Ísafold - 18.04.1921, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD
3
ri'ynd, að of inikið hefir verið gefið
íi! af seðlum.
íslandsbanki befir lánað nibtmum
seðla sína, og miljónir í seðlum hans
hafa verið greiddar inn í bankann
til greiðslna erlendis. En bankinn get-
ur ekki int þessar greiðslur af hönd-
um til réttra hlutaðeigenda, af því
að hann getur ekki útvegað neitt fyrir
seðla sína til greiðslna erlendis, nema
með. því að selja þá með afföllum,
er enginn veit hver verða kunna, en
bankanum hefir verið forðað frá nú
um stund með stjórnarráðstöfunum,
reglugerðiuni um peningaviðskiftin við
útlönd, frá 26. apríl 1920.
Hyggur nú stjórnin að svo geti
staðið um aldur og æfi, og að ekki
komi að skuldadögum?
Og hver verður þá afleiðingin fyrir
bankann og verðgildi íslenzkrar krónu,
er skuldunum, eins og gert hefir verið,
hefir verið safnað fyrir og skyndi-
lega þarf að bjóða fram íslenzkar
krónur á peningamarkaðinum svo
miljómun skiftir?
Eins og stjórnin lagði jxmingamál
iií fyrir þingið, ætlaðist. hún til að
pépingaviðskiftahöftin út á við héld-
Hijt, en inn á við væri haldið upp-
teknum hæt.ti um seðlaútgáfuua með
þeirri einui breytingu, að auk Is-
landsbanka feng'i Landsbankinn einn-
ig hlutdeild i seðlaútgáfunni.
Með öðrnm’ orðum, stjórnin hafði
það eitt til málanna að leggja, að
halda þeim meinsemdum við, sem
ieitt hafa af sér peningamálaástandið,
sem nú er.
Ráðstafanir stjórnarinnar um pen-
ingaviðskiftahöftin við útlönd hafa
nú leitt til þess, að stjóruir erlendra
ríkja eru að sögn teknar að skerast
í málið fvrir hönd þegna sinna, er
skuldakröfur eiga hér á bindi.
Væri uú ekki nær, í stað þess að
styðja bankann þannig, að reyna að
vexti af þíimnum og annan kostnað,
svo að hjálp ríkisins sé því kostnaðar-
lans með öllu; og ríkinu til tryggingar
þessurn lánum sínum sat.ur bankinn
því að veði skuldabréf, er hann hefir
fyrir útlánum sínum, eða aðrar trygg-
ingar, er gildar mega teljast.
Slík hjálp ætti að vera áhættulaus
fyrir ríkið, ef valdir menn eru látnir
fara með málið fyrir ríkisins hönd.
Spurningin um það hvort þessi leið
sé framkvæmanleg eða ekki, veltur
vitanlega á því hvort ísland hefir
nægt lánstraust erlendis eða búið er
að veikja það svo að þessi leið sé
lokuð.
En um það verður ekkert sagt af
eða á að óreyndu. Hitt er aftur á
móti víst, að ef nokkur von er um
!án, þá er hún því meiri sem tilgang-
urinn er ekki aðeins að flytja til j
skuldir frá einum til annars, heldur:
jafnframt að kippa peningamáluuum'
í lag og búa svo um hnútana, að sama |
ástandið og nú er á því sviði geti j
ekki tekið sig upp aftur.
En í því sambandi er það afar-
áríðandi að alþihgi gæti hófs í öllurti
fjárveitingum og gaugi svo frá fjár-
iögunum, að komist. verði hjá tekju-
haila, því að það er mjög mikilsvert, er
tii lántökunnar kemur, að benda megi
á, að fjárveitingarvaldið vilji af al-
vöru beina öllum kröftum að því að
rétta við hag lands og þjóðar og varð-
veita fjárhagslegt sjálfstæði ríkisins.
Eggert Briem
frá Viðey.
Kola-verkfallið.
í einkaskeyti hingað hefir borist
sú fregn, að járnbrauta- og flutninga-
verkamenn í Englandi hafi ákveðið að
ieggja niður vinnu. Hefst verkfall
styðja hann á þann hátt, er honum
má að gagni koma, og ekki fellir ís-
lenzka peninga í verði? Eða hvað
segja allir sparisjóðsinneigendur í
landinu um það, að innieignir þeirra
séu feldar í verði, til þess að styðja
hankann ? Og hvað segir verka-
manna-, verzluuarmanna-, og iðnaðar-
manna- og embættismannastéttin um
það, að verkalaun og launagreiðslur
séu feldar í verði í sama skyni?
