Ísafold - 14.02.1921, Blaðsíða 1
ISAFOLD
Slmar 499 og 500.
I XLVIII. írg.
Ritstjóri: Vtlhiálmor Finsen.
Reykjavik, Minudagmn 14. febr. 1921.
Isafoldarprentsmiftja
7. tölublað.
101
la.
Pessi fróðlega og -góða grein eftir
Ottó Tulinins kaupm. er í síðasta hefti
Verzlunartíðindanna. Væntir Morgun-
blaðið þess, að lesendur þess fýsi að
heyra, hvað Tulinius segir um þennan
mikilsverða atvinnuveg okkar, því að
hann er honum manna kunnugastur —
hefir sjálfur lengi rekið síldarútgerð
í stórum stíl.
Síldarsalan í fyrra og þetta ár hefir
gengið svo hörmulega, að ástæða er til
að athuga vel, á hvem hátt mætti bæta
hana, enda munu margir, nú um stundir,
gera það.
Til þess að geta bætt hana er fyrst
og fremst nauðsynlegt að komast að
raun um, hvað hefir valdið hinu lága
verði á íslenzku síldinni.
Mér virðist ástæðumar aðallega vera
tvær, of mikil framleiðsla og of lítil
vömvöndun.
aðrar þ jóðir svo lítið að ekki er telj-
andi.
Eðlileg afleiðing af því, að veiðist
svo mikið,, að kaupendum er boðið tölu-
vert meir en þeir óska að kaupa, verður
lágt verð.
pegar svo sum sú síld, sem send er
á erlendan markað, er léleg vara, lækk-
ar verðið enn meir.
Ástæðan til þess, að sum síldin er
skemd, er stundum ill hirðing, en eink-
um mun það í ár hafa komið af því,
að tunnurnar vom gamlar og lélegar,
láku fyrsta p;eklinum, en síld sem hefir
mist blóðpækilinn verður aldrei góð
vara, nema tunnumar séu, strax eftir
að þær láku pæklinum, þéttaðar, og ann
ar blóðpækill látinn á þær.
Hjá mörgum útgerðarmönnum munu
hinar gömlu gisnu tunnur hafa lekið
pæklinum, og þá eðlilega ekki verið
fyrir hendi blóðpækill til þess að láta
á þær. — Gömlum tunnum, með léleg-
um, fúnum böndum, er líka hætt við
að skemmast við flutninginn til útlanda.
Á leiðinni fara böndin af þeim, pækill-
inn lekur úr þeim og síldin skemmist.
saman
fslenzka síldin er stærri en sú síld,
36m aSrar Mó«ir veiða, og þó hún sé; Sumar tunnunlar leggjast alveg
erns feit, og oft feitan en hollenska, j eSa brotna { stafu 0g svo bætir ekki
um að sumir útflytjendur og síldar-
matsmenn vanrækja að sjá um, að ekki
i sé of mikill þungi ofan á neðstu síld-
skotska og norska síldin, er markaður
fyrir hana meir takmarkaður en fyrir i
smærri tegundimar, því flestir síldar-
neytcndur vilja millisíldina, og kaupa;
ekki stórsíld, ef þeir fá hina, og það
jafnvel þótt þeir fái stórsíldina helm-
■ingi ódýrari.
artunnunum í ilutningaskipunum. — í
skipum, sem að eins flytja síld, ætti
; aldrei að hafa nema 5-—6 hæðir af síld-
| artunnum, og það að eins ef vel er
Sem stendur má heita að Svíar séu j ra:Sa8 j skipiSj þannig, að þegar búið
eina þjóðin, sem vill kaupa íslenzka er aS leggja eina tunnuröð, sé næsta
stórsíld. — Aðrar þjóðir, t. d. Danir, röö ,ögS sv0) aS botnar þeirra tunna
kaupa nokkuð af stórsíld, en að eins 1 sem ]iggja ofan á> nái á miSjar tunn-
'lítið saman borið við það, sem Þeir urllar sem liggja UIldir, ogr þannig hVa?S
ikaupa af millisíld og smásíld. Ef hægt1 af ÖSrn
væri að selja pjóðverjum og Rússum
,,, , , . , ____, ! pað hefir mörgum hugkvæmst og er
sild, myndu þeir, nu sem stendur, að r
, „ , , , • , - uú komin hreyfmg í þá átt, að besta
æins kaupa litið af íslenzkn storsild,, J
, ,, , . , 1 raðið til að bæta sildarsoluna, sé að
heldur heimta sildarstærðir þær, sem . . , , .
. 1 koma solu á allri íslenzkn síld á ema
þeir eru vanir við. 1 . „ . ....
