Ísafold - 21.02.1921, Síða 1

"Simar 499 og 500.
XLVlIf. árg.
ISAFOLD
Ritstjóri: Vilhiálm*rr Finsen.
Reykjavfk, Mánudat>inn 21. febr. 1921.
Isafoldarprentsrr j^a.
8. tölublað.
Hirfir.
Þingmálafundir og ræðuhöld um
i landsins gagn og nauðsynjar eru nú
á enda, kosningar um garð gengnar
til þingsetu og alt að jafna sig.
Eg kom ekki á einn einasta af
: fundum þessum, því prógram flestra
þeirra skildi eg ekki, hefði raunar
langað til að bera spurningu þá
upp fyrir þingmannaefnum þess
lista sem eg kaus, hvaða afstöðu
þeir hefðu í því að suðurströnd
Landsins væri það vel lýst, að sigl-
ingar væru öruggari hingað til lands
en eru, því að ýmsu leyti hlýtur það
að vera áhugamál þeirra, sem eru
með járnbraut og rafmagni, að þeir
missi sem minst í sjóinn, er til stór-
virkjanna kemur, vegna þess að skip
in, sem efnið flytja, finni ekki rétt
merki til að sigla eftir, eða vegna
vöntunar þeirra sigli skipunum á
land- En við þetta hætti eg, sökum
þess, að mér er að skiljast það æ
betur og betur, að í augum almenn-
ings eru þetta þeir smámunir, að
vart sé eyðandi tíma í það að minn-
ast á slíkt, og sat eg því heima.
Eg las öll blöðin meðan á kosn-
ingahríðinni stóð, var að búast við
aðalmálinu, sem mér virtist eiga að
vera hið æðsta og fyrsta á dagskrá,
sérstaklega fyrir þennan bæ, en það
málið voru fiskiveiðar vorar og
hvernig horfir þar við nú. Eg bjóst
við ítarlegum umræðum um þá tekju
grein landsins, sem gefur af sér 20—
30 miljónir króna árlega, verði
henni lialdið í horfi, en þar sem nú
er svo komið að fiskimenn verða að
pantsetja fiskinn, sem er óveiddur
í sjóum, til þess að fá út úr búðum
það helsta er tiL útgerðar þarf og
eru þannig ófrjálsir að afla sínum;
markaðsverð kemur þeim ekkert við
þareð fiskinn verður að láta af
hendi við þá er lán veittu, áður en
hæsta verð er gefið upp hér í júlí
eða ágúst; þá skil ■ eg ekki hvers
vegna hinir heiðruðu þingmenn
gengu í ræðum sínum fram hjá því
að skýra almenningi frá hvaða ráð-
stafanir þeir ætluðu að gera á þingi
til þess að bjarga við þeirri atvinnu-
grein sem bærinn fellur og stendur
með.
Við getiun öll lifað án rafmagns,
en hvernig verður líf almennings,
reki að því, að útgerð hætti vegna
þess að hvergi er hægt að fá það
lán, sem til reksturs þarf og stöðvar
hér mikla tekjugrein almennings,
sem er öll sú vinna, sem fiskveiðar
hafa í för með sér.
25 botnvörpuskip tel eg víst að
þurfi til reksturs frá því á nýári
þangað til afli þeirra er verkuð,
þurkuð vara, um 12—13 miljónir
króna, handbært fé til greiðslu á því
er með þarf til skipa og manna um-
getinn tíma.
Vinna sú sem þessi floti gefur
þeim, er vinna að kolum, salti, upp
og útskipun, verkun á fiski, neta
og hleragerð, skrifstofumönnum,
smiðum, verkstjórum m- fl. auk þeirr
ar vinnu, sem salt og koLaskipin gefa
er lágt reiknað 2 miljónir króna, svo
hér er um talsverða upphæð að ræða
aðeins fyrir Reykjavíkurbæ, sem
þingmenn bæjarins ættu ekki að
gleyma; að það ekki var tekið fram
á þingmálafundunum og þar ýtar-
lega rætt, virðist órétt.