„Hjælp til Selvhjælp", segja Daair,
og er það ekki einmitt spakmæli sem
hér á við?
Eða er það ekki sæmilegra fyrir
bankann að honum væri, ef kostur
er, iijálpað til þess að bera sig sjálf-
ur og standa á eigin fótum, í stað
þess að veita honum bráðabirgðahjálp
með nýjum heþmildum til tíðkaðrar
seðlaútgáfu með þeim óumflýjanlegu
afleiðingum er það hefir fyrir verð-
gildi peninganna, verkalaun og launa-
borganir og allar sparisjóðsinneignir
landsmanna?
Mín tillaga er, að þegar í stað
sé gerð alvarleg tilraun til þess að fá
ríkislán erlendis, eins og svo oft hefir
verið minst á í blöðum og viðræðum
manna.
Ríkislánið á að nota til þess að
hreinsa til á peningamálasviðinu, en
á þann hátt að það sé áhættulaust
fyrir ríkið.
Hreinsunin á að vera fólgin í því
fyrst og fremst, að lána íslandsbanka
fé til þess að draga inn seðlana og
tryggja þá takmörkuðu seðlaútgáfu,
sem er skynsamleg 0g hagfræðislega
forsvaranleg, eins og nauðsyn krefur.
í öðru lagi er bankinn studdur með
ríkisláni til þess að greiða þær er-
lendar skuldir sínar, er mest kalla að,
«ða standast nauðsynlegar yfirfærslur.
Bankinn greiðir að sjálfsögðu fulla
þeirra kl. 12 á þriðjudagskvöld(?).
Stjórnin hefir kallað saman varaher-
liðið.
í öðru skeyti segir svo^ Kolaverk-
fallið heldur áfram. Járnbrauta- og
flutningaverkamenn hafa lýst yfir
þjóðarverkfalli, sem hefjast skal á
þriðjudagsmorgun(?). Landherinm
sjóherinn og loftherinn hefir verið
kvacldur til starfa.
Enska uErkJalliB.
Blaðaskeyti hafa engin borist hing-
að síðan í fyrradag. En einkaskeyti
hafa ýmsum borist frá Englandi um
horfurnar þar. Og hafa þær stórversn-
að.
Enskum manni, sem staddur er hér
í bænum, barst skeyti um það í fyrra-
dag, að samningar héldu áfram, járn-
brautarverkamenn hefðu frestað verk-
fallinu, en horfurnar væri mjög ó-
vissar.
En í gær barst Eimskipafélagi ís-
lnnds skeyti nm að samningarnir milli
kolanema og stjórnarinnar hafi farið
ús um þúfnr og járnbrauta- og flutn-
ingaverkamenn ætli að hefja verkfall
sitt í kveld.
Erl. símfregnir
frá fréttaritara Isafoldar.
Khöfn 9. apri
Frakkar og Versala-samning
Prá París er símað, að frö
og amerískum stjórnmálam
komi saman um það, að ýmsi:
úar séu á Versala-friðarsamninj
— Franski stjórnmálamaðurinn Vivi-
ani, fyrrum forsætisráðherra, sem nú
er staddur í Washington í þeim er-
indum, að semja um skuldir Frakka,
hefir lýst því þar vfir, að Frakkar
muni segja sig úr pjóðabandalaginu,
ef fransk-pólski sáttmálinn verði ekki
viðurkendur.
Ensku verkföllin.
Frá London er símað, að járnbraut-
armenn og flutningamenn hafi ákveð-
ið að gera verkfall til stuðnings kröf-
um námamanna.
í einka-símskeyti, meðteknu frá
Edinborg í gær er sagt, að breska
stjórnin og verkfallsmenn hafi fund
með sér, og að horfur séu vænlegri
ril samkomulags.
í öðru einkaskeyti, sem hingað barst
í fyrrakveld frá Englandi, er sagt frá
á líka leið. Stendur þar að Lloyd
(leorge hafi komið fram með uppá-
stungu til samkomulags og þyki eigi
vonlaust um að hún muni leiða til
friðár.
Khöfn 11. apríl.
Frá verkfallinu.
Foringjar verkamanna hafa samþykt
að taka við samningatillögum Lloyd
Georges og yfirvega þær.
Þýzka keisaradrotningin látin.
Agústa Victoria, drotning Vilhjálms
keisara, andaðist í morgun í Doorn,
hústað keisarans í Hollandi.
Hrakfarir Grikkja.
Símfregn frá Aþenu segir Grikki
hafa mist yfir 4000 manna í Litlu-
Asíu.
Tollur á norskum fiski.
