Ísafold - 15.11.1916, Page 2

2
ISAFOLD
B. Kr. skírskotar sjálfur (bls. 9)
til greinar í Isafold 22. júlí í
sumar þar sem skýrt er frá út-
fiutningsbanninu í sömu máls-
greininni og hann skírskotar til.
Og fleiri vitni standa á B. Kr.
um, að hann hafi um þetta vitað,
þar á meðal lumn sjálfur. Bls. 8
í bæklingnum skýrir hann frá
því, að Landsbankinn hafi þ. i.
jan. 1916 átt rúma 3'/2 miljón
króna innistandandi erlendis. Með
þeirri dauðans hræðslu, sem hann
er gagntekinn af um hungur-
morð á landi og þjóð vegna gull-
myntarskorts hefði það verið hans
ekýlausasta skylda sem Lands-
bankastjóra að heimta alla pessa
inneign i gulli hingað til lands,
ef hann hefði ekki einmitt vitað,
að það var ekki til neins!
Vegna hversV
Vegna útflutningsbannsins!
En svona er nú »svikalausa
ráðvendnin* hans B. Kr.
Hann siglir undir því falska
flaggi að vilja »fræða« alþýðu
hlutdrægnislaust um bankamál,
en virðist ekki ganga annað til
þessarar »fræðslu«-löngunar, en að
svala kala þeim, sem hann ber
til þess ráðherra, er situr og til
bankans, sem hann ekki stjórnar,
en var þó með til að berjast fyr-
ir í upphafi, og meira að segja
vildi þá leggja niður Landsbank-
ann, sem hannekki heldur stjórn
aði þá.
Til þess að koma þessum hvöt-
um fram þarf hann að beita sinni
sérstaklega ,svikalausu ráðvendni'
í viðskiftum sínum við sannleik-
ann, sem að ofan er drepið á 0g
annars heitir á íslenzku máli að
skrifa mót betri vitund. Vægara
verður það ekki orðað.
Líkt fer 0g B. Kr., er hann á
bls. 25, eftir að vera búinn alla
ritgerðina að hamast móti banka-
seðlum, segir um tékka: »Hér á
landi eru tékkar of lítið notaðir
sem gjaldmiðill. Notkun þeirra
sparar dýrari gjaldmiðil og fyrir-
byggir hættu við flutning meira
verðmætis?c
Ef bankaseðillinn — að áliti
B. Kr. — er ekki öruggur gjald;
miðill, þar sem þó bankinn sjálfur
dbyrgist hann, hversu miklu, miklu
óöruggari og hættulegri er þá
tékkinn, sem útgefandi einn ábyrg-
ist og getur verið gefin út á logna
inneign, sem alls elcki er til.
En B. Kr. þarf nú — í þessari
andránni— að ráðast á bankaseðla
og vílar þáekki fyrirsér.í hvínandi
mótsögn við sjálfan sig, með
venjulegri ,svikalausri ráðvendni'
að hossa tékkunum á kostnað
bankaseðlanna.
Það er nú einmitt ókosturinn
við tékkana, að þá er ekki hægt
að nota alment, vegna þess að
almenningur getur ekki yfirleitt
dæmt um gildh þeirra, og þeir
verða ékki notaðir eins og B. Kr.
orðar það um myntina bls. 5 og
sýnt er fram á hér að framan,
að einnig gildir bankaseðla, —
>til framhaldandi viðskifta, án
þess að nokkur ábyrgð aé sam-
fara«.
Ef eg borga B. Kr. 1000 kr.
með tékk, og hann öðrum manni
aftur með sama tékk 0. s. frv.,
þá kemur alt undir því, að bank-
inn, sem tékkinn er geflnn á, vilji
greiða hann. Ef ekki, kemur ábyrgð-
in fram og lendir þá áþeftn.sem
hann hafa notað og síðast á hinura
upphaflega úrgefanda.
En í þröngum viðskiftahring og
með góðum samgöngum er tékk-
inn auðvitað fyrirtaks gjaldmiðill,
og gæti t. d. hér í Rvik einn 1000
kr. tékki útkljáð 100.000 kr. við-
skifti, án þess eins eyris gullverð-
mœti liggi bak við, og er þessi
eiginleiki tékksins, þar sem hann
nýtur sín, enn einn löðrungurinn
á gullkenningar-spilahús B. Kr.
Það mundi æra óstöðugan að
tína til öll hin einstöku *gullkorn«.
í hinni dæraalausu ritgerð B. Kr.
