Ísafold - 09.02.1921, Blaðsíða 1

Isaf oldarpren ts m íöta
ISAFOLD
Slmar 499 og 500.
Ritstjóri: Vilhiálmur Finsen.
XLVIII. ÍTgJ&i
Reykjavik, MiÖvikndaemn 9. febr. 1921.
6. tölublað.
Matthías Jochumsson
Með þér hneig sháldaöld i Norðurátt,
þar aleinn merlcið barstu, lengi og hátt;
það lysti um jökla og eyði eins og dagur
við einsöng þinn og hinnstu Bragamál.
— Þar tekur undir enn vor þjóðarsál,
þvi enn d streng vors hjarta hinn forni slagur;
— og ung hjelst rödd þín, yfir mannamátt.
Um minning þina er bjarmi hár og fagur
Þú namst við Hávahirð þin dýru orð;
þin himnaritning var af norðurstorð —
og þelsins innstu þrœðir af þeim toga.
Gegn þjóð 0g öld og sið stóð lund þin frjáls.
Þitt hjartarúm i trú var magn þíns mdls;
í mannúð klerkur hœrra ei strengdi boga.
— Þú mœltir goðans mál við drottins borð,
en mildi og kristni dvaldi i hvarmsins loga.
Þvi tengdist flug þíns anda hjartans œð,
að Island gamla var þín sjónarhœð.
1 fornöld gjörðist sjálf þin frœgðarsaga;
þar sástu i draumi rœtast niðjans von.
Já, þú varst ríka skjómaskáldsins son,
það skein af svip þíns hugar alla daga.
Þitt auga varð ei fest við fœð nje smœð;
J>ar fórstu snöggur hjá á vœngjum Braga.
Og því var Hel þjer efni og hvöt til óðs;
við andlát sástu byrjun söguljóðs.
Hjá lágum moldum reistu i himinheiðin;
það heyrðist eins og blœjum vœri svipt.
Þar varðstu skygn og lœs d leynda skrift.
Þú lifstrjeð sást, en hinir grafarmeiðinn.
Þar varstu ör d auð þins ríka sjóðs. —
Þín œðstu iilþrif spruttu fram við leiðin
Þeir áttu þig að vin, setn veröld brást —
þá varstu mestur, þegar harm þú sást.
Þú mintist fastast heimsins völtu vistar,
er veg og auð hans dis þin mœrði hátt.
Þitt geð sig kvað við guð og menn í sátt,
er gengi hvarf og vonir sýndust misstar.
— Þú last það fagra l miskunn manns og ást
og mýnd þess góða í djúpi allrar listar.
■— Þú orktir þegar kattið kvað þig fram.
Með klökkri hugð þú áttir Ijónsins hramm.
Hvert Ijóð var drýgt að dómi eigin vildar;
hver dáð þíns orðs bar mark þins kjarks og striðs.
Um helming aldar höfuð skáldalýðs
leit hvergi um öxl til skóla, eða fylgdar.
Þú tókst ei neinni tamning á þinn gamm,
en tróðst þín eigin spor til hárrar snilldar.
Frd heiminum til hólmans slóstu brú
og hámennt orðsins reiddir þú í bú.
Þu víkingshöndum fórst um dlfuarðinn
og 'óðalsmerktir Fróni djdsn og gull.
Þín strandhögg voru djörf og framafull;
i fólksins minning reis þjer heiðursvarðinn,3
er Ijóðin jarðarfrœgu fluttir þú
á feðramáli Norðurheims í garðinn.
Vort fjallaland var þjer eitt háreist hof;
þú heyrðir auðn þess kveða drottni lof;
þú sást þess tinda einsog altarskarir,
þar ísar breiddust eins og helgilin.
Þú drakkst þess tosra lopt sem lífs þins vin
og lagðir bœnarmdl á allar varir.
— Mjer finnst með^ stormsins skin og tkýjarof
um skuggadali vora enn þú farir.
I glimu Þórs þjer harpa úr hönd var felld —
en hver á lengri dag og fegra kveld?
Hvar mál vort talast dttu sókn og safnað,
i söngvakalli þínu er dauði ei til.
Þitt orð á hljóm af hreysti, fjöri og yl,
þar hjartablómin geta fœðst og dafnað.
