Ísafold - 07.03.1921, Blaðsíða 1

ISAFOLD
Simar 499 og joo.
Ritstjóri: Vilhjálmur Finsen.
Isafoldirprcntsmftv.
XLVni. irg. |
ReykjaTÍk, mánudaginn 7. marz 1921.
10 tölublað.
nmt 1 iiiMi.
pa’ð er sjálfsagt öllum mönnum ljóst,
aö framfærsla og íramtíS hvers þjóS-
félags sem er, byggist fyrst og fremst
á framleiSslu þess. Par sem fiamleiöslan
cr þar er í rauninni grundvöllurinn sem
alt annað ber. Grundvöllurinn sem öll
þjóSþrif — já, sjálf þjóSartilveran —
byggist á. Og hafi þetta jafnan veriS
svo, þá hefir þaS þó aldrei komiS svo
skýrt í ljós sem á umliSnum styrjaldar-
árum og jafnvel ennfremur, eSa þá
ængu síSur eftir heimsstyrjöldina, enda
hafa eftirköst hennar lagst víðast hvar,
engu léttara á, en hún hafSi sjálf gert.
Og þaS mun vera svo enn í ár og verSur
svo í næstu framtíS aS fyrsta og helsta
lífs- og þróunarskilyrSi þjóöanna, og
þá einnig vor íslendinga, er og verSur
framleiSslan til lands og sjávar.
Af því aS framleiöslu vorri til lands
er þann veg háttaS, aS hvorki er unnt
aö auka hana til stórra muna í snatri
né heldur hætta á snöggu og stórfeldu
hruni þar, þá verSur hún ekki gerS aS
umtalsefni hér.
Alt á annan veg er þessu variS meS
sjávarútveginn. par er hvort tveggja:
aS auka má og margfalda framleiSsluna
'nær því takmarkalaust á örskömmum
tíma, ef fé og ástæSur eru fyrir hendi,
og Hit't: að þar getur framleiSslan hrun-
iö í grunn niSur svo aö segja í svip.
par sem framleiöslumri til sjávar er
nú þann veg háttaS, og þar sem sú
framleiösla hefir boriS, ber og hlýtur aö
bera framvegis hinn stóra bróSurhluta
af þj^óSfélagsbyrðunum, þá þarf aS hafa
vakandi auga á henni, foröast alt sem
henni getur orSiö til hnekkis eSa aö
falli og stySja aö framþróun hennar og
þrifum aS öllu því sem unt er.
Nú skal þá athugaö,hvernig þetta hef-
iv farist oss úr hendi, og hvernig nú
horfir þessari afrakstursmestu fram-
Eg skal ekki hér fella dóm um nauS-
syn þessarar ráSstöfunar, eSa þaS hve
hyggileg hún var. En hörS var hún og
nærgöngul var hún eignarréttinum. Og
ekki veit eg til aS nein slík höft væru
lögS á frjálsan ráSstafanarétt annara
borgará þjóSfélagsins á eignum þeirra.
— Og ef leita skal aS orsök slíkrar
alveg sérstæSrar ráSstöfunar, þá getur
hún veriö sú ein, aS alveg sérstök ástæSa
væri til aS knýja fram framhald þessar-
ar framleiSslu. En í þessu felst þá um
leiS viSurkenning þess aS þessi atvinnu-
rekstur sé sérlega mikilsverSur og ó-
missandi þjóSfélagsheildinni.
FullnaSardómur um valdboS þetta
hlaut aS bíöa þess tíma, þegar því væri
fullnægt af útgeröarmönnum og þing og
stjórn heföi sýnt hvernig þaö kæmi
fram eftirá viS
vinnurekstur.
Og nú er þessi tími kominn.
