Ísafold - 25.04.1921, Síða 1
Á alþingi 1919 var samþykt þings-
ílyktunartill. um að skora á núverándi
stjórn, að hlutast til um að komið
▼erði á fót sérstakri lánsstofnun fyxir
landbúnaðinn, sem g®ti veitt bændum
hagkvæmari lán til búnaðarbóta en
nú væri kostur á. Stjórnin réði þá
carnl. jur. Böðvar Bjarkan til þess að
fara utaji, kynna sér málið og undir-
Ma það. í erindisbréfi hans fól stjórn-
in honum að kynna sér fyrirkomulag
fasteignalánsstofnana og var því verk-
efni hans þar nokkuð víðtækara, en
þingsál.till. frá 1919 ætlaðist til. Bn
stjórnin áleit, að slík lán væri hag-
feldari fyrir landbúnaðinn. Ennfrem-
ur vék stjórnin frá þingsál.till. að því
leyti, að hún vildi ekki að órannsök-
nðu máli rígbinda lánin við landbún-
aðinn einan. Böðvar Bjarkan hefir
svo lagt fyrir þetta þing frv. til laga
um stofnun Ríkisveðbanka íslands.
Samkvæmt þessu frv. er tilgangur
bankans í fáum orðum þessi: 1) að
veita lán, trygð með veði í fasteign-
um á íslandi. 2) að veita lán, trygð
með ábyrgð bæja-, sýslu-, eða sveitar-
félaga. 3) að veita lán til löggiltra
félaga fasteignaeigenda. 4) að veita
lán eða kaupa skuldabréf, trygð með
veði í fasteign, og auk þess með fullri
ábyrgð ríkisins. 5) að gefa út og eelja
bankavaxtabréf fyrir þeim fjárhæð-
um, er bankinn ver til útlána. —
Bankinn tekur við allri stjórn veð-
deildar Landsbanka íslands óg ríkis-
sjóður leggur honum til stofnfé, að
upphæð 3 milj. króna, þannig: úr
ræktunarsjóði íslands 1 miljón, úr
kirkjujarðasjóði 1 miljón og úr við-
lagasjóði 1 miljón. Bankinn er undan-
þeginn öllum sköttum.
Nánar skal svo ekki farið út í frum
varpið hér.
Stjórninni vanst ekki tími til að
flytja frumvarpið og fór hún fram á
það við peningamálanefnd að hún
tæki málið að sér. Þegar við 1. umr.
kom það í Ijós, að nefndin væri ekki
með öllu sammála um frv. og nú við
2. umr. hefir komið fram sérstakt
nefndarálit frá minni hluta nefndar-
innar (J. A. J. og P. p.) þar sem
deildinni er ráðið frá því að samþ.
frumv. Ástæður þær, er minni hlutinn
færir fyrir þessari tillögu sinni eru
aðallega tvær. Fyrri ástæðan er sú,
að frv. víki meira en góðu hófi gegn-
ir frá þingsályktunartill. frá 1919,
þar sem ætlast var til, að stofnunin
ætti að vera eingöngu til þess að
styrkja jg,ndbúnaðinn, en síðari ástfflð-
aa er sú, að til bankans er stofnað á
mjög óhentugum tíma, þar sem lítið
útlit sé fyrir því að nokkur markaður
verði fyrir verðbréf bankans.
Einnig hafa við þessa umr. komið
fram hreytingatillögur, þar á meðal
11 frá J. Þorl. Aðalbreytingartill.
hans er sú, að við bankann skuli
stofna sérstaka deiia, er nefnist Jarð-
ræktardeild Ríkisveðbanka íslands, og
er tilgangur þeirrar deildar að veita
sérstök lán til jarðræktar. Frá Eiríki
Einarssyni og porst. Jónssyni kom
fram breyttill. um að jarðræktarlán
skyldu sitja fyrir, ef fé'bankans væri
svo takmarkað, að hann gæti ekki sint
öllum fjárbeiðnum. Við þessa brtill.
kom fram önnur brtill. fr. St. St. og
G.. Sig., sem er líks efnis og hin fyrri,
að eins nokkuð víðtækari, þar sem
ákveðið er að landbúnaðarlán séu lát-
in sitja fyrir öðrum lánum.
Þetta mál var svo til umræðu í
deildinni 15. og 16. þessa mán. og var
allmikið um það deilt. Aðalmótstaðan
gegn frv. virtist vera sú, að það væri
bygt á nokkuð öðrum grundveffl en
þingsályktunartillagan frá 1919 gerði
ráð fyrir, þar sem lán mætti fá í
bankanum til fyrirtækja, sem ekki
snertu landbúnaðinn að neinu leyti.
