Ísafold - 28.02.1921, Blaðsíða 2

f
lSAPOLD
pegar til þessa frumvarps fréttist í
▼etur sló óhug á alla þá landsmeun,
sem ekki hafa enn látiS sannfærast
um, að einokunarverzlun væri landinu
fyrir bestu. Á alla þá, sem hafa vilja'ð
líta á reynsluna, sem við höfum haft
af landsverzluninni á umliðnum tíma,
sem ekki hafa látið glappaskot þeirrar
alræmdu verzlunar eins og vind um
eyrun þjóta. peir voru margir, sem
ekki trú'ðu, að stjómin mundi gerast
svo bíræfin, að vilja nú fara að sölsa
undir sig verzlnnina á korni, eftir kola-
ófarimar sælu, miljónaskaðann, sem nú
er verið að vinna upp með tollum eft-
ir á.
Samt hefir þetta koruið á, daginn.
Stjómin hefir haft hug til, að seilast
eftir einokun á aðalnauðsynjum lands-
manna, kornmatnum og bæta mjöli ofan
á kol, eða gráu ofau á svart. Skyldi
maður því ætla, að einhver knýjandi
nauðsyn væri fyrir liendi nú, sem ekki
hefði verið áður, eða að stjórnin hefði
komið auga á eitthvert ómetanlegt hag-
ræði er þessu yrði samfara. En leitin
að þessu í athugasemdum við fmm-
varpið verður árangurslaus. Par kem-
ur ekki fram neitt nýtt, engin nauðsyn
— engin ástæða, sem hin háttvirta
stjóm færir fram. pað verður því ekki
annað séð, en að hér sé um stjórnar-
stefnu að ræða í verzlunarmálum, og
að stjómin hafi tekið einokunarstefn-
una að sér.
Stjórnin á að kaupa rúg og rúgmjöl,
hveiti og hveitimjöl, svo mikið sem
henni þykir þurfa til þess að birgja
iandið. Selur hún svo kaupmönnum,
kaupfélögum, sveitarfélögum og brauð-
gerðarhúsum —• „þegar nauðsynleg skil-
yrði era fyrir hendi“. Hver þau nauð-
synlegu skilyrði eru fær maður ekki
að vita.
í sömu grein laganna er einnig láns-
heimild fyrir stjómina til kaupanna
og húsabygginga. par bregður svo und-
arlega við, að stjómin vill taka lán.
S’jármálaráðherrann virtist hafa óbeit
á því að taka lán eða láta bankana
taka lán í haust til þess að forða land-
inu frá ógöngum. En til þess að verzla
tneð kom og byggja komhlöður vill
Btjórnin taka lán, sem skifta miljón-
um, því hér er ekki um neinar smá-
upphæðir að ræða, lán til fyrirtæki«,
eem stofna skal til í beinni óþökk mik-
fls meiri hluta þjóðarinnar.
í stofnsjóð handa verzlun þessari á
að leggja 5% af verði vörnnnar og bæt-
«8t það gjald því á allan venjulegan
▼erzlunartilkostnað.
Fyrri hluti athugasemdanna, sá sem
birtur hefir verið hér í blaðinu, er að
mestu leyti ómengaður samvinnupist-
fll. par dirfist stjómin að minna á það,
„að ríkisstjómin hafi rekið heildsölu
«in 6—7 ár, með nokkrar helstu nauð-
synjar landsmanna'k Já, það hefir
hún gert, en hitt láist henni að geta
um, hver árangur þessarar verslunar
hefir orðið. Landsverzlunin hefir að
öllum jafnaði sætt verri inhkaupum
en heildsalar, ef dæma má eftir útsölu-
verðinu. Og hún hefir fengið skell eftir
skell, en Iandsmenn látnir borga brús-
ann.
Landsstjómin hefir afsakað kola-
hneikslið nýja með því, að landsverzl-
unin hafi haft siðferðislega skyldu til
að birgja landið upp með kolum í haust
pessu nýja framvarpi fylgir og „sið-
ferðisleg skylda“ og hún eigi lítil. —
pví aðalástæðuna fyrir framvarpinu
telur stjómin vera þá, að með stjóm-
arverzluninni verði hægt að sjá um,
að í öllum sveitum landsins eða því
sem næst verði ávalt til taks nægar
komvörubirgðir til þess að grípa til
ef harðæri beri að höndum. Stjómin
ætlar með öðram orðum að afstýra hor-
komnir era í heyþrot, eiga að fóðrast
með rúgi frá landsverzluninni og eigi
að eins það: þær eiga líka að fá hveiti!!
