Ísafold - 20.01.1921, Side 1

-Sfc

SAFOLD
S oia 499 og 500.
Ritstión; Vilh'á'rn* r Finsen.
Isafold^rv
XLVIII. irg.
Reykjavik. Fnrt d't n 20 ] tiai 1421
olur
■ó.
Ræða
| Bfa þií5 vitið víst öll nokknö um þáfS,: ar“. Verzlunarmenn eru aö s.jálfsögSu
i hveimig’ * þeim hefir farnast. Enginn I „bú8arlokur“. Eg ætla að leyfa mér að
Einars H. Kvaran
á kjósenöafunöinum 9. þ. m
þeirra hefir síðnstu árin haft hugrekki
ti’ þess að binðásí Cyrir neinu máli, sem
álþýða niamía Héfir métið að neinu. Við
------ j»þvt má auðvitnð seg.ja, að allar fram-
áð lyrir að ýmsum ykkar kve-mlir hafi verið ókleifar á þessum
ér, áð ykkur liaii ‘■öfðugu tímum. pað hefði þó ef til vill
ið lijá okkur vonarneistan-
hax’i fa,fið éins 0
ekki fundist neitt sérstaklegá skemti- miátt halcjn
íegt'eða íyi'tandi fývii- sáliinar.í stjórn ■*’"* með því að sýno okkur trú á eitt- húsi s'tnu. heldvr laka aV.an sinn afla í
málúm okkar síðustr árin — að því
lesa ykkur örstutta kafla úr ritgjörð,
sem við fengum í nokkurs konar jóla-
gjiif, Reykvíkingar — biaðið gefið út
á aðfangadaginn:
I kaupstaðnum hafa vaxið upp fjöl-
mennar sléttir manna. scm ev jan eiqa
heimafengínn, \ða eigin handaverk í
einu undanskibht, ?
að verða' s.jálfsteeít
tveiöiur árum. Að öðrii
1 okkn.r kuðnaðist
r.'ki fýrir rúmum
leyti býst eg
við. að v kkur hafi mörgum þótt st.jórn-
hvað, sem géfa ætt'i fýrir okkur, þegar j lcrúnum. Má /lur fyrst nef na . íslenzku
úrrá'knnð': Vi'ð hiifum ekki orðið mikið kuapmennitta ug bnðaxjqfadiðið og alis-
vavir vð þá tru h.já þingtlokkunum. — konar manyara. setn ,-aukast og marg-
Okkur: sém nta 1 við höfum staðið, héfir | ftidasi og uppfy1la‘' — göturnar.
ekki verið Ijósi. á hver.ju þeir ætluðu pessi háifdanska kaupstaðamenning
mái okkár 'vnn nokkúrn tínia und^nfar- Hór á'8 lifn. Re.vndar héfir emn af flokk- j «, ált df áð maguast a'ð völdum og út-
ini. fremur flátlendisleg og sviplítil. Eg uijijm gefið út stet'nuskrá. En hún var l.cnzku. 17ihyað'lLl hefi.r'verdunarmanna
»egi þ.-í’ v -i,a þes.-.:.. að eg hefi átt tal svo víðtæk og óákveðin, að nauðalítið múgtirinn menningarlitli verið í svo
við menn úr fleltúm hlutum landsins, nmvk mim á henh? hafa verið tekið. mikltim meiri h'uta að hann he.fir ráðið
eg Jivui-vetnáJvefir kyeðið við þann tón. Einhverja’r uiMeitanir háfa verið á síð- *• oliri .,heldrimanna“ tísknnni. 0g sú
V : Sé tivki ásf.mSu til þesa að búast við ''þá átt að breyta henni, gera . heldri.nanna tíska árotnar í lundinu.