Botnvörpungaeigendurnir fornu, sem
seldu skip sín, hlýddu valdboöinu, fengu
enda ekki fé sitt út úr landssjóönum á
annan hátt. Vegna veröfalls peninga
hrökk svo eigi hiö forna skipaverS til
þess aS kaupa skip £ skaröiö. GerSust
þá inargir nýtir þjóöfélagsborgarar af
ýmsum stéttum, þar á meöal fjöldi
bænda víSsvegar um land, til þess aS greitt í vinnulaun um 402.000 kr.
greinum. Og eg þykist viss um, aö þaS
hefir ekki veriS meining þess eöa vilji,
oð fella fyrirtæki, sem þaö sjálft haföi
skyldaö menn til aö ráöast í.
En svo óheppilega hefir viljaö til,
ab þessar auknu álögur hafa nú komiö
niöur á erfiSasta árferöi fyrir þenna
útveg, en nokkur dæmi eru til áöur hér
á landi. Og erfiSleikarnir hafa veriö svo
miklir og afkoman svo slæm, jafnvel
hjá þeim félögum, sem ágætlega hafa
fiskaS, aS þessar nýju álögur hins op-
inbera nægja svona hér um bil til þess
aS vera rothöggiS (Naadestödet).
Eg hefi átt kost á aS kynna mér af-
komu eins hinna nýju félaga, og bera
saman arS hluthafanna annars vegar
og hins opinbera hins vegar af rekstr-
inum áriS 1920. ArSur hluthafanna er
hinn valdboöna at- 0. og ekki nóg meS þaS. Ekki til eyrir
til þess aS borga vinnu viö stjóm fé-
lagsins, ekki eyrir til aS leggja í vara-
sjóö, ekki eyrir til aS afskrifa af verSi
skipanna á móti verSfalli þeirra. par
má telja tap hluthafa c. 30% eSa þó
móske meira. Á sama tíma hefir félag-
iS beint gefiö landssjóöi um 40 þús.
kr. tekjur, sem eru sama sem 8% af
hlutafénu. Ótalinn er þó hér tekju-
skattur. Samtímis hefir félag þetta
leggja fram þaS, sem á vantaöi til þess
aS geta keypt hin nýju skip. Sum hin
Skattar og opinber gjöld frá hlutaö-
eigendum, sem upphæS þessi hefir til-
gömlu félög klofnuöu og mynduSust þá j falliS, er ekki svo litlar óbeinar tekjur
tvö eSa fleiri upp úr einu. Sum fé- j frá félaginu til þess opinbera. Yæri
lögin neyddi rás viSburöanna til aS' þeim bætt viS, svo og tollum af þeim
kcupa tvö skip í staö eins. sem ætlaö nauösynjum, sem verkamannalaununum
! var o. s. frv. j er variö fyrir, og af fæöi skipshafna,
Af þessu leiddi aS þessi nýju félög veiSarfærum 0. fl., þá mundi hagur hins
voru flest kraftalitlir frumbýlingar, opinbera af útgerSinni verSa ekki und-
aS afla sér kola til verttSarinnar. En
þegar búiö er a* fara þannig me* imn-
lendu fólögin — drepa þan meS þeesu
— þá má leyfa stóru útlendu félagi nö
flytja aS sér kolafarma á frAgtsk'pum,
sem verSa e. hálfu ódýra 1 en kol ísl.
félaganna.
MeS þttfu lagi er jafnfran.'. séö fvrir
því, aS enskir en ekki íslenzkir borg-
arar njóti atvinnunnar við verkun ís-
lenzks saltfisks (ísfisksins), auk þess
um. Fyrir þau hafa skipin neyöst til ef þau geta ekki staöiö í skilum meö
aS taka stórskaSa á hverjum ísfisks-, rentur og afborganir, þá hlaupi l&nds-
túmum á fætur öörum, aö eins til þess sjóSur undir bagga, svo að lánin veröi
smám saman innlend. ItíkisábyrgS kynni
og aS nægja.
pá er eftir spumingin, hvort þessi
viSreisnarráS séu framkvæmanleg.