Það hefir verið gripið niður á
nokkrum þeirra ogvænti eg,að það
sé nægilegt til að sýna »fræðslu-
einlægnina«, hinndjúpsetta »þekk-
ingarforðac og hina »svikalausu
ráðvendni«, er svo mjögeinkenn-
ir ritsmíð Landsbankastjórans.
Eitt er samt eftir að athuga hjá
hr. B. Kr. og það eru >ráð« hans
»út úr ógöngunum«, er hann svo
nefnir og mun það gert í næsta
og síðasta kafla í þessu bráða-
birgðasvari og þar með látin fylgja
nokkur niðurlagsorð um peninga-
fyrirkomulag vort.
Um skipulag bæja.
Háskólabókin er nú komin út
með stóru fylgiriti eftir prófessor
Guðm. Hannesson, er var rektor
háskólans árið sem leið. Heitir
ritið »Uni skipulag bœjat, og
snertir heilbrigðisfræðina, sem höf.
er kennari í við háskólann, en
kemur og eigi lítið við verk-
fræðilegar, hagfræðilegar og fag-
urfræðilegar hliðar málsins.
Skýrar hefði efni bókarinnar
verið lýst í titlinum, ef hann
hefði hljóðað: Um skipulag kaup-
túna og borga, eða eitthvað á þá
leið, því að það er viðfangsefnið.
En orðið »bær« er uú einnig al-
ment notað í þessari merkingu,
þótt almenna8ta merking þess sé
bóndabœr.
í tvo aðalkafla er bókinni skift:
I. Bæir vorir og sjávarþorp (þ.
e. vöxtur þeirra, heilbrigðismál,
skipulag o. fl.) og — II. Um
skipulag bæja (yfirleitt). — Er
fyrri kaflinn 30 bls. en hinn sið-
ari rúmar 100 bls., enda aðalá-
herzlan lögð á að sýna hvernig
fyrirkomulag bæja skuli vera,
eftir því sem reynslan hefir kent
mönnum að þarfir krefja. — Efni
þessa kafla er: — 1. Höfn og^
landareign, 2.Greining bæjarhluta,’
3. Götur og gatnaskipun, 4. Bygg-
ingarreitir og húsaskipun, 5. Stærð
húsa og gerð, 6. Vellir og torg,
7. Sýnishorn af skipulagi bæjar,
8. Endurbætur á skipulagi bæja.
— Hver þessara kafla greinist í
margar undirdeildir^
Hér skal ekki farið út í að
dæma sjálfa ’oókina, en vonandi
verður hún að umtalsefni á við-
eigandi stöðum. Höfundur heflr
hér ráðist í að vekja mál sem
ekki mátti lengur í þagnargildi
liggja. Sem kunnugt er hefir hann
starfað mikið að því, að auka
þekkingu sína og annara á hent-
ugra byggingarlagi. Sem lækni
er honum það ljóst, að húsakynn
in eru einn veigamesti liðurinn í
heilbrigðismálum hverrar þjóðar,
og að endurbætur á þeim auka
beinlínis lífsmagn í landinu. Hefir
hann áður ritað um þessi efni
0g gefið ýmsar bendingar, sem
menn upp um sveitir hafa víða
hagnýtt sér. Út af þesau hefir
athyglin beinst að þorpum vorum
og kauptúnum, sem vaxa víðast
upp í algerðu stjórnleysi og fyrir-
hyggjuleysi, eftirkomandi kyn-
slóðum til ásteitingar og erfið
leika. — I bæjurn og borgum
gefur nábýlið kost á margvísleg-
um hlunnindum, ef rétt eru notuð,
en hins vegar heflr það óteljandi
ókosti í för með sér, ef menn
vanrækja að nota hinn nána fé-
lagsskap bæjar.ífsins til þess að
búa alt vel í haginn.
Hér á landi hafa bæirnir bygst
á þann hátt, að það lítur svo út,
að menn l'orðist samneyti hver
við annan sem mest má verða.
Þessvegna er í raun og veru víð
ast hvar ekki um reglulega bæi
að ræða, heldur óregluleg þorps-
hverfi, sem svo enganveginn geta
klifið þá kostnaðarhæð sem ólijá-
kvæmileg er til að útvega sér
venjuleg bæjarhlunnindi, þ. e.
sameiginlega götugerð, vatnsveitu,
fráræslu, rafleiðslu o. fl. sem reyn-
ast mundi vel kleift, ef skipulag
bæjarins væri betra. Það er eins
og höf. bendir á, oft og tíðum
engu dýrara að byggja bæ þar
sem alt er fágað og prýtt úti
sem inni og vistin öll holl og
hlý, heldur en að byggja kalt,
óhreint og óholt þorpshverfi sem
þanið er út um holt og móa.