Hér er nokkuð mikið í húfi, þeg-
ar hætt. verður að verka fisk í Land-
inu og afla þeim, sem almenningur
reiðir sig á sem efni í arðsama
vinnu, er óverkuðum siglt til út-
landa og verkaður þar, máske mis-
jafnlega, og settur þar á markað
sem íslensk vara. Ú'tgerðarmenn
neyðast til þessarar sölu, þvi utan-
ferðir botnvörpuskipa og sala þar
er nálega hið eina, sem veitir þeim
liandbært, fé, séu þeir heppnir og
selji vel. Kol fá þeir þar með sann-
gjörnu verði og þar se^ verkun á
1 skp. af fiski hefir hér kostað 40
krónur, þá er þetta hið eina ráðið
að forðast sjálft landið, annars ekki
kostur, nema ef vera skyldi að leggja
skipunum upp, en það gera áhuga-
samir framkvæmdamenn í síðustu
lög, en korai það fyrir, þá fær bæj-
arfélagið hér að finna hvers virði
útgerðin er.
Dýrtíðin er jöfn og verið hefir.
Kol lækka í verði, brauð standa þó
í stað, sömuleiðis alt til fata ag
skæða, en gjaldeyrir er ekki til
sökum þess að aðalatvinnu á vertíð-
um vantar og nú er svo lromið, að
mörg hundruð manns sem fyrir
öðrum eiga að sjá standa uppi ráð-
þrota og haldi þetta áfram þá er
ekki annað að sjá, en hinir vinnu-
færu menn bæjarins verði að gefa
sig upp og bæjarsjóður taka þá á
sína arma, ef þá kassinn er þar ekki
einnig tómur.
Herra alþingismaður Jón Þor-
láksson skýrði sitt áhugamál með töl
um svo almenningur skildi. Eg kaus
hann, þvi hann er gáfaður og hamur
að vinna — og slíka menn þurfum
við á þing. Honurn treysti eg best
til þess með tölum að geta rök-
stutt á þingi hve mikinn linekki
landið alt bíði sé nú ekki með orði
og liug fundið ráð til þess að rétta
við þá atvinnugrein, sem alla varð-
ar en þá þó mest, sem alt sitt eiga
undir því að fiskveiðum sé haldið í
því horfi að arður megi af vera.
Alt útlit bendir á að stríðshörm-
ungar séu nú fyrst að byrja meðal
vor; sama var útlitið þegar þing-
málafundir byrjuðu og því óskiljan-
legra er það að þessu velferðarmáli
skuli ekki hafa verið hreyft, þar
sem alt annað bar á góma milli him-
ins og jarðar.
Allir þeir sem stunda sjó hvar sem
er á landinu eru illa staddir.
Frá 1900—1919 stunduðu í Garð-
sjó milli 30 og 40 róðraskip auk smá-
báta, fiskveiðar — í vetur eru þau
3—4. Vegna ágangs botnvörpuskipa
hafa þeir eigi getað haft veiðarfæri
sín í friði, því hér er engin strand-
gæsla.
í Þorlákshöfn voru fyrir 3—4 ár-
um 23 skip með 16 mönnum hvert,
nú munu þaðan ganga 6—7 skip.
Ilér er um þann afturkipp í aðal-
tekjugrein landsins að ræða, sem
rannsaka verður til hlýtar og þing-
menn jafnt sem aðrir verða hér að
Hörmungartíðinði.
Húsið nr. 9 við Spítalastíg brennur
til kalðra kola. Unglingspilt-
brennur inni. 8 manns
stórmeiðist.
Síðastliðinn mánudagsmorgun laust
eftir kl. 9 kom eldur upp í húsi Carls
Lárussonar við Spítalastíg. — Mun eld-
urinn hafa komið fyrst upp í eldhús-
inu niðri, eða að minsta kosti sást hann
þar fyrst úr húsunum fyrir norðan.
Húsið varö alelda á svipstundu að
kalla má. í kjallara hússins var verk-
st.eði Baldvins Bjömssonar gullsmiös,
og voru menn komnir til vinnu þar.
Brugðu þeir þegar viö og fóru upp
á loft til þess að bjarga út fólkinu
sem þar bjó, og tókst það með mestu
naumindum. — Á miðhæð hússins bjó
Jens B. Waage bankabókari og fjöl-
skylda hans öll. Bjargaðist þaj5 fólk
einnig nauðulega alt nema næstelsti
sonur hjónanna, Eggert að nafni. Var
hann í herbergi í noröausturhorni húss-
ins og varð þar alelda é svipstundu.
Plggert heitinn var 15 ára garaall og
mesti efnispiltur.