En þegar vel árar og hveitibirgðirnar
eru eigi upp jetnar af skepnunum verð-
ur að brúka þær til manneldis á næsta
ári og verður þá ávalt trygging f.yrjjf, í .l&gi um,hábjargræðistíma jislcimann.a,ý
að kórnmatur sá, sém fslendingar bera 'um ' s'jálfa vetrarvertíffina. Komi þetía.'
sér til munns, sé ekki of nýr. Skal eigi
fjölyrt um þessa ,,aðalástæðu“, hún 4
ekkert skylt við það mál sem hér er um
að ræða og er eingöngu notuð til þess
að villa mönnum sýn og hylja aðaltil-
gang þessa frumvarps, sem er sá að
koma ríkiseipokun á ölium •vörum á, hér
á landi. Frumvarpið er eitt skref á
þeirri braut og það stórt skref.
Allar ástæður fyrir landsverzlun eru
nú úr. sögunni. Dýrtíðin er að hverfa í
öðrum löndum vegna þess, að þar hafa
sjávarútvegsins, togaraútgerðin, hefir
síðasta ár verið rekin með stórtapi yfir-
Ieitt. Og nú eru horfumar fyrir þá at-
vinnugrein svo svartar aff sem stendur
er ekki útlit fyrir annaff en aff mestölU
uni effa öllum togaraflotanum verffi lagt
sjálfa vetrarvertíðina. Konn' þéi
fyrir þá leiðir þar af dæmalausa neyð
fjrir landsmenn og hrun á efnahag ein-
si.iklinga og tekjum ríkissjóðs.
Eina bjargarvonin virðist vera sú, að
dýrtíðinni á erlendum nauðsynjum linni
svo, að kostnaður við framleiðsluna
geti færst það niður að hún borgi sig.
pað verkefnið sem nú kallar brýnast að
landsstjórn og alþingi er að finna úr-
ræði í þessum vanda atvinnuveganna.
pví rniður má sjálfsagt með rjettu segja
að: litlar vouir séu til að hið háa alþingi
stjórnimar verið fljótar að kippa öllu . getí fundið þau ráð sem dugi, af því að
í það horf sem var fyrir stríðið og nema
burt ófriðarráðstafanirnar. Hér er
ekkert lát á dýrtíðinni, enda hafa menn
haldið stríðsráðstöfununum við. Margir
munu hafa búist við því, að stjómin
inundi koma fram með afnáms tillögur
gömlu ráðstafananna fyrir þingið, og
að aðalstarf þess mundi verða, að koma
öllu í samt lag. Stjómin hefir bragðist
í því. Hún fer þveröfuga leið við það
sem farið er annarstaðar í heiminum,
hún vill halda áfram nauðungarstefnu
stríðsáranna í viðskiftamálum og meira
að segja færa út kvíamar á því sviði.
Hvað segir þingið við því ?
Svarsins bíður allur landslýður með
mikilli eftirvæntingu. Undir því er kom-
ið hvort þjóðin á að njóta heílbrigðrar
framþróunar á næstu áram, eða hvort
hún á að fara að lifa átjándu öldina
upp aftur.
Andvari.
Jóns porlákssonar við flutning tillögu
um skipun viðskiftanefndar í Nd.
23. þ. mán.
pað mun þykja hlýða að gerð sé stutt
lega grein fyrir höfuðástæðum þeim,
er við flutningsmenn teljum vera til
nefndarskipunar þeirrar, er við föram
fram á.
Horfurnar um afkomu atvinnuveg
anna era nú sem stendur áhyggjuefni
öllum hugsandi mönnum í þessu landi,
Eins og kunugt er hefir dýrtíð sú, sem
stríðinu fylgdi, aukið afskaplega allan
framleiðslukostnað, bæði til sjávar og
sveita. Verkalaunin hafa sem vonlegt er
hækkað nokkum vegin hlutfallslega við
hina almennu verðhækkun á nauðsjmja-
vörum, og þau era meðal stærstu gjalda-
liðanna fyrir flestan atvinnurekstur.
Efni og áhöld, sem til framleiðslunnar
þarf að eyða eða nota, hafa einnig
hækkað stórkostlega í verði, sumt af
því margfaldast í verði síðan 1914.
prátt fyrir þetta gat afkoma atvinnu-
veganna orðið þolanleg eða jafnvel góð,
meðan verðlag íslenzkra afurða hélzt í
hendur við hina almennu verðhækkun.
