Ísafold - 28.02.1921, Page 1

S n s' 499 ot> s:'
XLVIlí. arg.
Vinnufœrir og vinnandi karlmenn
mnnu vart vera fleiri en 40.000 á landi
voru. Lítil borg væri þaS álitin erlendis,
sem ekki' hefSi fleiri. ViS, þessir fáu,
byggjum land, sem er þrisvar sinnum
stærra en Danmörk og höfum tekist
á hendur að stýra því og vera okkar
eigin menn. Við höfum tekist þaö á
hendur, aS sýna hmum mentaöa heimi
aS viS, þótt fámennir og fátækir séum,
kunnum svo meö okkar málefni aö fara,
aö álit annara þjóSa á okkur aukist,
eigum að leggja hyrningarstein hins
nýja ríkis og byggja svo með vitur-
iegum framkvæmdum þann grunn, sem
■eftirfarandi kynslóSir geta haldiö
áfram aS byggja á og veriS vissir um,
aS undirstaðan sé traust, þar eS hún
er gerö af þeim, sem sjálfstæöiS heimt-
uSu og vissu hvaS þeir geröu.
Nú er svo komiö að viö verðum aS
halda hóp og hópurinn á aS eins aö
hafa þaS fyrir augum, aS rétta viS
þaS sem aflaga fer og gera þaS fljótt
og vel og hafa sjómannasniS á því, aS
láta seglin ekki rifna meira en þörf
gerist, svo hægt sé að gera viS þau.
Almenningur skilur ekki stjórnmál,
enda hafa flokkar verið þaS margir,
meS ýmsum stefnum, aS viS miklum
skilningi manna á meSal er ekki að
búast. Hér er um enga pólitík aS ræSa
sem stendur aöra en þá, aS allir sem
einn maSur hjálpi til aö koma landi
sínu úr því feni, sem þaS nú er sokkiö
í. þaS ætti aS vera pólitík sú, sem fariö
er eftir, hvort hún heitir langsum, þvers
um, upp í loft eSa á grúfu gerir ekkert
til, nafniö segir ekkert, en hitt er þunga-
miSjan, aS framkvæmdir og stefna alíra
víki aö sama punkti.
ViS erum ekki komnir það langt, aö
viS þekkjum okkur sjálfa, festuleysiö
«g hringliS á öllum sviöum er svo mik-
iö, aS dæmafátt má heita um þjóS,
sem ætlar og vill fara meS sín eigin
mál sjálf, því heilbrigð skynsemi segir
■okkur öllum, aö máttur okkar liggi í
því, aS viS séum samtaka í öllu því,
er styrkir og eflir velmegun vora, því
þaS mun afla okkur álits út á viö, en
álit annara þjóöa á okkur mun veröa
okkar fámennu þjóS hin öraggasta og
besta vernd. Sundrung, sem er og verð-
ur rót fátæktar og eymdar, gerir okk-
ur aö lokum aS bráö annara.
ViS skulum reyna aS hugsa um
hvernig hér er umhorfs.
TrollaraútgerSin ber sig ekki. PaS
sýna allir reikningar. Alt er til útgerSar
þarf er of dýrt móti því er fyrir afl-
ann fæst. Kolin eru of dýr, salt, manna-
kaup og matvæli. Enginn fer nú aö
reka útgerð sína meS stórtapi og kom-
ast á þessum tímum í þíer skuldir, sem
ókljúfandi verða síSar meir þegar verS
á fiski fer aS lækka.
í raun og veru er hver Englandsferð
ineS saltfisk skaSi fyrir alla fiskimenn
landsins, því Englendingar þurka þann
fisk er þeir þannig kaupa, ef til vill
í fullkomnari þurkhúsum en viS höfum
hér, senda hann svo sem góSa vöru á
lieimsmarkaSinn. En því meira sem á
hann kemur því lægra er verSiS, auk
þess sem enginn er til aS skýra frá,
hvenær þeirra þurkhússfiskur fer aS
Ritstjóri V. Finsen
Reykjavík mánudaginn 28. febrúar 1920
Isiifoídarprf^tsniSjs
9. 'Ölubiað.
skara fram úr okkar. — Hér er ein
hættan.
