Ísafold - 07.03.1921, Blaðsíða 2

I8AF0LD
nm mönnum einhvem styrk, og sýni meö
því, að það svívirtSi ekki alla andlega
starfsemi þjóöarinnar. En svo bágt er
ástandiö atS margir draga þaö í efa aö
þingiÍS sinni þessari málaleitun nefndar-
innar.
0g svo kemur næsta ár meÍS 20 þúsund
krónur!
mannréttindum sínum, þar sem aÍSeins
200 kr. af árlegum sjúkrahúsvistarkostn
aði er talinn sveitarstyrkur.
paÍS er þungt böl ai5 hreppa þunga
sjúkdóma, en því þyngra er þaÍS, þegar
menn, vegna fátæktar sinnar, verða aÍS
gerast þurfalingar um leiÍS og þeir
hreppa sjúkdóminn. paÍS liggur því í
Nú er ekki einu sinni víst, aÍS þessar augum uppi hvílík g-leöi þetta vari5 fyrir
20 þús. slysisti gegn um hreinsunareld-1 fátæka sjúklinga ai5 landssjói5ur var
þingsins. par er pú veriiS aö draga úr þannig látinn hlaapa csdir bagga- ug
öllurn útgjöldum eftir megni. Og skal létta þeim böliö aÍS nokkru; því flestum
síst lasta þaS, þar sem því vertSur metS mðnnum mun þykja þatS einhver
sanngirni komiö viiS. En þá mundi nú þyngstu mæöusporin, ai5 gerast þurfa-
fara atS sneiöast um sóma vors viröu- maður.
lega alþingis; éf það fævir niöur þessa Ákvæöi þetta er einnig mannúölegt
frámunalega smávægilegu f járveitingu aö því er fátæk svéitaffíög 'snertir, því
til aílra þeirra manna sem halda eiga mikiíl sjúkrahúss-sveitarkostnaður þurf-
vakandi eldi listarinnar í sjálfuin sér og alinga, getur orðið fátækum hreppum
þjóðinni. j lítt kleif byrði, ekki síst nú, þar sem
Fjárveitingavaldinu verður nefnilega j þegar er krept mjög að gjaldþoli fá-
aö vera það ljóst, að þetta er ekki tækrar alþýðu á ýmsa vegu. En á þessu
hættulaust verk. í fyrsta lagi fæst eng-! mannúðarlega ákvæði nefndrar laga-
inn samviskusamur maður í þessa nefnd, j grenar, er sá mikli galli að með síðustu
sem úthluta á styrknum, ef henni verð- j orðunum er að nokkru leyti tekið aftur
ur ekki fengið meira fé til umráða en það, sem fyrri hluti greinarinnar veitir,
þetta. Til eru ummæli eins núverandi ; því þar er gert ráð fyrir að aldre'. skuli
arinnar hafi bakað ríkissjóði svo mikil
útgjöld. — Forsenda þessi talar vissu-
lega á móti tillögu stjórnarinnar, en
ekki með henni.
pess meiri sem útgjöldin eru, þess
meiri er þörfin á því, að þau séu greidd
af almannafé, hvort sem á atriði þetta
er litið frá sjónarmiði fátæku sjúkling-
anna eða sveitafélaganna. Og það er
víst ekki auðvelt að sýna fram á, að því
fé sé illa variö úr ríkisájóði, sem varið
j er til þess, að fækka tárum sjúku fá-
j tæklinganna í landinu, og hjálpa þeim
að halda mannréttindum sínum. En þessi
j útgjöld ríkissjóðs gera þetta. hvort-
I tveggja.
Böcfvar Bjarnason.
—o—
nefndarmanns þessu til sönnunar. Og í
öðru lagi er þama verið að seigdrepa
slíkur kostnaður greiddur nema fyrir
tvo þurfalinga á einu ári úr sama sveit-
allan bókmenta og listaþroska í landinu, ar- eða bæjar-fólagi. Hví skyldi þetta
og það er verra en að strádrepa bilbuga-
laust.
Eg þykist vita að svarið við þessu!