En nú er svo komið, ^ið allar íslenskar
aíurðir era fallnar mjög í verði, ýmsar
jafnvel svo mjög, að nálgast verðlagið
sem var fyrir styrjöldina. Verðlækkun
á erlendum nauðsynjavöram er að vísu
byrjuð, en af ýmsum ástæðum gætir
hennar ekki enn þá hér á landi svo mjög,
að neitt nálgist það að hún samsvari
verðfalli hérlendu afurðanna. Niður-
staðan af þessu er sú, að hérlendir at-
vinnurekendur sjá nú ekki fram á að
atvinnureksturinn geti með nokkru móti
borið. sig. pað hefir þegar orðið stór-
kostlegt tjón á síldveiðum í tvö ár vegna
felli framvegis. Skepnur bænda, sem .verðfalls afurðanna. próttmesta grein
misbrestirnir á afkomu atvinnurekstrar-
ins eiga að talsverðu leyti rót sína að
rckja til viðskiftalögmála, sem liggja
fyrir utan valdsvið löggjafanna. En eins
verður skýlaust að krefjast a£ hinu
háa alþingi, sem sé að það sjái um, að
allar ráffstafanir þœr, sem ríkisvaldið
gerir um þessi mál, miffi aff því að
greiffa fyrir atvinnurekstrinum, en hitt
má als ekki fyrir koma, aff gerffar séu
ráðstafanir því til fyrirstöðu aff til-
kostnaður atvinnurekenda lækki svo að
framleiðslan geti boriff sig.
pað er nú alment álitið að viffskifta-
hömlurnar, og þá sérstaklega innflutn-
ingshömlurnar á nauðsynjavörum, eigi
mjög mikinn og beinan þátt í því, að
verðlækkun sú, sem orðin er erlendis á
ýmsum nauðsynjavöram, er svo lítið
komiri fram hér. Menn þykjast sjá það,
að skilyrðð fyrir því, að verðið lækki
hór, sé það, að ódýrari vöranum sé leyft
að flytjast hingað, þótt birgðir af áður
keyptum dýrum vörum kunni að vera
hér fyrir. Auðvitað mundi slíkt inn-
flutningsfrelsi einatt hafa í för með sér
tap fyrir þá kaupsýslumenn, sem hafa
gamlar og dýrar birgðir fyrirliggjandi,
en neyðast til að lækka verðið þegar
ódýrari vara sömu tegundar kemur á
markaðinn. En atvinnurekendur og all
ui almenningur lítur svo á, að betra
sé að nokkrar verzlanir verði fyrir
tjóni í bili, en að almenn dýrtíð haldist
og stöðvi framleiðsluna og baki þar
með eymd og atvinnuskort. Og verzlun-
arstéttin sjálf viðurkennir þetta full-
komlega, með því að hún hefir nú al-
veg nýskeð nokkum veginn einróma
farið fram á að innflutningshömlumar
yrðu úr gildi feldar. Okkur flutnings-
mönnum hefir því þótt nauðsyn til bera
að þessi háttv. þingdeild skipaði nefnd
til að rannsaka hvort eða þá að hvað
miklu leyti rétt eða forsvaranlegt mundi
vera að halda innflutningshöftunum
áfram, og við teljum að alþingi gæti
ekki skyldu sinnar, ef það leiðir það
mál hjá sér.
Með viðskiftahömlunum má telja
skömtun þá á sykri og hveiti, sem inn-
leidd var að stjómarráðstöfun um ára-
mótin. pað er kunnugt, að sú ráðstöf-
un hefir mikinn kostnað í för með sér,
ei. um gagnsemi hennar efast menn tals-
vert alment,, eftir því sem nú er komið,
og þykir okkur því rétt, að það mál
sé einnig athugað í hinni fyrirhuguðu
nefnd.
Verzlunarrekstur fyrir reikning ríkis-
sjóðs byrjaði hér á stríðsárunum, og
þarf ekki að rekja tildrögin til þess.
Allir viðurkenna að það var óhjákvæmi
leg bjargarráðstöfun í styrjaldarvand-
ræðunum. Én nú virðast mönnum flest-
ar þær ástæður vera horfnar úr heim-
irum, sem fyrirtæki þetta bygðist á.
