Ísafold - 02.05.1921, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD
3
gömlu hlutihala verða að bera það
tap sem kann að leiða aí fram-
kvæmdum núverandi bankastjórn-
ar og hinum erfiðu tiímum. Það,
að ríkisstjórnin tekur að sér yfir-
’stjórn bankans um leið og hann er
styrktur fjárhagslega, mundi auka
traustið innanlands og utan og
bæta ástandið í lieild sinni. Auð-
vitað verður þingið fyrst að kom-
ást að raun um að kringumstæð-
ur bankans séu þannig að heilbrigt
og leyfilegt sé að hjálpa honum á
þennan hátt. Vér verður allir að
láta garnlan pólitiskan flokkadrátt
víkja og reyna að bæta úr mis-
tÖkum' fortíðarinnar, vér verðum
að læra af því, sem á undan er
gengið og vinna að l>ví að skapa
örugjgan grundvöll fyrir góðri
samvinnu milli bankanna til
heilla fyrir þjóðfélagið.
I
Hér enda ])á ummæli Kaaber.
En áður en vér komuin að viðtal-
inu við Tofte viljum vér fára
nokkrum orðum, til skýringar, um
frumvörpin um seðlaútgáfúrétitinn.
Frumvarp það til laga um seðla-
útgáfurétt, sem stjórnin lagði fyr-
ir Alþingi í byrjun þessa þings
og verið hefir til meðferðar hjá
samvinnunefnd deildanna í pen-
ingamáJum, gerði ráð fyrir því,
að ríkissjóður lánaði Landsbank-
nnum 3 miljónir króna í eeðlum,
en íslandsbanki gæfi út það, sem
umfram þyrfti til þess að full-
nægja viðskiftaþörfinni. Seðlar
ríkisstjómarinnar (Landsbankans)
áttiu ekki að vera gulltrygðir, held
ur átti að fara um þá eins og þær
750 þús. kr., sem Landsbaukinn
hefir nú, og Landsbankinn að
greiða ríkissjóði 2% ársgjald af
iþeim. íslandsbanki átti að draga
inn seðla sína smátt og smátt á
tiímabilinu 1923 til 1933 og Lands-
bankinn jafnframt að taka við
seðlaútgáfunni, eftir því sem hún
losnaði. íslandsbanki átti jafn-
framt að . salja Landsbankanum
ineð nafnverði gull það, sem losn-
aði úr tryggingarsjóði hans við
j?að að bankinn minkaði seðlaút-
gáfuna. Gjaldákvæði íslandsbanka
til ríkissjóðs áttu að haldast ó-
ibreytt og bankanum átti að leyfast
að auka hlutafé sitt um 100%.
Peningamálanefndin hefir eigi
getað léð þessu frumvarpi fylgi
sitt. í stað þese eru komin fram
2 ný frumvörp. Annað í neðri
•deild frá Jakob Möller og P. Þórð-
arsyni um að veita íslandsbanka
leyfi til útgáfu 5 miljön króna í
seðlum til 1. maí 1922 og ef þörf
krefur 2 miljón kr. að auki, trygð
með 50% málmforða og gegu
2% gjaldi til ríkissjóðs. Fyrstu
5 miljónirnar áttu að tryggjast
samkvæmt lögum 10. nóv. 1905, 6.
gr. Ef þ(irf gerðist til meiri seðla-
utgáfu mátti veita bankanum frek-
ara útgáfuleyfi, án málmtrygg-
ingar, en afgjald af þeim seðlum
átti að vera: af næstu 2 milj. fram
yfir 7 miljónir jafnt lægstu þjóð-
bankavöxtum á Norðurlöndum, af
næstu 2 miljónum fram yfir 9 milj.
