Ísafold - 08.11.1916, Page 1

Kemur út tviavar
i viku. Verðárg.
5 kr., erlendis 7%
kr. eða 2 dollar;borg-
Ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lauaasala 5 a. eint.
AFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Kitstjóri: Ólafur Björnsson.
Talsimi nr. 455.
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 8. nóvember 1916.
TJppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandl skuld-
laus við blaðið.
84 tölublað
AlJ)ý»afél.bðkasa£n Templaraa. 8 kl. 7—8
Borgarstjöraskrifstofan 'opin virka daga 11-8
Brojarfðg -íaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 1 ~1
Bsejargjaldkerinn Laufésv. 6 kl. 12—8 og 6—7
íslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd,—10 alÞd.
Alm. fnndir fid. og sd. 8>/i slbd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankiun 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Utlán 1—8
Iiandsbdnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Land8fébir0ir 10—2 og 5—8.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Listasafnib opib hvem dag kl. 12—2
Náttúrugripasafnib opib l’/«—2‘/s á sunnud.
PðsthúsiÞ opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Bamábyrgb Islands kl. 1- 5.
BtjórnarráBsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykiavikur Pósth. 8 opinn 8—12.
Vifilstabahæliö. Heimsóknartimi 12—1
^jóbmenjasafnib opib hvern dag 12—2
Matthíasar-sjóður.
Á áttræðisafmæli síra Matthías-
ar þ. 11. nóv. í fyrra var stofn-
aður dálítill sjóður, af því, sem
.afgangs varð ,af samskotafénu til
minuisvarðans. Á sjóðurinn að
bera nafn síra Matthíásar og
verða á sínum tíma varið til að
styrkja ung og efnileg skáld.
Síðan hefir dálítið safnast í
þenna sjóð og stendur til að sam-
skotum verði lokið á næsta af-
mæli skáldsins, en það er núna
á laugardaginn þ. 11. nóv.
Minnisvaiðanefndin fyrir norð-
an hefir beðið ritstjóra Isafoldar
að taka við samskotum hór í bæ,
en til þess að hægt verði að
koma þeim norður á tilteknum
tíma leyfi eg mér að biðja þá,
sem hafa hugsað sér að leggja
skerf í þenna afmælissjóð síra
Matthíasar að snúa sér á sJcrif-
stofu ísafoldar sem allra fyrst og
síðasta lagi fyrir hádegi á föstu-
dag.
Akureyrarbúar hafa eigi að
eins reist skáldinu minnisvarða,
heldur einnig lagt um 800 kr. til
minningarsjóðsins. Og mundu
ekki höfðuðstaðarbúar vilja minn-
ast Matthíasar nú og heiðra hann
með því að styrkja Matthiasar-,
jsjóðinn. Ól. Bj-
Erl. símfregnir.
frá fréttaritara isaf. og Morgunbl.).
Kaupm.höfn 7. nóv.
St)órnir Þýzkalands og
Austurríkis tilbynna að
Pólland og það sem Mið-
ríkin hafa unnið af Rúss-
laudi, sé gert að sjálfstæðu
konungsríki.
Austurríkismenn verja
Monthermado og koma í
veg fyrir framsókn Itala
til Triest.
Prakkar hafa tekið þorp-
ið Vaux.
Þýzkur kafbátur strand-
aði h,já Harbo-eyri og
sprakk í loft upp. Verður
honum ekki bjargað.
----— *B» OO ——--
Um
álit eftirlauna og launamálanefndarinnar,
sem skipuð var með konungsúrsburði
9. desember 1914.
Eftir Indriða Einarsson skrifstofustjóra.
IV.
Eftirlaunalðg Englands og nokkurra menningarríkja.
Englendingar sem Grímur Thomsen kallar vitrasta og fyrir-
hyggjusamasta, í þingræðunni 1883, eiga efalaust þann vitnisburð
skilinn. Aftur á móti er það rangt hjá ræðumanni að þeir hafi
engin eftirlaunaZögr. Algerð vöntun á slíkum lögum mundi hvorki
lýsa miklu viti né mikilli fyrirhyggju.