HúsiS brann til kaldra kola á tæpum
klukkutíma og hafa rnénn aldrei séS
eld magnast eins fljótt í nokkru húsi
sen brunniS hefir hér í Reykjavík.
SlökkviliSiS varS mjög seint til, og
ólagiS á vatninu hiS sama og veriS
/
ltggjast ásömu sveif og gera alt til
að bjarga ladi sínu úr þeim voða
sem það nú er komið í. Það verður
aðeins gert með viturlegum ráð-
stöfunum og með því að byrja frá
grunni rannsókn á, af hverju það
stafi, að komið er sem er, hirða hið
nýta og kasta því ónýta í burtu sem
skaðvænu. Því eitt er víst, að ýmis-
legt hér verður að byggja upp frá
grunni, því undirstaðan er víða
grautfúin.
Rekstursfé verSur aS fá til þess aS
komast úr þrönghmi, og því verSur
aö verja svo, aS þaS verSi til blessunar
þjóS vorri, en ekki til enn meiri eySi-
leggingar.
pótt þingmálafundum hafi ekki þótt
þess vert aS miimast á þetta mál, þá
gæti þó hugsast, aS einhverjir mér
snjallari menn féllust á það, aS þetta er
meira en Utilfjörlegt aukaatriði, og
væri þess vert aS þaS væri athugaS.
Sjálfur er eg enginn stjórnmálamaS-
ur og veS hér máske reyk í því, aS
atriSi þaS er eg hér minnist á eigi er-
indi á þingmálafundi eSa alþingi, en
þá biS eg líka afsökunar fyrir fram-
hleypni mína.
Eitt af því sem athuga ætti vand-
lega er: hve marga botnvörpunga ber
bærinn.
Reykjavík 14. febr. 1921.
Sveinbjöm Egilson.
hefir viS undanfama bruna hér. Mun
nánar vikiS aS því síSar.
Engirm bruni hefSr veriS ægilegri
hér í bænum síSan stóri bruninn 1915.
Fólk bjargaSist svo nauðulega, aS 8
manns vom meira eSa minna skemd.
Voru 6 sjúklingar fluttir á Landakots-
spítala. MæSgur, sem bjuggu á efsta
lofti hússins og era alImikiS brendaf
á höndum, ein stúlka, sem fleygSi sér
út um glugga, þegar ekki var annars
úrkostar til bjargar, handleggsbrotn-
aSi hún og meiddist alhnikiS á höfSi.
Einn skar sig allmikiS á gleri og blæddi
nokkuS og annar brann mikiS á baki
og í andliti.
Eigandi hússins, Carl Lárusson
kaupmaSur, hafSi fariS aS heim-
an rétt fyrir kl. 9, og varS þá einskis
var. En svipstundu siSar braust eldur-
inn út.
Úr húsinu bjargaöist alls ekkert. —
Voru sumir innanstokksmunir trygSir
en þó hvergi aS fullu. Hefir því hlotist
mikiS eignatjón af brunanum. En þaS
hverfur fyrir hörmungu þeirri aS bran-
ir.n skyldi kosta líf efnilegs ungmennis.
Fmii III laaa
um heimild fyrir ríkisstjómina til þess
aS taka einkasölu á komvöru.
1. gr. Ríkisstjóminni veitist heim-
ild til, aS kaupa rúg og rúgmjöl, hveiti
og hveitimjöl eins mikiS og henni virS-
ist þörf á, til þess aS birgja landiS.
Selur hún vörur þessar kaupmönnum,
kaupfélögum, sveitarfélögum og brauS-
gerSarhúsum, þegar nauSsynleg skil-
yrSi eru fyrir hendi.
í þessu skyni heimilast ríkisstjóm-
inni einrúg aS taka lán svo sem nauS-
syn kref ur til vörakaupanna og til húsa,
áhalda og annars er aS verzlunarrekstri
þessum lýtur.
2. gr. pá er ríkisstjóm hefir fengiS
tryggingu fyrr nægilegu fé til þess, aS
verzlun þessi sé einfær um aS birgja
landiS meS vörum þeim, er 1. grein
ræSir um, og aS undirbúa þaS, aS sæmi-
legar birgSir geti jafnan veriS til á
hæfilega mörgum stöSum á landinu,
getur hún bannaS öllum öSrum aS flytja
þessar vörar til landsins.