En úr þw virðist bætt með breytingar-
tillögum þeirra St. St. og G. Sig. Til
máls tóku auk framsögumanna meiri
og minni hlutans (Jak. M. og J. A.
J.), J. Þorl., Eir. Ein., fjármálaráðh.,
G. Sig., atvinnumálaráðh., P. p., St.
St.
Aðalbreyttill. Jóns Þorlákssonar var
feld með 17 : 6 atkv. Brtill. G. Sig.
og St. St. var samþykt með 20 :3
atkv. Frumvarpið með nokkrum smá-
breytingum var samþykt og því vísað
til 3. umr. með 20 :3 atkv.
-------0---------
Bagnsemi kanungdáms
L
Mjög illa er mér við, er eg sé nokk-
uð ritað eins og íslendingar væru ekki
konunghollir, eða gokkuð af eftirtölu-
tagi, þó að svo setn tvö hundruð þús-
und krónum væri varið til að fagna
konungi. Það má fagna konungi með
kurteisi og prýði, alveg án skriðsemi.
Og að miklu gagni getur það orðið
oss, að konungur vor er höfðingi
einnig yfir Danmörku.
Hið íslenska ríki er févana mjög,
og horfur hörmulegar. Er nú ekki urn
annað meira rætt, en spara þurfi, og
er slíkt ilt að vita, þar sem flest er
hér ógert, sem gera þarf og gera má,
með styrk fjár. Er það fyrirsjáanlegt,
að landbúnaði verður ekki haldið uppi
hér, án niðurníðslu fyrir þá sem :ið
honum starfa, nema stórvirki séu
unnin honum til stuðnings. Og er þó
fleira sem gera þarf. pað mun skifta
miljónum króna, eigi allfáum, sem vér
þurfum að geta varið á nokkrum
næstu árum fram yfir væntanlegar
tekjur landssjóðs til samgöngubóta og
annara bjargráða, ef duga skal. Og
er vér gætum þess, með hve miklu
meiri framgangi en áður hefir verið
starfað að fiskiveiðum, síðan sjávar-
útvegurinn tók jyunndrögu, gufuvél
og mótor í sína þjónustu, þá virðist
öll ástæða til að ætla, að líkt mundi
fara um fleira, þegar aðstaða væri
bætt. Og í Danmörku getum vér
fengið fé, það sem til þess þarf. Þar
getur það orðið oss að því liði sem
duga mundi, að konungur fslands er
einnig konungur yfir slíku auðlandi
og hagsældar sem Danmörk er. Fram-
för væri það fyrir ísland eigi alllítil,
ef samgöngur hér innanlands væru
ekki nema svo sem tíu sinnum verri
en er í Danmörku. Svo mikill er mun-
urinn á aðstöðu Dana og fslendinga í
þessu efni. Og eftir þessu er margt
annað. v
H.
Dönum væri það leikur einn, og þó
að ekki væri nema nokkrir þeirra sem
auðugastir eru, að lána íslendingum fé
það er þeir þurfa til að koma undir
sig fótunum, og lána þeim það vaxta-
lau.J, fyrst um sinn. Og það er eigi
einungis íslendinga vegna sem eg vildi
að þessu yrði framgengt, heldur einn-
ig Dana sjálfra. Lítið á sögu Dan-
merkur og þið munuð fljótt skilja,
hvers yegna mér virðast nokkrar líkur
til að það mundi verða dönsku þjóð-
inni giftusamlegt, að reynast íslend-
ingum vel. Og það mundi duga ef kon-
ungur hefði ábuga á þessu máli. Er
konungur svo mikils metinn þar í
Danmörku, af öllum þeim sem fjáð-
astir eru og fésælastir, að honum
væri það innan handar að fá þessu
framgengt. Mundi ekki annars þurfa,
en konungur lýsti það vilja sinn að
svo væri gert sem hér er til lagt.
Munu þeir menn vera, sem fésterkir
eru, og ekki væri á móti skapi sá
vegsauki, sem Líklegt er að leiða
mundi af því að taka vel undir mái
konungs. Ber eg gott traust til kon-
ungs um íslandsmál. Hygg eg að
Kristján konungur sé göfugmenni
mikið, eins og hann á ætt til, og fleira
gefið sem konung prýðir, en hæð um-
fram aðra menn. Hygg eg að honum
muni verða mikill hugur á að sagan
geti hans sem hins besta konungs er
yfir ísiendingum hafi verið, þeirri
þjóð, er konunglegast er ættuð, og
svo lengi hefir við ómakiegar ástæður
lifað, en látið þó mikið gott af sér
leiða fyrir öll Norðttrlönd. Mun hér
einskis þurfa annars en þess, að þeir
Islendingar, sem konungs eyra hafa,
noti með góðri greind og hollum huga
til sinnar þjóðar, áheyrn þá sem þeim
er veitt.