Allir herforingjar, sjóforingjar og liðsforingjar fá lögákveðin
eftirlaun af ríkisfé á Bretlandi. Eftir 30 ára þjónustu í hernuui
fara þeir frá með fullum launum, sem kallað er. — Ofurstar sem
hafa 400 pund sterl. i laun fá eftir 30 ára þjónustu 365 pund sterl.
í eftirlaun. Allir her- og liðsforingjar mega fara frá eftir 25 ár,
með hálfum launum, sem þó eru reiknuð % af launum foringjans,
þegar hann sagði af sér. I viðbót við laun og eftirlaun fá liðs-
foringjar og sjóforingjar bætur ef þeir verða sárir. Bæturnar nema
70 p. st. fyrir lautenanta og hækka eftir tign foringjans. Generalar
og aðmírálar fá 400 p. st. (7200 kr.) í sárabætur árlega. Þær eru
greiddar meðan afleiðingarnar af sárinu vara.
Ekkjur brezkra liðsforingja hafa einnig rétt til eftirlauna af
ríkinu, þótt menn þeirra hafi hvorki særst né fallið. Þeim er þó
því að eins veitt eftirlaun að þœr furfi þeirra með. Ekkjueftirlaun
mega aldrei vera meiri en hálf laun manns þeirra voru. Ekkjur
óæðri foringjanna fá þess utan 90—180 kr. með hverju barni þeirra
hjóna. Ekkjur æðri foringjanna 720—2160 kr. með hverju barni
— ef þær þurfa þess við.
Sömu lög gilda fyrir flotaforingjana. Til voru lög, sem nú eru
numin úr gildi, að menn gátu keypt foringjaembætti í landhernum.
Þau embætti voru dýr. Þegar sá foringi fór frá var honum endur-
borguð upphæðin, sem embættið hafði kostað, en hann var þá ríkis-
maður og fékk engin eftirlaun. Þessi lög voru i gildi þegar eftir-
launalög Breta nr. 24, 25. júli 1834 urðu að lögum. — Þetta hygg
eg vera undirstöðuna undir þvi, að G^rímur Thomsen segir (nefnd-
arál, bls. 51): »Þeir (Englendingar) hafa engin eftirlaunalög, en
það er lögákveðið að halda eftir nokkrum hluta af launum emb.m.;
þetta fé fær hann svo útborgað, þegar hann fer frá*. Eg hefi
hvergi séð nokkurn vott fyrir því, að hvorki í aðal-eftirlaunalögum
Englands né í viðbótum við þau, að nokkrum eyri sé haldið eftir
af launum embættismanna hvorki til að tryggja þeim ellistyrk né
ekkjum þeirra eftirlaun. Eg hefi hvergi getað fundið það, hvorki
i Encyciopædia Brittanica eða annarsstaðar að svo væri gert. Við-
kvæði Englendinga er þvert á móti alt af hið sarna: »EngIand er
nógu ríkt« til hverra útgjalda sem er. Eg ímynda mér að parla-
mentið hefði roðnað af skömm, ef einhver þingmaðurinn hefði stungið
upp á ellistyrksfyrirkomulaginu sem nú er hér.
Yfirdómurunum á Englandi er launað með 72,000—144,000 kr.
á ári. Þeir eru á stöðugu ferðalagi um umdæmi sín. Þeir hafa
samt eftirlaun, þegar þeir láta af emhætti, því 1914 voru dómara-
eftirlaunin á Bretlandi 1,550,000 kr.
Aðal-lögin um eftirlaun embættismanna (annara en her- og flota-
foringja) og enskra konsúla erlendis eru frá 22. ríkisári Victoríu
nr. 26, 19. apríl 1859. Lög þessi gilda enn í dag og hafa fengið
marga viðauka sem bæta við þau nýjum eftirlaunaskyldum fyrir
hið brezka ríki. Viðaukarnir eru frá 1876, 1884, 1887, 1892, 1909
og 1914. Lögin frá 1859 koma í stað eldri eftirlauna frá 1834, sem
áður var getið um. Eins og sjá má eru eldri eftirlaunalögin gengin
-gildi 49 árum áður en Grímur Thomsen heldur ræðuna á Alþingi,
og yngri eftirlaunalögin eru til orðin 24 árum áður. Yngri lögin
ákveða eftirlaunin aðallega þannig:
Fyrir 1 og upp að 11 þjónustuárum greiðast 10/60af laununum.
