Ísafold - 24.01.1921, Blaðsíða 1

ISAFOLD
Slmar 499 og 500.
XLV11Í. irg.
Ritstjóri: Vilhiálmor Finsen.
Reykjavik, Miniidieinn 24. janúar 1921.
Isaíoldarprentsmiðja.
4. töloblað.
Eins og kunnugt er, gekk nýja
stjórnarskráin, frá 18. maí 1920
í gildi 1. janúar s. 1. En sam-
kvæmt 29. gr hennar fá all-
margir komingarrétt til Alþingis,
sem ekki höfðu þann rétt sam-
kvæmt eldri stjórnarskipunar-
lögum, þar sem aldurstakmarkið
er nú skilyrðislaust fært niður i
25 ár.
Nú ber svo við, að það á að
fara fram kosning til Alþingis
hér i Reykjavík 5. febr. næst-
komandi, en alla þá menn, sem
öðlast kosningarrett samkvæmt
nýju stjórnarskránni, vantaði á
kjörskrá. Þeim veittu merm al-
ment enga eftirtekt fyr en undir
búningur undir þessa kosningu
fór að fara að fara fram. Biöð
og almenningur tóku þessu, sem
vænta mátti mjög illa og skor-
uðu á bæjar- og landstjórn, að
að koma þessu í lag. Lá mál
þetta niðri um stund, eingöngu
vegna þess, að menn treystu
því fastlega, að þessu yrði kom-
ið í lag fyrir kosninguna. Nú
fyrir nokkrum dögum, — 18. þ.
m. auglýsir borgarstjórinn í dag-
blöðum bæjarins, að »skrá« yfir
þá kjósendur i Reykjavik, sem
öðlast kosningarrétt samkvæmt
29. gr. stjómarskrárinnarj liggi
frammi til sýnis 4 daga og gefur
mönnum kost á að kæra yflr
skránni, en gefur þó engan kæru-
frest. »Skráin« liggur frammi
til 22. jan. — sennilega er sá
dagur talinn með, og kærur mega
ekki koma síðar en 22. jan. Af
því leiðir, að sá, sem athugar
skrána 22. þ. m. og sér þar eitt-
hvað athugavert, honum er fyrir-
munað að kæra.
Þegar eg las þessa auglýsingu
borgarstjóra gat eg ekki að því
gert að brosa. Mundi þetta vera
úrlausnin á því máli, sem blöð
og almenningur lagði svo mikla
áherzlu á í haust, að komið yrði
í lag fyrir í höndfarandi kosn-
ingu. Sé svo, þá hættu blöðin
of fljótt afskiftum af málinu og
fólu það mönnum, sem ekki var
treystandi að leiða það til lykta.
Það verður ekki annað séð, en
»skrá« sú, sem nú er lögð fram
hafi verið samin í þeim tilgangi
að þeir, eða þær, sem á henni
standa, ættu að fá að kjósa við
alþingiskosninguna hér í Reykja-
vík 5. febr. næstkomandi. Hins-
vegar verður það engan veginn
séð, samkvæmt hverskonar heim-
ild >:»8krá«;, þessi ^er til orðin,
nema heimild sú, ”sem auglýsing
borgarstjóra ^vitnar til,^29. gr.
stjórnarskrár.;
• 29. gr. stjórnarskrár segir ein-
ungis um hver skilyrði menn
verði að uppfylla til þess að hafa
kosningarreíf. Hún segir ekkert
um það hvort sá sem heflr kosn-
ingariétt skuli eða eígi skilyrðis-
laust heimting á að kjÓ9a, sem
og er mjög eðlilegt. — Það færi
langur tímí i kosninguna ef kjör-
stjórnin þyrfti í hvert skifti, sem
maður kemur að kjörborðinu, að
rannsaka hvort hann hefir kosn-
ingarétt og þarafleiðandi megi
kjósa. Stjórnarskráin lætur hér
sem viða annarstaðar önnur lög
koma til uppfyllingar, enda vís-
ar í niðurlagi greinaiinnar til
þeirra þ. e. kosningarlaga. Hún
á hér ekki yið nein ákveðin
kosningarlög, heldur þau, sem i
gildi eru í hvert skifti á hverju
falli, eða hér við lög nr. 11, 18.
