Ísafold - 30.03.1921, Blaðsíða 1

Sirr.ar 499 og JOO.
Rit8tjóri: Vilhjálinur Finsen.
Isafoidsrpr
XLVll!. 5rg.
Huglaiðingar
um sildarveiðarnar o. fl-
Fyrirlestur haldinn í Verslunarmanna-
félaginu á Akureyri 4. des. 1920.
Háttvirtu tilheyrendur!
Eins og kunnugt er, verður mönnum
nú tíðrseddapt um síldarsöluna. Hvern-
ig stendur á þVí að síldin selst ekki?
er sú spurnirig, sem við heyrum oftast
þessa dagana; en enginn getur svarað
henni fullnægjandi. Þegar svo er ástatt
fara ménn að grípa til ágiskana, og
er þá vanalega, að sitt sýnist hverjum.
Eg ér ekki nein undantekning í þess-
um efnurn. Eg veit ekki af hverju það
er, að síldin okkar selst ekki, og verð
því éins og' aðrir, að giska á hverjar
ástæðurnar muni vera og á þann hátt
mynda mér skoðun á málefninu. Að
sjálfsögðu verða þær ályktanir ekki
ábyggilegar, þar sem grundvöllinn —
þekkinguna — vantar. Eg hugsa þó,
að það sé ekki af neinni sérstakri á-
stæðu, að illa gengur með síldarsöl-
una nú, heldur séu ýmsar ástæður og
atvik sem þar koma til greina, sem við
höfum sjálfir skapað að meira eða
minna leyti.
Ef við lítum í kringum okkur til
útlanda, sjáum við, að þéim þjóðum
sem lengst eru komnar á hinni svo-
kölluðu menningarbraut, hefir reynsl-
an kent, að heppilegra sé að hafa at-
vinnugreiharnar sem mest sundurlið-
aöar og kostur er á. Er rnargt sem
bendir á að það aé notadrýgra en að
slengja mörgu saman.
Vér íslendingar höfum verið alt of
hirðulausir í því, að aðgreina atvinnu-
vegi vora og ber margt til þess, sem
hér skal ekki farið út í.
Hjá oss þykir það ekkert merkilegt
eða athugavert, þótt sami maður sé
bóndi, sjómaður, smiður, barnakenn-
ari o. fl., heldur er slíkt. talinn kostur.
Þessir menn eru bjá oss kallaðir fjöl-
hæfir og eru eftirsóknarverðari en
aðrir. Slíkir menn mundu víða í öðr-
um löndum vera kallaðir „Tusind-
kunstnere" eða með öðrum orðum, að
um þá væri sagt að þeir kynnu alt
og ekkert. Við höfum svo mikið af
þessum fjölhæfu mönnum, að erfitt er
að aðgreina til hvaða atvinnugreinar
helst ætti að telja þá. Svipað er með
atvinnuvegina. 'Við blöndum mörgiun
atvinnugreinum saman, veljum þeim
eitt sameiginlegt beiti og finst að þann-
ig hljóti það að vera best og engan
veginn öðruvísi.
Gott dæmi þessa eru síldveiðarnar.
Orðið ,,síldveiðar“ er 'í daglegu tali,
sameiginlegt nafri á þremur ólíkum
atvinnugreiuum, sem sé: síldarveiðum,
síldarverkun, og síldarkaupum. Þessar
þrjár atvinnugreinar eru orðnar svo
samtvinnaðar í hugum manna, að þeim
finst ógerningur að aðgreina þær. Sá
sem á skip sem gengur á síldarveiðar
álítur ófært annað en að hafa söltunar-
stöð og láta verka síldina sjálfur og
annast söki hennar líka.
Petta fyrirkomulag álít eg að hafi
gert síldveiðunum — svo eg noti sam-
eiginlega orðið — meira ógagn en marg
Reykjavik, Miðvikudagiim 30 marz 1921.
ur hyggur, og vil eg benda á ýms at-
riði þvi til sönnunar.
