Ísafold - 12.01.1921, Blaðsíða 2

I
ISAFOLD
3
að hrinda af stað haganlegri fram-
kvæmd á fossavirkjan, þá verður að
því sá stuðningur fyrir framkvæmd
járnbrautarmálsins, sem um munar.
Eg býst við að sú spurning vakni
hjá mörgum, hvort við hugsum til
f'ossaframkvæmda á iandssjóðs kostnað
þegar til kemur. pví svörum við þannig,
að yið viljum yfirleitt sem minst beita
landssjóði fyrir slíkum framkvæmd- , viðskiftanefndimar, og
t.itiu. Við aftökum alveg að láta lands- hefðu unnið starf sitt,
kreppu sem landið er komið í. Tvær frumvarpið gerði stefnu sína í
hinar síðast skipuðu nefndir eru þessu máli, enda mun það og hafa
revndar ekki annað en dilkar hinn- verið í samræmi við vilja þings-
sjóð fást við byggingu iðjuvera eða
iðjureksturs, sem þarf til að nota ork-
una. Það hefir ekkert ríki gert. Við
getum hugsað okkur að landssjóður
taki þátt í byggingu iðjuversins sjálfs
s.-m meðeigandi, t. d. í félagi við þá,
sem ,vildu taka orkuna til iðjurekst-
urS. Þó teljum við ekki vegna almenn-
ingshagsmuna neina nauðsyn á slíkri
þátt-tökn landssjóðs, ef trygt er með
samningum verðlag á iþeirri raforku,
sem almenningur fær, og að öðru levti
gðrðir fullnægjandi samningar við eig-
anda (sérleyfishafa) til varðveizlu á
bagsmunum ríkisins og^almennings. En
við búumst við að landssjóður muni
verða, ásamt með hlutaðeigandi hér-
uonm, að taka einhvern þátt í kostn-
aði við veitutæki frá orknverinu út
um bygðirnar fyrir raforku til al-
taenningsþarfa.
Hugsjón fossamálsins er sú, að ein-
i.verntíma í framtíðinni geti fólkið á
hverju einasta heimili þessa lands not-
ið Ijóss og ils frá vatnsafli fossanna,
svo að því geti liðið vel hvernig sem
trost og stormar geysa úti fyrir. Með
því væri unninn meiri sigur á óblíðu
náttúrunnar en sögur fara af frá upp-
hafi Islands bygðar. Me'ö því væri stig-
ið stærra spor í þá átt að gera landiS
byggilegt, en nokkm sinni fyr. Fyrir
sigri þeirrar hugsjónar viljum við berj-
ast. Um stuSning í þeirri baráttu biSj-
um viS ySur, háttvirtu kjósendur.
ar fyrst skipuðu (Viðskiftanefnd-
arinnar) og má segja mn það, að
ein syndin leiðir aðra heim. Þær eru
og voru strax nauðynlegar, sérstak-
lega verðlagsnefndin, ef nokkurt
gagn hefði átt að verða af starfi
ef þær
eins og
til mun hafa verið ætlast í fyrstu,
en því láni var ekki að fagna nema
síðnr sé og liggja eflaust ýmsar
orsakir til þess.
Fyrsta orsokin er að minni
hvggju sú, að stjórnin skipaði í við-
skiftanefndina tvo bankastjóra,
ms að hún nokkrn seinna skipaði
viðskiftanefndina.
Mér er nú ómögulegt að álykta
annað en að aðalstarf þessarar
nefndar hafi átt að vera fólgið í
því að hefta sem mest — já jafn-
vel banna — innflutning á ónauð-
synjavöru, sérstaklega glysvarn-
ingi. En hvemig verður svo þetta
í framkvæmdinni hjá nefndinni ? —
Það verður þannig, að flestum eða
öHlum, ekki að eims gömlum og
reyndum kaupmönnum, heldur og
nýgræðingum eða mönnum sem lít-
ið eða ekkert höfðu flutt inn áður
sinn úr hvorum banka. Eg veit ekki af vörum, er leyft að flytja inn alls
hvað vakað hefir fyrir stjórninni; lconar óþarfa vaming, og tveir lang
með þetta, en mér finst og hefir i stærstu glysvamingssalai- landsins
frá því fyrsta að eg heyrði um . fá leyfi til að sigla til þess að kaupa
þessa nefndarskipun, fundist þetta' inn eins mikið og þeir vildu af
vera, það sem Englendingar kalla glysvamingi og flytja til landsins.