Þú barst þann kœrleik og þann andans éld,
sem enginn brjóstsins kuldi getur hafnað.
siöast aldrei.“ — Nú kannast víst flestir
viS aS þetta er satt.
pað var líka eitt sinn allsherjar trú-
arvilla, a'ð alt sem menn lærðu ætti a®
lærast í „belg og bySu.“ Menn ættu aii
kunna þaS reiprennandi utan aö. Nú
vita menn aS lítiC gagn er að sUku náná
pó er ennþá heimtaö af flestum, aö
börnin læri „kveriö" utanbókar, eöa
kunni hverja spumingu í því reiprenn-
andi. petta er mesta fásinna.
Sálarlífi flestra bama er ofboðð með
of löngum námstíma og of mörgum ólík-
um námsgreinum. Ekkert barn fram a8
| 12 ára aldri ætti aö sitja lengur aS námi
j daglega en samtals 4 tíma, og er það
! líklega of mikiö. Böm á 6. til .9. ald-
ursári mega ekki hafa meira en %—3
tíma andlega vinnu daglega. Hér er tal-
inn sá tími, sem bamiö er í skóla og
undirbúningur undir hann í heima hús-
— — Jeg vissi í minni þjóð einn þrumuklerk;
jeg þékkti eina raust þar, sem var sterk.
Nú breið þú limið, stolti, mikli meiður,
um móður vorrar dýra arf og kyn.
Aj Gimli og Eden vóx þú, vaeni hlyn
og vilji þinn var trúr sem helgur eiður.
Þú gafst oss allt þitt lif, og voldugt verk.
— Guð verndi list vors mdls og Islands heiður.
Einar Benediktsson.
gerir þau löt til náms og leiðánámisínu
Flest böm hafa litla meöfædda löngun
til náms. og það er fyrst um og eftir
fermingaraldur að þau ná fullum náms-
þroska. Og mörg ungmenni eru bezt til
náms um tvítugsaldnrinn. pó minnið sé
næmara meðan maðurinn er ungur þá
er skilningsgáfan oftast miður þroskuð.
BÖmin era oft fljót að læra eitthvað
utan að, en það gleymist undra fljótt
og erfitt að gera þeim það skiljanlegt
það sem þau nema, og því verra sem
námið þreytir þau meira.
Bömunum er það sízt af öllu nátt-
úrlegt að sitja við bóknám 7—8 tíma á
dag (4—5 tíma í skólunum og 3—4
tíma til undirbúnings skólatimanna) og
námstíminn er svo 6—7 mánuðir af ár-
inu samfleytt í sex úr, eða jafnvel leng-
ur. — petta er börnum eigi holt. Horfið
á leiki bamanna þá munið þið sjá hvað
þeim er hollast og náttúrlegast til þess
að þroska líkamann og sálrlífið.
Að láta böm byrja snemma á bók-
námi og halda því fast að þeim, er blátt
áfram á móti lögum náttúrunnar, og þar
af leiðandi stórskemd á bömunum.
Eg veit að þessi skoðim kemur mörg-
um undarlega. fyrir en hún er nú samt
rétt. pað sannar ekki vitund þótt þessi
meðferð á börnum tíðkist í öllum menta-
löndum veraldarinnar. Pað er mikið til
af tískuheimsku í heiminum, eða alls-
herjar villikenningum.
pað var einu sinni sú allsherjar-
heimska ríkjandi í flestum löndum, að
„enginn yrði óbarinn biskup.“ — pað
var þá talið guði velþóknanlegt og nauð-
synlegt uppeldi, að berja bömin dag-
lega fyrir hverja smáyfirsjón og hvert
bamabrek. Stöku menn sáu, að þetta
var ómannúðleg og heimskuleg upp-
eldisaðferð og sögðu: „prábarið bam
Margir hafa veitt því eftirtekt, hve
mikill mxmur er á námsframföram
sveitabama og kaupstaðabama. Alment
eru sveitabörnin, sem numið hafa í far-
skólum eins vel að sér á fermingar-
allri og kaupstaðabömin, sem fengið
hafa kenslu í góðum kaupstaðaskólum.
pó er námstíminn í farskólunum oftast
3—4 mánuðir á ári en í kaupstöðum
6—7 mánuðir. Sveitabörnin ganga í far-
skólana í 4 ar en kaupstaðabömin oft-
ast 6 ár. Eða svo hefir þetta verið.
