Ísafold - 11.04.1921, Page 1
ISAFOLD
Simar 499 og soo.
XLVlll. arg.
Ritstjóri: Vilhjálmur Finsen.
Reykjavík, Mánudaginn li. april 1921.
I saí oldarprents tm Ö)a
15 tölublað.
Utgepðin i hættu!
Hvað tekur við?
Til loka er nú réttur mánuður og
keyrst hefír, að botnvörpuskipum sum
«m verði ekki haldið á veiðum lengur.
Markaðshorfur fyrir sjávarafurðir eru
ekki glæsilegar og margt bendir til,
að atvinnuleysi og neyð manna á með-
ai sé í nánd.
Einn mánuður líður fljótt og enn
hefir ekkert heyrst um ráð til að
minka komandi vandræði, og ætti það
þó að vera hér efst á dagskrá að af-
stýra með einhverju móti ógæfu þeirri
sem alment atvinnuleysi hlýtur að
hafa í för með sér. Hér er svo ástatt
fyrir almenningi, að ekkert er að flýja
Til þessa hafa sveitirnar verið mann-
fáar, en ekki taka þær þó við miklum
mannfjölda og þess ekki heldur að
vænta.
Mótorskip liggja víða aðgerðalaus,
þar eð útgerð þeirra er of kostnað-
armikil. Mörg þessara skipa eru þann-
ig smíðuð og lagið það gott, að þau
hljóta að vera bestu seglskip, væru
sniðin á þau segl við þeirra hæfi,
skrúfan tekin burtu og vélar teknar
úr skipunum.
Þegar eg var að alast upp í Hafn-
arfirði gengu þaðan skip til veiða,
sem að öllu leyti stóðu langt að baki
þeim skipum, sem hér fljóta nú við
strendur landsins. Af vinnu á þeim
skipum lifði fjöldi manna þá, og sjald
ar. var úr Faxaflóa farið, því þá var
komið út úr kortinu. Kunnátta í stýri-
mannafræði var lítil, en því betur
þektu menn miðin þar sem fiskur var
fyrir, en þau eru smám saman að
gleymast, og nú munu mér vitandi
«kki fleiri en 3—4 menn eftir af eldri
kynslóðinni, sem þekkja fiskimiðin
gömlu frá Keilisnesi að Akranesinga-
leitum. Á því svæði var oft mikið
aí fiski, enda hepnuðust fiskveiðar
A skútum þessum oft vel og veitti
mikla vinnu á landi.
Eftir að eg var fulltíða maður var
eg á útveg Asgeirssons verslunar á
ísafirði; átti hún þá yfir 20 smáskip
•g var Asgeirsson sá er mestar sjávar
afurðir flutti út héðan af landi. Fá
af skipum hans voru eins vel smíðuð
og vistleg og hinir stærri mótorbátar
eru hér og ekki varð eg var við annað
•en að mönnum liði yfirleitt vel á þess.
um smáskipum. Ekki varð eg var við
aðra eins dráttarmenn vestra og eg
hafði kynst og verið með á sjó hér
syðra. T. d. vil eg nefna þá Jón kaup-
niann Bjarnason nú á Laugaveg 33,
Pétur heitian Friðriksson og Brúa-
hrtunsbræður úr Hafnarfirði og
Bjarnabæjarbræður úr Reykjavík,
enda, voru þessir menn þeir garpar
að draga þann gula, að furðu sætti.
®Aldfæraveiðar eru nú að leggjast
niður 0g með þeim einnig gæði vör-
unnar. Skútufiskur var alment álit-
inn I ynrtaks vara. pað kom varla
fyrir svo stór aðgerð, að hætt væri
við skemdum og flatningsmenn valdir
vanir menn; voru sumir þeirra snill-
ingar og var Ingimundur heitinn
Gíslason, bróðir frú Guðrúnar Blön-
dahl Lækjargötu 6 sá mesti afkasta-
maður til þeirrar vinnu, sem eg hefi
séð til, auk þess sem hann í fleiru
skaraði fram úr ungum mönnum.
Fisltverðið var á reiki og mjög lágt
fram eftir öllu og verð á útlendum
vörum mun oft hafa mátt heita dýr-
tíðarverð. Átti það rót sína að rekja
til þess, að hinir útlendu umboðsmenn
kaupmanna, eða þeir sem seldu kaup-
mönnum vörur, gátu sett sitt verð og
hvað sem það var, urðu kaupmenn
hér að leggja á sinn hagnað, sem ef-
laust hefir verið mikill, er þeir urðu
að gera ráð fyrir tapi, sem ávalt varð
eitthvað, þar sem mest úr búð var
lánað út upp á væntanlegt innlegg.