Til þess að reka þessar þrjár at-
vinnugreinar svo að nokkur von sé um
að þær gefi sæmilegan arð, þarf miklu
meira fjármagn heldur en ef að eins
væri hugsað um eina. En flestir ís-
lenzkir síldarútvegsmenn eru fátækir
menn, sem þurfa lánsfé til þess að geta
rekið eina atvinnugrein af þessum
þremur, hvað þá heldur allar. Vitanlegt
er, að meiri gróðavon sýnist vera að
reka þær allar í sameiningu, ef vel
gengur með þær allar; og er það auð-
vitað vonin mn meiri gróða, sem ýtt
hefir undir menn til þess að hafa svo
margt í takinu. En við rólega íhugun
ættu menn að geta séð, að þær vonir
eru bygðar á misskilningi og eru tál-
vonir. Fjárhagshliðin er þó í mínum
augum ekki eins varhugaverð, eins og
skifting starfskraftanna. Einn maður
getur haft þekkingu og hagsýni í því
að reka síldarútgerð, án þess að hafa
nokkurt vit á verkun síldar; sömuleið-
is getur sá er vel er að sér í verkun
síldar, verið gersneyddur þeim hæfi-
ieikum og þekkingu, er nauðsynlegt er
þeim, er síld þurfa að selja o. s. frv.
Til þess að leysa hvern einstakan starfa
vel af kendi, þarf fullkominn meðal-
mann; én til þess að einn og sami
maður geti int. þá jafnvel af hendi
hlutfallslega, þarf hann að vera ofur-
menni. Nú eru síldarútvegsmenn yfir-
leitt engin ofurmenni, heldur að eins
ineðalmenn; er því ekki von að vel
fari.
Þessi samsuöa í atvinnugreinunum,
hefir að minni hyggju gert síldveiðun-
um rneiri skaða, en hið kostnaðarsama
og ónýta síldarmat, sem „Fram" talar
um, og sænski síldarhringurinn í sam-
einingn, — ef hann annars er nokkur
til nema í hugum manna hér.
Sem dæmi, þótt ófullkomið sé, get-
um við hugsað okkur útgerðarmann
sem á 40—50 tonna mótorskútu með
veiðarfærum til sOdveiða skuldlausa.
Með því verði sem var á öllu er að
sifldarútgerð lýtur á skipi af þessari
stærð, þurfti eigandinn að áætla út-
gerðarkostnaðinn yfir s’ildveiðitímann
1919 ea. 2 mánuði kr. 30.000. Ef skip-
ið aflar 1200 máltunnur — sem eg
álít hæfilegt að áætla að svona mótor-
skip afli — þarf eigandi skipsins að
±a 25 króuur fyrir máitunnuna til þess
að útgerðin beri sig. Ef sami maður
ætlar að verka sOdina sjálfur og annast
sölu hennar, þarf hann að kaupa 2000
tómar tunnur til þess að salta síldina
í. Eftir því verði sem var á tómum
tunnum í fyrra, þurfti kr. 40.000 til
þess. í 1800 tunnur af fiskpakkaðri
síld, sem gerir ca. 1530 fullpakkaðar
tunnui’, áætlast að þurfi 65 smálestir
af salti. Það gerir 13.000 kr. eftir salt-
verðinu í fyrra. Yinnulaun við verkun
síldarinnar á Siglufirði í fyrra, mundi
vera áætlað kr. 10.00 A hverja fullpakk-
aða tunnu, þar með talin bryggjuleiga
og útskipuri. Sá póstur er kr. 15.300.
