Ísafold - 02.05.1921, Blaðsíða 1

Ísafold - 02.05.1921, Blaðsíða 1
I Símar 49Q op foo. .M.7. . - ■ - ' '-r XLVllí. áry Reykjavík, mánudaginn 2 maí 1921. lsafoldarprents t i? ja. 18 tölublað. Frumvarp til laga um samvinnufélög. Þegar mánuður var af þingi, kom fram í efri deild þingmanna- frumv. um samvinnufélög. Prv. þetta fer fram á svo margvíslegar •g víðtœkar breytingar frá því •em nú,er. að fáum hefir víst dott- ið í hug, er það kom fram, að til- .otlunin væri sú, að fá Iþað afgreitt á þessu þingi. Nú hefir efri deild þegar afgreitt málið og ber nefnd- arálitið í málinu það fyllilega með •ér, að nefndinni hefir eigi unnist tími til að athuga frumvarpið rækilega, og er þá eigi að búaat við að aðrir deildarmenn hafi get- •J5 kynt sér málið til hlítar. Slík mál sem þetta eiga eigi að komast inn á þing, nema stjórnin hafi und- irbúið þau eða að minsta kosti haft þau til athugunar og láti fylgja þeim umsögn sína. Eina rétta leiðin er því að vísa málinu tíl stjómarinnar til athugunar og undirbúnings, og vinst þá blöðun- um tími til þess að ræða málið, og getur þjóðin betur áttað •ig á því. En hvað skeð- ur í málinu. Pyrra laugardag er málið afgreitt frá efri deild, og næsta virkan dag fremur neðri 4eild það þinghneyksli að fella til- lögu um að vísa málinu til nefndar — frumvarpið á að ganga gegnum deildina, án þess að nefnd sé látin athuga það. Lög sem skapa til- teknum atvinnufyrirtækjum sér- réttindí og hafa því í för með sér •tórfelda breytingu á þjóðfélaginu eiga að afgreiðast umhugsunar- íaust af þinginu, og að þessu stend ur Tíminn — hlaðið sem sífelt hef- ir verið að stagast á því, að það þyrfti að bæta þingvinnuna. Slíkra vinnuhragða hefir eigi fyr orðið vart i Allþingi, og verður eigi 6- •kemtilegt að sjá Támann leggja blessun sína yfir tiltækið. Hér getur eigi verið um að ræða að taka frv. fyrir lið fyrir lið, en ainmitt það þyrfti að gera. Það »om hér verður athugað, er sam- vinnufélögiu alment í sambandi við ákvæði frumvarpsins og sér- staða sú, er frumvarpið fer Ifram á að veitt sé slíkum félögum. I. íVrsta kraifa sem gera rerður til slíks fnimvarps, er að það skil- greini ótvírætt þau félög aem falla eiga undir lögin. Þetta er því nauð aynlegra. sem um er að ræða að reita þessum félöguan sérstaka1 lagavemd og sérréttindi fram yfir allan anuan félagsskap 0g atrinnu- rekstur einstakra manna. í>að rerð UT Og að vera ljóst, af hvaða á- •tæðu slík félög verðskulda eér- ataka vernd og forréttindi. Þetta ▼irðist einnig að nokkru leyti haf* rakaS fyrir þeini, sem sömdu frv.,! þrí í 1— 3. gr. eru ákvæði sem •iga að skera úr, hvers konar fé- laga lögin eigi að ná til. Þá er í alhugasemdinni við 3. gr. tekið fram það, sem 4 að vera ástæðan fvrir því, að þessi félög fái sér- etiiðu og sérréttindi. Þar eru sam- vinnufélögin talin andstæða hluta- féiaga og annara féjaga, sem rekin oru í gróðaskyni. Nefndin í efri deild virðist eiunig hafa fa'llist á kenuingar þær, sesm felast í frum- varpinu. En það vantar einmitt þennan grundvöll undir sérstöðu og for- réttindi samvinnufélaganna. Þessi eðlismunur, sem pólitískir forkólf- ar „samvinnustefnunnar<£ eru að hampa, er ekki til. Orðið samvinna „Cooperation'£ er svo óljóst og víðtækf, að engum hefir enn tekist að skilgreina samvinnufélagsskap- inn á fullnægjandi hátt, og er því eigi að búast við að höf. þessa frumvarps hafi tekist það. Undir þessu nafni eru rekin svo marg- vísleg og gagnólík félög, að þeim verður ekki skipað í flokk saman, nema að því leyti, að skipulagið er að meira eða minna leyti sam- eiginlegt, en engum manni hefir dottið í hug af þeirri ástæðu að krefjast forréttinda handa sam- vinnufélögum. Það er „eðlismun- urinn“, sem á að ráða úrslitunum og þess vegna skal hann athugað- ur nánar. Hér á landi eru aðallega kunn tvennskonar samvinnufélög: sölu- félög framleiðenda (sláturfélög, mjólkurfélög o. fl.) og innkaups- félög neytenda (kaupfélögin). 1 sölufélögin leggja menn sauðfén- að, nautgripi, ull, mjólk og aðrar afurðir í nákvæmlega sama skyni og menn leggja fé í hlutafélög, þ. e. í f járgróðaskyni. Takmark þess- ara félaga er að koma afurðunum í sem hæst verð og á þann hátt að auka atvinnurekendagróða hvers einstaks félagsmanns. Það er algerlega árangurslaust að reyna að halda því fram, að slík félög séu annars eðlis en t. d. hluta félög og önnur þ. h. félög. Vegna þeirra sem eru alveg blindir af samvinnunni er rétt að benda á skoðun sambands sænskra sam- vinnu'félaga. f lögum sambands- ins frá 1919 er ákveðið, að upp- töku í sambandið geti að eins feng ið neytendafélög (kaupfélög og vátryggingafélög. — Til frekari fræðslu um skoðun sænskra sam- vinnumanna skail bent á ummæli aðalritara sænska sambandsins. í bók, sem hann befir gefið út*) tekur hann meðal annars til með- ferðar samvinnufélög bænda. Sýn- ir hann þar fram á, að sölufélög bænda stefni í einokunaráttina og vekur hann sérstaklega athygli á mjólkurfélagi bænda í Stokkhólms- héraði, sem hann telur svo öflug- an einokunarhring, að vart muni vera til nokknr harðsnúnari. Það er' ekki ófróðlegt að bera ummæli þessa samvinnumanns saman við þá furðulegu setningu í nefndar- áliti efri deildar, að í samvinnufé- *) Anders Öme: Kooperativ sam- hállssyn. lögum sé „girt fyrir fyrirhafnar- lausa margföldun fjármuna og pehingavald“. Öðru má'li er að gegna með kaup félögin. Þau eru stofnuð í þeim til- gangi að afla félagsmönnum mat- væla og annara nauðsynjavara á isem .ódýrastan hátt. Þau unnu upp ruiialega að því að útrýma at- vinnm-ekendagróða, með því að fé- lagsmenn fengu matvörumar fyrir kostnaðarverð og varð þá auðvit- að ekkert afgangs, þ. e. félagið græddi ekki neitt og var þá held- ur ekki um neina skattgreiðslu að ræða. En kaúpfélögin hurfn frá þessn fyrirkomulagi og tóku að haga sér algerlega sem önnur at- vinnufyrirtæki. Þau hafa opna búð, fastlaunað starfsfólk og safna sjóðum að bætti hlutafélaga. Alt þetta stefnir að því að félögin verða sjálfstæð og óháð félags- mönnum. Og í frumvarpi því sem fyrir liggur, kemur þessi stefna óvenjulega skýrt fram. Um alt framvarpið eru ákvæði,' sem ein- göngu stefna að því að gera fé- lögin sjálfstæð og óháð, en um leið er horfin sú upprvpaalega hugsjón og framkvæmd á kaupfélagsskapn- um, að félagið og félagsmenn sé eitt og hið sama. Það er því bersýnilegt að hér er eigi að ræða um félagsskap er sé annars eðlis en annar félags- skapur til atvinnureksturs, og þar af leiðandi algerlega óleyfilegt að veita slíkum félögum .