Svo góðar heirnildir heflr höf.
að riti sínu og svo nákvæmlega
hefir hann farið út í flest atriði
er máli skifta, að jafnvel þótt
einhverju mætti við bæta og um
sumt deila, þá virðist hann hafa
slegið svo rækilega til hljóðs fyrir
þessu nauðsynjamáli nútíma menn-
ingar, að það verði héðan af ekki
látið liggja í þagnargildi. — Land-
stjórnin þyrfti að láta semja frum-
varp um skipulag bæja hér á
landi og leggja fyrir næsta þing.
Héðan af má það ekki þolast að
bæir vorir vaxi upp S' 0 reglu-
laust 0g stjórnlaust eins og tíðk-
ast hefir hingað til.
Eittvað af þessu þarfa riti mun
fást sérprentað, og ættu bæjar-
stjórnir og byggingarnefndir lands
ins ekki að láta hjá líða að út-
vega sér það. — Hvort sem allar
lög verða samin um þetta efni
eða ekki, ætti að myndast reglu-
leg samkepni á milli allra upp-
vaxandi kauptúna og bæja lands-
ins um að ná sem fegurstu og
hagkvæmustu skipuh-igi og gerð.
II.
Atlis. »ísafold« hefir borist
allítarleg grein um þetta merka
rit G. H. frá Guðjóni Samúelssyni
húsagerðarmeistara og birtist hún
í »Kronikkunni« í næsta blaði.
Kosningarnar.
í Norður-Múlasýslu eru
kosnir Jón Jónsson á Hvanná
með 367 atkv. og Þorst. M.
Jónsson kennar'l með 342 'atkv.
Ingólfur Gíslason læknirfekk 260
atkvæði og Guttormur Vigfússon
237 atkv.
Breíðafjarðarbáturinn nýi
Vél-þilskipið Svanur kom á mið-
vikudag til Stykkishólms, fermdur
vörum, eftir allmikla hrakninga, vegna
illra veðra.
Skipið «75 smálestir, og vélin
hefir 80 hesti aíl. Það getúr tekið
10 farpeg^.
Um
álit eftirlauna og launamálanefndarinnar,
sem skipuð var með konungsúrskurði
9. desember 1914.
Eftir Indriða Einarsson skrifstofustjóra.
VII.
í»jóðlygi og sannsögli.
Fyrir nokkrum árum skrifaði eg ritgerð um verðfall á pening-
um, og benti á þá aðferð, sem eg.hefl lesið ura í enskum fjármála-
tímaritura, að láta launin fylgja verðlagsskrárverði á nauðsynja-
vörum. Ef verðlagið hækkaði um 5°/o í ár átti að bæta 5% við
launin að ári. Nefndinni fer alt eins úr hendi. Til þe3s að snuða
menn um sanngjarna notkun þessarar verðlagsskrár vill hún að eins
láta hækkunina ná til þess sem hún kallar »þurftarlaun«. Hér er
ekkert til nema »sultaiiaun«, og svo á útborgunin að fara frara 3
árum síðar en hækkunin. — Það er um að gera að landssjóður sé
argvítugasti húsbóndinn á íslandi, og refjist um svo lengi sem hægt
er að greiða þeim sem hann skuldar. — Með tillögunni ætlaði eg
að gera Island að forgöngulandi nú á tírnum, þegar gullið, sem alt
peningaverð er bygt á er að hrapa niður úr öllu valdi. Jafnframt
Hagstofunni ætlaðist eg til að verðlagsnefndin væri skipuð eiðsvörn-
um kaupmönnum.
Landssjóðs vegna sýnist ekki þurfa að tala ura sparnað nú á
tímum, enda er sparnaðurinn ekki æfinlega uppi á teningunum. Þeg-
ar sparað er kemur það oft annars staðar niður. Eftir aldamótin ganga
500,000 kr. til að baða féð fyrir bændur. 1912 þegar tekjur lands-
sjóðs voru áætlaðar í,400,000 kr. gengu liðugar 700,000 kr. ein-
göngu til samgöngumála. A 40 árum hafa tekjur landssjóðs aukist
þannig:
1875 . . .
