Ísafold - 31.01.1921, Blaðsíða 2
tpAF4LD
þekkingu á afleiöingum fyrristyrj-
alda til að sjá það, að þau raundu
hiekka. Sement var þá 32 til
36 kr. tunnan, þakjárn 85 aura
kilóið i smásö'u hér á staðnum
o. s. frv. Ýmsir menn spurðu
mig þá um vorið hvort þeir ættu
heldur að byggja um sumarið eða
biða næsta árs; eg ráðlagði öll-
um hiklaust að byggja heldur
strax, enda fór svo, að húsagerð
var a. m. k. 40% dýrari 1920 en
árið 1919. Ef byrjað hefði verið
á verkinu vorið 1919, útboðin þá
framkvæmd strax, og alt efni
keypt með þeas árs verði, hefði
stöðin upp komin ekki kostað
yflr 2 milj. kr., en fyrir dráttinn
til 1920 kostar hún uppkomin
2.800.000 kr.
En var þá ekki vanhugsað að
stofna til framkvæmdanna um
áramótin 1919—20, eins og loks-
ins var gert? Var ekki skyn-
samlegra úr því sem komið var
að bíða nú enn, og láta að minsta
kosti næstu verðhækkunar-ölduna
ríða hjá?
Oyggjandi svar við þessum
spurningum verður ekki gefið
fyr en einhverntima í framtíð
inni, þegar séð verður hvernig
verðlag og peningamarkaður hag-
ar sér. En lita má á ástæður
þær, sem réðu ákvörðun bæjar
stjórnarinnar.
Enginn gat í árslok 1919 séð
fyrir að verðhækkun ársins 1920
mundi verða svo geypileg, sem
raun varð á, og er í því nokkur
afsökun, ef afsökunar þyrfti
með.
Lánsféð hafði þá staðið á
sparisjóðsvöxtum i bönkum nær-
felt ár. Afföllin, 100,000 kr.,
voru greidd, og kostnaðurinn við
undirbúning og rannsóknir var
orðinn býsna mikill, einkum
kostuðu rann8óknirnar 1919 mik-
ið fé, og sumar þeirra kostnaðar-
sömuatu (prófetýflur í árnar) voru
þó ónauðsynlegar að áliti okk-
ar innlendu verkfræðinganna.
Vaxtatap, undirbúningskostnaður
og afföll var í árslok 1919 orðið
um 200,000 kr, og árlegt vaxta-
tap rneðan lánið væri látið ónot-
að hefði orðið um 40,000 kr.
Afborganir af láninu átti að fara
að greiða er það væri þriggja
ára; hefði því upphæð sú, sem
fyrir hendi var til framkvæmd-
anna, rýrnað fljótt, jafnvel þótt
bankarnir hefðu viljað lofa lán-
inu að standa inni ónotuðu til
lengdar, sem engin vissa var
fyrir.
Hér við bætist nú sú önnur
höfuðástæða, að bærinn var að
fyllast af smá-mótorstöðvum til
rafmagnsframleiðslu. Þessar smá-
stöðvar eru mjög dýrar að stofn-
kostnaði, og tiltölulega enn þá
dýrari í rekstri. Mótorarnir eru
flestir benzínmótorar, og stafar
talsverð eldsbætta af þeim og
eldsneyti þeirra. Bærinn hafði
engin tök á því að hafa nægilegt
eftirlit með innlagningunum, og
var því líka fyrirsjáanleg eld-
hætta af rafmagnatækjunum. —
Þessir smámótorar endast ekki
nema örfá ár, en duglegir kaup-
menn höfðu þetta á boðstólum,
og fjöldi bæjarbúa hafði nokkur
skildingaráð eftir stríðsárin, svo
að upphæð sú, sem komin var i
þessar smástöðvar í árslok 1919
skifti áreiðanlega mörg hundruð
þúsund kr., og ört áframhald var
fyrirsjáanlegt ef bæjarstjórnin
heyktÍBt á framkvæmdunum. Verð
á rafmagni frá þeim af mótor-
Torðenskjolð.