„mistake". Bankamir áttu alls ekk-1 Afleiðingin af þessu varð auðvitað
ert atkvæði að eiga um það hvaða : sfi, að hingað til landsins safnaðist |
vörur eða hverjir fengju að flytja
þær til landsins. Það gat meira að
segjia, og hefir sjálfsagt undir viss-
um kringumstæðum, komið sér i'lla
að bankarnir réðu nokkru í þessari
nefnd. Þarf ékki annað til að sanna
þetta eu að henda á hina fyrstu
spurníngu sem lögð er fyrir alla þá
menn, sem sækja um innflutnings-
leyfi, en hún er þessi: Hvemig ætl-
afar mikið af alls konar ónauð-
synja vöru, sem menn þegar fram
í sækir ekki geta selt nema með
miklum afföllum og tapi. Þetta hef-
ii nefndin eflaust séð nú uppá síð-
kastið, því mér er sagt að hún sé
nú orðin afar ströng og neiti um
iunflutning á því nær öllum vöram.
Sem dæmi upp á hvað nefndin er
orðin ströng, nú upp á síðkastið,
búast við að landsmenn sjálfir notu'Su
fyrst um all-laúgt ái askei'5 meira en 15-
000 hestöfl til ljósa, matreiðslu, hitun-
ar og smáiðnaÍSar, og það ekki yfir
meiri tíma hvers árs en svo, að samsvar-
andi notkun 5000 hestafla á dag og nótt
alt árið, en 15000 þegar mest er notað.
Og þó mundi líða svo langur tími þang-
að til notknnin yrði orðin þetta mikil,
að orkuver, sem bygt væri á þessari al-
menningsnotkun eingöngu, mundi ekki
þola þá bið, eða þá verða að selja ork-
una svo dýra í byrjun, að frágangssök
þætti til herbergjahitunar. Og ef reisa
ætti 15000 hestafla orkuver í þessu
skyni, mundi orkan ávalt verða tiltölu-
lega dýr, vegna þess að aldrei gengi
út meira en þriðjungur ársframleiðsl-
unnar, samsvarandi 5000 árshestöflum.
Til þess að fá orkuna til almennings-
nota það ódýra, að um herbergjahitun
alment geti verið að ræða, þarf orku-
verið að vera talsvert stærra en há-
marksnotkunin til almenningsþarfa, og
það sem er umfram hana þarf að nota
til iðjureksturs, sem starfar alt árið,
daga og nætur. Setjum t. d. að orku-
verið væri 45000 hestöfl, % eða 30000
hestöfl seld til sístarfandi iðjureksturs,
og almenniugsnotkunin mest 15000 og
að meðaltali 5000 hestöfl. pá kæmust
í notkun 35000 hestöfl, eða sjö níundu
hlutar af ársframleiðslu orkuversins.
par við bætist nú það tvent, að hvert
hestafl í stærra orkuverinu yrði mun
ódýrara, en í því minna, ef jafngóðir
væru staðhættir, og að iðjurekstur, sem
notaði 30000 hestöfl að staðaldri mundi
líka geta notað nokkuð af því sem af-
gangs yrði af 15000 hestöflum frá al-
menningsnotkun á sumrum og þegar lítil
er hitunarþörf. Séu allar þessar ástæð-
ur teknar með í reikninginn, verður
niðurstaðan sú, að það er líklegt að raf-
orkan frá stærra orkuverinu (45000
hestöfl) kosti ekki meira en einn fjórða
þess sem hún mundi kosta frá miima
orkuverinu, ef því væri ætlað að full-
nægja áðumefndum almenningsþörfum
eingöngu, og ræðir þá um verðið í orku-
verinu. pessi verðmunur getur hæglega
valdið því, að með lægra verðinu
(stærra orkuverinu) verði veita út um
sveitir og herbergjahitun framkvæman-
leg, en með hærra verðinu ekki.