ákvæði hafa verið sett í greinina. Ef
hagur fátæku sjúklinganna er hafður
fyrir augum þegar sett var ákvæðið um
verði á þá leið, að skáld vor og lista-: greiðslu úr landssjóði í fyrri hluta grein
menn verði að hlýta þeim örlögum, sem ^ arinnar, hvers átti þá sá að gjalda, sem
nú dynja yfir þjóð vora eins og aðrir' var svo óheppinn að vera 3. eða 4. o.
þegnar ríkisins. Andlegur blómi þjóðar- j s. frv. í röðinni. petta ákvæði síðari
innar verði að kirkjast eins og sá efna- j hluta greinarinnar getur valdið mjög
legi vegna fjárhagskreppu og annars tilfinnanlegu misrjetti. Tökum dæmi
andstreymis þessara tíma. En eg segi þessu til skýringar: Ámi, Bjarni, Da-
að þetta séu undanbrögð og órétt svar. víð og Eggert eru allir fátæklingar í
liíkið munar ekki hót um 30—40 þús., samá sveitarfélagi og hreppa allir um
er jafnt í kreppu fyrir því. Og eigi sama leyti þunga sjúkdóma, svo að
andleg örbirgð að bætast við þá efna- læknir lætur flytja þá á sjúkrahús, Ámi
legu, sem óumflýjanlega hlýtur að leiða og Bjarni þurfa, samkvæmt ákvæði
af því að skáld og listamenn eru svelt greinarinnar aðeins að greiða 200 kr.
við göfugt starf, — þá fer að mmka á ári hver af legukostnaði sínurn, en
vegur íslenska ríkisins í einu og öllu. Favíð og Eggert verða að greiða all-
Og þá fer að skarðast um þann hroður, an sjúkrahússvistar-kostnað sinn, þótt
sem við höfum alt til þessa borið: að hann skifti þúsundum króna og geti
vera bókmentaþjóð. i þeir það ekki, verða þeir að inisstx
Ef þingið væri sér hlutverks síns að mannréttindi sín um langt áraskeið eða
fullu meðvitandi, þess hlutverks, að jafnvel alla æfi. petta misrjetti er alveg
leggja af alúð rækt við andlega atgervi óþolandi og það er undravert að al-
þjóðarinnar, þá ætti það að hækka þann þingi skuli hafa látið slíka lagasmíð frá
styrk, sem áætlaður er á fjárlögunum sér fara. Allir fátækir sjúklingar ættu
fyrir 1921 að töluverðum mun. Bjargi að vera jafnir fyrir lögunum í þessu
þjóðin ekki andlegum verðmætum sín- efni.
um þá verður vegur hinna efnalegu ekki Sé litið á ákvæði þetta frá sjónar-
mikill. Pví af hinum fyrri spretta hin ’ miði sveitafélaganna þá kemur misréttið
síðari. Og eigi það einhvern tíma að erxgu síður í ljós. Sé þörf á að greiða
liggja fyrir þjóð vorri að verða önd- slíkan kostnað úr ríkissjóði vegna veiks
vegisþjóð á einhverju sviði, þá verður gjaldþols fátækra sveitafélaga, þá verð-
það á því, sem nú virðist minst metið ur þörfin sannarlega því meiri, sem slík-
jr þurfalingar eru fleiri. pað liggur því
í augum uppi að brýna nauðsyn ber til
; þess að nema síðari hluta greinarinnar
; úr gildi, þ. e. orðin: „þó aldrei nema
; fyrir tvo þurfalinga í einu úr sama
' sveitarfélagi eða bæjarfélagi.
í Menn skyldu nú ætla að stjómin
; hefði komið auga á þessa nauðsyn og
að breytingartillaga sú, sem hún leggur
af fjárveitingavaldinu.