Efst: Rithönd Thordenskjolds. — Mynd hans. — Aðalsmerki hans. Neðst: Bústaður
T. í Strandgade 6 i Khöfn. — Vasabók T. með mynd af unnustu hans Miss Norris. — Likkista
T. í Holmens Kirke.
Danir hafa minst þess í vetur, að 30. nóv. voru liðin 200 ár frá dauða meatu sjóhetju sem
þeir hafa átt, Tordenskjolds Og Norðmenn hafa einnig minst þes8a atburðar, því norskur var
Tordenskjold, þó Dönum ynni hann. ^Hann hét réttu nafni Peder Wessel og var fæddur í Þránd
heimi 1600. Átti að setja hann til menta, en það vildi hann ekki og var því settur til skraddara-
náms. En eigi undi hann þar og strauk til Kaupmannabafnar, réðist í siglingar og fór m. a. til
Indlands, en þegar hann kom aftur var stríð skollið á milli Dana (og Norðmanna) og Svía. Fekk
hann þá skip og réðist í viking og spilti mjög siglingum Svía. Arið 1711 gekk hann í sjóherinn
og fekk brátt forustu á skipi og byrjaði nú frægð hans. Þótti honum mjög svipa til víkinganna
fornu í öllum háttum, hann kunni ekki að hræðast, og svo mörg frægðarverk vann hann, að
enginn hefir verið talinn honum snjallari í sjóhernaði á Norðurlöndum, og viðurkenna Svíar það
ekki siður en aðrir, þó flestar gerði hann þeim skráveifurnar. Arift 1716 var hann aMaður og var
Tordenskjold aðalsnafn hans, og ári seinna varð hann flotaforingi Dana. Síðasta frægðarverk hans
var það, að hann réðist inn í höfnina í Gautaborg til þess að ná þaðan nokkrum dönskum skipum
er Svíar höfðu tekið. Hann féll i einvígi suður í Hannover og var sænskur ofursti banamaður hans.
stöðvunum, sem selja. það, er nú
kr. 2 10 til kr. 3.50 fyrir hverja
kílówattstund, en þó eyða kaup-
endur þess ekki mun meiri upp-
hæð til Ijósa, en þeir mundu
gera ef notuð væri steinolía eða
gas. Þeir sem hafa minstu mótor-
ana, eingöngu til eigin þarfa, eru
verst farnir. Það vár fyrirsjáan-
legt að með sama áframhaldi yrði
rafmagnið dýrt og ekki hættu-
laust leikfang i húsum efnuðu
borgaranna, en yrði að engum
notum fyrir almenning til ljósa
eða fyrir iðnað og annan atvinnu-
rekstur í bænum.
Það sem réði úrslitum til fulls
var þó ekki þetta, sem áður var
talið, heldur hitt að fyrirsjáan-
legt þótti þá og fyrirsjáanlegt er
nú að bæjarrafmagnið getur orð-
ið svo ódýrt, að bærinn í heild
sinni bíður stórtjón hvert ár, sem
hann fer á mis við það, einkan-
lega meðan dýrtiðin stendur yfir.
III.
Fjárhagahlidin..
Þess var áður getið, að raf-
magn8stöðin mun kosta fullgerð
um 2,800,000 kr. Kostnaðar-
áætlunin frá vorinu 1918 var,
að meðtöldum afföllum af láninu,
rentum yfir byggingartímann o.
s. frv. 2 milj. kr. Það sem verk-
ið fer fram úr áætlun samsvarar
hér um bil verðhækkuninui síð-
an 1919, en þess verðurað geta,
að þar sem áætlunin var miðuð
við 1000 hestafla stöð, þá heflr
stöðin verið gerð 1500 hestöfl
samkvæmt ákvörðun bæjar-
stjórnarinnar eftir að byrjað var
á verkinu. Þessa stöð má svo
seinna meir stækka enn um 1000
hestöfl, og hefir nú þegar verið
gert ýmislegt af því, sem til
þeirrar stækkunar þarf, þar á
meðal eru húsin nógu stór til
þess, og allar undirstöður undir
þriðju túrbínuna fullgerðar.
