valdið þörfinni á seðlaaukn-
ing — sé landinu stórholt, marki
ágæt framsóknarspor í þjóðlífi
voru. En hitt er jafnvíst, að
ef B. Kr. hefði mátt ráða seðla-
útgáfu-fyrirkomulaginu og í al-
vöru ætlað að framkvæma kenn-
ingar sínar — þá væru framfara-
sporin þessi bæði færri og smærri.
Einkutn á þetta þó við það tíma-
bil, sem hann fjargviðrast mest
út af 0: — síðau stríðið byrjaði.
Frá þeim tima hefir verið ill-
kleift og afarkostnaðarsamt að
flytja gjaldmiðil frá útlöndum til
íslands. Utflutningur á gulli alls-
staðar bannaður og erlendir Beðl-
ar ekki löglegur gjaldmiðill hér,
nema danskir seðlar, og orkar
þó tvímælis hvort svo sé um þá.
*) Að þvi sem enn er knnnugt.
Þar að auki mjög mikill kostn-
aður að flytja þá hingað nú, eins
og á stendur. Og ef annars er
kostur er það líka — vægast
sagt — mesta ómynd að hafa þá
í umferð eða aðra erlenda seðla.
Með því ástandi, sem hér er lýst
hafa þeir sem keypt hafa vörur
hér á landi, síðan stríðið byrjaði
ekki átt annars kost en að nota
bankana hér sem milliliði á þann
hátt að borga peninga inn í reikn-
ing bankanna erlendis, og láta þá
svo borga aftur út fúlguna hér á
landi í íslenzkum seðlum, og þá
auðvitað Islandsbankaseðlum.
Ef þessi aðferð hefði ekki verið
notuð hefði blátt áfram verið ókleift
að reka verzlun landsins, siðan
stríðið byrjaði, jafn tálmalaust og
í jafn 8tórum stíl og gert heflr
verið.
Viðskiftateppa hefði ella orðið
óhjákvœmileg til ómetanlegs stór-
tjóns landi og lýð.
Það er því ekki að eins eðlÍT
legasta lausnin, heldur blátt áfram
óumflyjanlega nauðsynlegt að leyfa
íslandsbanka að auka seðlaútgáf-
una eins og gert heflr verið.
Vert er og að geta þess, að
seðlaaukningin hefir ekki síður
komið Landsbankanum að liði en
íslandsbanka. I lögum nr. 11
frá 9. sept. f. á. 0g bráðabirgða-
lögum síðan er það m. a. gert að
skilyrði fyrir bráðabirgða-aukn-
ingu á seðlaútgáfurétti bankans,
að hann »greiði ókeypis og eftir
þörfum, í Reykjavík, samkvæmt
bréfi eða símskeyti, fjárhæðir
þær, sem Landsbankinn boygar
inn í reikning Islandsbanka við
viðskiftabanka hans í Kaup-
mannahöfn«, og það er á
allra vitorði, að síðan Lands-
bankinn fekk þessi hlunnindi
hefir hann, eins og sjálfsagt var,
flutt hingað stórfé, jafnvel svo
miljónum skiftir á þenna hátt og
fengið það útborgað hér í Islands-
bankaseðlum.
Báðir bankarnir hafa því not-
ið góðs af seðlaaukningunni. Og
allir landsmenn — og það er fyrir
mestu — hafa haft af henni
ómetanlegan hag. Hún var eina
úrlausnin til þess að halda við
frjálsum verzlunarviðskiftum hér
á landi og teppa þau ekki meira
en stríðið gerði á ýmsan annan
hátt.
Þessi sannsögulega reynsla, sem
hér hefir verið bent á, frá upp-
hafi verulegrar seðlaútgáfu hér á
landi, og einkum þó á því tíma-
bilinu, sem B. Kr. notar megt til
að mála fjandann á vegginn, er
enn einn löðrungurinn á hinar
skaðlegu og staðlausu kenningar
hr. B. Kr. um bankasella.
(Framhald).
Kosningarnar.
Nú er aðeins ófrétt úr þrem
kjördæmum — um fjóra þing-
menn — í Norður-ísafjarðarsýslu
(talið 5. eða 6. nóv.), Barðastrand-
arsýslu (talið 11. nóv.) og Norð-
ur-Múlasýslu (talið 13. nóv.).
————
V. B. Ji.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur.
Léreft bl. og óhl. Tvisttan. Lakaléreft. Rekkjuvoðir.
Kjólatau. Cheviot. Alklæði. Cachemire.
Flanel, silki, nll og bóm. Gardinutau. Fatatau.
Prjónavörnr allsk.
Regnkápur. ----- Gólfteppi.
Pappír og Ritföng.
