Ísafold - 03.01.1921, Síða 1

'vi
XLVIII. árg.
Reykjavík, Mánudagina janúar 1921.
Isafoldarpremsœiðia.
1. tölublað.
Ritstjóri: Vilhjáimnr Finsen.
Simar 499 or so°*
„Eitt á enda ár vors lífs er runn-
ið“.
Hvelfingar íslenzkra kirkna munu
í dag bergmála þessi orð úr nýárs-
sálminum. Upp til dala og fram við
sjó safnast menn saman og láta
nýársljóðin lyfta huganum fram til
þess, sem ókomið er, og aftur til
þess, sem er liðið.
Áramótin eru merkileg stund. Þá
•er eins og „tímans breiða móða“
staðnæmist eitt augnablik og menn
séu ósjálfrátt knúðir til að staðnæm-
ast líka og gera sér ljóst, að eitt
tímabil æfinnar er gengið um garð
og nýtt byrjað.
Áramótin em tími sjálfsskoðun-
arinnar. Þá líta menn yfir liðna ár-
ið, meta líf sitt á því, draga saman
í eitt helztu viðburðina, „gera upp
ársreikning sinn“, en leggja þó jafn
framt leiðir í huganum inn ánæsta
ár, þó „Skuld skyggi fyrir sjón“.
Þetta ár, sem nú er „liðið í ald-
anna skaut“, hefir verið þjóð vorri
erfitt og andstætt að ýmsu leyti.
Óáran hefir gert vart við sig í at-
vinnuvegum og veðurfari í sumum
landshlutum. Óeirðir og byltingar
heimsins hafa haft sín áhrif á okk-
ur, þó afskektir séum. Heimurinn er
allur í einu sambýli og viðburðir
eins landsins hafa áhrif á annað, þó
höf og lönd skilji.
Og innbyrðis hjá ókkur sjálfum
er los og umbrot á ýmsum sviðum,
sem vekja óróa og æsingu. Við er-
um að vakna, ný öfl að láta á sér
bæra, nýir straumar að fa framrás,
sem hafa þó engan farveg fundið
enn. Sum efnaleg og andleg svið
okkar eru ónumin, en við vitum af
þeim og viljmm leggja þau undir
yfirráð okkar. Alt þetta orsakar
fálm og fum. hik og stundum hrös-
un. En alt gengur þó í áttina.
Á síðasta ári hefir viðskiftákreppa
gert vart við sig hér, meiri og víð-
tækari en nokkru sinni fyr. En nú
þykir mönnum sem margt bendi til
þess, að þeirri kreppu sé skapaður
skammur aldur, nú sé hún að líða
hjá, og nýtt ár muni rýmka til og
opna þau sund, sem hún hefir lok-
að.
Hvað sem er um það, er það und-
ir okkur sjálfum komið hvort okk-
ur á næsta ári „munar annaðhvort
aftur á bak ellegar nokkuð á leið‘1.
Við sníðum okkur sjálfir stakkinn,
við sáum, og uppskeran verður eftir
því.
í dag ætti því 811 íslenzka þjóðin
að mætast í þeirri heitstrengingu,
að fram skyldi ganga hagur lands
vors næsta ár en ekki aftur. Á ný-
ársdag ættu ungir og gamlir, ríkir
og fátækir, háir og lágir, að minn-
ast þess, að hver einstaklingur er
með í því iað skapa giftu og gengi
síns föðuriands, og þess vegna mégi
enginn draga sig í hlé, allir gera
skyldu sína hver á sínu sérstaka
sviði.
Hannes Hafstein hefir kveðið
skínandi fallegt erindi um hið ó-
ráðna land vort. Á nýársdag er gott Danska skáldið H. C. Andersen
að minnast þess: j var lengií lítilsmetinn fyrir ritstörf
| sín. Æfintýrin hans þóttu hreinasta
Land vort, þú ert sem órættur draumur, bull. í þeim fuudu meun engin gull-
óráðin gáta, fyrirheit. korn eða neitt nýtilegt, engan skáld
Hvernig hann ræðst þinn hvirfinga- skap og enga lífsspeki. Sá þótti eigi
straumur
hverfulla bylja — enginn veit.
upplýstur maður, em las þau og
mælti þeim liðsyrði. Og sá þótti
Hvað verður úr þínum hrynjandi foss- mestur andans maðurinn, sem flest
um?
Hvað verður af þínum flöktandi bloss-
nm!
Drottinn, láta stranma af lífssálar ljósi
læsast í farveg um hjartnanna þel.
Varna iþú straumum frá ólánsins ósi.
Unn oss að vitkast og þroskast
gef heill, sem sterkari en Hel.
Gleðilegt nýár!
gat fundið þeim til foráttu. Það
g-etur sem sé orðið móðins eða tíska,
að lofa einn en lasta annan.
En eins og kunnugt er hættu
menn að lasta æfintýrin, og höf-
undur þeirra varð heimsfrægt skáld
— rit hans þýdd á öll Norðurálfu-
tungumál.