Árleg útgjöld við þessa stöð
munu verða eitthvað um 350
þús. kr., þar af um 100,000 kr.
í starfrækslukostnað og viðhald,
og um 250 þús. kr. í vexti og
afborganir, og er þá miðað við
að allur stofnkostnaður verði
endurgreiddur á 20 árum. Áætl-
unin um reksturskostnaðinn er
rífleg, miðuð við núverandi dýr-
tíð. Þessi útgjöld eiga að vinn-
ast upp með tekjum af rafmagns-
framleiðslu stöðvarinnar, og er
þá að athuga hver hún muni
verða.
Til þess að áætla varlega geri
eg ráð fyrir að aldrei séu notuð
meira en 1000 hestöfl (stærri
vélasamstæðan), en 500 hestöfl
séu höfð til vara. öll ársfram-
leiðsla 1000 hestafla samsvarar
rúmum 6 milj. kílówatt stunda,
og ef öll framleiðslan seldist,
þyrfti verðið því að vera tœpir
6 aurar á kílówattstund, til þess
að tekjur stæðust á við útgjöld
stöðvarinnar. En nú er reynsl-
an í Noregi sú, að rafmagns-
notkunin yfir árið samsvarar B/i0
af öllu þvi, sem stöðin gæti fram-
leitt ef hún starfaði með fullri
orku alt árið. Samkvæmt því
yrði notkunin hér 1,800,000 kiió-
wattstundir yfir árið, og sölu-
verð tæpir 20 aur. á kílówatt-
stund til þess að á standist tekjur
og gjöld, ef 1000 hestafla stöð er
ekki of stór handa bænum, og
má telja þetta verð sannvirði
bæjarrafmagnsins.
Bæjar8tjórnin heflr ekki enn þá
ákveðið söluverð rafmagns, en
telja má víst a.ð það verði ákveð-
ið hærra en 20 au. að meðaltali.
Liggja til þess þær ástæður, að
eftir allri reynslu má búast við
að nokkur ár liði þangað til árs-
notkunin er komin upp í 1,800,000
kwst. (100 kwst. á mann), og að
rétt er að slíkt fyrirtæki gefi
bænum nokkurn arð, þegar notk-
unin er orðin míkil. Ennfremur
gæti verið ástæða til að afborga
eitthvað af stofnkostnaðinum
hraðar en svo, að samsvari al-
gerðri fyrningu á 20 árum. An
þess að eg viti neitt um hver á-
kvörðun bæjarstjórnarinnar verð-
ur um þetta, ætla eg hér að gera
samanburð á ljósmetiskostnaði
steinolíuljósa, gasljósa og raf-
magnsljósa, og miða við það að
rafmagn til Ijósa verði selt á 50
au. hver kwst. frá bæjarstöðinni.
Til mótora og eldunar verður
það að sjálfsögðu selt ódýrara.
Ljósmagn er, eins og menn
vita, miðað við kertaljós, talað
um að hver lampi beri svo eða
svo margra kerta birtu, en ljós-
metiseyðslan fer eftir kertafjölda
lampans og logtímanum. Eg ber
nú saman ljósmetiseyðslu 1000
»kertastunda«, sem er sama sem
eyðsla 50 kerta lampa í 20 klst.
eða 25 kerta lampa í 40 klst.
Ljósmetiseyðslan verður:]
Fyrir steinolíulampa 3 kg. steinolía
Fyrir gaslampa 1 tenm. gas.
Fyrir rafmagnsl. 1 kílowattst.