Helgi Pjeturss
---------e-------
Engin stétt getur þrifist í iandinu
án samúðar og samvinnu við aðrar
stéttir. pví má heldur eigi vænta þess
að sú stétt sem er vanvirt og misskilin
af þeim sem ráðandi eru, komi þjóð-
félagsheildinni að fullum notum.
Þótt íslenska ríkið sé fámennasta
og afskektasta konungsríkið, þá verð-
ur þó þjóðfélagsskipunin að lúta líkum
lögum sem annarstaðar. pjóðin verð-
ur að skifta með sér verkum eftix
landsháttum og atvinnugreinum og
hún þarf eigi síður en aðrar þjóðir
að eiga öfluga og ötula verslunar-
stétt, er vinni í nánu sambandi við
framieiðsluna í landinu, iðnað og sigl-
ingar, annist sölu afurðanna og að-
drætti þeirra útlendu vara er þjóðin
þarfnast. Efnalegt sjálfstæði þjóðar-
innar og álit út á við er mikið undir
því komið hvernig þessi stétt vinnur
hlutverk sitt.
Allar þjóðir keppast við að stySjj
þessa stétt. pær verja ógrynni
til mentunar, samgangna, ferðalaga,
leiðbeininga, sýninga, tilrauna o. s. frv
og fórna lífi og limum vegna versl-
unarinnar, ef því er að skifta.
Aðstaða vor íslendinga í verslun
er að ýmsu leyti sérstök. Hún er
erfið vegna þess hve landið er af-
skekt, málið einstakt og framleiðslu-
vörurnar ófullkomnar í ýmsum grein-
um og óhagstæð vegna fátæktar,
fólksfæðar strjálbygðar og ógreiðra
samgangna. En úr þessum erfiðleikum
má mikið draga eða jafnvel yfirstíga
þá að mestu, ef þjóðin sér sjálf hvað
það gildir að styðja verslunarstéttina
í viðleitni hennar.
Fyrst og fremst verður þjóðin að
sjá hvaða þýðingu það hefir að við-
skiftin við aðrar þjóðir séu henni sem
hagkvæmust. Yér megum ekki við því
að kaupa vörur sem fluttar hafa verið
land úr landi, og gengið hafa í gegn
um margar hendur, heldur verður að
keppa að því að kaupa frá fram-
leiðslulöndunum. Eins verður að selja
afurðirnar til þeirra landa sem nota
þær og greiða hæst verð fyrir þær,
jafnframt sem kept er að þvi að gera
þær þannig úr garði að þær nái áliti
og sem hæstu verði. Lítið hundraðs-
gjald sem þjóðinni vinst með hag-
kvæmari erlendum viðskiftum munar
hana miklu, vegna þess hve útlendu
viðskiftin eru mikil eftir fólksfjölda.
pví bctur sem verslunarstéttinni tekst
í þessu efni, því ódýrara verður að
lifa £ landinu og meiri velmegun
meðal þjóðarinnar.
Um þetta verða eigi skiftar skoð-
anir heldur frekar um það hvernig
tilganginum verði best náð.
Til skams tíma átti íslenska þjóðin
enga verslunarstétt. Danskir kaup-
menn önnnðust verslunina. Þeir fluttu
útlendu vörurnar til landsins og
keyptu fyrir þær íslensku afurðirnar.
peir réðu verðlagi á báða bóga og
liöfðu þá auðvitað allan veg og vanda
af versluninni.
Nú er sjálfstæðistilfinningin orðin
svo rík hjá þjóðinni og hugsunar-
hátturinn breyttur að enginn óskar
þess fyrirkomulags lengur, enda er nú
smásöluverslunin í landinu öll að kalla
komin í hendur innlendra kaupmanna
og kaupfélaga, dálítill vísir myndaður
til heildsölu og ráð á nokkrum skipum
til vöruflutninga. En þetta er aðeins
spor í áttina. Menn mega ekki ætla
að verslunin sé þar með orðin aiinn-
lend, að landið eða landsmenn njóti
alls þess hagnaðar er verslunin geti
veitt og að verslunarstéttin hafi náð
þeim þroska sem þjóðfélaginu er nauð-
synlegur. Því fer f jarri. Verslunin. er
ennþá að mestu leyti í gamla farvegin-
um. Erlendir umboðsmenn og heild-
salar, sérstaklega danskir, lifa ennþá
á því að lána íslenskum kaupmönnum
og kaupfélögum útlendar vörur og
taka íslensku afurðina til umboðssölu.