Verö á fiski er að öllu leyti óvíst enn,
og alt bendir á aö þaö muni veröa
miklu lægri en í fyrra. Um nýárið \ar
talaS um 30 aura pundiS upp úr salti.
I eitt skippund af þurrum fiski þurfa
500 pund af söltum, stöSnum, verkuS-
um fiski. Efni er því 150 krónur. í
fyrra kostaÖi verkun 30—40 kr. Segj-
um 30 kr. 30 -)- 150 = 180 kr. Á hvert
skipund má leggja 12 krónur eftir aS
þurkaö er (geymsla, flutningur o. fl.).
par eru komnar 192 krónur. Svo er
cftir aS koma því áleiðis á sölustaSi o.
m. fl. og verö óvíst.
MeS þessu veröi á verkun er því ekki
í annað hús aS venda fyrir útgeröar-
inenn en selja aflann óverkaöan, og sé
sú sala tap, þá er ekki hægt aö halda
lcngra ef um framtíSarútgerS er aS
ræSa, því þaö veröur langsóttur róöur-
inn að borga stórskuldir síðar meir,
er 100—500 og 10 hundraö þús. króna
víxlamir eru úr sögunni og fariö verSur
aS tala um og fara meS peninga eins
og var fyrir stríöiö og fiskur er fall-
inn í verði.
Neyöist nú útgeröarmenn til þess að
leggja skipumnn upp, hvaS tekur þá
viS? paS er þaS sama sem aS taka
brauSiö frá 5—6000 mönnum (væri
verkaS hér), litlu börnunum líka, sem
ekkert geta aS ólaginu gert. HvaS tekur
svo viö? Geta skipsmenn eSa aSrir er
vinnu liafa, slakaS til á kaupi, meöan
nauðsynjar era í því verði sem er?
Alls ekki. Geta_ þeir keypt meS dýrtíS-
arverði hér það sem útheimtir hvern
dag, þegar þeir eru vinnulausir? Hvert
á aS leita, og hvaö á aS taka til bragSs ?
Lækki vörur hjá oss aS sama skapi og
annarsstaðar, þá er knúturinn leystur,
en ekki fyr. pá lagast svo margt sem
ókleift viröist og er nú. pá má halda
veiöum áfram, þegar reksturskostnaöur
minkar. pá, gæti fiskverkun byrjaö,
þegar ástæðan væri engin til þess aö
kref jast 40 kr. fyrir verkun á einu ein-
asta skippundi, sem áður kostaöi 3—4
kr. aS verka. En hún veitir fjölda mörg
um vinnu og er ávinningur fyrir land-
iö alt.
Eg er ekki talinn jafnaSarmaSur, en
er þaS þó aS sumu leyti. Mér gremst í
hvert skifti sem eg les um alþýðuna,
sem kölluö er hér, og aö hennar eigin
blaö miSi viö hana, sem hún standi
neðarlega á stigi landsmanna. Hver er
alþýðumaSur og hver ekki hér á landi?
Hvar er takmarkið, sem skilur alþýö-
una frá hverju? Koma ekki embættis-
menn okkar frá bændum, fiskimönnum
og öSram alþýöumönnum? Mín jafn-
aöarstefna er sú, að eg álít alla þá,
sem meS viti, kunnéttu, kjarki og þraut-
segju geta útvegað mér og öSrum vinnu
þá er viS þurfum til þess aS koma
okkur og okkar áfram í lífinu, mikla
menn, sem mér finnast ómissandi í
mannfélaginu, einkum þar sem viö er-
um svo heppnir, aö þeir sem þannig
eru meS okkur nú, leggja ekki aurana
á kistubotninn, heldur verja þeim til
þess aS koma fleiri framkvæmdum á
staS og þar meS meiri vinnu. En vinn-
an er guös gjöf.