3. gr. Ríkisstjómin annast um, aS
umræddar vörur séu seldar meS því
verSi, aS ætíS nægi fyrir innkaupi,
flutningsgjaldi, rýmun og öllum öSr-
um kostnaöi viS rekstur þessarar verzl-
unar. Enn fremur leggist á vörana 5°/o
gjald til sérstaks stofnsjóSs fyrir þessa
verzlun, eftir nánari ákvæSum í reglu-
gerS.
4. gr. Ríkisstjómin skipar hæfan
mann til þess aS hafa á hendi forstöSu
þessarar verzlunar. Enn fremur skip-
ar hún 2 endurskoSunarmenn til þes%
aS rannsaka alla reikninga og bækur
verzlunarinnar. Skal rannsaka reikn-
ingana jafnóSum fyrir hverja 3 mán-
uSi og síSan hvem ársreikning. Ríkis-
stjómin ákveSur laun forstöSumanns
og endurskoSenda.
6. gr. Nánari ákvæSi um verzlun
þessa og rekstur hennar setur ríkis-
.stjórnin meS reglugerS eSa reglugerS-
um. Hún gerir og ráSstafanir, eftir því
sem nauSsyn krefur, viSvíkjandi birgS-
um þeim af rúg og rágmjöli, hveiti
og hveitimjöli, er heildsalar hafa meS
höndum, þá er innflutningsbann sam-
kvæmt 2. gr. kemur í gildi.
6. gr. Refsingar fyrir brot gegn ráS-
stöfunum þeim, sem ríkisstjórnin gerir
meS heimild í lögum þessum, ákveSur
ríkisstjómin á þann hátt, sem henni
þykir viS eiga, um leiS og hver ráS-
stöfun er ger.
7. gr. Lög þessi öSlast gildi þegar
í staS.
Úr athugasemdum viff frumvarpið.
Af neysluvörum, er til íslands flytj-
ast frá útlöndum, er þaS brauSefniB
(rúgur og hveiti), sem mest á ríSur.
Undan brauSþörfmni geta landsmenn
ekki vikiS sér nema aS litlu leyti, og
síst má vera án brauSefnis þegar hart
er í ári. paS er því eitt af helstu lífs-
skilyrSum hvers einasta manns í land-
inu. pví er þaS og jafnframt hags-
munamál hverjum manni, aS tl lands-
ins flytjist gott brauSefni og ósvikiB
og meS eins góSu verSi og unt er.
Nú hefir ríkisstjómin, eins og kunn-
ugt er, og þaS eftir ákvörSunum Al-
þingis, rekiS heildsölu ein 6—7 undan-
farin ár meS nokkrar helstu nauSsynj-
ar landsmanna. Er fyrir nokkru komiS
þaS lag og sá rekspölur á þá verzlun,
og þau tæki nú fengin, aS telja má
landsverzlunina jafnfæra heildsölum
yfirleitt til þess aS reka verzlun meS
þær sömu vörur og hún hefir haft meS
höndum. Og meS vörar, sem hún hefSi
einkainnflutning á, stæSi hún aS mun
betur aS vígi.' paS er fengin reynsla
fyrir því, þegar höft era á innflutningi
einstakra vara í öSrum löndum, þá er
auSveldara fyrir ríkisstjóm, heldur en
einstaka menn eSa einkastofnanir, a8
ná í vörarnax, og getur slíkt komiS
fyrir eftirleiSis á svipaSan hátt og
hingaS til. pá er og hægra um vöru-
val þegar öll vörategundin er á einni
hendi til innflutnings, og kostnaSar-
minna aS tiltölu aS koma á verulegu
eftirliti og aSgerSum um vöruvaliS,
enda lítil trygging fyrir, aS slíkt verSi
gert, ef margir eru innflytjendur. Svo
er og þaS í þessu sambandi, ef lengra
er hugsaS fram í tímann, aS markmiSiS
ætti aS vera þaS, aS bæSi rúgur og
hveiti væri malaS í landinu sjálfu. Ætti
einkainnflutningur landsverzlunar á
þessum vöram aS geta orSiS fyrsta
sporiS til þess. Geta menn gert sér í
hugarlund, hver ávinningur ætti aS geta
orSiS aS slíku, meS eins ódýru vatns-
afli og vér höfum, ávinningur, ekki
einungis fyrir vöruvöndunina, heldur
og í ýmsu öSru tilliti.