Uteiri fv;;i.i:'öi út af stjómmálunnm Jrjá haáfi eitihvaö lögu'egri. E11 mér skilst Kn kaupmangara hagurinn er nú einu
Rp' kvikingum en öðrnm landsmÖrinum. «vo. sm'n sú viðleitni hafi runnið út í sinni sá, tið i.lpjóð manna kaupi ot7
Kv þeifa ekki í ámœlisskyni til sni'dinn.Sninir virðast hafa œtlað flokk-1 eypi. Oy kaupmangaratískan i kaup-
þein.-, aem farið haf:i 'með stjörniuál- nnum að lifa á gömh'im deilum um sam- ] síuðmnn ér gegndarhmst ójióf. Eyðsla
ir ■ nndanfömu — hvorki til þiugs bnnd ðkkar við Dani. Mér finst það á dýruslu PAfindnm mnnaðarvörum <>g
ri st.jóruar. Jág hefi eega tilhneigingu nokkuð líkt éins og ef einhver ætlaði fmðutegundum; óhof í sknmthýsum og
til þess vera að áfelíast neinn. Eg sér að bita hvvsið sitt með kolvvmvm, sem ' dýrusiu húsgögnum, óhóf í MatðmSi og
veit, j>; ö > (•:. ;>n 'þetta hafa verið afar- hann brendi fyrir nokkrúnv áruvn. pað . skcmlmnim, hílum, reiðhjólum og öllu
örfjiigir 1'■; viðfjálir tímar. pað hefir <*T bersýnilegt, að einhvem betri hita-1 scm vriétnlam nöfrtvm tjóir að nefna.
ver.ið niargfalt áxiðvelðara áð sitja h.já 'gjafa þurfum við inn í stjórnmál,— En öllu framar óhófiegt iðjulegsi og
og fi.ma :-ö. hi-ima hjá sér en að ráða okkar. \ gfirlœti — samfara fyrirlitningu á lik-
fram úr málumun. I:!:v það er sannfær- Pað Ieyndi sér ekki á síðnsta þmgi, nmXegri vinnu, fyrirlitning á almúgav-
ing rvin, vt? i:g fari með rétt mál, þegar hvað mönnum finst þessi flokkaskifting ' nm og innlendum og ‘fornum alþýðu-
eg ;:<■;;■, r.\í landinu ríki'nvjög almenn vera orðin andhælisleg og fánýt. pá háttum.í slóð þessara, oflátunga fersíffan
óúifcfcfc in í'i inrnmáliiv ókkar og ievði fvvndu 10 þingmehn sig knúða til þess /nívaði kaupstaðarbúa, og verður liver
út af þeiui; að lýsa yfir því, að þeir teldu sig ekki „ð stvkja svo í síóðina sem kraftar
Sannast að seg.ja skil eg ekki, hvern- he-Vra neinum flokkinum til. En þessuvn ' Uyfa.
ig þéssú .• :t að yeta verið annan veg 10 mönnum fór nákvæmlega eins ogj
íerið. rd þess.að þjóðin hafi áhvvga á flokkunumtþeir létu ekkertuppi um það piti ver8ig m6, a8 i;kj11(hlm jiji sam-
stjómmáluuum .,firieitt, verður hvvn að hváð< þeir ætluðvv sér fyrir okkur að !
sjá e'.ihv'er.juni hygsjúnum haldið á lofti 8?*'
sem að minsta kosti nokkvvrum hluta ’ pað er ekkert undarlegt, að afskap-
iiennar getur þótt væ.nt vnu. Hún verðvvr leg deyfð hafi komist inn í stjórnvnála-
að s.já þ;;ö, að steirit sé að einhverju áhugann með þessu atferli, og áð tölu-
takmarki, sem heni:l þykir máli skifta. vci’ð óbeit á stjórnvnálunum hafi spifott-
H'm veróur að sjá einhverja menn, sem ið upp. Engum getur dulist, að mjög
halda uppí merki htigsjónanna, menn, mikið verk liggur fyrir þessari þjóð
st”” hv'm vfcit, a.ð eru þess albúnir að að vinna, ef vel á að fara. Og því fer
sta. da við inerkið eða falla hjá því. svo fjarri, að framkvæmdirnar séu til-
p.' .x- er þetta, sem vekur hjá þjóðinni komumiklar, að stjórnmálnmenn okkar
áh'"ja á fcf jóminálunum og kærleika til eru jafnvel ekkert um þer að tala.
þeirra. 0'.; þ"ð er ekki neítt annað. ! En því miður er sagan ekki nema hálf
Pið vitið nú sjálfsagt 811, nokkura- ' sö«» meö Þessu- 1 st««mn f5'rir heil'
veginn jafnvel og eg, hvernig gengið briSðan áhuSa á líuld8máium, er við-
hefir fyrir okkur. Okkar aðalmál hefir ,,'16Csle^asti stéttarígur að magnast. Eg
verið hmdsverzlunin. Langmest hefir um á þar einkum við kuldann milli kauP*
hana verið talað af öllum landsmáhnn. j staðanna - og þá séretaklega Reykja-
Langmestar aðfinslur, sem hrotið hafa v 'kul sveitanna.
