Ísafold - 18.04.1921, Blaðsíða 1

ISAFOLD
"S v;i' 491.1 nj t c.
Ritstjóri: Vilhjálmur Fmsen.
Isatoiaai picatF
XLVIII. ire.
Reykjavík, Manudaginn 18. apríl 1921.
16 tölublað.
There is no more beautiful dis-
covery than that of a great dis-
eovery. And it is made only by
such as belong to the Nobility
of intellect.
Wie schön es ist, eine grosse
Entdeckung zu entdecken.
Aber Schwer. Die Leistung
eines Edlen ist es1).
Til þess að uppgötva aö ein-
hver hafi fundið mjög stór-
kostleg sannindi, þarf eigi
einungis framúrskarandi vit
og mentun, heldur einnig
drengskap. En ef litið er yfir
sögu vísindanna, þá leynir
það sér ekki, að þann dreng-
skap hefir viljað skorta nokk-
uð oft.
I.
Úti stóð eg fyrir stundu, og horfði
á þessa höfuðprýði himinríkis, liina
silfurblikandi Venus. Hversu stilt
hún starði og blíðlega. Hversu fag-
urlega geislunum stafaði frá dimm-
bláu kvöldloftinu.
Hestur lötraði inn veginn, loðinn
og lágfættur. Ekki leit hann upp.
Hestar vita ekki af stjörnunum.
Hundur trítlaði inn eftir. Ekki held-
ur hann leit upp. Hundar vita ekki
af stjörnunum. Fólk gekk um götuna
fram og aftur. En ekki sá jeg að
neinn liti upp til að hvíla augu sín
við fegurð kvöldstjörnunnar. Menn-
irnir muna ekki nógn vel eftir stjörn
unum.
II.
Venus er eigi einungis björtust
allra stjarna héðan af jörð að sjá,
heldur einnig hvítust. Svona hvítt
er ljósið af því að það endurskín
frá skýahvolfi. Venus er alsveipuð
skýjahjúpi svo að hvergi sjer í hana
nakta. Það ætla menn, að Venus sje
líkt á sig komin og vor jörð var, fyr-
ir nálægt hundrað miljónum ára, á
kolaöldinni, sem síðan hefir verið
svo kölluð. Sólin var þá stærri en nú,
og heitari. Og jörðin var þá víða
vaxin jötunjurtum, sem lögðu til
■efnið í steinkolalög þau sem eru svo
«far mikils virði fyrir mannkyn,
sem aðeins eru skamt á veg komin í
náttúruþekkingu, og lítt kunna að
færa sér öfl náttúrunnar í nyt.
Hinn ágæti Swedenborg, þessi ó-
trúlega eljumikli starfsmaður og
sjaldgæfi rithöfundur, er svo margt
hefir merkilegar skrifað en áður
hafði gert verið á jörðu hér, segir að
bygð sé í Venus. En ekki tek eg þó
mark á því. Þykir mér hitt miklu
líklegra, að hugsandi verur eigi þar
ekki heima. Eins Og síðar verður vik-
ið að aftur, geta vitranamenn auð-
veldlega farið sólhverfa viR og jafn-
vel vetrarbrauta.
inhver skilur ef til vill rithátt
stur, ef jeg minni á þessi orð í
es kann der Edle leisten
• versteht. —
IIT.
Frá Venus að sjá, mundi jörð vor,
þetta heimkvrmi hörmunganna, vera
bláblikandi stjarna, sem starði stilt í
himindjúpið, líkt og systirin. Arrh-
enius, hinn mikli sænski eðlisfræð-
ingur og heimsfræðingur, getur
þess til, að jörðin bliki blátt, og er
það ekki ólíklegt. Lofthvolfið er
sjálft blátt að lit, og víða er skýja-
laust og sér á höf og meginlönd
hnattar vors.
Venus er álíka stór og stjarna sú
sem vér byggjum. En Mars, sem
næst er fyrir utan vora jörð, er
talsvert minni. Hann er rauðleitur.
Ilefir þess verið til getið, að jurta-
gróður á Mars sé ekki grænn, heldur
rauður, og af því komi liturinn.
En þó mun það vera annað sem roð-
anum veldur. Hugsum oss að loft-
hvolfið væri horfið að mestu af
jörðu vorri. Að einnig höfin væru
horfin að miklu leyti. Að yfirborðið
væri mest naktir sandar og grjót-
flæmi gróðurlaus. Jörðin mundi þá
til að sjá, vera rauðleit stjarna,
af því að jarðneskar bergtegundir
eru mest rauðleitar, þó að ekki sé
þannig hér á landi, þar sem dökkv-
inn ræður, eins og þar sem Dekkan
heitir á Indlandi.