maí 1920 um þingmannakosning
i Reykjavík. En 11. gr. þeirra
laga láta gilda öll aðalákvæði
alþingiskosningalaganna um kjör-
dæmakosningar, sem eru nú lög
nr. 28, 3. nóvbr. 1915, með breyt-
ingu með lögum nr. 12, 18. maí
1920, sem leiða af stjórnarskrár-
breytingunni, sem áður er getið.
Samkvæmt 17. gr. og 32. gr.
kosningarlaganna nr. 28, 1915,
er það skilyrði fyrir því, að
maður megi kjósa, að hann standi
á kjörskrá. Og samkv. 9. gr. og
11. gr. sömu laga eru kjörskrárn-
ar tvær, aðalkjörskrá og auka-
kjörskrá, sem eru samdar eftir
fyrirmælum lagagreinanna og
gilda frá 1. júlí til 30. júnínæsta
á eftir. Þetta eru þær einu skrár
sem 17. og 32 gr. eiga við og
sem kjÓ9a má eftir og þeim skrám
verður ekki breytt nema með
dómi, sbr. niðurlag 14. gr. s. 1.,
en með dómi| er hér aðeins átt
við þá, sem ekki hafa sætt sig
við úrskurð sveita- eða bæjar-
stjórna, og sótt málið fyrirdómi,
sbr. 16. gr. s. 1. — Það er því
beint skilyrði fyrir þvi að mað-
ur mégi kjósa til Alþingis, að
nafn hans standi á kjörskrá, á
þvi er engin vafi. Lögin nr. 11;
18. maí 1920 gera hér enga breyt
ingu, að því er Reykjavík snert-
ir.
Þá er næst að athuga hvort
»8krá« sú, sem borgarstjórinn
auglýsir nú að liggi frammi, geti
talist .til annarar þeirrar skráar,
semjkosningarlögin mæla fyrir
um. Það „verður engan vegin
séð. Hún er ekki samin, eða til
orðin á löglegan hátt, hvorki
sem aðalkjörskrá né aukakjörskrá
eins og tekið er fram hér að
framan. Kosningarlögin mæla
svo skýrt fyrir um þessar skrár
að hér getur enginn vafi verið.
Ekki er hún heldur til orðin
samkv. heimild þeirri, sem nefnd
var og gefin er í niðurlagi 14
gr. kosningalaganna. Enginn
dómur heíir hér fallið, enda hafa
engir þeirra, sem settir eru á
»skrá« þessa kært yfir því, svo
vitanlegc sé, að hafa ekki verið
settir á aðalkjörskrá eða auka-
kjörskrá, þá sem samin var sam-
kvæmt kosningarlögunum síðast-
liðið ár.
Af því, sem að framan segir, er j
það augljóst, að verði kosið 5.
febr. næstkomandi samkvæmt
þessari nýju »skrá«, sem eftir
því, sem séð verður, er með öllu
ólögraæt, þá leiðir af því ógild-
ing kosningarinnar þegar á þing
kemur. Það þótti ástæða á síð-
asta þingi, að ógilda kosninguna
í Reykjavík vegna þess, að 15
menn fengu að kjósa, sem stóðu á
kjörskrá, en vantaði fáa daga til
þess að ná fullum aldri. Hvað
ruundi þinginu finnast nú, ef
1500 — fimmtán hundruð —
manna fær að kjósa, án þess að
standa á kjörskrá.;^ Það hafa oft
verið brotin lög við alþingis-
kosningar hér á láSl'Öi, en aldrei
hafa menn tekið eins djúpt í
árinni, eins og Reykjavík ætlar
nú að gera. Reykvíkingar vilja
vera fremstir i flestu.