Ef það brást var kaupmaður illa
staddur. Kaupmönnum hér var s a g t
hvað fiskverð væri ytra. Fyrir 1.
september ár hvert áttu fiskflutnings-
skipin að hafa lagt á stað, að öðrum
kosti hækkaði vátrvggingargjald á
skipum og farmi. Heiðursmenn, eins
og Valdemar Fisher og Aug. Thom-
sen, munu þó hafa átt sinn þátt í,
að hiuir dönsku umboðsmenn gátu
ekki „smurt“ meira á en þeir gerðu.
Þeir seldu vörur sínar hér eins sann-
gjarnt og þeir gátu og gáfu upp fisk-
verð og annað verð íslenzkra afurða,
og munu hafa greitt fyrir þær það sem
! þeir sáu sér fært.
þannig var ástatt að öllu jöfnu
þangað til síminn var lagður til lands-
ins. Síðan hann kom er markaðsverð
á flestu kunnugt hér og auðið að fá
vissu sína, svo að hér veður nú eng-
inn reyk framar, enda fylgdu honum
stór verslunarfyrirtæki og margt
fleira, sem vart hefði þróast hefði
sími ekki verið.
Á smáskipum voru veiðar stundaðar
til ársins 1898, þá komu hinir stóru
kútterar, sem allir vildu vera á og á
smáskipin fengust varla menn eftir
komu þeirra. Þá byrjaði hér það
tímabil þegar íslenzkir menn kunnu
best til sjómannsstarfa á þilskipum.
Skipsmenn kunnu seglasaum og alla
hirðing á skipi og það er til heyrði.
Formenn keptust um að láta skip sín
líta vel út og yfirleitt má segja að
þekking á veiðum og meðferð afla
hafi verið hin besta. Við þessa sjó-
mensku á þilskipum hættu róðrar
víða á bátum, og við það töpuðust
góðir ræðarar og góðir stjórnarar, sem
smám saman eru að hverfa úr sög-
unni og sumstaðar ekki til lengur.
Er veitt hafði verið á kútterum
nokkur ár hér, fóru hásetar að gera
hærri kaupkröfur og örðugt varð að
halda skipunum skaðlaust úti, en í
rauninni voru það hinar dýru aðgerðir
á skipunum, sem örðugleika gerðu
mesta. Og svo hófleysan, að enginn
þóttist maður með mönnum, nema
hann ætti kútter og væri reiðari. —
Svo komu botnvörpuskipin. pá var
ekki farandi á sjó nema á þeim og
sumir af kútterunum hættu að ganga
og lágu inn í Sundum. Þá vöndust
menn hinum nýju veiðarfærum, botn-
vörpunum, en siglingum og þeirri
vinnu, er þeim fylgir, fór að fara aft-
ur, þar sem til allra feröa var að
eins notað gufuafl.
Svo komum við að árinu 1915. pá
fara mótorbátar að koma hingað frá
útlöndum og falleg mótorskip voru
þegar smíðuð hér 1914, eins og t. d.
Hrafn Sveinbjarnarson frá Akranesi,
Hera o. fl. Árið 1916 kom mesta
skriðið á mótorbátakaup frá útlönd-
um. Fór nú svo að það gekk svona
rétt í meðallagi að fá menn til þess
að vera á botnvörpuskipunum, því að
allir vildu vera á mótorbát. Fyrst voru
menn þar upp á kaup og þá fiskaðist
vel, næsta ár vildu menn vera upp
á hlut, þá komu ógæftir svo að sumir
bátar lágu hér á höfn eina og tvær
vikur, sumir komu inn í enda veðurs
með bilaða vél, lágu hér í logni og
blíðu meðan gert var við vélina, en
er alt var klárt til ferðar var komið
rok. í fyrra voru flestir upp á kaup
og höfðu mikla peninga fyrir vinnu
sína, í ár er fjöldinn upp á hlut,
sáralítill fiskur kominn á land og af
þessum rýra afl'a eiga hásetar að
greiða part af útgerðarkostnaði og
ekki annað að sjá, en að fjöldinn
gangi slyppur frá öllu um lok. Eitt
af því, sem hásetar greiða sinn skerf
til er olía. Meðferð á seglum á mótor-
bátum er yfirleitt það slæm, að frekar
má kalla þau tuskur en segl. Er þetta
því ef til vill nauðsynleg ráðstöfun
þar, en þar sem fyrsta flokks segl er*
lögð til skipa, eins og t. d. á kútter-
um sem mótor hafa, og í stað þess að
nota þau, er olíu svælt upp á háseta
irm, Gamli Svei.d og fleiri góð skip,
sem fluttu björgina að landi og höfðu
innan borðs káta og fjöruga drengi,
auk snillinganna miklu við línuna. Þá
heyrðust glaðir sjómenn syngja.