pað er sagt svo að stjómin leggi nú fyrir þingið á nefndri lagagrein, færi
fyrir þingið breyting á 77. grein fá- í þessa átt, en því fer fjarri. pað er
tækralaganna. fullyrt að stjórnin vilji draga úr mann-
Grein þessi hljóðar þannig: j úðarákvæði greinarinnar á þann hátt,
„Ef þurfalingur fer eftir læknisráði að færa greiðsluna úr hreppssjóði upp
á sjúkrahús — annað en holdsveikra- í 600 kr., en láta síðari hluta greinar-
spítala — þá kostar framfærslusveit innar standa óbreyttan. pað er undra-
hans dvöl hans þar, lyf og læknishjálp, vert að stjómin skuli leggja slíka breyt-
alt að 200 kr. á ári. pað sem fram yfir ir.gartillögu fyrir þingið, bæði af því,
er 200 kr. greiðist úr landssjóði, þó að fæstir munu hafa búist við því, að
aldrei nema fyrir tvo þurfalinga í einu sú stjóm, sem nú situr að völdum he-fði
úr sama sveitarfélagi eða bæjarfélagi." liingun til þess að lífskjörum fátækra
í 78. gr. er það tekið fram. að lands- sjúklinga og af því að það virðist ekki
sjóðsstyrkur þessi sé ekki afturkræfur. heldur nein ástæða til þess að ætla að
— Grein þessi hefir þannig inni að þingið sé nú ómannúðlegra en það þing
halda eitt hið mannúðlegasta ákvæði fá- var, sem samdi fátækrálögin. En undra-
tækralaganna, því það gerir mönnum J verðast af öllu er þó að heyra forsendu
sem verða þurfalingar sökum vanheilsu, þá, sem stjórnin kvað, færa fyrir breyt-
í flestuiU tilfellum mögulegt að halda ingartillögu sinni, þ. e. að ákvæði grein-

Margt er það í mentamálanefndar-
álitinu um mentaskólann, sem ástæða
væri til að skoða frá öðrum hliðum,
en nefndin gerir.
Að þessu sinni skal þó út í fátt eitt
farið, að eins minst á nokkur aðalatriði
cg þá fyrst og fremst á það, sem „kenn-
ari“, er ritar í Morgunblaðið nýlega
nefnir aðalatriðið, sem sé „það að gera
skólann sem fyrst að 6 ára samfeldri
heild í stað þess að nú eru skólarnir
tveir,- gagnfræðaskóli og lærdómsskóli“.
Vitanlega eru aðalatriðin fleiri. Um
sum eru menn alment sammála, svo sem
um nauðsyn á því að hafa tvennskon-
ai stúdentspróf, annað þar sem tungu-
málin og hitt þar sem náttúrufræði og
stærðfræði eru aðalnámsgreinar. En svo
eru önnur aðalatriði, sem ekkert er
minst á í nefndarálitinu, svo sem það,
hvort það eigi að vera einn eða tveir
mentaskólar í landinu. petta mál hefir
verið talsvert rætt í nokkur ár og finst
mér það hafa verið skylda nefndarinn-
ar að minnast á það, athuga, hvað
mælti með og hvað ' móti og taka svo
afstöðu til þess. pví að einmitt á því
hvemig ráðið er fram úr þessu máli,
veltur svo mikið um alla tilhögun menta
skólans í Reykjavík.
Svo er að sjá, sem nefndiu gangi að
því sem gefnu, að hinn samfeldi menta-
skóli eða lærðiskóli eins og hún vill
nefna hann, eigi að vera einn fyrir alt
landið, og afleiðingin af því hefði í
mínum augum átt þá að verða sú, að
nefndin hefði fyrst og fremst lagt það
ti! að komið væri á heimavistum. Með-
an heimavistimar em engar, má varla
ætlast til þess, að menn utan af landi,
sem enga kunningja eiga í Reykjavík,
sendi böm sín í skólann fyr en þau em
svo þroskuð, að þeir treysti þeim til
að forðast glaum og soll bæjarlífsins.
Nefndinni er að vísu ljóst, að heima-
vistir séu æskilegar, en einhverra hluta
vegna hefir hún látið við það sitja að
geta þess i athugasemdunum við tillög-
ur sínar, að hún vilji legg.ja það til,
að stjórnin láti húsgerðariueistara sinn
gera áætlun um, hve mikið mimdi kosta
að reisa heimavistarhús. Eg get ekki
neitað því, að mér hefði þótt fara betur
á því, að nefndin hefði fengið þe«sa
áætlun hjá húsgerðarmeistaranum, svo
að af henni hefði verið hægt að sjá,
hver líkindi séu til þess, að slíkt heima-
vistarhús verði reist. Meðan alt er í
óvissu um heimavistirnar, á að fresta
þeim hreytingum á mentaskólamálum
voram, að skólinn verði samfeldur 6
ára skóli fyrir alt ladið.
pá finst mér nefndin hafi eigi tekið
nægilegt tillit til þess, að gagnfræða-
deild mentaskólans er næstum eingöngu
notuð af Reykvíkingum, og kenslan í
deildinni að minsta kósti hin síðari reglugerðar, þar sem ákveðið er, a®i
árin að nokkru leyti sniðin þar eftir. kennarar megi ekki skiftast á að kenna.