Við stöndum í því efni á tímamótum
stríðs og friðar, og þá verður ekki kom-
ist fram hjá þeirri spumingu, hvort
eða að hverju leyti þessi stríffsráffstöfun

— landsverzlunin — eigi að halda á-
fram sem friffar- og framtíffarráffstöfun
Okkur virðist óhjákvæmilegt að núver-
andi alþingi taki að einhverju leyti
ákvörðun um þetta, þó ekki væri vegna '
• Sykur (strausykur):
Verð landsverzluuar að
viðbættum flutningskostnaði
l'rá Reykjavik, hvert kg. .
Verð frá útlöndum að
kr 1.91
kr. 1.14
Mismunur kr. 0.77
annars en þess, að hæstvirt stjórn hefir bættum flutningskostnaði og
jfctógt frarn „3 lagafrmnvþrp um. lands- tolli, kg...................
einkaverzlurt £ramveg+ fníéð allmargtfr ---
vörutegundir. Ekki er þetta þó síður
nauðsynlegt vegna þess hve stórvægi-
legt stefnumál það er, hvort ríkisstjórn- Eg vona að þetta nægi til þess að
iu skuli fást við verzlunarrekstur, með sýna hinni háttvirtu deild, að hér er
öllum þeim afleiðingum, sem slíkt hlýt- ekki urn nein smáræði að tefla, heldur
ur að hafa fyrir stjórnarfar landsins stórinál, sem alþingi- getur ekki með
pg framkvæmdir hins opinbera á öðr- nokkru móti leitt fijá sér, og leyfi ínér
um syiðum. Enn er sú ástæða, að menn því að vænta að nefndarskipun sú,
greinir mjög á um það, hver. áhrif lands- sém'við förum fram á, verði samþykt.
verzlun hafi haft og muni hafa á vöra-
vorð , í landinu. pað er ál.it margra —- .... -o~----
manna,, og virðist hafa við nokkur rök
aþ styðjast, að, landsverzlunin eigi nokk-! V|IQif flfif ||ffilíHlli|y
um yeginn jafnan þátt í því og inn-i IIQ8I ||||
flutningshöftin, að halda uppi dýrtíð- j ________
iuni í lapdinu, og vík eg ofulítið að því j Eitt aðalmálið sem liggur fyrir yfir-
S1®ar' | staniíandi alþingi er það, að koma nýrri
Loks skal geta þess, að sú lands- j s]jipun á skattalöggjöf landsins. Og
verzlun, sem rekin hefir verið hér til j vandasamt mun verða að rata þar hinn
þessa, hefir verið rnjög stórt fyrirtæki j guílna meðalveg og skiljast þannig við
á peningamælikvarða, sennilega hið ^ málið,’ að engum sé misboðið eða of-
langstærsta, sem landið hefir haft með , boðið, ekki síst eins og nú er kornið
höndum, en um f járhagsafkomu þessa ; f járhag landsins.
fyrirtækis hafa gengið ýmsar sögur og , Stjórnin hefir nú lagt fyrir þingið
mjögi mismunandi. Er í alla staði nauð- allmörg lagafrumvörp um þetta efni,
synlegt að alþingi og landsmenn fái 0„ skal skýrt frá efni þeirra í svo stutta
hið rétta að vita um þessi efni, og því máli. sem unt er.
er það tilætlun okkar, að nefndin rann- j
saki og gefi skýrslu um rekstur lands- Tekju- og eignaskattur.
Skattskyldur er hver sá, er hefir
verzlunarinnar.