Á þennan hátt fara íslendingar á mis
við þann ágóða sem fæst við það að
kaupa vörur í stórum stíl frá fram-
leiðendum og flytja þær til lancsins
á hagkvæmastan hátt. Sömuleiði3 b:xa
þeir tjón við það að afurðirnar hrekj-
ast oft með miklum kostnaði land úr
landi og verða fyrir rýrnun og skemd-
um áður en þær komast í hendnr not-
endanna. pær hafa eigi (máske að
fiski undanskildum) unnið það álit,
og eru að ýmsu leyti eigi svo tilreidd-
ar, að þær sé mjög eftirsóttar og var-
anlegur markaður sé fyrir þær í land-
inu. Meðan svo er eigi þurfa íslend-
ingar sjálfir að leita út um lönd að
heppilegum kaupendum, fylgja vörun-
um eftir og gefa framleiðendunum
leiðbeiningar um endurbætur. Það
ætti að vera hlutverk fyrir áhuga-
sama íslenska verslunarmenn að setj-
ast að í helstu verslunarborgum ná-
grannalandanna til þess að greiða fyr-
ir íslenskri verslun, sérstaklega að því
er snertir sölu afurðanna.
Verslunarstéttinni verður þó eigi
með róttu ámælt fyrir það að hún
hafi legið á liði sínu eða sýnt áhuga-
leysi í því að beina viðskiftunum inn
á nýjar og betri brautir, hana hefir
frekar vantað kraft eða fjármagn og
samúð samvinnuþjóðarinnar til þess að
ná betri árangri. Hún byrjaði með
„tvær hendur tómar“, en hefir þó,
eins og áður er á vikið, náð góðum
tökum á smáversluninni og komið á
fót heildverslunum. Hún hefir ráð á
húsum, fólki og öllum verslunartækj-
um til þess að annast alla verslun
landsins. Hún hefir ennfremur með
fjárframlögum og vinnu einstakra
manna stutt veislunaxskólann í Reykja
vík og algerlega kostað skrifstofu
Verslunarráðsins. Fái því verslunar-
stéttin að njóta sín í frjálsri sam-
keppni án þess að löggjafarvaldið
bregði fótum fyrir hana er ástæða
til þess að ætla að hún muni ínnan
fárra ára verða svo efnalega sjálfstfflð,
að hún geti unnið þjóðfélaginu ti'l-
ætlað gagn.
En nú er sem þjóðin standi á krosa-
götum og efist um hvaða stefnu skuli
taka í verslunarmálunum. Um fjórar
aðalstefnur er talað.
Frjáls verslun verslunarstéttarinnar.
Sameignarverslun kaupfélaga.
Landsverslun hliðstæð kaupfélögum
og kaupmönnum.
Einkasala rikisins.
prjár leiðirnar hafa aliar verið
reyndar undanfarin ár og nú mun
einkasöluhugmyndin vera efst á baugL
Eg vil ekki saka ráðandi menn þjóð-
arinnar um stefnuleysi í þessu efni,
en mér dylst ekki að það er þjóðar-
ógæfa að menn eiga eigi samleið í
verslunarmálum, eins og háttum er
hagað á íslandi, sérstaklega á þessum
erfiðu yfirstandandi tímum.
Eins og kunnugt er hefir á seinni
árum verið unnið með áhuga að því
að ófrægja versluna,rstéttina í augum
bændastéttarinnar í þeim tilgangi að
greiða kaupfélögum veg. Úr annari
átt hefir kveðið við sama tón í eym
verkalýðsins í lítið göfugri tilgangp,
en með meiri ofsjónum yfir velgengi
stéttarinnar. Eg vil þó ekki tileinka
þjóðinni þær einstöku raddir, sem í
sérstöku augnamiði niðra verslunar-
stéttinni, og vilja hana feiga, en
heimta kaupfélög og landsverslun. —
Hins vegar er að sjá að ýmsir ráð-
andi menn hafi orðið fyrir áhrifum
úr þessum áttum, svo lítillar samúðar
eða mikils misskilnings gætir þegar
ræða er nm verslun landsins.
Það virðist næstum að ýmsir álíti