Sólaleður og Skósmíðavörur.
^jQrzíunin dijorn cTurisíjánsson.
Um
álit eftirlauna og launamálanefndarinnar,
sem skipuð var með konungsúrskurði
9. desember 1914.
Eftir Indriða Einarsson skrifstofustjóra.
II. Ettirlaun o. fl. á Alþingi.
Nefndin heldur áfram rannsóknum sínum á meðferð Alþingis
á eftirlaunamálum þeim, sem komið hafa fyrir á þingi 1875—1914,
og kemst snemma að þeirri niðurstöðu, að »ýmsir þingmenn hafi
ekki viljað auka eftirlaunabyrði landssjóðs*. Frá eftirlaunamáli
Hólmfríðar Þorvaldsdóttur er skýrt svo, að það hafi fallið við um-
ræðu í Ed. Þeir konungkjörnu í Ed. voru ekki miklir vinir Jóns
Guðmundssonar ritstjóra, manns hennar. Það var rangt af þeim,
sem báru upp málið, að kalla það eftirlaun, því Jón Guðmunds-
son hafði yfir höfuð að tala ekki þjónað embætti með eftirlauna-
rétti. Féð, sem henni átti að veitast, var viðurkenning frá þjóð-
inni fyrir starf Jóns Guðmundssonar í þjóðþágu. Að lokum verð-
ur ekki sagt, að málið félli á þinginu, því í fjárlögunum voru
henni veittar 1000 kr. einu sinni fyrir alt, og þar sem hún dó
haustið 1876 féll það niður af sjálfu sér, að veita henni 1000 kr.
á næsta þingi. 1879 var eftirlaunaskyldan aukin um eftirlaun
pr'esta, sem þá voru lögð á landssjóðinn, áður hvíldu þau á brauð-
unum.
Eftirlaun landlæknis Dr. Jóns Hjaltalíns voru feld við 1. um-
ræðu í Nd. eftir ræðu Benidikts Sveinssonar, sem mælti af lög-
fræðislegum ástæðum á móti þvi að manni, sem ekki hefði fengið
lausn frá embætti, væru veitt full laun í eftirlaun fyrirfram. Beni-
dikt Sveinsson var enginn sparnaðarmaður, talaði sjaldan eða
aldrei þegar fjárlögin voru“ til umræðu; hann mælti aldrei með
sparnaði, hans helzta áhugamál, lagaskólinn, kostaði fé. Hann
segir, að þingið ætti að sýna Dr. Hjaltalin sóma. En samt klýfur
lögfræðingúrinn hárið. Dr. 4Hjaltalin reiddist þinginu mjög. Hann
mætti mér á götunni, og talaði um það við mig: »Það væri rétt-
ast góðurinn minn! að eg kæmi með revolverinn minn upp á þing.
Við skulum sjá hvort eg gæti ekki haft einn eða tvo menn fyrir
mérc. Hann var herlæknir og hermaður alla æfi! Þingið veitti
Dr. Hjaltalín viðbót við eftirlaunin; 1000 kr. eitt skifti fyrir öll.
Hilmar Finsen lét skifta þeim niður á 2 ár, líklega af þvi, að hann
hafi ætlað að fá samskonar viðbót samþykta á næsta þingi, en
nokkrum mánuðum eftir andaðist landlæknirinn. Það kom aldrei
til þess. Nefndin getur ekki um þessa hækkun á eftirlaunum land-
læknisins í textanum. Það” er líklegt að þar helgi tílgangurinn
— þögnina. Barátta dr. Hjaltalíns hefir lengt mannsæfina á íslandi
um 30 ár. Þótt honum væru borguð full laun enn í dag væri það
lítið upp í skuld landsmanna við hann.
Svo koma margar siður — margar arkir um eftirlaunaþvargið
á alþingi, og útdráttur úr ræðum þeirra, sem um þau mál hafa
talað. Flestar ræðurnar, sem vitnað er í, eru hvorki alþingi né
ræðumönnunum til sóma. Sparnaðarhræsnin hefir jafnhátt fyrir
því, þótt landssjóður leggi upp 200,000 kr. á fjárhagstímabilinu.
Nei, að heimta peningana inn og leggja þá í viðlögusjóðinn var
hið æðsta og fyrsta boðorð; þessu næst gekk hitt, að svipta þá,
sem alla æfi höfðu unnið fyrir landið þeim rétti til eftirlauna, sem
hugsanlegt væri að þeir gætu lifað af á gamalsaldri. Þingið tekur
sér einkarétt til að veita eftirlaun, eða samskonar fé, utan giid-
andi laga bak við þingmálafundina sína, því þeir lesa ekki fjár-