Fjárhæð sú er þarf til þess að reka
svona lagaða atvinnugrein verður þá
þessi:
Útgerðarkostnaður skipsins kr. 30.000
Tunnur og salt.......... - 53.000
Vinnulaun .................. - 15.000
Samtals kr. 98.300
Það er sú upphæð sem viðkomandi
maður þarf að fá lánaða til þess að
geta rekið atvinnuna. Ef alt gengur
vel með veiðiskapinn og verkun síld-
arinnar, svo að ofangreind áætlun
standist, kostar hver tunna síldar með
100 kílóa þunga að meðaltali ca. 58
krónur komin um borð í skip á Siglu-
firði. Hefi eg þá gert ráð fvrir að þær
470 tómar tunnur og ca. 4 smálestir af
salti, er afgangs voru eftir söltunina,
sé ca. 9000 króna virði. — pað mun nú
tæplega vera hægt að kalla það pen-
ingagræðgi, þótt lagt væri á síldarverð
ið 20% fyrir allri áhættu, minni hátt-
ar óhöppum við veiðiskap og verkun
síldarinnar, vöxtum af lánsfé og fyrir-
höfn sjálfs atvinnurekandans; en eg
verð að álíta það sæmilega, mér liggur
við að segja hæfi'lega Alagningu. Eft-
ir þessum útreikningi hefði þá síldar-
verðið í fyrra átt að vera kr. 0,69,6
per kíló f. o. b.
Nú vitum við að engar áætlanir stand
ast reynsluna á þessum tímum, allra
síst þær, sem lúta að fiskveiðum;
þannig er það einnig með þessa, hún
er ekki nema ófullkomin skuggamynd
af raunveruleikanum. í fyrra mun til
dæmis meðal afli á mótorskip, sem
stunduðu síldveiðar fyrir Norðurlandi,
liafa verið um 600 fullpakkaðar tunn-
ur. Frá atvinnureksturskostnaðaráætl-
uninni hér að framan ætti því að drag-
ast verð á 1400 tómum tunnum og ca.
41 tonn af salti, sem gerir kr. 36.200,
ef hvorttveggja er reiknað fullu verði,
sem þó auðvitað er ekki rétt. Sam-
kvæmt þessu hefir því reksturskostn-
aðurinn orðið kr. 62.100 og kostar því
hver tunna framleiðandann kr. 103.50,
og með sömu álagingu og að framan er
gert ráð fyrir hefði verið hæfilegt
að fá kr. 1.24 fyrir kílóið af eíldinni
frítt um borð.
Menn taka eflaust eftir þvi, að eg
licfi gert útgerðarkostnaðinn jafnan á
skipi, sem veiðir 600 fullpakkaðar tunn
ur, eins og því, sem veiðir 1530 tunnur,
og er ástæðan sú, að reynslan hefir
sýnt, að útgerðarkostnaður síldveiði-
skipa hér fer ekki eftir afla; sama er
að segja um verkunarkostnaðinn; eftir
að útgerðarmenn þurftu að ábyrgjast
verkafólki tiltekna upphæð, hvort sem
mikið eða lítið aflaðist, má gera ráð
fyrir að þar skakki ekki mjög miklu.
Það er nú vitanlegt að í fyrra var
fjöldi af skipum, sem veiddu minna,
en giskað er á hér að framan, að hafi
verið meðalafli. Þannig veit eg um
mótorskip, sem fengu að eins 400, 300,
200 og alt ofan í 17 tunnur af full-
pakkaðri síld; er auðvelt að reikna
hvað eigendur þeirra hefðu þurft að
fá fyrir kílóið af síldinni, til þess að
sleppa skaðlausir við atvinnurekstur-
inn.
Eins og menn muna var verð á síld
st'ígandi í fyrra yfir allan síldveiði-
tímann og nokkuð lengur þó. Þegar
svo stendur á er alt af töluverð freist-
ing fyrir menn að bíða með sölu, sér-
staklega fyrir þá, sem lítið fiska. Yon-
in um að geta dregið sem mest úr skað-
anum, með bið á sölunni og hugsunln
um þörfina fyrir sem mest fé til
greiðslu lánsfjárins, gerir menn hálf-
ruglaða. Niðurstaðan verður því oft sú,
ef snöggar verðbreytingar verða, eins
og átti sér stað í fyrra, að einmitt þeir j
mennirnir sem sis.t hafa ráð á, verða I
fvrir því að bíða of lengi með söluna. j
pegar þannig stendur á, eins og að j
framan er getið, finst mér vera helst
til djúpt tekið í árinni hjá þeim mönn-
um, sem kenna vilja „peningagræðgi
síldarspekúlantanna' ‘ um f járkreppuna
sem nú er.