Með núverandi veröi á steinolíu
og gasi, og áætluðu 50 au. verði
fyrir kwst. rafmagns, verður ljós-
metiskostnaðurinn:
Með steinolu, 3 kg. á %, 2,76
Með gasi, 1 tenm. á ‘/40 1,40
Með rafmagni, 1 kwst. á */50 0,50
Hér er miðað við núverandi
smásöluverð á eteinoliu, 77 aura
litirirm. Sé miðað við heildeölu-
verðið, sem er 82’/, aur. pr. kg.,
verður „ateinolíukostnaðurinn kr.
2,47 */*. Við samanburð þennan
verður tvenns að gæta. Fyrst
þess, að ekki er gert ráð fyrir
sparneytnuatu tegund rafmagns-
larapa, sem nú er að ryöja eór
til rúms, og eyðir einungia helm-
ingi rafmagns til framleiðslu á
tilteknu ljóemagni, móts við þá
lampa, sem hafa verið mest not-
aðir til þessa. Og í öðru lagi er
rafmagnsverðið sétt 50 aur, fyrir
kwst., eða 2% sinnum hærra en
það kostar bæjarsjóðinn þegar
stöðin er komin i nokkurnveg-
inn fulla notkun.
Samanburður við verð smá-
stöðvanna, sem selja nú rafmagn
á kr. 2,10 til 3,50 fyrir kílówatt-
stund, er óþarfur, en eftirtekta-
vert er það, að með þessu háa
verði smástöðvanna verður ljós-
meti8kostnaður ekki meiri en með
8teinoliu. Gasið er langódýrasta
ljósmetið, sem nú sem stendur er
fáanlegt í bænum, þó dýrt sé.
Sjálfsagt er að taka það til at-
hugunar, að von er til að kol (og
þar með gas) og steinolía lækki
í verði, og rannsaka hvort ekki
muni svo geta farið, að bæjar-
rafmagnið verði of dýrt í sam-
anburði við annað ljósmeti þegar
verðlækkunin er komin fram.
Um steinolíuna verður þá niður-
staðan sú, aö verö hennar þyrftí
að falla niður í 6% eyris á kg.
eða rúma 8 au. á litrann, til þess
að steinolíuljós verði ódýrara en
rafmagnsljós eftir sannvirði bæj-
arrafmagnsins, 20 au. á kwst.
Engar likur eru fyrir slíku verð-
falli. Gasverð þyrfti að komast
niður í 20 au. á teningsmetrann,
og eru engar líkur fyrir slíku
þegar þess er gætt, að gasgerð-
arkostnaður, annar en kolakaup,
er nú meiri en 20 au. á teningsm.,
þannig að gasstöðin gæti ekki
selt gasið fyrir það verð, þótt kol
kostuðu ekki neitt. Þar við bæt-
ist að gasstöðin er alt of lítil til
að geta fullnægt bæjarbúum ef
gasið yrði notað alment til ljósa;
hún er nú orðin hæfílega stór fyr-
ir suðugasframleiðslu eina saman.
Rúmið leyfir ekki að fara út i
slíkan samanburð að því ersnert-
ir notkun rafmagns til vélarekst-
urs, en niðurstaðan verður sú,
að þar er að sinu leyti eins mikil
eða meiri hagnaðarvon, að raf-
magninu móts við olíu eða gas.
Þetta ætti að nægja til að sýna
það, að bærinn í heild sinni hefir
tapað og tapar enn stórfé hvert
það ár, sem hann fer á mis við
rafmagnið úr vatnorku Elliða-
ánna. En þá kemur að síðustu
spurningunni. Hún er þessi. Hefði
samt ekki verið betra að halda
áfram í nokkur ár enn þá að
bera þetta árlega tap, og bíða
eftir virkjun Sogsins, í þeirri von
að rafmagnið úr Soginu yrði svo
miklu ódýrara en rafmagnið úr
Elliðaánum, að sá verðmunur
gæti í framtíðinni unnið upp
— og meira en það — hallann í
nútíðinni af því að vera án
ódýrs rafmagns í nokkur ár.
Eg skal leitast við að svara
þessari spurningu í næsta (síð-
asta) kafla.