Ekki getur þessi munur á námsfram-
föram sveitabarna og kaupstaðarbama
stafað af því, að kaupstaðakennarar
séu lakari kennarar en sveitakennarar,
heldur jafnvel það gagnstæða yfirleitt.
Pað hlýtur því að vera eitthvað annað
sem hér kemur til greina.
Um nokkur ár hefi eg haft kjmni af
beztu námsbömum úr Reykjavíkur
bamaskóla — sem teljast má góður
barnaskóíi — og hinsvegar beztu náms-
bömum frá tveimur farskólum í sveit.
Og mér fanst sveitaböm þessi miklu
þroskaðri í námi sínu og vita meira í
sumum námsgreinum en Reykjavíkur-
bömin. En það eru fleiri en eg sem veitt
hafa þessu athygli.
pað er enginn vafi á því, að sveita-
lifið þroskar ungmennið betur en kaup-
staðalífið. En sérstaklega er það þrent
sem dregur úr námsframföram kaup-
staðarbama, að mínu áliti. Pað er of-
langur námstími, oflítill svefntími og of
margt sem traflar bömin.
Mér hefir gefist tækifæri til þess að
veita því eftirtekt hve oflangur náms-
tími bama er skaðlegur í ýmsum grein-
nm Oflangur námstími sljófgar bömin,
um.
■ Flestum mun nú orðið ljóst, að öll
andleg störf era meira lýjandi eða
þrejda meira en líkamleg vinna. Full-
orðnum mönnum er til dæmis eins heilsn
samlegt að vinna í 10 tíma líkamlega
vinnu en 6 tíma andlega vinnu á dag,
t. d. við kenslustörf eða skriftir. En
bömunum era öll andleg störf enn þá
erfiðari, óhollari og ónáttúrlegri en full-
þroska mönnum. Þau þurfa dag-
lega næga hvíldartíma og til leika. pá
má líka láta þau vinna líkamlega vinnu
(auk leika), sem er við þeirra hæfi og
skapferli. En þar má sannarlega fara
gætilega. Böm á 6.—9. aldursári mega
ekki vinna lengur á dag en samtals 2
til 3 tíma — með hvíldum, sem eins
konar áframhald af leikum þeirra. —
pað hefir margur faðirinn skemt böm-
in sín með of mikilli vinnu. Pau hafa
enga æsku átt, en orðið snemma þreytu-
leg, ellileg og taugaveikluð. En folana
sína, sem þeir ala vandlega upp, vilja
þeir ekki brúka fyr en þeir hafa náð
fullum líkamsþroska. peir þykjast hafa
reynslu fyrir því að það sé skemd á
hestinum, ef hann er tekinn til vinnn
þótt lítið sé, fyr en hann er fullharðn-
aður og fullþroska. peir fá annars
eigi fulla burði eða fult vinnuþol. Eg
hygg að sama gildi um ungmennin, sem
látin era þræla of ung, einkum sé þeim
ofboðið með andlegri vinnu.
pá kem eg að svefntímanum. Hann
er yfirleitt styttri hjá kaupstaðaböm-
íim en sveitabömum. Kaupstaðaskolar
byrja kenslu kl. 8—9 daglega. Yerða
bömin því að vakna of snemma. En
þeim er eðlilegt að sofa til kl. 9 að vetr-
inum. Einkum er þess að gæta, að böm
hafa fæst næði í kaupstöðum til þess
að sofna nógu snemma á kvöldin. Par
traflar svo margt. pað er líka sá slæmi
siður í kaupstöðum hjá mörgum, eða
jafnvel flestum, að hátta seint á kvöld-
in og vakna seint á morgnana.
Kensla í bamaskólum ætti ekki að
byrja fyr en kl. 10 og þau böm, sem
eru yngri en 10 ára ættu að koma heim
úr skólanum kl. 12. En þau sem eldri
era kl. 1—2. — í Reykjavík sofa skóla-
böm alt of stuttan tíma og sitja á skóla
bekkjunum alt of langan tíma. pess
vegna era þau flest orðin þreytt og leið
á námi þegar þau eru fermd.
pá kem eg að síðasta atriðinu, þvi
sem eg álít að tef ji fyrir námi og and-
legum þroska kaupstaðabamanna. Um