Eg býst viö að enginn telji töluliö
1-—3 torvelda framkvæmda. Um liSi 4
—5 veröa fremur skiftar skoðanir,
hversu léttir þeir era í vöfum. En þótt
peningakreppan sé mikil í heiminum
nú, þá ætti þó land, sem nú í 9—10
mánuöi hefir fylgt þeirri gullvægu
sem veiðiskip vor em neydd til aö verja f jármálapólitik, aS taka ekkert lán,
hálfum veiSitíma sínum í ferðarölt hvemig sem á stæöi, — aS vera búiS
fram og aftur milli íslands og Englands aS afla sér svo mikils trausts, aö því
— Viturlegar ráöstafanir og heppi- ! standi flestar leiðir opnar, ef þörf yröi
legar fyrir framleiöslu landsins I | aS brjóta regluna. En þótt traustiS
pessa sögu þarf ekki aS segja lengri. kynni aö reynast veikara en vænta
Hún er í fúm orSum sú, aS þessum at- mætti, og þetta yrSi nokkrum erfiöleik-
vinnuvegi, þessari framleiöslu, er búiS um bundiS, þá verSur hitt ekki léttara
aS koma í kaldakol. j ríkinu, aö gera brauSlausa borgara sína
En þá er spumingin, hvort hún á svo tugum þúsunda skiftir. AS láta þá
verða til byröi í staö stuðnings.
Hluthafi.
ista
aS leggjast niSur, eSa hvort á aö rétta
hana viö, og þá meö hverjum ráöum,
og hvort þau ráS em framkvæmanleg.
HiS fyrra, aS leggja botnvörpuveiSar
niSur mun enginn telja fært. MeS þeim
stendur eða fellur Reykjavík og landið,
jafnvel landbúnaöurinn líka, þótt hann
í fljótu bragSi viröist liggja fiskveiS-
unum f jærst — sem alls ekki þyldi aS j
bæta á sig þeim byröum, sem þessi at- j Eg býgt vigj aS þaö þyki ekki b6.
vinnugrein ber, auk stóraukinna sveit-! mannlegt aö ræga ^ f járveitingu til
arþyngsla viS heimflutning atvinnuleys- gk616a og iistamanna nú í haröærinu og
ingja frá sjónum heim í landsveitirnar. fjárþreiigingum þjóðarinnar. Svo er
pá er hitt atriöiS, aS reyna aö rétta minsta kosti aS sjá, aS stjórnarvöldin
\iS atvinnuveginn. liti svo ;i j fjárlagafrumvarpinu fyrir
l’il þess aS fullnægja bráöabirgSa- árig 1920, aS annaS kalli aS en styrk-
sem áttu framtíö sina undir því, aS vel ir 10-12%. — Og þetta þegar hlut- þorfinm, sem nú kallar vægSarlaust aS,1 ur til þessara albogabarna þjóðarinnar,
gengi fvrstu 1-2 árin. pau voru flest hafar tapa minst c. 40%. _ I aS borga áfallin verkalaun og tolla, þar gem ekki eru áætláöar meira en 20
stofnuS voriS og sumariS 1919, og þá j petta er landssjóSsdropinn frá fé- j mun(ji fara langt ef landssjóður vildi þús> til skál(ia og listamanna. En þó f jár
aS sjálfsögöu gerandi ráS fyrir, aS laginu. Auk þess hefir félag þetta mjólk j uú skila aftur þessu 15000 króna sektar- ; veitingavaldig og ef til vill almenning-
fremur mundi verSa rutt steini úr götu aS Reykjavíkurhöfn um 31/2 þús. kr.! f( á skip> sem bann hefir lagt á fé-; ur Kti svo ó ag styrkur til bókmenta og
þeirra, en þeir lagSir í hana af hálfu Og eftir er að sjá, hve ríflegan seitil' lögin fyrir tilraun þeirra til þess aS Hsta j ]andinu eigi ag sitja á bakanum
hins opinbera, eptir því sem á undan ; Reykjavíkurbær kann aS mæla sér úr auka framleigslu í landinu og veita c. : og ag þeir sem ag þeim vinna verö’
var gengiS, En hver varS reyndin? ; beljunni, sem þegar er þursogin af lands ^ 10000 manns lífsuppeldi. petta virSist aö ]ifa á guösbjálp og gaddinum, þé