1885 . . . . . . 471 — —
1895 . . . . . . 591 — —
1905 . . . . . . 1,212 — -
1915 . . . . . . 2,730 — —
Eftir skýrslu nefndarinnar voru öll launin sem greidd voru
1915 430,000 kr. Meðan tekjur landssjóðs tvöfaldast, þrefaldast og
nífaldast, þá situr alt við sama fyrir þá, sem vinna fyrir landið.
Landssjóður notar hnefaréttinn til að greiða ekki laun eftir siðferðis-
skyldunni — hann setur í steininn. Hvernig fer? Landssjóður vill
ekki greiða mönnum sama kaup við vegavinnu, sem fæst hjá öðrum.
Gömlu góðu verkstjórarnir fara flestir frá, allsstaðar fæst betra kaup.
í vegavinnunni eru tómir unglingar, sem ekki kunna verkið, þeir
einir geta unnið fyrir kaupið sem boðið er. Skynsamur maður fór
um farinn veg hér nærsveitis í sumar, 16—20 unglingar voru að
aka mold ofan í veginn, því það átti að skila honum í hendur sýslu-
félagsins. Hver borgar sparnaðinn? Sýslufélagið. — Þegar við
spörum við læknastéttina, þá verður hún gagnslaus. Hver borgar
þann sparnað? I.íf og heilsa landsmanna. Þegar við gerum em-
bættismennina okkar að fátækum görmum, þá missa þeir alt álit,
menn hætta að hlýða, alt verður að agaleysi og stjórnleysi. Þafl
er sparnaður! Hver borgar hann? Heiður og sómi íslands. —
Þegar sparað er um of fyrir hið opinbera kemur sparnaðurinn æfln-
lega á einhvern hátt í koll landsmönnum sjálfum.
Árið 1915 er svo komið að krónan er orðin sama sem 50 aui-ar
voru, þegar núgildandi launalög voru samþykt. Landssjóður hefir
siðferðislega skyldu til að greiða N. N. 3000 lcr. virði í lífsnauð-
synjum, en hann snarar í hann 1500 kr. Ef N. N. kvartar undan
lagaráni við meðbróður sinn — ja, þá er hann settur í steininn.
Það mun láta nærri sanni, að landsmenn hafi haft 10 miljónir
í hreinan ágóða %árið 1915. Bændur, útgerðarmenn og fjársýslu-
menn hafa grætt stórfé. Hver verkamaður yfir alt land hefir hærra
kaup en nokkuru sinni áður, og þeir þurftu þess mjög. Lands-
sjóðstekjurnar eru Va nailjón hærri en árið áður. 1916 má búast
við að þær hækki um 500,000 kr. þar á ofan. En starfsmenn og
embættismenn landsins verða að taka til láns upp á síðari ára laun
73% af árslaunum sínum 1914, og 100% árið 1915. Á þessum vel-
megunarárum verða þeir með vöxtunum af lánunum að fá til láns
2 ára laun fyrirfram. Hvert hugsandi þing mundi bæta upp launin
1914 með 73% og launin 1915 með 100%, það eru alt saman %
hlutar af hinum væntanlega verðhækkunartolli 1916, — Okkarþing
sér væntanlega ekki um sóma sinn og þjóðarinnar með því að —
setja í steininn.
Þessi uppbót á launum er það sem sanngjarnt er. Núverandi
ástand er niðurdrep jafn vel fyrir þjóðfélagið í heild sinni. Þjóð-
félagið er of samsett vél; hve nær sem ein tönn bilar á hjóli kemst
ólag á vélina. Hvenær sem aflfjöður missir kraft eða hrekkur, þá
stöðvast vélin. Hver starfsmaður eða embættismaður hefir sitt hlut-
verk, sem verður að gerast, annars fer eitthvað aflaga. Embættis-
maður, sem alt af þarf að vera að vinna sér inn, eða lána sér pen-
inga til að geta lifað, hann vinnur ekki skylduverk sín á meðan.
Á meðan er ef til vill skertur réttur einhvers umkomuleysingjans,
sem hann átti að halda hendi yfir. Á meðan læknirinn er að bjarga
sér á sama hátt,’deyr ef til vill einhver sjúklingur, sem hefði lifað,
ef læknirinn hefði vitjað hans.
Nefndin sýnist ekki hafa neina þegnfélags tilfinningu. Hún
er bóndi — í útlendri merkingu skulum við segja — lram í fingur og.
niður í tær. Um bændurna í menningarlöndunum er alment sagt,,
að þeir séu sérdrægasta, heimskasta 0g afturhaldssamasta stéttin í
hverju landi. Eg trúi því ekki fyr en eg er neyddur til, að það