í hendi, — og það er nátturlega eitt ofl-
Fyrir heimsstyrjöldina miklu var álit-1 ugagta meSaUS til þess.
ið að Svíþjóð þarfnaðist árlega 2001 ,
. , , ! Eg vil nú levfa mér að benda á, hvað
þusund tunnur at íslenzkn sild. Pegar j
, , , ,,,. , , , .* i mér virðist þurfa að gera.
pvi ekKi vöiddist meira, matti buast vio
verði fyrir síldina, sem gæfi útgerðar- í ^eS lögum þarf að takmarka veið-
mönnum nokkum hagnað. Reynslan ! ina, °S held eS aö ÞaS vert5i aö Sera
sýndi að þetta var rétt, og sömuleiðis,! Þannig» aS setía síldveiðaeftirlitsmenn,
að þegar töluvert meira veiddist, féll,sem vihu,eSa et5a oftar’ aug'ýs’ hvaS
verðið svo að útgerðarmenn sköðuðust, mikiS er veitt °% saltaS tU útfIutnÍBgS
á útgerðinni. pó kom stundum fyrir, að 1 hverri veiSistöÖ. — Sömuleiðis þarf
að lögbjóða, að enga herpinóta og rek-
netasíld megi salta til útflutnings á
landi eða í landhelgi, fyr en 25. júlí
eða 1. ágúst.
'Jjótt ekki veiddist yfir 200 þúsund tunn-
ur á íslandi, varð það of mikið, vegna
þess, að um síldar-vertíðarlokin byrjaði
mikil síldveiði í Noregi.
Styrjöldin mikla hefir breytt mörgu
i heiminum, og þótt undarlegt megi
virðást, einnig lifnaðarhætti fólks í
ýmsum löndum, líka þeim löndum, sem
ekki tóku þátt í ófriðnum. Nú munu
Svíar ekki brúka meir en 120 þúsund
tunnur af íslenzkri síld árlega. Sænskir
■síldarkaupmenn segja ástæður fyrir
þessu þær, að fólkið hafi þurft á stríðs-
árunum að borða svo mikið af síld,
vegna skorts á öðru fæði, að nú sé því
fnrið að leiðast hún. — Og svo hefir
erfiðisfólk nú meira upp úr vinnu sinni
«n áður, og kaupir því dýrari og til-
breytingameiri mat, sérstaklega meira
kjöt en áður.
pað má ekki gera ráð fyrir að Danir,
nú sem stendur, brúki meira en 10 þús-
Skipa þarf nefnd, sem getur, á hvaða
tíma sem er, þegar búið er að salta yfir
100 þúsund tunnur, bannað að meira
sé saltað til útflutnings. Komið gæti
til mála að nefndin ætti, mánuði fyrir
vertíðarbyrjun að tilkynna hvað salta
megi mikið. — Mér þykir líklegt að
fyrsta árið leyfði nefndin 150 þúsund
fiskipakkaðar tunnur, það er sama sem
120 þúsund pakkaðar. Eg er á því að
þetta ákvæði muni gera síldarsölunni
mest gagn, því það verður til þess að
minka framleiðsluna, og einkum munu
útlendingar hætta að koma til herpi-
nótaveiða við ísland, þar sem þeir eiga
á hættu að verða að hætta, áður en
þeirra veiðitími byrjar. — Oft fæst
síldin í byrjun að eins í landhelgi, og
und tunnur af íslenzkri stórsíld. — Og væri þá búið að veiða alt það sem leyft
væri að salta, áður en veiði fyrir utan
landhelgi byrjaði.
Svo verður að herða síldarmatið, og
hefi eg þá trú, að matið takist betur
nú, þegar búið er að brúka flestar
vondu tunnumar.
í ár var erfitt að eiga við matið,
vegna þess að allir höfðu gamlar tunn-
ur, og flestir höfðu of seint hugsað um
að gera við þær.
Margir, sem höfðu góðan vilja á að
kosta miklu til þessa, héldu að minna
þyrfti að gera að þeim en reyndist, og
vantaði því bæði fólk og efni.
Ef síldarsölunni allri verður komið á
eina hendi, yrði það líklegast helst
þannig, að nokkrir útgerðarmenn, úr
þeim landsf.jórðungum, sem mestan
þátt taka í veiðinni, yrðu skipaðir í
nefnd sem sæi um söluna, en þeir hefðu
sér til aðstoðar mann í útlöndum, en
það yrði að vera maður, sem hefði
gott vit á síld og síldarsölu. Líklega
færi mest síldarsalan gegn um höndur
hans, og hann ætti að vinna að því, að
stækka markað þann sem íslenzka síld-
in nú hefir, og útvega nýjan markað.
pegar síldaifarmarnir kæmu til útlanda
ætti hann að vera við, þegar þörf ger-
ist, til þess að geta sjálfur dæmt um,
hvort varan sé góð. Sem dæmi upp á
hvað nauðsynlegt er að umboðsmaður-
inn sé þaulæfður við síldarverkun skal
bent á hvernig ástandið er nú. — Út-
vegsmenn senda dönskmn umboðsmönn-
um síldina, þegar kaupendur, til þess að
fá síldina fyrir lágt verð, oft finna að
henni þótt hún sé góð, eða gera mikið
úr smágöllum þorir umboðsmaðurinn
ekki að hafa á móti því, af því hann hef
i • ekki vit á að dæma um síld.