Þá er á það að líta, hvort nokkrir
armmarkar væru á því fyrir lands-
menn, að 30000 hestöflum væri varið
tQ sístarfandi iðju, ef einhverjir vildu
kaupa þau til þess. Eftir reynslu ann-
arátaðar frá mundi þurfa um 400 starfs
menn til allrar starfrækslu við orku-
verið <ig við iðjuverin sem notuðu pessi
3ti00(J beetöfl, og mun ■aginn telja það
fráfælandi — það samsvarar nálægt
eins árs fjölgun karlmanna í landinu
eftir meðaltali síðustu 30 ára. Tals-
vtyt af því mætti að líkindum nota til
iðjureksturs sem er gagnlegur og jafn-
vel nauðsynlegur fyrir núverandi at-
vinnuVegi landsmanna. Má nefna
saltvinslu, fiskþurkun, ullariðnað o. fL
En ef farið væri af stað með miklu
stærra fyrirtæki en þetta, svo sem 100
til 150 þús hestöfl, er miklu meiri
hætta á að erfitt eða ókleyft reynáist
að finna iðjugreinar, sem gætu notað
«vo mikla orku og borið sig fjárhags-
lega og því miklu meiri hætta á, að
alt fyrirtækið færist fyrir eða lentá í
vandræðum, sem 'þá mundu bitna að
meira eða minna leyti á almenningi.
Það er líkt á komið með fossamál-
in og jámbrautarmálið hvað það snert-
ii', að alt verðlag er ennþá fráfælandí
fcátt fyrir svo stórkostlegar fram-
kvæmdir. pess vegna viljum við
eitínig í fossamálunum marka stefnu
okkar með undirbúningi, sem geti leitt
ni heppilegra framkvæmda þegar verð-
iag er lækkað og krngumstæf ur leyfa.1 sitt sérstaka verk að vinna til að sem best meðferðin á frumvarpi hennar átti að vera og hvernig hún
Og það má telja víst, að ef hepnast lækna dýrtíðina og þá peninga- sínu og viljað tryggja enn betur en virðist framkvæma starf sitt.
tí
iF stiflpnanr
H
DetidiFniF.
eftir Jón Laxdal.
ið þér að greiða andvirði varanna, skal eg taka fram eftir áreiðanleg-
hafið þér peninga í ötlöndum ? Eg um heimildum,að enda þótt nefndin
get ekki séð að bankana eða jafnvel leyfði vegna blessaðra barnanna að
viðskifbanefndina sjálfa varði fiytja mætti inn nokkur hundrað
neitt um þetta. Allir sem sækja um jólatré, þá bannaði hún algerlega
innflutningsleyfi vita, að þeir þnrfa að flytja inn nokkur epli á þessi
að borga þá vöra sem þeir panta, jólatré. Það hafði gengið í hörku
og þeir munu vera fáir, sem ekki fyrir möxrnum, sem áttu ættingja
vita að bankarnir hafa gert lítið að erlendis og fengu sendar elnhverj-
því, síðan í vor, að greiða fyrir ar smávægis jólagjafir með pósti,
mienn _ jafnyel hvort menn áttu fá þær afhentar á pósthúsinu,
inni í bönkuni eða ékki — fé til vegna. nefndarinnar. Eg ta'la nú
útlanda, enda litið svo á af flest- ekki um ef maður hafði verið svo
I.
Eins og kunnugt er, var það álit-
um, að engin skýlda hvíldi á bönk
unum að gera það. Það sem við
kemur málinu er þetta: Er nauð-
synlegt að varan sé flutt til lands-
ins eða ekki. Ef nauðsynin var þar
þá átti auðvitað að veita leyfið,
annars ekki. En einmitt vegna þess
að bönkunum var leyft að hafa at
kvæði (yfirráð?) í nefndinni þá
óheppinn að panta sér flík eða
ábreiðu eða sent hálstau út til stíf-
ingar, og fa þ'að aftur sent í pósti,
>að hægt væri að íá slíkt út nema
með mikilli fyrirhöfn, ef það þá
fekst á annað borð. Mér finst nú
þetta vera ýmist í ökla eða eyra
hjá nefndinni.