En hverjum var það að þakka
að hún Gunna flaut. Það var Grím-
ur Thomsen, sem kendi Dönum að
meta æfintýrin að verðleikum. —
Hann var nafnkunnur bókmenta-
fræðingur og í miklu áliti hjá Dön-
um. Af mikilli snild 0g vitsmunum
reit Grímur Thomsen ritdóm um
H. C. Andersens æfintýri. Hann
fann gull og gimsteina í hverri línu
hjá Andersen, sem öðrum sýudist
Það er gamalt máltæki, að sínum ! hrenu leir. Eftir þetta kom hver á
augum lítur hver á silfrið. Og fætur öðrum og rituðu lof um æfin-
ólíkum augum líta méun á skáldin týrin. Og það varð brátt eins móð-
og rithöfunda. Eru ýms dæmi til ms að lofa þau eius og áður að
þess, að einum hefir þótt það góð lasta.
eða jafnvel ágæt bók, sem öðrum
þótti einskisvirði.
Danskur hókmentamaður sagði
eitt sinn við mig, að Rrímur Thom-
Það eru eigi einasta opinberir sen hefði þá verið með mestu bok-
ritdómarar, sem líta svona ólíkum fr®ðingum Dana, og hann einn
augum á sömu bókina, heldur al-, úefði verið fær um að dæma H. C.
þýðan, einstaklingar hennar. Menn' Andersen réttlátlega. Ilann var út-
dæma rit fremur eftir tilfinningum (lendingur og því fremur hafinn yfir
j sínum en skynsemi. En sumum er ( alla innlenda klíkudóma og rithöf-
i líka svo farið, að ef þeim er eitt- j uncla öfund.
hvað í nöp við höfund hókarinnar, Hverri þjóð er gagnlegt að eiga
: eða hann ber fram kenningar sem góða ritdómara, víðsýna,sanngjarna
þeim eigi geðjast að, þá finna þeir1 °% óhlutdræga.
! ekkert nýtilegt í henni. Af þessnm' Margt er hér gert að pólitisku
ástæðum hafa sumir höfundar rit- máli. Sumir rithöfundar hafa verið
að undir gerfinafni, þótt það væn- dæmdir eftir því hverja landsmála-
legra til sigurs. Minna má á Jón skoðiw þeir hafa haft.
(Trausta. Meðan hann hét Guðmund- 'alíasl er Þe^ar
! ur Magnússon átti hann eigi npp-, rithöfundar ganga í einskonar rit-
| reisnarvon sem rithöfundur. En J dómasamábyrgð, og lofa hver ann-
fyrsta rit hans sem Jón Trausti an a víxl-
vakti óvanalega athygli manna um
land alt. Eftir það var nafn hans
j á hvers manns vörum og rit hans
lesin, flestum öðrum ritum betur.
Eg man þá tíð, að dómamir um
Matthías Jochumsson voru ærið mis
jafnir. Nú í seinni tíð hefir enginn
j þorað að finna neitt að þeim höf-
jundi. Það hefði verið talin goðgá
i og ábyggilegasti vottur um fávísi
j eða vöntun 4 skáldlegum smékk.— skólastjóri hefir nú verið 30 ár
j En menn þorðu að ráðast á skáld- [ skólastjóri Barnaskóla Reykjavík-
j rit Jóns Trausta síðustu lífsár hans, ur. Yar honum nú um jóliu sýnt
það í verkinu, hversu mjög börnin
og foreldrar þeirra meta hið ágæta
starf hans við skólanu.Börnin færðu
S.Þ.
og fundu ekkert nýtilegt í þeim.
Jónas Hallgrímsson var ekkert
átrúnaðargoð íslendinga meðan
hnnn lifði. Jafnvel annað eins honum að gjöf sérlega snotran silf
kvæði og til dæmis ísland farsældar
i frón vakti enga eftirtekt þegar það
birtist í „Fjölni“. Bestu vinir hans
Sæmundssonar. Nú lofa allir Jónas.
■ og engn síður þeir, sem minsta
j þekkingu hafa á skáldskap hans.
En hve lengi varir þeta takmarka-
lausa lof ? En f áir meta Grím Thom-
sen að verðleikum. Það er enn eigi fyrir börnin:
orðið móðins!
urhikar, og var á hann letrað:
„Til okkar kæra skólastjóra, 1
minningu um 30 ára skólastjóra-
. lásu það ekki, að vitni Tómasar* starf hans, með hjartanlegustu
þökk fyrir alt. Prá nemendum
Bamaskóla Reykjavikur veturinn
1920—21”.
Ofan á bikarnum lágu 2 erindi,
sem Þorsteinn Gíslason bafði ort
*
Þökk fyrir störf
þrjátíu ára,
vinur og vegleiðandi!
segja börnin
og bera frá foreldrum
einnig ástar þakkir.
Hvað er öldruðum
eigniu besta?
Ást í ungra hugum.
Alla þína æfi
og öll þín störf
blessa bama varir.
Hisiiiii 09 maHuni.