pessa menn vil eg ekki draga niður
aS getuleysi og framkvæmdarleysi minu
heldur vil eg „h í v a“ mig upp og reyna
aö komast í áttina til þeirra. Yerka-
mannastéttin er mikil stétt í hverju
landi og í metum höfS, þar sem menn
eru siSaSir. Hún á líka aS vera þess
megnug hér aS liugsa rótt og gera þaS
sjálf, og þegar hún fer til þess, þá mun
hún sjá, aö það verSur farsælla einkum
í okkar afskekta landi aS hugsa lengra
en fyrir deginum í dag og gera sér grein
fyrir livers konar menn vinnuveitendur
í raun réttri eru, og hvaS vinnuleysið
hefir í för meS sér fyrir heimilin og
hvernig börnin okkar minnast okkar
þegar þau vaxa upp. Alt veröur aS
koma til greina hér, því nú eru ástæSur
verri en margan grunar. Og séu menn
ekki samtaka nú aS krefjast þess, að
öll verzlunarhöft séu leyst, þá munu
komandi tímar sýna afleiSingarnar.
Efst á dagskrá mun vist vera aS halda
skömtun til fólks áfram. Á hverju á
aS spara hér? I hverju er óhóf í mat
manna á meSal?.
FæSan er fiskur, þegar hann fæst.
rúgbrauS og smjörlíki. Mjólk sér full-
oiðna fólkiS varla og böm sumstaSar
ekki. Svo er kaffi og sykur. paS er alt.
Af hverju á aS klípa hér og hvaS er
þaS sem skamta á? Og eigi þaS böl
yfir þennan bæ að dynja, aS botnvörpu-
skipum verSi fest viS garöinn, fyrir
hvaS eiga þá þau mörgu hundraS
manna, sem lifa á því aö útgerS haldist
aS kaupa áðurnefndar óbrotnu nauS-
synjar?
Eitt ráð til þess aS fá atvinnu kynni
a? virSast vera til, en þaö er aö bjóSa
Englendingum aS koma hingaS, ganga
í liö meö þeim til að vísa þeim á miöin,
kcnna þeim flatningu og meSferS á
fiski, svo aS þeir gætu enn betur orðiS
keppinautar okkar á spánska markað-
inum en nú er, meS þurfiskinum sín-
um.
paS væri neySarbrauS og þjóSinni
lítill heiöur aS leggja sínum góSu skip-
um upp á miöri vertíð vegna samtaka-
leysis og taka aö sér vinnu, sem eyöi-
leggur fiskimiS landsins, kennir og
hjálpar útlendingum til þess aS fram-
leiSa þá markaSsvöru, sem rýrir verS
á þeim afurSum þess, sem til þessa hef-
ir verið máttarstoSin.
pessa hugmynd verSur aS drepa í
fæSingunni því þaS væri til vansæmd-
ar hverjum þegn hins unga ríkis aS
koma henni í framkvæmd, því þaS er aS
sýna heiminum aS viS séum ræflar.
Hér er sú öld aS í rauninni veit eng-
inn meS vissu hvaS hann vill, þaS vita
æðri sem lægri og það lagast ekki fyr
er. skipulag kemst á búskap jafnt og
fiskiveiSar og alla vinnu, þannig aS
menn fari aS virSa vinnu þá er þeir
stunda og skilji þaS aS því meir sem
afkastaS er, því betra fyrir alla parta.