Yinna á seglskipunum gæti ekki
byrjað fyr en um páska eins og áður
tíðkaðist, en hún gæti þrátt fyrir
það gefið góðan arð og hún vendi
menn á sjómannastörf, sem brátt eru
úr sögunni, haldi því áfram sem nú
fer fram. Olíueyðslan og mótor eru
þægindi fyrir fiskimenn, éii hver borg
ar þau þægindi ? peir sjálfir. Það er
fiádráttur frá því sem þeir með súr-
um sveita hafa verið að vinna fyrir.
Eins og nú er komið hér, skip og
bátar í verði fallnir og útgert •’úr,
ættu þeir sem hlut eiga að máli að
rannsaka það vel, hvort ekki mundi
borga sig að reka bátaveiðav i fé-
lagi, t-\ggja sér ábyggilegau fram-
kvæmdarstjóra, með þeirri þekkingu,
sem slíkum manni ber að hafa, því
senniléga getur einn maður gert 20
báta út ódýrar en ef 20 menn væru
með sinn bátinn hver að þreifa sig
áfram, án reikningshalds að kalla má
og fastrar áætlunar. Þegar alt er svart
fram undan verður mönnum að detta
margt í hug til þess að reyna að
bjargast úr vandræðunum. Eg hefi
og reiðarans reikning og öll útkoma: minst á þetta við nokkra menn, en
þannig rýrð; það er ábyrgðarhluti j þe;r haí'a haldið mig of bjartsýnan,
sem ath .ga verður. i að láta mér detta í hug, að menn
Hér endar hringrás þessi, sem verið j fari að leggja það á sig að fara á
hefir hér síðan um 1870, með þeim
afleiðingum, að það sem kallað er
sjómenska er að mestu úr sögunni.
Glöggskyggnu formennirnir, hinir góða
stjórnarar áttæringa og báta eru fáir
eftir, góðir ræðarar úr sögunni, að
rifa segl er úrelt orðatiltæki, fiski-
mið týnd, allir óánægðir með hlut-
skifti sitt í lífinu, og það sem verst
er, að dráttarmennirnir miklu eru nú
orðnir lúnir og farnir að eldast, geta
því ekki verið öðrum til fyrirmyndar,
er þeir standa vi’- vaðbauju og komið
þeirri löngun inn hjá félögum sinura
að verða eins og þeir.
Haldfæraveiðar hafa blessast hér og
meðan þær voru stundaðar mun mest
fé hafa verið ' í landinu kyrt. Áður
en eymd og hörmungar byrja hér
ve& :ia atvinnuleysis^ ættu menn að at
huga vel, hvort ekki væri reynandi
áð taka hin góðu stóru mótorskip,
kippa vélinni úr þeim, til þess ekki
að freistast til eyðslu og fá í vélar-
rúminu rými fyrir 10—15 tonn af
fiski; laga seglin og leggja út á djúp-
ið með haldfæri, gera útgerðina eins
ódýra og hægt er og muna það, að það
er ekki lengra en 15 ár síðan fisk-
verð var hér í Reykjavík: þorskur
nr. 1 kr. 77.00, smáfiskur nr. 1 65.00,
V
ýsa 55.00, þorskur nr. 2 kr. 60.00, smá
fiskur nr. 2 50.00, ýsa nr. 2 40.00,
langa kr. 58—60. Það er ekki víst
að Spánverjinn hafi I ráð til þess að
borga meira fyrir fiskinn okkar áður
langt líður, en það verð leyfir ekki
a? útgerðarkostnaður 35 tonna mótor-
báts komist upp í 80—90 þúsund kr.
frá janúarbyrjun til Jónsmessu. —
pess vegna verður að hætta að svæla
olíu á þeim skipum, sem jafnt án
hennar komast yfir hafið og betur
er gamli Túm, Seljabáturinn, Hann-
„skak“. Af því mér dettur ekki í hug
að þjóðinni og ungum mönnum hafi
hrakað það síðan árin 1907—14, þeg-
ar eg vann með kátum og duglegum
drengjum tilbúnum í alla vinnu, vök-
ur og drasl, þá birti eg þessa hug-
mynd mína, einkum þó til þess að
minna á hinn stutta mánaðartíma,
sem eftir kann að vera af útivist
botnvörpuskipanna, því einhverja á-
ætlun verður að gera til þess að af-
stýra voða; tækin liggja ónotuð,
björgin bíður fyrir utan landsteinana.