Sú, aS alþingi 1920 kemst aftan aS j sjóði. ‘ v,
U:íc„, * , , . .. ; iSiögunum meS f-msar kvaSir t. d. toll
lciSsiu vorri, að þvi er togarana snértir. A
i aö. ómögulegt er aS skifta Slíkám smá-
1. aö vinnulaun og fæöi á skipum • munum milli allra þeirra manna sem
um slíkan styrk sækja og eiga skiliS aS
hrein sanngimiskrafa frá Mlfu m.etti þó fara nokkmm orSum um þetta-
pótt hér só fært sem dænu extt félag,;, ia,, þeirra, sem fluttu hingaS skip og mál. 0g hefir þá fyr veriS talaS fyrir
Paö leit svo út áriö 1917 þegar flest!1' ko,um salti>' Sem engan *at dreymt ®r þaS ekki a£ því’ aÖ ekki megl borguSu sektina. En réííar-krafa finst þungheyröum eyrum hér á íslandi. *
botnvörpuskip vor voru seld til Frakk-1 ÞeSar veri6 var a8 undirbúa sto£ln því sem næst ÞaS sama um Þau ór það vera fyrir öll þau skip, sem { fyrra var veitt til skálda og lista.
lands, aS þá rakti þaS fyrir þingi vom !1111 félaganna. petta vortí stemar 1 got- öh, aS þvi er kostnaöarhliSina snertir. biS opinbera hafSi áSur valdboöiö ir.n- manna 15 þús kr pag er vist ekki of.
og stjóm, aS nauSsyn bæri til aö halda J UEa. °S mröur eru SÍemarmr ílem. paö munu vera ahold um kostnaS vrö flutning á_ i mœlt að sumir hafi oröig hissa á því
viS stórfeldasta framleiSslutæki sjávar- j ^timpilgjöld og vörtitollur af skipunum ^ öll skipin eSa flest. Og aS því leyti pag virgist og ekki óganngjarnt, aö 1 a$ nokkug var verig ag bögglast meS
útvegsins — botnvörpungaflotanum. pá | s.mlfum nemtír t. d. c. 15000 kr. á skip. sem fólögin kunna að standa mis-vel aS rík;g láti sár nœgja c. 5% af hlutafé ; þcnnan styrk úr þvi hann var svona
var eins og allir írmna leyft, aö selja skip Undaii þessum gjöldum hefði átt aö vígi, þá stafar þaS aöallega af niismun- þegl(anna, þegar þeir sjálfir stórtapá. vesall Sljófskygnustu mönnum á and-
Inggja aö minsta kosti þau skip, er audi aflaSæld. ; Ráðstafanir til framhalds útgerðinni | legt vergmæti ætti jafnvel að vera ijóst,
koypt voru samkvæmt valdboði hins op-' En hagurinn er nú orðinn svo, aS eru:
inbera, í staö seldu skipanna. Heföu * ekki er unt aö halda lengur úti skipun-
gömlu skipin ekki veriS seld, þá hefSi uin meö neitt líkum álögum og kostn- og verkalaun í landi færist svo niöur,
lr.ndssjóSur hvorki feugiS stimpilgjöld ag,, geJn veriö hefir 1920. Og þess vegna að útgerSin beri þann kostnaS. AS
ne \ örutoll af þeiln. Og nýju skipin er þeim nll lagt upp og veiSistarfinu þessu getur hið opinbera stuSlaö, meS
voru 1 raun rettri gömlu skipin, komin hætt pag þrengir jafnvel svo mjög aS því aS leysa öll þau viSskiftahöft, sem
af'tur, í lítils háttar breyttum búnaSi. núj ag útgerSarmenn eru í hreinum auka þennan kostnaö.
paö liggur viS aS \era prangarakeim- vandrægunl meg ag borga verkalaun ; 2. a S létta innflutning góSra kola,
ur aS því, aö hiö opinbera geri vald- | viö losun skipanna, kaup sjómauna síS- . svo aS skipin geti variS tíma sínum
boö sitt sjálfu sér aS féþiúfu. asta túrinn og landssjóSsskattinn af öllum til veiSa, en þurfi ekki aS gerast
Hálfbroslegt virðist þaS t. d. aS þurfa kolaförmunum. Alt er veðsett og tekin fragtskip með smáfarma.