í stjómarinnar gart, hafa að einhverju | pað eru ekki hlýjar kveðjur, sem
leyti staðið í sarebandi við hana. Áður; Reykjavík fær úr sveitunum um þessar
en þessum fundi vevour slitið. verður : mundir. pað er ekki mikið verið að tala
gerð ítarleg grein fyrir aí’stöðu okkar i um það, að Reykjavík ber um helming-
til þess máls, svo áð eg þarf ekki að inn af öllum þeim útgjöldum, sem
tefja ykkur á því að fjölyrða um hana. landssjóður fær af sköttum, toll-
En það verð eg að tika fram, áð mér ; um, aukatekjum og stimpilgjöldum
er óskiljanlegt að það mál sé vel fallið og þess konar. — Einn norðlenzk-
til þess að vekja kærleika tíl stjómmál- j ur rithöfundur, sem Rejkjavík tók með
anna, þó að hún hafi víst verið óhjá- i kostum og kynjum fyrir 2—3 áruxn,
kvæmileg ráðstöfun í byrjuninni. Enda ; prédikar það látlaust, að Reykjavík sé
hefir ekki sú rauiiln orðið á. Raunin j að drepa alla menning í landinu. Síðast
hefir orðiS aú, að nærri því allir hafa j hefir hann lýst yfir því á prenti fyrir
verið óánægðir — nieð réttu eða röngu. j nokkrum vikum. Ekki verður annað séð,
petta mól sýnist alveg sérstaklega rel j en að verið sé að œsa sveitimar upp
til þess fallið að vekja úlfúð og sundur- ] tii þess að leggja taumlaust hatur á
lyndi, gremju og tortrygni. Eg get t»p- j Reykjavik, og þá sórstaklega & verzlun-
lega hugsað mér svo algjöra stjóm, að ( arstéttina. Henni er um alt ilt kent.
dóma uni það, að óvingjarnlegra — og
eg vil jafnframt segja ósanngjarnara
og vitlausara — gæti þetta tæpast verið.
Eg skal taka til dæmis iðjuleysis-brigzl-
ið. peir, sem eitthvað vita um það verk,
sem verzlnarmenu þessa bæjar inna af
liendi á hverjuni degi, og' um það kapp-
hlaup, karla og kvenna úr öllum stéttum,
sem hér fer fram,hvénær sem einhver at-
vinna losnar, þeir vita það líka, að það
brigzlið er alveg út í hött, bein fjar-
stæða, sprottin af óvild og vanþekk-
ing. petta er ekki nema eitt, lítið sýnis-
horn af þeim f jandskapai'skúrum, sem
stöðugt er látið rigna yfir Reykjavík
úr sveitunum. Mér finst það vera alvar-
legt mál, og eg vík ofurlítið að því
síðar.
Stéttarígurinn er líka að magnast í
aunari mynd, ekki síst hér í Reykjavík.
Hér stendur hann sambandi við þá al-
heimshreyfingu, sem nú er hingað kom-
in og yfirleitt er kend við verkamenn—
ina. Nokkur viðleitni hefir farið fram
í þá átt að gera þennan ríg sem allra
lvuldalegastan.
1 þessari alheimshreyfingu eru, eins
og þið sjálfsagt vitið, tveir megin-
straumar. Annar þeirra á upþtök sín
í þeim kenningum, að mannfélagsskip-
unin sé alveg ótæk, misréttið í henni sé
allsendis óviðunandi, þar sem sumir hafi
ekki málungi matar, en aðrir hafi ekki
að eins allsnægtir, heldur langt fram
yfir það, og geti með auðnum kúgað
þá, sem eru minni máttar — og að ráðið
til þess að bæta úr þeasu sé það, að
gróðalindimar verði eign ríkjanna. —
hún hefði ekki aætt ámæli, ef hún hefði Óvildin og óvirðingin skín út úr hverri
orðið að dragast með slíkt mál. setningu. Kaupmenn em tæplega nefnd- j pað em sósialistar eða jafnaðarmenn,
Vitukuld höfum við haft þingflokka. ir „kaupmenu“. peir eru ,Jkaupmangar- sem aðhyllast þesaar akoðanir. Annar
hluti verkainannaliðsins, að minsta
] kosti í flestum lönduin, og vafalaust
líka hér, leggur ekki áherzlu á þessu
: gjörbreytingu á þjóðfélagsskipuninni,
(>1 leggur kapp á hitt, að kjör verka-
j maima séu bætt, svo sem framast verður
við komið, og að í þeirra skaut falli
i sem mest af ágóðanum af þeim fyrir-
í tækjum, sem þeir leggja vinnu síua í.