— Það lýtur svo út, sem
in í Danmörku ein af höfuðsyndum mnn það vera, að nefndin, frá byrj- stjónin
se
Zhale-stjómarinnar sælu, hve miklu uh, hefir unnið starf sitt á öðrum
fé hún eyddi til ýmiskonar dýrtíð- grundvelli en til mun hafa verið
arráðstafana þar í landi meðan á ætlast í fyrstu.
stríðinu stóð og fram að þeim tíma Til þess að rökstyðja þetta þarf
er hún lét af völdum. Menn sáu maður að rifja upp fyrir sér hvem-
mjög lítið gagn af öllum þessum i®g fyrsta nefndin, viðskiftanefndin, skifbanefndarmnar, já ekki þótt
nefndinni sammála
í þesari varffæmi, því hún er alt af
að auka vald bennar. Þannig getur
maður nú ekki lengur innleyst póst
kröfu, þó ekki sé nema 1—2 krón-
ur, nema með sérstöku leyfi við-
ráðstöfunum en ógagnið faust mörg
um mjög mikið og kostnaðurinn
> aið gífuregur eða eftir \ ví. sem
blöðin skýrðu frá yfir 400 mijónir
króna.
Hér 4 landi 'voru einnig gerðar
ýmiskonar dýrtíðarráðstafanir með-
verður til. krafan sé ársgjalt til félaga »em
í fyrra haust bafði stjórain kom- maður er í ytra.
ist að þeirri niðurstöðu, að nauð- Eg vildi nú í framhaldi af þess-
synlegt væri vegna hinnar miku ,ari grein minni reyna að sýna og
eyðslu fólks annars vegar og dýr- sanna, að allar þessar nefndir gera
tíðarinnar hins vegar, að hefta inn- gagxx ; öfuga átt við þð sem þær
flutning á ónauðsynjum, sérstak- ættu að gera, og það eru þ æ r sem
an á stríðinu stóð, sem kostuðu lega glysvamingi. Hún lagði því hljóta að skapa dýrtíð í landinu en
landið afarmikið fé en gagnið af fyrir síðasta þing frumvarp, sem ekki hið gagnstæða, ef þær halda
þeim sáu víst fáir. Það sýndi sig bannaði allan innflutning á glys- áfram að starfa eins og þær hafa
t. d. hér eins og í Danmörku, að varningi. Frumvarpi þessu var mis- i gert.
hinir efnaðri borgarar þessa bæjar jafnlega tekið í þinginu og komu j
fengu óþarflega mikinn brauð- fram margar breytingatillögur við, n.
það, svo að endirinn varð sá, að | Jeg tók fram í fyrri grein minni
mergur málsins í frumvarpi stjóm-; aö eg mundi í þessari síðari grein
arinnar var gerður að engu, en frv. leitast við jað sannia, að nefndirnar
iafgreitt frá þinginu sem tollfmm- (viðskiftanefnd og verðlagsnefnd)
varp, c. lagður hár tollur á allan nmndu, eins og þær hefðu starfað
innfluttan glysvaming- Hitt er : upp á síðkastið, verð til þess að við-
kenningu verða reynslu Dana og víst, að þingið, eða mjög margir balda eða skapa dýrtið í landinu
okkar sjálfra í þessu efni, en það þingmenn, voru sammála stjórainni en ekki hið gagnstæða eins og ætl-
lítur ekki út fyrir að svo hafi verið, um, að það bæri að draga sem mest ast var þó til.
því á þessu ári sem nú er að kveðja úr innflutningi óþarfa vara og áleit i Til þess að skýra þetta nánar
hefir stjórnin ungað út ekki færri iað þetta frumvarp mundi gera það. verð egað fara nokkrum orðum um
en þrem nefndum, sem allar hafa ■ Stjórhinni mun ekki hafa líkað verðlagsnefndina, hvert verksvið
skamt eftír að farið var að skamta
branðið en hinir fátækari alt of lít-
inn, sérstaklega heimili þar sem
böm voru mörg.