Mér finst að til þess að bæta verk-
unina og fá sæmilegt verð fyrir vöruna,
megi ekki setja fyrir sig að takmarka
framleiðsluna. Ef fyrsta árið væri ekki
álitið heppilegt að flytja út nema 120
þús. tunnur, má telja líklegt, ef dugleg-
u umboðsmaður vinnur að því að auka
markaðinn, að árlega megi auka fram-
leiðsluna um 20%, þannig að eftir 5
ár sé markaður fyrir 240 þús. tunnur,
og eftir 10 ár fyrir 360 þús. tunnur.
Undantekin sölunni yrði líklegast að
vera öll kryddsíld og sykursöltuð síld.
En eftirlit yrði að hafa með að ekki
önnur síld en kryddsíld og sykursöltuð,
yrði flutt út undir þeim nöfnum. Og
sjálfsagt er að þessi takmörkun veiðar-
innar og sala á einni hendi, á ekki við
landnótaveiði og lagnetjaveiði.
Varast verður að setja nokkuð á-
kvæði í lög eða reglugerð, sem komi í
veg fyrir að flutt verði til útlanda óá-
pökkuð síld fyrri part vertíðar. — Eg
veit að sumir halda því fram að enga
síld ætti að flytja út fiskipakkaða, en
það væri sama og að banna sfldameyt-
endum erlendis að borða íslenska síld í
ágústmánuði, og yrði þá veiðin minkuð
um tólftapart. pegar komið er svo langt
fram á sumar vilja neytendur ekki síld
frá fyrra ári, myndu heldur kaupa aðra
nýja síld, t. d. hollenska. — petta væri
líka hættulegt, því það vendi neytendur
á að borða aðra síld. Hugsum okkur, að
ef fluttar væru út 120 þúsund tunnur,
fengjust fyrir þær 8% miljón krónur,
en ef fluttar yrðu út 200 þús. tunnur
fengjust 9 miljón krónur fyrir þær. Pað
hljóta allir að sjá hvort væri betra. —
En meira að segja má búast við að
fengist minni fjárhæð fyrir 200 þúsund
tunnur en fyrir 120 þúsundir. petta
hefir revnslan sýnt, t. d. í fyrra fjekst
fyrir mikið af síldinni undir 20 krónur
fyrir tunnuna, þó hún væri góð vara.
Ennþá eitt er nauðsynlegt til þess að
síldveðin beri sig sæmilega, það er að
minka útgjöldin við verkunina. Hinn
langi veiðitími sem undanfarin ár hefir
gengið til síldveiða, gerir veiðina of
dýra, og tekur of mikinn tíma frá þorsk-
veiðunum. Auk þess er sú síld, sem veið-
ist fyrir 25. júlí, oftast full af átu og
því óhæf til söltunar. — Nú er svo
komið að margir útgerðarmenn borga
10 krónur fyrir verkun á fullpakkaðri
síldartunnu, en fyrir stríðið var það 1
til 2 krónur. petta er mest af því að viö
verkunina er of margt fólk, og óæfðir
beykirar. Verður þetta að lagfærast.
Vonandi verður mál þetta undirbúið
þannig fyrir næstu vertíð, að útgerð-
armenn ekki þurfi að líta kvíðandi til
hennar.
Kaupmannahöfn 6. des 1920.
Otto Tulinius
pað er ekki undarlegt, þótt þessi
spurning sé nú borin upp æði víða á
landinu. Og Morgunblaðinu er fullkunn
ugt um, af bréfum, sem því hafa borist
víðsvegar að, að það er gert. Hugir
manna munu ekki oft hafa verið opn-
ari fyrir því en nú, að þingsetning
stendur fyrir dyrum, og að þetta þing
hlýtur að verða eitt með því allra sögu-
legasta, sem háð hefir verið um langan
tíina. Fyrir því liggja stórmál, fossa-
löggjöfin, skattamálin, verzlunarhöml-
urnar o. fl. Og síðast en ekki 'síst á-
stand þingsins sjálfs, afstaða þess til
stjórnarinnar og flokkaskipun þess inn-
byrðis, hlýtur að vera mörgum um-
hugsunarefni.