Öllum er nú kunnugt, hvernig gekk
með síldarsöluna 1 fyrra. Verðfallið
kom eins og hrg| úr heiðskýru lofti,
án þess að nokkurn varði; síldin ligg-
ur í hrúgum bæði utan lands og innan
óseld, þrátt fyrir margvíslegar tilraun-
ic eigendanna til að koma henni í eitt-
hvert verð. Hverjar ástæður hafa verið
fyrir svo snöggum verðbreytingum eins
og áttu sér stað í fyrra á síldinni, er
ekki gott að fullyrða neitt um; eg hygg
þó að þær hafi aðallega verið tvær.
1. Að Hollendingar, sem veitt höfðu
síld með besta móti, fóru að bjóða
hana í Sviþjóð fyrir tiltölulega lágt
verð, og ‘2. Að samtök, sem hafa verið
höfð meðal sænskra síldarkaupenda um
sölu í Svíþjóð á íslenzkri síld, fóru út
um þúfur um mánaðamótin september
og október 1 fyrra.
Maður skyldi halda, að sú reynsla
sem menn fengu af síldarsölunni í fyrra
hefði verið nægileg til þess, að gera
menn varkárari og að minna hefði ver-
ið gert út á síld þetta árið. En hver
hefir reynslan verið ? Sú, að síldveið-
arnar hafa verið reknar með engu
minni krafti þetta árið en fyrirfarandi.
Eg hugsa að tæplega geti verið skiftar
skoðanir um ástæðuna fyrir þessu. —
Fjármagn það, sem fest hefir verið í
skipum, veiðarfærum, tunnum, salti, o.
s. frv. var svo mikið, að útvegurinn
gat ekki stansað. Með öðrum orðnm,
menn voru neyddir til þess að gera út
og reyna að fiska í tunnurnar sem hér
voru liggjandi. En hugsunarháttur
manna hafði breyst við reynsluna frá
í fyrra. I vor bjuggust víst fæstir við
því, að síldveiðarnar yrðu gróðafyrir-
tæki í þetta sinn. Aftur á móti von-
uðust menn eftir að geta umsett tunnnr
og salt sem þeir áttu, án þess að tapa
miklu, ef veiðarnar gengju vel. En þá
var um aS gera að vera ekki of seinn
með að selja síldina, betra að gera það
fvrri en seinna í þetta skiftið.
Mönnum reiknast svo til að með
sæmilegum afla þyrfti fullpökkuð síld-
artunna ekki að kosta yfir 65 kr.
komin i skip á íslenskri höfn. Eg
álít það heldur lágt reiknað, hugsa
að 68 kr. hefði verið sannvirði. Hvað
sem því líður þá var alment álitið,
að ef hægt væri að fá kr. 0,65 fyrir
kílóið af síldinni f. o. b. hér, þá gætu
menn verið ánægðir með verðið. Svona
mun hugsunarhátturinn hjá öllum
fjöldanum hafa verið í vor fyrir síld-
veiðitímann.
peir sem einna forsjálastir þóttu,
voru — eftir því sem mér hefir verið
sagt — farnir að bjóða síldina til
sölu, eða jafnvel selja hana,' áður
en veiðamar byrjuðu. Kaupendurnir,
sem eingöngn eru nú Svíar, þekkja
vel til hér um fjárhagsástæður síldar-
útvegsmanna og vissu að menn mundu
bjóða síldina fyrir það sem hún kost-
aði framleiðenduraa hér eða ef til vill
minna, ef mikið aflaðist. Þeir voru
13 tölublað.