Af þessu hygg eg það kþmi, að nefnd- sömu nemendunum sömu námsgrein-
in álítur það nauðsynlegt að námið sé ina.
lengt um eitt ár, ef haldið sé skiftingu , Út af fyrir sig finst mér margt mæla.
skólans í gagnfræðadeild qg lærdóms- m-:ð því að halda skiftingu mentaskól-
deild. pessi alyktun getur verið rett, ans í gagnfræða- og lærdómsdeild, held-
þegar um gagnfræðadeild möntaskólans Ut en að gera hann að sex ára samfeld-
er að ræða, þar sem nemendui- eru ungir Um lærðum skóla, en í sambandi við
og oþroskaðir, en á alls ekls^^ið þar aðrar breytingar á mentamálum lands-
seni nemendur gagiífræðadeildarinnár ' ins getur vel verið að þessi breyting
eru eldri og þroskaðri eins og flestir á mentaskólanum verði æskileg. T. d.
nemendur eru, sem koma úr sveit eða getur farið svo, ef mentamálanefndinni
frá fjarlægum stöðum. | endist aldur til að rannsaka gagnfræða-
pó að það komi lítið fram í nefndar-1 mentunina, að hún komist að þeirri nið-
álitinu, að stúdentum nú sé svo áfátt urstöðu, að nauðsynlegt sé að gera þær
í þekkingu, að þörf sé á eins árs námi breytingar á gagnfræðamentuninni, frá
í viðbót, þá getur eigi verið annar til- almennu sjónarmiði, að gagnfræðadeild,
gangur með því að lengja námið um
eitt ár, en að bæta úr þeim þekkingar-
forða, sem fæst með eins vetrar námi.
Nú er það alkunnugt, að margir stú-
denta taka tveggja bekkja nám á einum
vetri. pví verður varla neitað, að allir
þessir stúdentar mundu með reglulegu
6 ára námi, 3 vetrum í gagnfræðadeild
og 3 vetram í lærdómsdeild, hafa getað
bætt við sig þeirri þekkingu, sem nefnd-
armönnum þykir ávanta. Auk þessa lesa
margir utan skóla og ná góðum prófum
án þess að vera lengur við nám en ger-
ist, sem sé sex ár alls. Mér þykir eigi
óeðlilfegt að álykta af því, að hefðu
þessir nemendur verið alla vetrana í
skóla og orðið þar góðrar kenslu að-
njótandi, þá hefði þekking þeirra og
þroski vaxið svo, að jafnvel hinir hátt-
virtu nefndarmenn hefðu talið viðun-
andi.
Eg held því þess vegna fram, að þessi
ótti fyrir því, að lengja þurfi náms-
tíma stúdenta, ef skólinn er eigi gerð-
ur samfeldur sex ára skóli, sé alveg
ástæðulaUs. Og hvernig ætti það líka
öðru vísi að vera, þar sem í gagnfræða
deildinni er að eins lært það, sem hver
stúdent hvort sem er þarf að læra, nema
e£ vera skyldi handlagnin? Eg býst við
að svarið við þessu verði, að svo lítið
se lært í gagnfræðadeildinni, að þeir
nemendur, sem næmastir eru og og lík-
legastir til að halda námi áfram, venj-
ist þar á að slæpast og slóra. Eitthvað
er líklega til í þessu einkum hér syðra,
þar sem náinstíminn á hverjum vetri er
einum ínánuði lengri en á Akureyri; en
við þessu er einnig auðvelt að gera
með því að gefa þeim nemendum sem
veitir námið létt, kost á að læra byrj-
unaratriðin í þýzku síðasta veturinn
sem þeir eru í gagnfræðadeildinni. —
M.etti þá að skaðlausu gera þeim sem
ganga upp í Iærdómsdeildina að skyldu
að hafa lært sem því svarar í þýzku.
pað viðurkenni eg, að sainbandið
milli gagnfrxeðaskólans á Akureyri og
mentaskólans hefir í för með sér ýms
óþægindi og erfiðleika fyrir kennara
b^ggja skólanna, en smávægilegt e|r
það flest og mætti koinast hjá því að
miklu leyti með meiri samvinnu milli
skólanna.