pá fer vinna aS„ lærast og þá hætta
menn aS vera sláttumaður í dag, fiski-
maður á morgun og næstu viku stór-
spekúlant meS velferS margra heimila í
vasanum. Segjum aö í landinu séu 600
mótorbátar og aS meöalverS allra meö
veiðarfærum sé 15 þús. krónur, þaS eru
9 miljónir í bátum. Stóru upphæSimar
eru úr sögunni, bátamir em fallnir í
veröi nú þegar. Bátur getur nú kost&S
mann 80,000 krónur. Hann þarf aS selja
hann en enginn getur keypt fyrir meira
en 40,000 krónur, hvar sem leitaS er,
vegna þess aö svo stórar upphæöir
(80,000) manna í milli í kaupum og
sölu eru ekki lengur til. Af bátaflotan-
um yröi því að afskrifa upphæöir sem
tapaS fé og ætti aS reka fiskiveiSar á
þeim framvegis og b\>rja á föstum grund
velli. Sem flestir fiskimenn ættu aS
vinna aS því að verða hluthafar í bát-
unum því þaS er sannanlegt, aS þar
sem hluthafar eru sjálfir á þeim, er
sparnaSur og þrifnaöur meiri, og út-
koman öll betri. Einnig gæti komiS til
greina, aS stór mótorbátafélög mynd-
uðust, stjórnaS af duglegum fram-
kvæmdastjórum og aS fiskiveiðar væru
þrnnig reknar í félagi.
pegar ófriS ber að höndum í ein-
hverju iandi þá er kallaður saman her.
Menn koma úr öllum áttum, misjafnir
menn, sem lítiö kunna til hernaðar. Á
skömmum tíma er því skipulagi komiS
á þessa einstöku menn aS þeir verða
sá múr, sem óvinir ekki fá brotist í gegn
um. par er aS ræöa um hundruöir þús-
unda einstaklinga. Hér erum viS fáir
tugir þúsunda, þar sem nálega hver
þekkir annan, erum frændur og vin-
i;- Er þaS óhugsandi, aS skipulagi því,
sem eitt getur orðiS til velferSar þjóS-
inni, veröi ekki komið hér á. Á landiS
enga þá menn, sem gætu beitt sér fyrir
slíku? DæmiS hlýtur aS liggja opiö
hverjum, aS aðeins samtök og einlægur
vilji manna getur lagaS þá ringulreið
sem á öllu er hér, og drepiS þann hugs-
unarhátt hjá sumum hinum nýmóöins
fiskimönnum þessa lands, sem í dag
rca, versla á morgun og þ. u. 1., aS óska
þess, aö ekki gefi á sjóinn, séu þeir
upp á kaup, til þess aS hægt sé aS liggja'
uppi í rúmi og revkja eigarettur eða
halda dansleik og gleöjast mest þegar
báturinn kemur tómur aS landi svo ekki
þurfi aS gera aS fiski.
AS formenn verSa aS kalla skips-
liöfn sína frá dansleik til þess aS róa
mun nú orSinn almennur siður. Hér eru
kýlin sem stinga verður á.
Fiskimenn þeir, sem gera og hafa gert
veiöar aS lífsstarfi sínu eru alvarlegir
o' > áhugasamir menn, prýSi þjóöfélags-1
ins og stoS þess. peim lízt ekki á blik-
ncfnd séu fagmenn. AS eitthvað vanti
hér hjá stéttinni sýnir þaS bezt, aS þaS
heyrist ekki nefnt aS bátaformaSur gæti
átt sæti á íslenzku alþingi. paS verSur
að laga sem fyrst. Yerkamenn eiga einn-
ig aS eiga menn á þingi, ekki þá sem
eru ekki verkamenn, en bjóöa sig til aS
tc.la þeirra máli, heldur menn á verka-
mannaflokknum, sem stunda almenna
vinnu og frambera mál félaga sinna á
alþingi. pað er hlutverk verkamanna-
félaga aS vinna aS því. pá yrði annaS
sr.ið á hinni háu samkomu þjóðarinnar,
þegar í nefndum sætu þeir menn sem
gætu leiSbent af eigin þekkingu og
reynslu.
ViS erum þaS fámennir, aS ekkert
má draga úr kjarki áhugamanna hvcrki
í ræðu né riti, þaS verSur aS taka ef.ír
ungum niönnum, sem skara fram úr ISr-
,;m og hver stétt veröur aS tryggja sér
Irafta þeirra og íhuga vel livort önnur
mentun sé ekki þyngri á metuna>" en
að læra á skóla í Reykjavík einn vetur.