Maður skyldi nú halda að hin
háttvirta stjóm hefði látið sér að
Nefnd þessi var, eins og eg hefi
tekið fram áður, nauðsynleg strax
og viðskiftanefndin var skipuð og
hefði þá auðvitað þurft eins og hún
að ná til alls landsins, en ekki að-
eins til Reykjavíkur eins og var í
fyrstu. — Aðalstarf hennar hefði
átt að vera í því fólgið að gæta
þess, að kaupmenn þeir, sem flutt
höfðu inn mikið af einhverri vöru,
en aðrir ekki fengið leyfi til að
flytja inn, gætu ekki okrað á henni;
scrstaklega átti þetta að ná til allr-
ar nauðsynjavöru.
i il þess að nefndin gæti rækt
starf sitt réttilega þurfti hún að
liafa samband erlendis þar sem hún
ávalt gat fengið upplýsingar um
ef verðlag eða farmgjöld lækkuða
frá því sem verið hafði, svo að hún
á hverjum tíma gæti myndað sér
skoðun um hvað varan kostaði hér,
ef hún fengist innflutt og setja svo
hámarksverð á vöruna eftir því.
Kaupmenn, sem lágu með miklar
: vörubyrgðir upp á „speculation",
en sem aðrir ekki fengu að flytja
inn, áttu auðvitað að bera það tap,
sem stafaði af lækkandi verði var-
anna eða farmgjalda í útlöndum,
að sínu leyti eins og t- d. Dands-
verzlunin, sem nýlega varð að
lækka verð á kolum um 33Yj%
vegna þess að hún hafði keypt of
mikið meðan verðið var hæst á
þeim. — Hækkun á hámarksverði
einhverrar nauðsynjavöm, áttl að-
eins að geta átt sér stað þeg-
ar fluttar em inn nýjar rarur, sem
ekki fást í landinu og varan eðp,
farmgjöldin höfðu hækkað, frá því
sem áður var.
Þá átti almenningur hér á landi
að eiga kost á því að kæra til þessT
árar nefndar ef grunur lá á, að
einhver kaupmiaður seldi vöm með
hærra verði en réttmætt var, hvort
sem varan var útlend eða innlend.
Yerðlagsnefndin þurfti og þarf
að hafa öflugt fýlgi stjómarinnar,
svo menn ekki geti skotið sér undan
að hlýðnast fyrirmælum hennar,
eins og átti sér stað þegar fyrri
verð'lagsnefndin starfaði fyrir 2—3
áram. Mönnum er það vísit í fersku
minni þegar sú nefnd ákvað há-
marksverð á mjól'k og jarðeplum,
að þá hættu framleiðendur og kaup.
menn lað selja þessar nauðsynja-
vörur. Nefndin gat auðvitað ekkert
gert við þessu nema með hjálp
stjómarinnar, en í staðinn fyrir að
gefa út bráð'abyrgðalög, sem skyld-
uðu framleiðendur og kaupmenn til
að selja þessar vörar eins og áður,
gerir hún ekki neitt, svo þetta starf
nefndarinnar varð að engu. Hvort
no'kkur fór eiftir hinum mikla og
margbrotna „lagabálk* ‘ nefndar
þessarar um mismunatndi hámarks-
verð á hangikjöti og 'kæfu, skal eg
láta ósagt, enda hafði það ekki
mikla þýðingu fyrir almenning.
En lítum nú á ihvemig hin núver-
andi verðlagsnefnd hefir fram-
kvæmt starf sitt.
Það er fjarri mér að vilja vera
ósanngjiarn í garð nefndarinnar og
má vera að hún í einhverju atriði
hafi framkvæmt starf sitt á þarni
kátt, sem bent er á hér að framan,
en ekki er mér kunnugt um að hún
hafi fært niður verð á einni ein-
ustu vömtegund, sem þýðingu gat
haft fyir almenning nema einni, en
þá lækkun framkvæmdi nefndin án
þess að kynnia sér hvað varan kost-
aði hér, og þótti viðkomendmn það
einkennileg ráðstöfun. — Hitt er
bæði mér og öðrum kunnugt, að
nefndin hefir eytt afarmiklum tíma
(sumir segja mánuði) til þess að