Á hinn bóginn tel eg það mikinn
ávinning fyrir alla nokkuð þroskaða
nemendur, að vera í tveimur þriggja
ára skólurn, þar sem annar tekur við
af hinum, heldur en í einum samfeldum
sex ára skóla, með því sjá þeir og heyra
fleira, og kynnast mörgu, sem þeir ann-
ars hefðu eigi kynst. En prófin verða
líklega ekki eins góð með því móti, en
eg legg nú lítið upp úr því, því _ að
frammistaðan við prófin er venjulega
mest undir því komin, að vita hvar
kennari er vanur að spyrja um. Kenn-
uruni eins og öðram hættir við að end-
urtaka sig, ekki síst þegar þeir fara
að eldast og hafa stagað það sama ár
eftir ár. Eg gef þess vegna svo lítið
fyrir þessa „sam'ræmu mentun“, sem
„Kennari“ talar um og læt mér fátt
um finnast 8. gr. í
geti eigi orðið undirbúningur undir lær-
dómsdeild. Ekki finst mér þetta samt
líklegt, vegna þess að engin óánægja
hefir heyrst með gagnfræðamentun-
ina ennþá.
Hins vegar er margt sem mælir með
því, að mentaskólamir eigi að vera tveir
á landinu. Og margir menn, einkum
Norðlendingar, hafa nú um nokkur ár
haft mikinn hug á að annar þessara
mentaskóla yrði á Akureyri. Sjái þjóð-
in sér fært að koma þessari hugmynd íi
framkvæmd, þá hefir mentaskólinn í
Reykjavík alt öðrum hlutverkum að
gegna en nefndin ætlar honum, þar sem
hann sæktu aðallega nemendur úr
Reykjavík. Mentaskólann í Reykjavík
mætti þá sníða sem mest eftir þeim
þörfum og kröfum, sem Reykvíkingar
gerðu til slíks skóla, og þá gæti komið
tíl álita meðal annars að gera hann að
sex ára samfeldum skóla. Reykjavík er
orðin svo margmenn nú aö hún á iirofu
á því að hafa mentaskóla út af fyrir
sig, og það því fremur sem í Reykjavík
búa mjög margir embættismenn og efna-
menn. sem vilja afla börnum sínuro,
Uóklegrar mentunar eftir bestu föngum.
Verði sú leið valin að fylgja tillögum
■efndarinnar um einn, samfeldan 6 ára
lærðan skóla, get eg ekki betur séð, en
að afleiðingin af því verði annað hvort
sú, að skóli þessi verði nær eingöngu
sóttur af Reykvíkingum, eins og gagn-
fræðadeild mentaskólans nú, eða það
verði að bæg.ja Reykvíkingum frá skól-
anum með háuin aldurstakmörkum og
dðrum þvingunarákvæðum. Eg tel hvoru
tveggja þessara kosta svo illan, að þá
verði að forðast. í þe«u máli álít eg
eigi aðrar leiðir færar en annaðhvort
at* halda skiftingu mentaskólans í gagn-
fræðadeild og lærdómsdeild, eða þá að
haí'a mentaskólana tvo. Persónulega er
eg því mikið fylgjandi að mentaskólam-
ir væru tveir, annar í ReykjavíL <xg
hinn á Akureyri, en það getur verið að
vandkvæði séu á því að koma þessu í
framkvæmd nú. Og eg get heldur ekki
séð að það séu nein neyðarúrræði að
halda deildaskiftingunni eins og hún nú
er. Ýmsar umbætur mætti gera á skól-
anum fyrir það, t. d. breyta um eink-
acakerfi, breyta skilyrðum fyrir upp-
töku í lærdómsdeildina, tilhögun náma-
ins í lærdómsdeildinni og fleira, en út
í það skal eigi farið að þessu sinni.
p. porkelsson.
pess mun
hafa verið getið i ein-
hverjum af hinum þrem ritdómum sem
birst hafa um þessa bok, að líklegt vœri
frumvarpinu tilag hún mundi endurlífga húslestrasið