‘orréttindi. Hitt er annað mál, að vegna þess, að samvinnufélög hafa skipulag, sem er fribrugðið skipulagi ann- ara félaga, er ástæða til þess að setja sérstök lög um starfsemi þeirra. En frumvarp það, sem fyrir liggur, er ekki fram komið í þei» tilgangi, heldur er það að eins umbúðir um þær greinar, sem fela í sér forréttindi félögunum til handa. n. Eins og áður hefir verið tekið fram, er hér um víðtækan og marg brotinn lagabálk að ræða, sem kemur fyrir sjónir þingmanna þeg- ar þriðjungur er liðinn af þing- tímanum. Af þessari ástæðu einni mundi ekkert löggjafarþing, sem finnur til ábyrgðar sinnar, af- greiða slíkt fmmvarp, jafuvel þótt í fljótu bragði virtist að eigi væri neitt sérstaklega varhtigavert við fruw> - srpið. Eu þar sem frumv. fer ™ á skattfrelsi 'fyrir þau félög, sem undir það falla, og á þann hátt skapar þeim stórbostleg forréttindi, er furðulegt að nokkur skuli verða til þess að gera til- raun til að fá þingiS til að sam- þykkja frv. í flaustri og umhugs- unarlaust. Á ferð sinni í gegnum efri deild varð frumvarpið fyrir breytingu til hóta. Ákvæðið um skattfrelsi til ríkissjóðs var numið burtu, og tekið fram, að gjöld til ríkissjóðs færi eftir almennum lögum. En aðalforréttindin standa enn óhögg- uð, þ. e. ákvæðin um skattgreiðsl- uná til sveitar- og bæjarsjóða..- Þau eru leyst undan aukaútsvari, og til þess að svo virðist sem þau greiði eitthvað í staðinn, er þeim gert að skyldu að greiða í sveitar- og bæjarsjóði 2% af virðingar- verði þeirra húsa, sem hvert fé- lag notar. Það er fljótséð, að sam- vinnufélögunum eru hér veitt þau forréttindi og séraðstaða, að kaup- menn og aðrir atvinnurekendur og félög eru útilokuð frá að geta kept við samvinnufélögin. Til þess að nefna dæmi skal bent á að Sam- band íslenzkra samvinnufélaga mundi samkvæmt frumvarpinu sleppa með að greiða til bæjar 7 —8 þús. kr„ en alment verslunar- fyrirtæki, sem ræki álíka viðskifti, yrði að greiða í aukaútsvar 25— 30 þús. kr. Sama hlutfall verður milli einstakra kaupfélaga og kaup maun* og er óþerfi *ð *kýra þetta frekar. Það er líka bersýnilegt, að það er algerlega út í bláinn, að miða skattgreiðsluna við virðingar verð húsa þeirra, sem félögin nota; til þess að vit væri í slíkum skatta- grundvelli, þyrftu a 11 i r skattar til bæjar og sveitarfélaga að mið- ast við virðingarverð húseigna. Annars eru hinar vandræðalegu at- hugasemdir, er fylgja frumvarp- inu, ágætt gagn í málinu, og í þessu sambandi virðist enn ástæða til að minna samvinnumenn hér á það, að bræður þeirra í Englandi viðurkenna að réttmætt sé að eam- vinnufélög greiði atvinnuskatt eins og önnur félög. Og vegna þeirra, sem ekki hafa fylgst með í því sem hér á landi hefir verið skrif- að um málið, er vert að geta þess, að blað verkamanna á Akureyri hefir röggsamlega audmælt kröf- unni um útsvarsfrelsi samvinnu- félaganna og sýnt fram á hverj- ar afleiðingar slík forréttindi mundu hafa. Þeir, sem fullyrða að samvinnu- félögin séu færari um að reka verslunarviðskifti en kaupmanna- stéttin, eru auðvitað þeirrar trú- ar, að samvinnufélögin muui án nokkurrar