Af slíkum ástæðum gæti stafað
roðinn á Mars. Þar er enginn skýja-
hjúpur, en við oss blasa gróðurlausir
sandar og grjótalönd.
IV.
Af öllu afsprengi sólarinnar er
Mars frægastur, þegar jörð vor ein
er undan skilin. Mars hafa stjörnu-
fræðingar bezt getað skoðað, og á
þeirri stjörnu hafa jafnvel sumir
þeir sein halda sér við hina vísinda-
legu aðferð en hafna vitrunum, litið
svo á sem mannabygð mundi vera.
Skurðirnir sem menn hafa þótst
taka eftir á Mars, eru frægir mjög
og einkum stjörnufræðingurinn
Percival Lowell taldi til þess marg-
ar líkur, að þar væri um vatnsveitu-
fyrirtæki að ræða mjög mikilfeng-
legt, jarðabætur svo stórkostlegar,
að um leið væri jarðarbót. En vitr-
anamenn hafa löngum þótst margt
sjá til Mars-búa, og margar sögur af
þeim sagt. Og nú síðast hefi eg séð,
að enski presturinn G. Vale Owen,
oinn af mest lesnu rithöfundum sem
nú eru uppi, getur um bygð í Marz.
Fróðlegri fréttir af menningu á
Marz, en nokkrar sem eg hefi í bók-
um sjeð, hefir þó sagt mér maður,
sem sjálfur kveðst hafa átt þar
heima um eitt. skeið ævi sinnar. Eg
talaði við mann þenna fyrir tilstuðl-
an góðs miðils. Ef trúa. mætti því
scm maður þessi sagði um sjálfan
sig, þá hafði hann lifað áður á jörðu
hér, og verið þá einn af mestu
snillingum á Norðurlöndum, íslenzk-
ur maður, lítils metinn meðan hann
lifði, félítill löngum, svo að hann
átti stundum jafnvel ekki fyrir máli
matar, óg fátt um vini. Og ævilok
hans voru tiltakanlega ömurleg. En
krafturinn sem laus varð, er líkami
hans dó, liafði gert sér skyndilíkama
á annari stjörnu, og sú stjarna sagði
hann hefði verið Marz. Réttast er
! að taka það fram, að orðið skyndi-
líkami er einmitt orðið sem notað
j var í þessari framliðinsævisögu, og
hafði eg ekki heyrt það orð áðnr
| og ekki heldur hugsað mér það.
j Maður þessi sagði, að sér hefði lið-
ið ennþá ver á Marz, „en á jörðu
hér; væri menningarástandið enn-
þá svívirðilegra þar, heldur en
hérna hjá oss. Hann lifði þar aðeins
fáein ár, sagði hann, og dó úr nokk-
urskonar rotnunarveiki. Eftir það
andlát kvaðst hann hafa komið fram
á stjörnu, þar sem tiýrðlegt sé að
lifa. En ekki sagði hann þá stjörnu
vera í vorri vetrarbraut, og ekki
heldur í þeirri sem næst er, en hún
er svo fjarri, að ljósið þaðan er
talið vera 6—700000 ár á leið-
inni hingað til jarðarinnar, og geis-
ar þó ljósaldan, eins og kunnugt er,
300000 rastir (km.) á sekúndu
hverri.
V.
Það var vissulega mjög undar-
legt, að eiga svo stórkostlega fjar-
rænt firðtal, og það við mann sem
dáið hafði tvisvar. Og ef einhver
spyr hvort það sé nú alveg víst, að
þarna hafi íbúi annarar stjörnu tal-
jað munni miðilsins, þá játa eg þvi
jhiklaust. Það er eins víst og eg xit.
Ihér og er að skrifa, að meðvitund
! íbúa annarar stjornu starfaði þarna
í miðlinum. Ekkert er algengara en
það, að meðvitund þeirra sem aðrar
stjörnur byggja, starfi í þeim sem
heima eiga á þessari jörð, meira
eða minna. Og haldi einhver að
slíkt sé af trú talað, þá skjátlast hon-
um. Þegar eg segist vita þetta með
fullkominni vissu, þá er þar árang-
ur af 19 ára athugunum og þeim vel
vísindalegum. Því lengur sem eg
hefi athugað, því fróðlegri hafa at-
huganirnar orðið, því margvíslegra
og meira samband hafa þær leitt í
ljós. En einmitt þetta er það sem
sýnir, að verið sé á hinni réttu
ltið, vísindaleiðinni.