i Eg minnist líka ofurlítið á þetta mikil-
j væga mál áður en eg hætti.
Við gerum ráð fyrir að einhverjuni
; leiki hugur á að vita, ^ivernig afstaða
| okkar sé til þingflokkanna, og þessvegna
hefi eg sagt um þá það sem eg hefi
sagt. Eg vona, að öllum skiljist, að liúa
eij enn seni kcmið er, ákveðin með því,
sem eg hef'i nú tekið frain. Við höfum
ákveðin mál, sem við viljum fá frau:-
*
gengt. Við vitum ekkert hvort þing-
flokkarnir vilja ljá þeim fylgi sitt. Með-
,in svo steiidur, teljum við okkur að
sjálfsögðu engum flokki háðu.
Okkur hefiv verið sagt, að mikið hafi
verið um það spurt, hvev aí'staða okkar
vævi til stjórnarinnar. >Snmir liafa im
reyudai' ekki þózt þurfn að haís fyrir
þvi að spyrja. Tafarlaust þegar fregn-
in barst út, um það uni bæinn. að við
gei'ðum kost á okkur, fullyrti eitt blaðið'
Vísir, að við vrerum afdráttarlaust fylg-
ismenn stjórnarinnar, og áimclti okkur
fyrir það .. þó að við hefðum þá ekki
, sjálfir sagt uokkurt orð um það. Sama
I liliið dróttaði því að mér með nokkurum
] þjésti, að eg va-i höfundui' að grein í
Mot'gunbl., þar sem andmælt var stöð-
ugunt iriinduin Vísis í stjómarinnar
garö. Sarmleikuritm var sá, að eg liafði
engatí þátt átt í þeirri grejn og- ekkert um
hana vitað. fyr en eg las hana í blaðinu,
eins og aðrir kaupeudur þess. pað er
bersýviilegt að aðalvopnið gegn okkuv á
að vera það að telja mönnum trú um,
að við ætlum okkur að vera stuðuings-
inenn stjórnariunar, á liverju sem geng-
ur, og hvað sem við segjurn, og hvort
sem rið segjum nokknð eða ekki neitt.
Ekki getuin við þrætt fyrir það. að okk-
ur haí'i veríð boði'ð fyJgi manna, sem
telja sig sjálfir að miusta kosti ráða
miklu í þessuni bæ, ef við vilduin skil-
yrðielaust lýsa okkur andstæðinga
stjómarinnar. Við höfum ekki viljað
gera nein slík kaup — ekki binda okk-
ur neinum þeiin böndum, sem við telj-
run óeðlileg eða jafnvel hættuleg —
viljum heldur fara á mis við kosningu.
ef því er að skifta, en kaupa hana slíku
verði.
Aistaða okkar til stjómarinnar er að
sjálfsögðu nokkuð lík afstöðu okkar til
flokkanna. Vill stjórnin aðhyllast okk-
ar áhugamál og styðja þau röggsam-
lega? Eins cg þið skiljið skiftir það
niikk máli. Viiji hún það ekki getur
auðvitað ekki verið um neitt t'ylgi að
ræða frá okkar hálfu. Við vitum ekki um
hug hennar í þeim efnurn, og getum því
ekkert sagt um fylgi við hana. En hitt
teljum við beint óráð og óverjandi að
skuldbinda sig fyrirfram til þess að
greiða henni vantranstsatkvæði. pað
geta menn gert, þegar menn vita nokk-
um veginn með vissu, hvað við tekur, ef
stjómin fellur— þegar til taks em bæf-
ir, þektir menn, viðbúnir að taka vi8
vÖMunum. pið vitið öll, að engu slíku
er til að dreifa hér með oss um þessar
mundir. í þeim þingflokka-óskapnaði,
j þeirri hringiðu stjórnmálanna og þeim
, hiossakaupa-faraldri, sem við eigum við
; að búa, getum við sannarlega fengið
miklu verrt stjórn en við nú köfuin. Eg
j eiast mjög um, að Reykjavík væri þess
albúiu að skifta nú á stjórnimii og
■ þeim, möiinnm, se— hallmæla henni með
! uiestum ofsa að hún væri sannftdrfb'
uiu það, til dæinis að taka, að lands-
j,
mahun \;:cri betur komið í h'öndmn rit-
| stjóra Vísis éit Jóns Magnúdsonar. Eg
segi' að' íuinsta kosti um okkur, senr* á
i A-listaiimu standa, að við enim ekki
Söimfærðir tiin það. Og ritstjóri Vísis
■ hefir ekki á neina menn bent.