Loks skal eg víkja
er nver sa, er
að sambandinu, tekjur af atviuuu eða eignum hjer á
irnar og innflutningshaftanna. Lands-
verzlunin er rekin fyrir reikning ríkis-
sem virðist vera milli landsverzlunar- landi, hvers kyns sem era, og er heim-
ilisfastur hér. Enn fremur hlutafélög,
samlagshlutafélög, og önnur félög með
sjóðs, og er mikið áhættufyrirtæki, sem j takmarkaðri ábyrgð, nema tekjuafgangi
raun hefir borið vitni, ekki sist á þeim • þeirra só einungis varið til almennra
tímurn, þegar vöi’iu'. era að fplla í yeyði. j þarfa, svo og gagnkvtem abyrgðarfé-
í hvert sinn sem landsverzlunin hefir ]ög,! kaupféíög,' smjörbú, sláturfélög og
keypt birgðir af vörum, og sú vöruteg- önnur samvinnufélög. Undanþeginn
und síðan fellur í verði, þá rekast á tekjuskatti er konungur, ríkissjóður og'
liagsmunir ríkissjóðs annars vegar og aðrir sjóðir undir umsjón landsstjóm-
almennings hins vegar. Er þa afsakan- arinnar, sveitai'félög og bæja, kirkju-
legt þott landsstjomin fari nokkuð sjóðir, sparisjóðir er eigi greiða eig-
langt í gæzlu hagsmuna ríkissjoðs, enda ei dum sínum eða ábyrgðarmönnum sín-
virðist það vera gert, og til þess notuð
innflutningshöftin. Skilorðir menn
herma að viðskiftanefndin, sem veitir
eða synjar um öll innflutningsleyfi,
hafi fengið tilmæli eða skipun frá ríkis-
stjórninni um að veita ekki innflutnings
leyfi á þremur af þeim vörategundum,
semríandsverzlunin verzlar með, kolum,
liveiti og sykri. pess vegna fær verð
la*kkun þessara vörategunda á erlendum
markaði ekki að njóta sín hér. pað
liggur ekki fyrir að þessu sinni að
gefa skýrslur um það, hve mikil sú
verðlækkun kann að vera, sem vér för-
um á mis við vegna innflutningshaft-
anna og sambands þeirra við lands-
verzlunina, en til þess þó að gefa þess-
ari háttv. þingdeild ofurlitla hugmynd
um hvað hér getur verið um að ræða,
skal eg bera saman verð á hveiti og
sykri, eins og það mundi verða komið
á höfn á viðkomustað millilandaskipa
utan Reykjavíkur, eftir því hvort keypt
er frá landsverzluninni eða frá útlönd-
a, og á samanburðinn við verð sam-
kvæmt tilboðum er fyrir liggja þessa
síðustu daga.
Hveiti:
Yerð landsverzlunar að
viðbættum flutningskostnaði
frá Reykjavík fyrir sekk 63
kg........................... kr. 92.00
Verð á sama frá útlönd-
um að viðbættum flutnings-
kostnaði .................... kr. 48.30
Mismunur kr. 43.70
Neitað hefir verið núna síðustn dag-
ana um innílutningsleyfi á þessu til-
tölulega ódýra hveiti.
um arð, erlendir þjóðhöfðingjar og
sendimenn erlendra ríkja, svo framar-
.lega sem þeir hafa ekki tekjur af inn-
lendri atvinnu eða eignum.
Skattstigi einstakra manna er þaimig,
að af fyrstu 1000 kr. tekna greiðist
1%, af öðru þúsundinu 2%, af þriðja
þúsundinu 3%, af fjórða þúsundinu 4%
af fimta 5% og af sjötta 6%. Pannig
er tekjuskattur af 1000 krónum tíu kr.
og af 6000 kr. er hann 10 -{- 20'
+ 30 + 40 -f 50 -(- 60 kr. = 210
kr. pegar yfir 6000 krónur kem-
ur dregur heldur úr skatthækkuuinni.
Af tekjum yfir 6000 kr. en undir 8000
greiðist 7%, af tekjum yfir 8 en undir
10 þús. kr. greiðist 8 °/o’, þannig er
skatturinn af 10 þús. kr. alls 610 kr.
9 % greiðist af tekjum yfir 10 en undir
15 þús. kr., 10% af tekjum umfram
15 en undir 20 þúsund kr. Skatturinn
af 20 þúsund krónum verður því 1460
kr. Af 30 þús. kr. er hann 2560 kr., a£
umgæqddn JV '•»[ 090S •l:5l OOO'OS
900 þús. kr. skal goldið 25% í skatt.
Mundi tekjuskatturinn af miljón kr.
verða 200.810 kr. eða rúmur fimti hlúti
teknanna, en af 100 þúsund krónum
13310 kr. eða tæpur áttundi hluti.
Skattur hlutafélaga og samlaga mið-
ast við hlutfallslegan ágóða af innborg-
uðu hlutafé eða stofnfé. Af ágóða sem
nemur 2% af hlutafénu greiðist 5%,
af 2—5% ágóða greiðist 10%, af 5—
10% ágóða greiðist 8%, af fyrstu 5%
og 15% af afgangi, af 10—20% greiSist
liy2% af 10% og 20% af afgangi, d£
20—25% greiðist 15%% af fyrstu
20% og 25% af afgangi. En sé tekjum-
ar yfir 50% greiðist 219/io % af 5Ö%