Allir vilja hér vera stýrimenn sem komiS
hafa nokrum sinnum á sjó, en svo vant-
ar skip til þess aS vera stýrimaöur á,
hvaS verður úr því? pannig er á öllum
sviSum, aðeins skólagangur, ekkert ann-
að, um verklega þekkingu er minna
hugsaS, en hún veröur þó sú, sem öllu
heldur í horfi þegar á reynir í stóru
sem smáu. Áhugamál allra nú verður að
vera þaS aS útgerðinni verSi haldiS
áfram og hugsa vel um þaS, hvaS þaS
þýSir fyrir alla þjóðina aS reka fiski-
veiSar, ekki aðeins meS tapi heldur
meS því að þurfa aS sigla saltfiski til
markaöar á Englandi, sem fiskurinn er
gerSur aS vöru, sem keppir viS íslenzka
þurfiskinn, sökum þess aS verkun sú,
sem hér veröur aS halda áfram er of
dýr, vegna þess aS fólk fær ekki aö
njóta þeirrar lækkunar á nauösynjum,
sem þegar er orSin annarstaöar, og
verður af þeirri ástæSu aö halda fast
viö kaupkröfur sínar. Á venjulegum
tímum fæöir og klæðir hver trollari
áreiSanlega 250 manns konur, börn og
gamalmenni — 20 trollarar því 5000
manns. Hvar er brauð og klæSi handa
una, þeir sjá hvert stefnir, eigi skemt-
anir aS ganga á undan skylduverkum,
þann tíma ársins sem mest á ríöur aS
áhugi fylgi vinnunni. Bændur geta ef-
laust sagt sömu söguna, í þaS minsta
mun þeim stundum bjóSast fólk, sem
gomlu mönnunum heföi ekki þótt fag-
menn.
Skipulag á atvinnuvegum verður að
komast hér á. paS verður hiS mikla
verk Búnaðarfélags og Fiskifélagsins
aS veita aSstoS sína til þess. pau félög
verða aS gera þá menn út til feröalaga
meSal manna, sgm sýna og sanna mönn-
um hvemig viS horf ir sé alt látið drasla.
pau verða að vinna aS þvi aS formenn
og aörir læri reikningshald og annaS er
aíkoma útgerðar byggist á og búskap-
ui. pessir menn jtSu aö vinna aS því,
aS störfin væru lærö, en þaö skeSur meö
því, aö sá sem ekki kynni aö beita lóö
eða slá gras fengi minna kaup en sá,
sem þaö kynni. FramtíSarverk fiski-
félagsins ætti aS geta gengiS í þá átt,
aS ekki liSi á löngu þangað til aS for-
menn báta, gætu jafnt veriö í kjöri til
þmgs og bændur og aö þeir fyndu hjá
sjálfum sér aö þeir væru færir til þess.
pingiö er svo bezt skipað aS í hverri
þessu fólki verSi útgerS hætt? Eitt-
hvaS verSur aS koma í staSinn sem gef-
ur daglegt brauS. Máske einhver geti
bent á þaS; þá er um ekkert aS ræSa
hvaS þaS atriSi áhrærir, en hvar er
gjaldeyrir landsins þegar afli sá er sjór-
ii:n býður er ekki hirtur? Svari þeir því
sem geta, þær upplýsingar væru þjóS-
inni dýrmætar.
Einu megum viö ekki gleyma en þaS
e • aS verk okkar nú verSa síSar dæmd.
ViS fengum sjálfstæSi og viS erum þeir
sem leggja eigum grunninn, en frágang-
ur hans mun bezt lýsa okkar hæfileik-
um fyrir komandi kynslóðum.
Reykjavík 21. febr. 1921
Sveinbjörn Egilson.
Lesendum þessa blaSs mun nú orS-
iS kunnugt efni frumvarps þess, sem
mestu umtali hefir' valdiS af öllu því,
er væntanlegt væri frá stjóminni, undir
þetta þing.