Á þetta síðasta atriði, flokkaskipun-
ina og stjómarmyndun, skal drepið hér.
pað munu engar ýkjur vera, að riðl
flokkanna í þinginu og jafnvægi þeirra
sín á milli, hefur haft stórspillandi á-
hrif á stjómmálalíf þessa lands. Eng-
inn flokkur hefir haft bolmagn til þess
að mynda hreina stjórn. Allir hafa þeir
lagt til mann í hana. Hún hefir því ekki
getað sýnt neinn ákveðinn vilja, ekki
getað fylgt neinni ákveðinni stefnu.
Hún hefir haft aðhald allra flokkanna,
verið bundin og háð öllum og engum.
Við þetta bætist, að ekki hefir verið
hægt að saka neinn einstakan flokk eða
landsmálastefnu um það, sem aflaga
hefir farið hjá stjóminni. Enginn
flokkur hefir þorað eða getað skorið
upp úr og sagt til syndanna, því hann
hefir líka átt mann í stjóminni. Alt
þetta hefir því orðið til þess, að eng-
inn ákveðinn stjómmálavilji hefir kom-
ist að, stefna hvers flokks hefir átt full-
trúa, og þegar þær mætast allar verður
úr því stefnuleysi.
pað er fyrir þessar orsakir, sem móða
og mistur hefir hvílt yfir stjómmála-
lífi okkar Islendnga, síðan samsteypu-
stjórnimar settust hér við völd. Og það
er þess vegna, sem við þurfum nn
hreina, einbeitta stjórn, sem einn flokk-
ur ber ábyrgð á, ef nokkur ákveðin
stjómmálastefna á að myndast hér fram
vegis, og við að komast út úr hrossa-
kaupabraski og flokkariðli þingsins.
En hitt er líka auðséð, að engin föet
stefna skapast á rústum þeirra mála,
sem áður skiftu flokkum í landinu.
Heimastjórnarflokkurinn hefir runnið
sitt skeið. Sjálfstæðisflokkurinn líka.
Og þeir klofningar sem orðið hafa á
þessum flokkum, og þau brot, sem
myndast hafa, era líka, nú orðið, ekk-
ert annað en dauð nöfn. Hér þarf því
eitthvað nýtt. Og það sýnist þegar vera
fyrir hendi. T. d. er ekki ósennilegt að
þingmenn geti skipast í flokka um
frjálsa eða ófrjálsa verzlun í landinu,
eða um virkjun fossanna. Um þessi mél
geta skapast hreinar línur, í þeim getur
falist ákveðin landsmálastefna, sem ráði
stjómarmyndun í framtíðinni.
En eins og flokkum er skipað í þing-
inu nú, er tæplega að búast við einlitri
stjórn, meirihlutastjóm. En þörfin á
^esskonar stjóm knýr fastar og fastar
á. Og því verður mönnum að spyrja:
Hvað gerir þingiðf
Margar greinar hafa verið rit-
aðar í blöð um ofungreindar stofn-
anir, bæði með ráðstöfunum þeirra
og móti.
Skal eg nú fyrst snúa mér að ís-
landsbanka. Hann hefir bankaráð,
og hafa meðlimir þess nálega 10.000
kr. laun. Hvað hefir þetta banka-
ráð gert?
Það er ekki neitt undarlegt eða
óskiljanlegt, þótt bankinn hafi kom
ist í fjárhagsörðugleika, en hefir
bankinn eða bankaráðið gefið landa
mönnum nokkra opinbera skýringu
á því, svo að lánardrotnar verzlun-
arstéttarinnar erlendis geti séð,
hvort það eru kaupmennimir hér
á landi eða bankinn, sem er kom-
inn í f járhagsvandræði 1
Nú vii eg taka fram, að ef ts-
landsbanki væri algert einkiafyrir-
tæki, eins og hver önnur verzlun
hér á landi, þá kæmi landsmönn-
um málið ekki við, þvi menn verða
að gera sér ljóst, að banki er í eðli
sínu ekkert amnað en verzlun sem
veTZlar með peninga, alveg eins
0g aðrar verzlanir verzla með fatn-
að eða aðrar verzlunarvörur. En
hvað íslandsbanka viðkemur, þá er
þannig málum háttað, að hann er
hlufcafélag, sem hefir sérstök mik-
ilsverð réttindi, gem hann hefír
þegið af stjóm og þingi.
Bankinn hefir seðlaútgáfurétt og
er undanþeginn skatti til lands-
sjóðs og bæjarsjóðs, en þegar
slíkur réttur er þeginn af lands-
mönnum, skyldi maður ætla, að