Spurningin er þá loks sú,
hvott nokkur leið var til, sem
fær var til þ'ss að leysa úr
þessu máli Mtn Bkoðun er sú,
að einasfa leiðin, sem hægt var
að fara var sú, að gefa út bráða-
birgðalög. Þau bráðabirgðalög
komu al 8 ekki í bága við 23.
gr. stjórnarskrárinnar.
Eina lausnin á þessu máli er
því sú, að kjörstjórn og þing-
mannaefni vor skerist í leikinn
nú og skoti á landstjórnina að
sjá um að gefln verði út bráða-
birgðalög, sem heimila »skrá«
þessa, og gefa henni síðan fult
nafn.
20. janúar 1921.
Jón KjaHansen,
cand. jur.
Það hefir einhverntíma verið
sagt um föður íslenzkrar sagna-
ritunar, Ara fróða, að það sem
einkendi hann og ágætti væri
ekki sízt þetta — hve góða grein
hann kynni á aðalatriðum og
aukaatriðum. Og þetta er eftir-
tektarverð athugun — eftirtektar-
verð af þvi, að þessi hæfileiki,
eð kunna að gera greinarmun á
aðalatriðum og aukaatriðum, er
hæfileiki, sem allur þorri manna
gengur þegjandi fram hjá, án
þe8s að skilja það, að hann er að
ýmsu leyti undirstöðuatriði í
mörgu starfl manna og stefnu og
að margir þeir, sem mest hafa
afrekað, eru einmitt þeir, sem
ljósast sáu þetta, þeir sem ekki
létu orð sín og athafnir drukna
og dreifast i hringiðu aukaatrið-
anna, heldur létu þau lúta fyrir
aðalatriðunum.
Og þetta er eftirtektavert atriði,
einnig i sambandi við íslertzka
pólitik, af því að þar skilur á
milli 8kiliting8 Ara gamla fróða
og tnargra Liáværustu »leiðtoga«
lýðsins í stjórnmálum nú, — að
þeir kunna engan niun á aðalat-
riðum og aukaatriðum. Það er
nú oft talað utn riðlunina og rót-
ið, sem sé í stefnum og skoðun-
um í íslenzkum stjórnmálum Og
menn eru að leita að orsökunum
og rifast um þær. En þó sumum
kunni að þykja þuð langsótt, er
þó enginn efi á því, að ein orsök-
in að minsta kosti er blátt áfram
skilningsleysið á muninn á aðal-
atriðum og aukaatriðum í þjóð-
félagsmálum.
Það þarf ekki að leita langt
að sönnunum úr daglegu stjórn-
málaþrefi. Það má minna á það
t. d hvað mikið af deilunum
milli tveggja flokkanna í þessum
kosningaundirbúningi hefir snúist
um það eitt hvort einn listinn
hafi kcmið fram nokkrum klukku-
8tundum of fljótt eða seint, og
hvað mikið hefir verið rætt um
ýms hverfandi dægurtnál, sem
menn halda að i augnablikinu
»gangi bezt í háttvitta kjósendur*.
En á meðan þessu moldryki
aukaatriðanna er þyrlað upp,
hverfa menningarmál framtíðar-
innar bak við mökkiun — þau
málin, sem kosningarnar og um-
hugsunin um þær ættu fyrst og
frernst að snúast ura. Það er þó
í rauninni tiltölulega fámennur
flokkur sem kemur þessu mold-
viðri á stað, einkum undir ko n-
ingar. En fyrir utan þetta alt
saman stendur ætíð miklu fjöl-
menuari flokkur, gætinna og hugs-
andi manna, sem fyrirlíta þennan
pólitiska bæxlagang og kjósenda-
dekur, og þessa trú á »moldviðr-
ið«, sem einn góður maður hefir
kallað svo í þessum flokki er
fjöldi yfirlætislausra og hægra
manna af öllum stéttum, menta-
menn og verzlunarmenn, sjómenn
og verkamenn — menn sem grand-
skoða hvert mál frá öllum hlið-
um i ró og stillingu og taka síð-
an sjálfstæða. rökfasta afstöðu og
fylgja henni með þegjandi festu
en berja ekki bumbur fyrir henni
á götum og gatnamótum heimsk-
unnar og æsinganna.