því ófúsir að káupa mikið fyrirfram
og settu ýms skilyrði, sem seljendur
voru neyddir til þess að fallast á;
þar á meðal það, að seljandi skyldi
flytja síldina til Svíþjóðar og að
hún skyldi vera fyrsta flokks vara,
samkvæmt skoðun er fram færi á mót-
tökustaðnum. Sem ástæðu fyrir þess-
um skilyrðum, var af kaupandauB
hálfu færð þau rök, að tunnurnar
væru gamlar, sem til væru á íslandi
og mundu tæplega þola flutninginn
e£ látnar væru í mörg lög í skip-
unum, sem síldina flyttu, og yrði
því seljandinn að bera áhættuna sem
því fylgdi. Ennfremur væri íslenska
síldarmatið svo ófullkomið að því
væri ekki treystandi. Með því að
ganga að þessum skilyrðum var síld-
armatið íslenska gert þýðingarlaust
fvrir söluna.
Eftir að síldveiðarnar byrjuðu, varð
framboðið altaf meira og meira. Ef
Pétur vissi um að Páll hefði von um
sölu fyrir 75 aura kílóið komið til
Gautaborgar t. d., þá bauð Pétur síld-
ina fyrir 74 aura o. s. frv. Menn
buðu síldina niður hver fyrir öðrum.
Þegar fór að líða á vertíðina, eðá
í kring um miðjan ágúst, fór að
minka um tunnur sem voru í not-
hæfu standi, fólkseklan var að gera
tilfinnanlega vart við sig, svo að
veiðiskipin fengu altaf verri og verri
afgreiðslu; nýja síldin féll í verði og
komst ofan í 12 kr. málið á Siglu-
firði, eftir því sem sagt var. pegar
ófært virtist að komast yfir að verka
síldina, fóru menn að selja hana nýja.
En hverjir voru þá kaupendurnir?
Að mestu leyti sænskir síldarkaup-
menn; einmitt þeir mennirnir, sem
íslendingar vonuðust eftir að keyptu
af sér söltuðu síldina, þegar þeir
(íslendingar) væru búnir að færa
þeim hana til Svíþjóðar; og svo
heil legió af eignalitlum og eigna-
lausum mönnum, sem aldrei höfðu áð-
ur fengist við síldarverslun. Þessir
smærri spekúlantar fengu síldina „upp
á krít“, tmnnumar upp á „krít“,
saltið upp á „krít“, vinnulaunin upp
á „krít‘ ‘ og söltunarstaðinn lánaðan
— ja, upp á „krít“.
Þessir „krítargrósserar“ fengu síld-
ina nýja fyrir hálfvirði, eða tæplega
það, og tunnuraar ekki dýrari en þær
kostuðu aðra alment. Saltaða síldin
var þessum mönnum því að mun
ódýrari en öllum fjöldanum og þeir
stóðu sig við að selja hana ódýrt;
enda var víst ekkert ránsverð sem
þeir settu upp á hana.
pegar nýja síldin féll í verði fór
saltaða sOdin áð falla líka, kaup-
endurnir fóru að verða kröfuharðari
um verkunina en þeir höfðu verið
áður, svo að næstum ómögulegt var
aS gera þeim til hæfis. pessu til
sönnunar skal eg levfa mér að til-
færa eitt dæmi frá Eyjafirði.
Sænskur síldarkaupmaður sem ætl-
aði að kaupa saltaða síld, hafði gert
samninga við ýmsa um kaup á „smá-
partíum" og skyldi síldin flytjast til
hans á ákveðinn stað og fylgja mats-
vottorð, en kaupandi átti þó sjálfnr
að viðurkenna hana sem góða vörn,
annars voru kaupin ekki bindandi fyr-
ir móttakanda. Þegar svo seljendurnir