Vinstrimenn á þingi Norðmanna
leggja til, að ríkissjóður greiði toll
þann, sem Spánarstjórn leggur á norsk
an saltfisk.
Sjálfsmorð.
Max Ballin, framkvæmdarstjóri réð
sér bana með skammbyssuskoti í gær.
(Hans verður nánar getið hér í blað-
inu).
Khöfn 12. apríl.
Frá verkfallinu.
Símað er frá London: Sjálfboða-
liðar hafa tekist á hendur að dæla
vatni úr kolanámunum. Stjórnin hefir
lofað að styrkja námumenn, þar sem
þeir eiga erfiðast uppdráttar, en að
eins um stundarsakir.
Ný tilboð frá pjóðverjum.
Símað er frá París, að Simons
hafi skýrt fréttaritara blaðsins Matin
svo frá, að Þjóðverjar mundu bráð-
um leggja fram nýjar tillögur um
skuldagreiðslur sínar.
Stjórnarskifti í Prússlandi.
Símað er frá Berlín, að Stegerwald,
miðflokksmaður, sé orðinn stjórnar-
formaður í Prússlandi. Fylgja hon-
um 326 þingmenn af 388.
Jarðarför keisaradrotningarinnar
Keisaradrotningin verður jarðsett í
Potsdam á sunnudaginn.
i
Póstmálaþing Norðurlanda
hefst hér (Kaupmannahöfn) í dag.
Jón Krabbe er þar af íslands hálfu.
segja að hann hafi verið einkenni-
iega fjölbreytt persóna, með skarpar
og víðtækar gáfur. Er svo sagt, að
I norska blaðinu „Aftenposteu'‘ eru
höfð ýms ummæli uiu Island og Is-
lendinga eftir konu einni að nafni
Elisa Ulvig, sem ferðast hefir hér á
landi. Bera þau með sér mikinn vin-
arhug hennar til lands og þjóðar, en
ekki er frásögn hennar alskostar rétt,
þó þær missagnir skifti ekki mjög
miklu máli.
E. Ulvig er ákaflega lirifin af land-
inu og undrast mest þrótt landsmanna,
að hafa haldið tungu sinni þjóðerni
og gamalli menningu þrátt fyrir allar
þær eldraunir, sem gengið hafi yfir
landið.
A einuni afskektum stað hér segir
hún að íbúarnir séu eins í siðum og
háttum, hugsunarhætti og lyndisein-
kunnum, máli og mcnningu allri eins
og í Noregi fyrir 5—690 árnm!! Og
þessi staður sé Múlasýsla.
A einum stað hehlur hún því fram
| að af nútið Islands sé hægt að byggja
| upp horfua siði og menningu Nórð-
| manna. En það verði að snúa sér að
I slíku strax að safna öllum sögum .ug
i æfmtýrum, þvi nú eigi að fara að
i virkja fossana i.ér og þá hverfi öll
! gamla menningin og landið verði
I ,internaáonaliseret“ !
Ilún telur skógleysið hér hafa mót-
að menninguna skýrast. Af því hafi
komið eldsneytlslevsið og jafnframt
ofnisleysi til bygginga. Húsin hafi
því orðið að vera úr torfi og aldrei
hituð, því til þess hafi ekki verið
eldsneyti. Og þannig sé það enn þann
dag í dag. Eldhúsið sé eini staðurinn
í öllum bænum þar sem nokkur hiti
sé. Og í hörðum vetrum sveríi kuld-
im svo að, að úeimilisfólkið verði
að leita skjóls í rú,-'iunum.
pví aðdáunarverðari sé sá andlegi
þroski og líf sem landsmenn hafi.
Yngri bókmentirnar beri ljósastan
vott um þetta. Nöfn þeirra Jóh. Sig-
urjónssonar, Gunnars Gunnaissonar og
Guðm. Kambans séu nú kunn um öli
Norðurlönd og víðar. En þó segir hún
að sumir hinir íslensku rithöfundarnir
muni gefa sannari og ljósari mynd
af landi og fólki, einmitt vegna þess,
að þtíii’ 'iafi eki' orðið fvrir áhr'.fum
af erlendri menningu. Og það séu
einkaiJega þeir Guðm. Friðjónxs.m,
Einar Kvaran, Jón Trausti og Jónas
Jónasson. peir séu allir bændasynir,
sem liafi verið í Reykjavík en lifi nú
í sveit! Vitanlega sé ekki um mikla
viðburði að ræða í sögum þeirra. Og
ekki geti þarna verið að ræða um
langar sögur með mörgum persónum.