aö kaupa innflutningsleyfi á skipi,; lán á lán ofan, til þess aS halda út- 3. a S ríkiS stilli svo í hóf beinum
sem löggjafarvaldiS hefir áður skyldaS vegnum gangandi til þessa, og reyna' álögum á framleiðsluna, aS henni verSi
menn til aö flytja inn. j ag afla kola til í hönd farandi vertíSar. ekki um megn, og gæti þess, hve miklar
Til þess þó aö vera ekki ósanngjarn j 0g rétt áður en hún á aS byrja, eru | óbeinar tekjur hún gefur.
í garS hins opinbera, skal eg viSur- kraftarnir á þrotum og alt er aS drukna 4. a S sjá um, aS bankarnir geti lán-
kenna það, sem hér getur veriS til nokk- j í landsteinunum. i aS félögunum rekstursfé á hverjum
urrar afsökunar. BotnvörpungaútgerS- j pess má ekki ógetiS, aö af allri illri j tíma, og aS þau lán séu með hagkvæm-
hafSi verið gróöa vegur um mörg ár, svo , viöbúS hins opinbera viö þessi vesa-; um kjörum, jafnvel meS gagnábyrgS
aö alþingi 1920 mun hafa taliS sér rétt- lings atvinnufyrirtæki hefir ekkert orS- hins opinbeia, ef þarf.
in aS eins meS þeim skilyrSum
1. að mikill hluti andviröisins væri lán-
aSur landinu gégn lágum vöxtuni —
5% —■ og
2. að féð féngist þvf aö eins aftur fré
landssjóSnum, aS því yrSi variS til
þess aS kaupa samskonar skip aftur,
aö stríSinu loknu.
Uin þessa ráSstöfun mætti ýmislegt
segja. paS eru sjálfsagt fá dæmi þess
hér á landi aS menn hafi veriö svo ger-
sviftir ráöstöfunarrétti eigna sinna, sem
gert var viS þetta tækifæri. Menn höfðu
lagt fé sitt í skip þessi og haldið þeim
út til fiskveiða af frjálsum vilja, án
nokkurra hvata og án nokkurs stuðn-
iflgs frá þjóöfélagsins hlið. En svo tek-
ur þing og stjóm sér vald og leyfi til
aS dæma þá til aS halda áfram aS eiga
skip, valdbýSur þeim að halda áfram
togaraútgerð, hvort sem þeir vilja eöa
kvæmt eða ekki.
fá hann. Nefndin, sem hefir styrkinn til
útbýtingar meS höndum, sá heldur engin
ráö til að skifta honum svo nokkur sann
girni væri í, og sótti um 10 þús. kr. til
viðbótar. Sú umsókn var, aS því er eg
best veit, aldrei virt svars. peim sem
skömtuSu féð hefir auösjáanlega fund-
ist aS 15 þús. kr. væri nógu mikil fúlga
tii þeirra manna, sem fengiS hafa þaS
hlutverk aö hækka hróSur íslensku þjóS
arinnar og auka viS andleg verSmæti
hennar áSur nú og síðar.
Nefndin gat því ekki skift þessum
krónum svo sem henni fanst sanngjarnt
og réttmætt, og varS því aS sleppa
nokkrum inönnum sem áttu sjálfsagt
tilkall til styrks, úr því veriS var w5
burðast meS hann. pess vegna leggm
| ar álögur, fremur ýmsum öðram atvinnu aS falli, sem innf lutningshöf tin á kol- drottnum þeirra erlendis, þannig, aS ' hún nú tii viS þingið, aS það veiti þess-
ekki, hvort sem þeir telja sér það hag- j mætt að líta svo á, að hún þyldi aukn- iö eins til stórtjóns og þeim svo mjög j 5. a S tryggja félögin gegn lánar-