I tilefni af því, iað Hamsun hlaut
bókmentaverðlaun Nóbels þetta ár,
sendi sænskt blað hlaðamann alla
leið frá Stokkhólmi til heimilis
skáldsins við Grímstad, til þess að
hafa tal af Hamsun. Blaðamaður-
inn segir svo frá förinni:
— Eg drep á dyr og spyr stúlk-
una, sem opnar, hvort eg geti feng-
ið að tala við Hamsun.
Stúlkan kvaðst ætla að spyrja
frúna og hvarf eins og snæljós.
— Nei, það gat ekkj látið sig
gera, sagði frúin. Hamsun talar
ekki við blaðamenn. Þá bað eg um
að fá að tala við frúna. Þegar hún
kom, bar eg enn fram sama erindið,
og talaði svo fagurlega um bók-
mentaverðlaunin, að eg varð sjálfur
hrærður. En frúin skýrir mér frá,
að Hamsun hafi syarið að veita
blaðamönnum aldrei viðtal, því
einn hafi einu sinni logið hinu og
öðru um hann eftir samtal við hann.
Svo hyrja eg að semja við Ham-
sun með frúna sem milligöngu-
mann. Hún lofar að reyna til að
„umvenda' ‘ hönum.En það ber eng-
an árangur. Hamsun vildi ekki sjá
mig, því þá gæti verið að hann
glæptist á að segja eitthvað.
Svo var mér horið Rinskvín og
kökur, hvorttveggja búið til á heim-
ilinu. Og svo byrjar frúin að tala
um hókmentaverðlaunin, og segir
að Hamsun hafi orðið mjög glaður
iað fá þau. Og sennilega verði féð
notað til að bæta jörð þeirra. Það
þurfi að stækka fjósið, þar sé svo
þröngt, að ungviðin gangi laus. Og
svo þurfi að bæta við hestum. Einn-
ig eigi að stækka garðinn og leiða
lækinn, sem renni í gegnum hann, í
annan farveg.
— Það versta við það, segir frú-
in, er, að Hamsun er svo hræddur
um, að hann verði að fara til Stokk-
hólms og halda ræðu.
Að lokum var blaðamanninum
boðið að borða miðdegisverð. En
ekki kom Hamsun. Hann ætlaði að
borða einn seinna. Hann hafði látið
það boð út ganga, sagði frúin, að
þannig skyldi það vera.
Skýrsla Löwien’s baróns.
Pyrir nokkru hefir Löwen barón,
sendimaður sænsku stjórnarinnar
er dvaldi hér í sumar, afhent stjóm-
inni skýrslu um förina og tillögur
um hvað gera þurfi til þess að koma
á meiri og hagkvæmarí við1--
milli Svía 0g Islendinga,
þjóðum til hagnaðar. Er •
lalllangt mál, og eru í henni
atriði sem hér er óþarft upp að telja
En aðaldrættirnir eru þeir, að hann
ræður sænsku stjórninni eindregið
til þess að senda hingað hið fyrsta
sérstakan fulltrúa, diplómat, er hafi
fullkomið sendiherraumboð (over-
ordentlig Gesandt og befuldmægtig-
et Miuister).
Enn fremur leggur hann ríka á-
herslu á, að komið sé á beinum
skipaferðum milli Svíþjóðar og is-
lands. Kveður hann möguleika
ágæta fyrir sænska framleiðendur
að fá markað fyrir sænskar vörur
á íslandi. Einkum muni Svíar geta
með beinum ferðum náð undir sig
allri trjáviðarverzlun á íslandi og
sænskar járpvörur séu í miklu áliti
hér. Uöwen barón stingur upp á því,
að skipin sigli úr sænskri höfn á
vesturströndinni og komi við í Dan-
mörku á hingað leið til þess að taka
meiri vörur þar.
Loks getur hann um að nú hafi
menn í ^víþjóð hpg á að apka mjög
fiskveiðar við ísland. Mun hér aðal-
lega átt við hina fyrirhuguðu síld-
arútgerð Svía fyrir Norðurlandi. —
En til Siglufjarðar ætla þeir, svo
sem áður hefir verið getið í Morg-
uublaðinu, að senda rannsóknar-
nefnd, sem sjá á út leiðina til þess
að Svíar geti verið einir um síldar-
útveginn þar.
Fyrrj hluta skýrslnnnar um sendi
herraútnefningu og beinar sam-
göngur miili landanna og ankin
verzlunarviðsiiij.. m vér verið
fyllilega samdóma. Þar er gengið
út. frá því, að „báðar þjóðir hafi
hag af viðskiftunum“. En þar sem
um aukinn síldarútveg þeirra hér
við land er að ræða, sem máske er
til þess gerður aðallega að ná undir
sig allri síldarverzlun frá íslandi,
eða gera síldarútveg landsmanna
ómögulegan, þá álitum vér að gæta
þurfi ailrar varúðar. Síldarútvegur
Islendinga hefir eigi verið glæsileg-
ur undanfarin ár. En það mun þó
ekki eingöngu vera þeim sjálf-
um að keruia, heldur Rka síldar-