sérstöðu ná í sínar hend ur verslun landsins. Reynist það svo, hefir eigi annað skeð en það eitt sem gott er. Samvinnufélögin hafa þá náð vei*sluninni í sínar hendur, af því að þau hafa reynst snjallari í samkepninni; en versl- uninni halda þau því að eins, að þau haldi áfram að reka verslun- ina ódýrt og að öðru leyti á full- nægjandi hátt, annars missa þau aftur verslunina úr höndum sér. Alt öðru máli er að gegna þegar samvinnufélögunum er veitt sér- staða. Þá er stífluð eðlileg rás við- skiftalífsins og samvinnufélögin ná versluninni í sínar hendur, án tillits til þess hvort þau reka versl- unarstarfsemina vel eða illa. Þeim er sköpuð einokuuaraðstaða. Það era aðeins 67 ár síðan vér íslend- ingar fengum algert verslunar- frelsi. Og nú liggur fyrir Alþingi frumvarp, sem stefnir að því að afnema verslunarfrelsið. — Verði frumvarp til laga um samvinnu- félög, eins og það nú liggur fyrir, afgreitt sem lög frá Alþingi, er verslunin öll fengin í hendur sam- vinnufélögunum. Það er einok- un á ný, að eins með öðru sniði en áður. Afleiðingamar verða hinar sömu: útilokun frjálsrar samkepni og framtakssemi ein- staklingsins. Það er víst óhætt að gera ráð fyrir að Alþingi hugsi sig vel um áður en það tekur elíka ákvörðun. G. ó. Prv. til fjáraukalaga fyrir árin 1920—21 var til 2. umr. í deildianl 27. f. m. og var Sig. H. Kvaran framsögumaður. Hafði fjárveitinga nefnd gert ýmsar breytingar & þeim frá því sem Nd. hafði akilið við þau. Má þar til uefna: Þareð laun ráðherranna eru lltil en dýrtíð mikil lagði nefndin tíl að hver þeirra fengi 2000 kr. dýr- tíðaruppbót, og var samþ. Þrír læknar höfðu sótt um utan- fararstyrk. Nd. veitti tveimur þeirra styrk. 2500 kr. hvorum en fjárveitinganefnd e. deildar lagði til að einnig sá þriðji fengi styrk, 1500, en lækkað við annan hinna, en það var felt. Nd. hafði samþykt að veita styrk til endur bóta og byggingar á Elliðaeyjarvita og Arnarnesvita að upph. 45 þús. kr. en fjárveit- ingan. 'lagði til að þessi styrkveit- ing væri feld, af því hún gat ekki viðurkent að þörfin á endurbygg- ingu þessara vita sé fremur aðkall- andi en þörfin á þeim vitum sem þegar ihefir verið veitt fé til í fjárlögunum og ekki hafa fengist bygðir vegna fjárskorts. Endur- byggingar mnndu því sennilegast af þessum ástæðum alls ekki verða framkvæmdar; var það samþykt. 1 stað þess að veita 5450 kr. til Plensborgamkólans áleit nefndin réttara að ríkissjóður greiddi að- eins 4000 kr. en Hafnarfjörður 1450 kr., af þeirri ástæðu að skóli þessi er ekki landsskóli, og kemur Hafnarfirði sérstaklega að notum; var felt. Nefndin sá sér ekki fært að veita styrk til alþýðubókasafns í Rvík, þó hún hins vegar viðnr- kendi að full þörf væri á slíku og það víðar út um land; var samþ. Heldur ekki sá hún sér fært að veita styrk til lögfræðislegs tíma- rits, einnig af þeirri ástæðu &ð þó víða sé þörf á styrk til gagn- legra rita, þá verður að sníða sé» stakk eftir vexti, f járhagslega; var samþ. Nefndin lagði til að veittur yrði 30 þús. kr. styrkur til björgunar- skipains „Þór“ ; var samþykt. — Breytingartillaga kom frá Karli Einarssyni nm að reittnr yrði alt

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.