En undir niðri vaki þungar ástríður,
sem brjótist fram öðru hvoru. Og
hugarflugið sé merkilegt og náttúru-
lýsingar ágætar En það sé mein, að
engin af sögum þessara höfunda séu
þýddar á erlendar tungur!
Eins og sést á sumu þessu, er E.
Ulvig ekki gagnkunnug öllu hér, því
að ýmsar missagnir slæðast með, sem
henni hefði verið í lófa lagið að vita.
enginn af samtíðarþjóðhöfðingjum
hans, að undanteknum Abdul Hamid,
hafi verið annar eins gáfumaður. —
Hann var skáld og stjórnmálamaður,
hermaður og fursti, og þar að auki
slyngasti verslunarmaður. Og segja
þeir, sem leiddu hesta sína móti hon-
um, að hann hafi verið hinn uppá-
fyndingasamasti og reyndasti í alls-
konar brellum.
t daglegri umgegni var hann hrein-
skilinn og svo blátt áfram, sem frek-
ust varð á kosið. En þó hafði hann
sérstakt lag á því að leyna hugsun-
um sínum og áformum, þegar honum
hentaði það. En sem þjóðhöfðutgi var
iiann ráðríkur og strangari en nokkur
einvaldsherra. Starfsmaður þo'.ti haim
rneð afbrigðum. Hann setti lög, orti
Ijóð, dæmdi mál — alt á sama degi.
Merkilega géfu hafði hann til þoss
að laga sig eftir umhverfinu. Með
Svartfjallalands bændunum var hann
sannkallaður bóndi, með erlendum
þjóðhöfðingjum furstalegur og prúð-
ur.
Ovinir hans kvörtuðu oft undan
óbilgirni hans og stefnufestu. Og
hann var harður í horn að taka.
Enginn dirfðist að inögla, þegar hann
ákvað eitthvað.
Eitt sinn komst hann að því, að
fjórir ráðherrar hans vildu steypa
honum frá völdum. pá lét hann hik-
laust setja þá í fangelsi Podgoritzt,
og urðu þeir að bera hlekki á höndum
og fótum.
En þó var stjórnmálamönnum hans
ottast vel við hann. Hann var þannig
í framgöngu, að hann vann menn
fljótt. Hann var risavaxinn, herða-
breiður, raddmikill og hló hátt, og
þegar hann tók þétt og fast í hönd
manna, var hann þegar búinn að
vinna þá. Sagt er að mörgum kon-
um í Vestur-Evrópu hafi hitnað um
hjartarætur í návist hans.
Einmitt af þessum ástæðum, af
hinu ákveðna og stórbrotna í eðli
hans, var hann virtur af þjóð sinnL
Hún leit á hann sem hinn djarfa fyrir
liða sinna. Ástsæld hans var líka mikið
að þakka skáldskap hans. Dásamaði
hann oft í skáldskap sínum ættjarð-
arást Svartfellinga, þó einkum í eiun
leikriti sínu, sem grundvallaði skáld-
frægð hans.
Nikita konungur var í tengdum við
ýmsa fursta þýzka og rússneska. Var
sonur hans kvongaður þýzkri prins-
essu og tvær dætur hans giftar rúss-
neskum furstum, og sii þriðja giftist
i 1896 Viktor Emanúel, þáverandi krón-
prins Ítalíu. Sagði Nikita konungur
1 eitt sinn í spaugi, að dætur sínar
væru eina útflutningsvara Svartfjalla-
lands.
i
III
u
F.vrir skömmu fluttu erlend skeyti
þá fregn, að Nikita konungur í Svart-
fjallalandi væri látinn.
Er þar dauður mjög merkilegur
maður og þjóðhöfðingi, sem dró að
sór athygli allrar Evrópu, meðan hann
var á besta aldri og barðist með her
sínum fyrir frelsi og sjálfstæði Svart-
fjallalands.
Þeir sem kyntust Nikita konungi,
Maður að nafni Gerhard Schelderup
hefir ritað merkilega grein með þess-
; ari fyrirsögn í norska blaðið „Aften-
posten“. Og af því að nú er ekki um
; annað meira rætt víðsvegar um heim-
! inn, en hin „dularfullu fyrirbrigði“,
þá er greinin þýdd hér lauslega fyrir
lesendur blaðsins.
Gerhard Scheldertlp skrifar:
Áður en eg segi frá nokkru þrí,
sem hent hefir mig persónulega, og
eg get ekki skýrt — minsta kosti
ekki á núverandi stigi vísindanna —
! verð eg að taka það skýrt fram, að
eg hefi aldrei haft neina trú á spirit-
ismanum og lífskoðun hans. Eg heff