Spyrji nú einhver hvort það sé
lalveg víst, að sá sem talaði munni
jmiðilsins, hafi verið hinn framliðni
j snillingur sem hann kvaðst vera, þá
1 skal eg þar til svara því, að fyrir
mann sem fundið hefir lífstarfs-
íleiðsluna (bioinduktionina) er ekki
nein fyrirframástæða til að efast um
að svo hafi verið. En eg rannsakaði
það atriði ekki sérstaklega. Aðal-
atriðið fyrir mér, var að hafa feng-
ið samband við íbúa annarar
stjörnu. Hitt var 1 mínum augum
aukaatriði, hvort þessi íbúi annarar
stjörnu, væri framliðinn héðan af
jörðu, eða frumbyggi þeirrar
stjörnu. En sé síðan spurt hvort eg
leggi trúnað á alt sem slíkar verur
mæla miðils munni, þá fer því mjög
fjarri. Eg veit vel, að sá sem leit-
ast við að fjartala miðils munni, á
við mjög alvarlega örðugleika að
stríða, getur ekki komið í gegn nema
sumu af því sem honum er hugur á
að segja, og því ef til vill aldrei
þannig, að það aflagist ekki eitt-
hvað. Til þess að dæma um það sem
miðillinn segir, þarf . hina æfð-
ustu greind. Og þó að þessi maður
í miðlinum, segði að hann hefði átt; ef menn færa sér nokkru betur í nyt
heima á Marz, þá trúði eg því ekki þá þekkingu sem fengist liefir á sögu
fyrir þá sök sem síðar segir. Sagði og eðli jarðar vorrar, heldur en þeir
hann svo loks, þegar betur var spurt, hafa gert, sem um þetta mál hafa rit-
' að stjarnan þar sem hann hefði kom- að. Og jafnframt verður nokkur
ið fram eftir dauða sinn hér á jörðu, fróðleiksauki að því fyrir sögu jarð-
hefði ekki verið Marz,heldur tilsvar-; ar vorrar, að líta á málið eins og
i j ^
; andi stjarna í öðru sólhverfi. Og ein- her er gert.
hverntíma hrutu honum þau orð, j Menn eru nú að vísu farnir að
að það væri svo sem ekkert sem halda því fram, að „skurðir“ þessir
' hann væri farinn að geta sagt enn- j stafi af galla á sjónpípunum. En þó
' þá. Og það þykir mér trúlegt. Við- að slíkt gæti komið til greina, þá er
! tökuskilvrðin eru svo ófullkomin alls ekki ólíklegt, að á yfirborði
: ennþá hér á vorri jörð. Það mun Mars séu einmitt þesskonar línur,
! verða mjög á annan veg þegar menn sem í sumra hugum hafa orðið að
fara að skilja, að það sem eg segi líkum til þess að Mars bygði mjög
j í þessum efnum er sannleikurinn. j stórvirkt jarðabótafólk.
Þetta verður oss ljóst ef vér gæt-
VI.