Hvernig á að ná í hana með sem
minstum kostnaði, svo einhver af-
koma verði? Úr þessu verður að leysa
og mitt ráð er að byrja eina hring-
rásina enn, nota fiskiskipin til hald-
færaveiða, og láta vindinn hafa fyrir
að hreyfa þau, það aflið kostar ekki
fé. —
Margur er sá, sem ekkert vill ann-
að en stunda sjó; en þá verður að
læra vinnuna. pess er varla kostur
hér nú, þar sem útgerðin er rekin á
skipum, sem þekking virðist óþörf,
og ekki bætir það úr, þegar það sem
lærst hefir, gleymist.
Það rekur að því, að föstum regl-
um verður að fylgja hér við fiskveið-
ar og gera. áætlanir um hvemig hag-
kvæmast væri að haga öllu, svo út-
koma yrði góð. Alþingi gæti gert
margt óviturlegra en að veita, segj-
um 2000 krónur árlega sem verClaun
til þeirra, er bestum afla skipuðu á
land og þess fiskverkunarmanns, sem
skilaði best verkuðum fiski, því nú
er svo komið, að fiskverðið er að
fara niður á við og ætti þó að halda
því tré byggingarinnar ófúnu eins
lengi og unt væri.
Reykjavík 6. apríl 1921.
Sveinbjörn Egilson.
Þingið hefir staðið yfir hálfan ann-
an mánuð. Og menn eru að spyrja,
hvað það hafi gert á þessum tíma,
tta hvað »é merkast af því seni það
hafi gert. Svarið er þetta: pingiS
hefir ekki fjallað um stórmálin enn
þá — þau eru ekki komin úr nefnd.
En þau koma bráðum.
Þingið hefir afgreitt nokkur lög,
sem eiga það sammerkt, að efni þeinra
er nauðaómerkilegt. Það hefir löggiR
verslunarstað, fært út verslunarlóðir,
friðað rjúpur, sem dauðar eru fyrir
mörgum árum og þar fram eftir göt-
unum. Neðri deild hefir rætt fyrir-
spurn um landhelgisvarnirnar í þrjá
daga og var alveg jafnnær að lok-
um, barist um vantraust eða traust
á stjórninni í tvo daga og eina nótt,
án þess að annað hafi komið fram nm
afstöðuna til stjórnarinnar en það,
sem allir vissu áður. pingmenn þeirrar
deildar eru svo sárþjáðir af skraf-
sýki, að þeir verja mörgum klukku-
tímum við fyrstu umræðu máls til þess
að deila um það, hvort hleypa skuli
því til annarar umræðu. Og það verður
eigi minna en þriggja daga verk að
komast með ein fjáraukalög gegn um
eina umræðu. Svo mikil er andagift-
in, og svo margt er að athuga.
Við þessu væri auðvitað ekkert að
segja, ef ræðuhöldin yrðu til þess að
skýra málin og draga fram nýjar hlið-
ar. En þessu er því miður ekki að
heilsa. Mikill meiri hluti af umræð-
unum er nauðaómerkilegt hjal, endur-
tekningar og stagl. Sama meiningin er
margendurtekin með breyttu orðalagi;
framsetningin óskýr og óáheyrileg. —
Sumir þingmenn hefðu eflaust gott af
að heyra eigin ræður sínar í grammó-
fóni; þá kæmi fram alt það, sem þing-
skrifararnir sleppa úr og útgáfan yrði
óendurskoðuð af höfundinum. Mundi
sá spegill málsnildarinnar máske verða
til þess, að þingmenn sætu fremur á
sér og hlífðu áheyrendum framvegis
við þeim tíðu ræðum manna, sem ekk-
ert hafa að segja en tala samt.
Það virðist næstum svo, að þing-
menn álíti það skyldu sína að tala
sem oftast og sem lengst. En það er
mesti misskilningur að svo sé, og væri.
ástæða til að leiðrétta hann með því
að heita þingmönnum verðlaunum fyr-
ir að tala sjaldan. Ef það er tilgang-
ur ræðuhaldanna að hafa áhrif á’ at-
kvæði manna, þá má benda á, að hon-
um mundi miklu betur náð með því
að tala við þá „óráðnu“ utan funda,
enda mun tungugáfa margra þing-
manna njóta sín betur í samtali en
ræðum. Og sá siður, sem mjög er
tíkaður hér á þingi, að menn standa
upp hver á fætur öðrum til þess að
„gera grein fyrir atkvæði sínu“ er
óþarfur siður, sem tíðkast víst hvergi
nema hér. Enda er auðsætt hvernig
fara mundi ef slíkt væri tíðkað þar
sem þingmenn skifta hundruðum. Geta
alþingismennimir hæglega geymt sér
þá „greinargerð“ þangað til á leiðar-
þingunum heima í héraði hjá hátt-
virtum kjósendum. Og Alþingistíðind-
in verða engu ólæsilegri fyrir.