— 11—12 ára þjónustuár greiðast u/oo siðan eru greiddir %0 fyrir
hvert þjónustuár. Aukatekjur embættisins eru reiknaðar til eftir-
launa að fullu, en ekki með 2/3 eins og eftir lögunum 1855. Kostn-
aður við rekstur embættisins er ekki dregin frá, svo eg fái séð.
Biðlaun af embætti, sem lagt er niður með lögum, eru fyrst og fremst
eftirlaunin, og við þau er bætt 10/60 af laununum. Þau mega þó
aldrei fara fram úr 2/8 af laununum. Embættismaður, sem ekki
hefir náð 60 ára aldri verður að leggja fram læknisvottorð til að
fá eftirlaun Ef embættismaðurinn verður lifa í óheilnæmu lofts-
lagi eru 2 ár reiknuð sem 3 ár heima á Bretlandi til eftirlauna.
Ef inenn sem eru i hættulegri stöðu, eins og fangaverðir o. fl., slas-
ast fá þeir skaðabætur. Ef þeir eru drepnir, þegar þeir vinna verk
köllunar sinnar, fær kona, börn eða jafn vel raóðir þeirra vígs-
bætur frá ríkinu. Stjórnin veitir öll eftirlaun, en eftirlaunareikn-
arnir eru sýndir parlamentinu.
Embættismennirnir á Indlandi fá sérstaklega ákveðin eftirlaun.
Eftir undirbúning, sem Indland kostar að miklu leyti, fá þeir 480
kr. um mánuðinn í byrjunarlaun og hækka upp í 2400 kr. um
mánuðinn. Fjögur ár hafa þeir leyfi til að vera burtu frá em-
bættum sínum á Indlandi. Að þeim fjórum árum meðtöldum eiga
þeir að vera alls 25 ár í þjónustu Indlands, en fá þá eftir það
18000 krónur i eftirlaun á ári.
Þingeftirlaun eru líka til a Bretlandi eins og hér. Eftirlaun
utan við eftirlaunalög. Þeirra njóta meðal annara erfingjar hertog-
ans af Schomberg (hann var frægur hershöfðingi), þeirra eftirlaun
eru 15000 kr. á ári, og erfingjar Nelsons lávarðar, sem féll við
Trafalgar 1805. Þeirra þingeftirlaun eru 90,000 kr. um árið. Það
er 30,000 kr. meira en Island borgar í lögboðin eftirlaun eftir lög-
unuin frá 1855. England er nógu ríkt til að láta ekki eftiikom-
endur mikilmenna sinna fara eins hryggilegá og þrestinn áHamri.
Konungsmatan og greiðslurnar til konungsættarinnar höfðu
valdið töluverðum æsingúm, meðan Víctoria sat aÓ völdum. Ýmsir,
sem viídu komast í parlamentið, týndu saman alt smátt og stórt,
sem drotningunni og ættinni var borgað, og það lét vel í eyrum,
liklega af þvi að drotningin var álitin sparsöm í meira lagi fyrir
konu í hennar stöðu. England þótti alt í einu ekki »nógu ríkt«.
Drotningin hafði sjálf 385,000 pund sterling eða yfir 7 milj. kr. um
árið. Victoria sndaðist 1901 og nú mun hafa átt að breyta til.
Ýmsum kvöðum var létt af konungsmötunni, og stjórnin vildi
ákveða hana 385,000 pund sterling fyrir Edward VII. Hann lét
stjórnina vita, að hann þyrfti 470,000 pund sterling (8l/2 milj. kr.).
öllum æsingum var gleymt á svipstundu, og England varð þegar
»nógu ríktc til að launa konungi sínum sómasamlega.