] Pá langar mig til að víkja aftur
j írokkrum orðuui að þeirri ofsókn, sem
i Reykjavík sæiir i skrifum manna úr
j svfcititm.- Mér finst að Reykjavík, og þá
] líka þingmemt Reykjavíkur, eigi að gefa
j lieni.i gá>tnr. Eg.get liugsað mér, að ein-
j hverjmn vöskum og vígreifum mönnum
þyki ekki mikið vafamál, hvernig við
Reykvíkingar eigiun að svara slíkri
j framíkomu — að við eigurn að sjálf-
I sögðu að láta hart mæta faörðu. Viö
1 lítiun ekki svo á það mál. pó að harð-
i yrði sveitío niiiia séu ósanngjöm og
: stmidum hlægvJega mngsnúin þá er und-
j iirótin að þéim afar alvarlegs eðlis.
1 Hún er þeir meg.nu örðugdeikar, sem
sveitirnar eigu við að stríða um þessar
i mu.adir. Atvimmvegir landsins hafa.
' verið að j erbreytast nokkur síðustu ár-
iii. 1 því hafróti atvinnuvegaima, sem
i myndast hefir hjá okkur, hefii' land-
I búnaðurinn orðið aftur úr. Bændur. sjá
l voða fram undan sér. Eram úr þessunr
j örð.ttgleibuiii verð.nr að reyna að ráða,
j með því viti, sem 'við eigmn til. pví fer
svo fjarri, að Reykvíkiugar eigi að láta
æsast lil óvildar gegu sveitamönnum, þó
ii'ð þeir verði óþolinmóðir og skapvondir
1 ólikai' garð, að þeir eiga að krefjast
þess af þingmönrtum sínum hverjir sem
þeir 11 ú vei ða, að þeir liafi vakandi auga
á hagsprunum landbúnaðarins og styðji
af alefli sérþvert mál, setn getur verið
honum til eflingar, ei' ekki er gengið
með því á réttindi annara manna. Með
því imiir Reykjavík sarina þjóðræknis-
skyldu af bendi. Og það er bezta ráðið til
þess að lækna þennan stéttaríg, áður en
hann er orðinn að átumeini.
Pað er sanníæring okkar, að okkar
aðalmól, þau sem hr. Jón porláksson
hefir nú gert grein fyrir, séu afar-mikil-
vægt spor í áttina til hagsmuna fyrir
sveitirnar. Reynist kleift að nota aflið
í fossunum til þess að lýsa og hita sveita
bæina, og til þess að koma á járnbraut-
arferðuin um landið, þá er óhætt að
segja, að sveitir þessa lands eigi ekki
saman nema nafnið við það, sem þær
eru nú. Samgönguörðugleikarnir og
kuMinn í híbýlum sveitamanna er vafa-
laust með alvariegustu agnúunum, sem
Jandbúnaður vor á við að stríða.
pá vík eg að afstöðu okkar til verka-
mannahreyfingarinnar. Sésialistar ®r-
um við ekki. Yið höfum ekki trú á því,
að með þeiiri breytingu, sem fyrir jafn-
aðarmönnum vakir, verði mein okkar
bætt, að minsta kosti ekki hér & íslandi.
Eg kannast fúslega við það, að miklir
agnúar eru á þeirri þjóðfélagsskipun,
sem mannkynið hefir átt við að búa 18
undanförnu. Eg kannast líka við það,
að ýmsir rithöfundar sósíalista hafa
verið stórgáfaðir og hálærðir menn. En.