Og það eru þessir menn, þess-
ir hægu og hugsandi menn, af
öllum stéttum, bæði innan ílokk-
anna og utan, sem ekki trana sér
fram að óþörfu, sem er kjarni
kjósendanna — kjarni þeirra af
þvi, að þeir eru hafnir yfir dutl-
unga dægurþrasins og kunna skil
á aðalatriðum og aukaatriðum í
stjórnmálunum, þessir kjósendur
einir, sem ættu það skilið að heita
»háttvirtir«, þessir kjósendur sem
geta og eiga að bæta úr þeim brest-
um sem áður hefir verið lýst að
væru á alþingi og ísl, stjórn-
málum.
Og það var einmitt fjöldi slíkra
kjósenda, sem i öndverðu stóð að
A-listanum og tókst að fá þá Jón
Þorláksson, Einar H. Kvaran og
Olaf Thors til að gefa kost á sér
til þingmensku. Það var fjðldi
kjósenda úr öllum stéttum og öll-
um gömlu flokksbrotunum —
menn, sem voru orðnir þreyttir
á 8tjórnmálamoldviðrinu'og jag-
inu urn aukaatriðin og vildu fá
inn í þingíð fulltrúa, sem hefðu
mentun til að sjá og starfsþrek
til að framfylgja aðalatriðunum í
ísl. þjóðþrifamálum.
Þess vegna er það líka, að
þessir kjósendur skilja, að þeir
þurfa ekki að vera nákvæmt
eftirrit hver af öðrum eða sálar-
laust bergraál hver af annars
skoðunum í öllum aukaatriðum,
ef þeir eru sammála í ölium aðal-
atriðum, sem máli skifta. Þess
vegna skilja þeir lika, að þó einn
felli sig kanske ekki við eitt
aukaatriði í skoðunum eins fram-
bjóðandans, og annar i öðru —
þá styðja þeir alla frambjóðend-
ur A-listans jafnt, ef þeir eru
sammála þeim í öllum aðalatrið-
unum, sem til kastanna koma.
Það veit enginn enn þá hvað
mikill fjöldi kjósenda er þannig
sammála aðalatriðum A-listans.
Það veit það m. a. enginn af því,
einmitt hve margir fylgja hon-
um af þeim hægu, hugsandi kjós-
endum í alþýðuflokki og annars-
staðar, sem lítið láta á sér bera
opinberlega — og kanske vilja
ekki telja sig til neins núverandi
flokk8. — En flokksrígurinn er
aukaatriði — aðalatriðið er það,
hve margir vilja styðja hugsandi
og starfandi kjósendur til að
skapa hugsandi og starfandi
þing.
Því það er aðalatriði A-listans.
G.
Itislitnligii.
Húsnæðisvandræðin bér í bæn-
um hafa meðal margs annars ills
leitt af sér húsabrask í stærri stíl
en áður. Braskararnir hafa feng-
ið byr undir báða vængi og færst
mjög í aukana, svo nú eru þeir
orðnir að hreinni plágu fyrir
bæjarfélagið. Og þeir verða eink-
um fyrir þeirri plágu, sem sist
mega við því.
Það er orðinn mjög algengur
siður, að þessir kaupsýslumenn
fá fólk, sem á hús, tíl þess að
selja sér í hendur umboð til þess
að selja húsin, »fá þau hend-
inat sem kallað er. Enkum leita
braskararnir til þeirra húseigenda,
sem litla þekkingu hafa á kaup-
um og sölum og þvi er það, að
konur t. d. sem eiga hús hafa
einkum orðið fyrir barðinu á þess-
um mönnum. Fjárhagsástandið
hjá almenningi er víða svo, að
fólk neyðist til að selja hús sín
vegna peningaleysis og þessvegna