Eg hefi lýst hér svo ítarlega eftirlaunalögum og eftirlaunum
Breta vegna ræðu Gríms Thomsens 1883, því hún virðist hafa orðið
grundvöllur Alþingis undir eftirlaunakáki þess og ellistyrksómynd-
ina. Enginn maður á þinginu getur leiðrétt missagnir G. Th., og
sumir þingforinsjarnir telja sig hneygjast til að fara að dæmi »vitr-
ustu og fyrirhyggjusömustu* þjóðarinnar, undir eins og dæmið var
orðið þeim svo gagnkunnugt, sem það var nú.
Þýzka rikið veitir embættismönnum sínum ekki eftirlaun, fyr
en þeir hafa verið 10 ár í embætti. (Ríkislög 31. marz 1873). Ef
embættismaðurinn getur ekki gegnt embætti vegna veiklunar á sál
eða líkama (34 gr.), eða ef hann verður fyrir áfalli, og það er ekki
sjálfum honum að kenna, fær hann eftirlaun fyr. Eftir full 10 ár
eru eftirlaunin 2%0 (f/f), þau hækka um Vso fynr hvert þjónustuár
þar á eftir og geta náð *%„ (%) af laununum (41. gr.). Embættis-
mannaekkjur fá eftir lögum 20. apríl 1881 % af eftirlaunum manna
síns úr ríkissjóði, þó má það aidrei vera minna en 160 mörk og
ekki meira en 1600 mörk. Þess utan fá þær fjárupphæð með
hverju barni. Ríkislögin 31. marz 1873 heimta enga gréiðslu af
embættismanninum til þess að hann fái eftirlaun, en þeir greiða
3% af launum sínum, sem varið er til að hækka eftirlaun ekkna
þeirra og til uppeldnisstyrks handa börnum þeirra.
í Preussen gilda eftirlaunarlögin 31. maríz 1882, þau eru lik
ríkislögunum, þó fær þar enginn hærri eftirlaun en 4%0 af launun-
um, og 65 ára gamlir embættismenn geta farið frá með eftirlaunum
án þess að leggja fram læknisvottorð. í Þýzkalandi fá herfyrir-
liðar, prestar og skólakennarar í alþýðuskólum eftirlaun eftir lög-
unuin.
í Bajern fær embættismaðurinn 7/io af launum sínum í eftirlaun
eftir 10 ára þjónustu. Hann fær 8/J0 eftir önnur 10 árin og 9/10
eftir þriðju 10 árin eða lengri tlma. Launin í Bajern eru lág.
Allir dómarar fara frá með fullum launum.
í Hollandi og Belgiu er þess krafist, að embættismaðurinn sé
65 ára til þess, að hann geti farið frá með eftirlaunum. í Belgiu
á hann þar að auki að hafa verið 30 ár, i Hollandi 40 ár í þjón-
ustu ríkisins til að geta fengið eftirlaun. Þess má geta, að i Hol-
landi, þar sem aðgangurinn er að eftirlaunum er svo þröngur, eru
embættislaunin 3 til 4 sinnum hærri en í Danmörku, og þar sýnist
þess vegna vera lítil þörf fyrir eftirlaun.
Eftirlaunin i Austurríki eru ákveðinn með Tilskipum 9 des.
1866. Þau eru eftir 10—15 ár. % af laununum, eftir 15—20 ár
%, síðan hækka þau um */s að auki á hverjum 5 árum. Eftir
35—40 ára þjónustu verða eftirlaunin 7/8 af lauuunum. Eftir 40 ára
þjónustu fær embættismaðurinn full laun i eftirlaun. Svo sýnis%
sem þá sé hann keyptur til að láta af embætti. í Ítalíu eru hæstu
eftirlaun % af laununum. .
Eftirlaun i Svíþjóð. . Þar eru aðallega þrír launaflokkar 4000
kr., 5800 kr. og 8100 kr. í fyrsta flokki eru talin stofnlaun 2200
kr., í öðrum 3600 kr. og i þriðja flokki 5000 kr. Auk byrjunar-
launahna eru aldursviðbætur í fyrsta flokki 500 kr. fimta hvert ár