um að eðli og sögu vorrar eigin jarð-
Enga ástæðu get eg fundið til ar. í steinhvolfi jarðar vorrar ern
1 þess að halda, að Mars byggi verur j sprungur mjög stórkostlegar, og
lengra komnar en mannkynið á ^ stefna mjög norðaustur sumar, en
! jörðu hér, vitkaðri og verkfærari.' aðrar norðvestur, Svo stórkostlegar
J Mér virðast jafnvel ekki miklar r eru þessar sprungur, að þær gera
jlíkur til, að þar hafi nokkurntíma J vart við sig jafnvel á smáum upp-
hugsandi verur átt heima. Að vísu. drætti, sem sýnir alla jörðina. Lítið
er Mars eldri miklu en vor jörð, lífið á strendur meginhafanna. í strönd-
hefði þar haft lengri tíma til að um Atlantshafsins koma sprungurn-
þróast. En ástæður til að þrífasLar mjög frr m. Eru þær ólíkar i.ijÖg
hafa verið svo miklu verri á Mars ströndum Kyrrahafsins, því að þar
en hér á jörðu, móðir sól svo miklu er alt bogadregnara. Þar eru það
fjær. Og ástæðurnar til að þrífast, j stórvaxnar fellingar í jarðarskorp-
hafa hér á jörðu verið svo illar, að unni, sem ráða lögun landanna
ekki hefir mátt tæpara standa. Eg meir. Munur þessi á hafströndun-
bið menn að hugleiða, hvað það er j um er eitt af því sem eftirtektar-
furðulegt, að þó að vaxtartíminn,; verðast er um útlit jarðar vorrar,
þegar talið er frá upphafi lífsins og Eduard Suess, einn af höfuðskör-
á jörðu hér, hafi varla verið skemri ungum náttúrufræðinnar um sína
en svo sem 500 miljónir ára, þá hef- daga, hefir mikið um þetta ritað í
ir einungis ein dýrategund á jörðu verki sínu Antlitz der Erde ( Andlit ‘
hér náð að vaxa fram til vits. Eða jarðarinnar). Og því betur sem
með öðrum orðum, náð þeim þroska menn virða fyrir sér þenna mun,
taugakerfisins sem þarf til þess að því merkilegri verður hann, og ætla
geta hugsað. Og þó hefir þetta orðið | eg nú að halda áfram þeirri sögu,
á svo ófullkominn hátt, að á þús-' nokkru lengra en Suess hefir gert.
undum alda, hefir hinu hugsandi i . ;
dýri ekki tekist að koma lífi sínu | VIII.
í viðunandi horf. Og svo mjög f jarri j Munurinn á ströndum meginhaf-
fer því, að það hafi tekist, að með anna kemur af því, að þessir hlutar
þessari tegund, sem vér köllum jarðarinnar,sem þar koma til greina,
mannkyn, hefst fyrst af alvöru saga sýna það sem kalla mætti viðburða-
hörmunganna á jörðu hér. Ennþá bylgju á gagnstæðu framvindustigi.
eru mennirnir ekki farnir að átta
sig á sinni eigin sögu, ennþá eru
þeir ekki farnir að skilja tilgang
lífsins. Hversu eftirtektarvert það
er, að til skamms tíma, var ekkert
það verk, sem jafn háskasamlegt
væri að vinna á jörðu hér, eins og
einmitt það sem mest er þörfin á,
en það er að bæta og auka svo
þekkingu mannanna, áð kjörum
! þeirra verði breytt til batnaðar
svo sem þarf, og sniiið af þessum
! feigs götum sem enn eru farnar,
og fram liggja til.stærri og stærri
1 liörmunga.
Öðrumegin á hnettinum er viðburða-
bylgjan að rísa. Hinumegin hnígur
viðburðabylgjan. Öðrumegin er í
vexti útrás jarðhitans, mikil og stór-
kostleg. Hin mikla Austurálfa, víð-
lendust og hálendust allra,er aðvaxa
austur í hafið; meiri hlutinn af
botni Kyrrahafsins er að hefjast
upp og vaxa til viðbótar Asíu. Út-
rás jarðhitans veldur því að jarðar-
skorpan lyftist upp og ýtist saman
í fellingar. Og þar sem er eyjamorið
í Kyrrahafinu, má sjá toppana á
fjallgörðum hins mikla lands' sem
er að fæðast. En svo lengi stendur á
Þar sem nú þannig er ástatt hér slíkum atburðum, að þótt þar hafi
á jörðu, þá er sízt ástæða til að að verið varla skemur en 8—10
, ætla, að á stjörnu, þar sem lífið miljónir ára, þá eru ekki komnir
upp úr nema topparnir ennþá.
Þar sem Kyrrahafið er að minka,
þá er Atlantshafið að stækka. Þeim
megin er viðburðabylgjan að hníga.
Útrás jarðhitans, sem þar varð forð-
um, hefir eytt sér í að lyfta upp
löndum,hnykla jarðarskorpuna sam-
an í f jallgarða, og síðan í hin stór-
kostlegu gos, sem vér sjáum menj-
arnar eftir, alt frá Bretlandseyjum
; hlýtur að hafa átt miklu erfiðara
| uppdráttar en hér, hafi gengið
betur að vaxa í vitáttina og kom-
ast á stórkostlega framfaraleið.
VII.
En hvernig stendur þá á skurð-
unum, sem Percival Lowell og fleiri
stjörnufræðingar, þykjast hafa séð
á Mars 1 Þeirri spurningu má svara,