jafnhátt gjald eins og útlánsvextir
bankans sjálfs eru og 1% umfram
af hærri upphæðum. — Hitt frum-
varpið er frá 8 mönnum í efri
•deild. Samkvæmt því á hankinn
að gefa út alla seðla aðra en %
miljón Landsbankans til ársloka
1924 dfe má hann þó eigi hafa
meira en 5 miljónir kr. úti í seðl-
um 31. des. 1924, nema stjómar-
ráðið telji brýna ástæðu til og
leyfi það. Á árunum 1925—33 á
bankinn að draga inn seðla sína
og felJur seðlaútgáfan þá jafn-
tframt í hetodur ríkissjóðs. Skal
fyrir 1. júuí 1924 ákveðið með lög-
um hversu haga skuli seðlaútgáf-
unni framvegis. íslaudsbanka skal
skylt að selja ríkissjóði það af
gullforða sínum með nafnverði er
hann þarf eigi á að halda til
tryggingar seðlum sínum. Gjald
hanknns fyrir seðl»útgáfuna er af
fyrstu 6 mil. krónum sama gjald
og bankiim greiðir nú, af sjöundu
miljóninni 1% aukagjald fyrir
'þann hlutann sem ómálmtrygður
er (62,5%) og fullir forvextir
hankans af því sem fram yfir er
7 miljðnir og' ómálmtrygt. Bank-
inn á að auka. hlutafé sitt utn
10Q,%'; og leggur ríkissjóður l’ram
þarm hlutafjárauka. Kaupverð
þessara hlutabréfa á að vera á-
kveðið af nefnd, sem skipuð er:
2 mönnum skipuðum af alþingi, 2
skipuðum af hluthöfum bankans
og oddamanna skiþuðum af hæsta-
rétti. Meðan ríkissjóður ber á-
byrgð á skuldbindingum fvrir
bankann á hann að vera háður
nákvæmu eftirliti tveggja eudur-
skoðenda, sem alþíngi skipar. —
Þetta eru hin helstu atriði frnm-
varpsins. —
Þá hefst hér viðtalið við Tofte
og var það aðallega um þessi áð-
urnefndu frumvörp og um álit
hans á því hvort frv. hann telji
vænlegra til þess- að koma fjár-
hagsmálunum í viðunanlegt horf
aftur.
— Eg tel frumvarp hinna 8 í
efri deild heppilegra, svarar banka-
stjórinn. Frumvarpið í neðri deilu
er eingöngu til bráðabyrgða, til
eins árs. Nii álít eg það óbjá-
kvæmilegt skilyrði, að málum
bankans sé þannig skipað, að
tjaldað sé til meira en einnar
nætur, og að eigi þurfi að byrja
á nýjan leik þegar á næsta þingi.
Til þess að bankinn geti starfað
þarf að komast fast skipulag á
seðl aútgáf uréttarmál ið. — Meðan
bankinn á að búa við þá óvissu
sem verið hefir, má teljast ókleift
að fá lán erlendis. Síðastliðin ár
hafa útgáfuheimildir bankans
verið óvissar frá ári til árs, og
Iþað eitt út af fyrir sig hefir gert
starfsgrundvöll hans slæman. Var-
■anlegt skipulag á seðlaútgáfunni
er ómissandi, og hvað það snertir
er frumvarpið til mikilla bóta.
— Álátið þjer að rakni úr yfir-
standandi kreppu, ef frumvarp
þetta verður að lögum?
— Já, eg álít, að undir eins og
seðlamálinu er ráðið til lykta og
hlutafjáraukning sú, sem frumvarp-
ið gerir ráð fyrir er komið í kring,
þá muni hagur bankans styrkjast
svo, íið honum verði kleyft að fá lán
þau, er viðskiftin þarfnast. Ríkis-
sjóður verður samkvæmt frumvarp-
inu eigandi að bankanum að hálfu
og það eykur traust hans bæði inn á
við og út á við. Bankinn verður þá
um leið innlend stofnun, svo síður
þarf að óttast ofsóknir þær, sem
bankinn nú verður fyrir af hálfu
smra, og sprottnar munu að
mestu leyti af því, að útlendingar
eiga mikið hlutafé í bankanum. —
Hinisvegar álít eg að frumvarp þetta
hafi ýmsa galla. Þar til nefni eg 4.
grein, liðina b. og e. í frv. um auka-
gjald af 62.5% af seðlum (ómálm-
trygðu seðlunum) og fult forvaxta-
gjald af 62.5% af þeim seðlum sem
uinfram eru 7 miljón kr. Mér virðist
auðsætt að lientugra væri að ákveða,
ac gjaldið greiddist að eins af þeim
hluta seðlanna sem ómálmtrygðir
éru, því það mundi vera bankanum
hvatning til þess að liafa málmforð-
ann svo mikinn, sem unt væri, meiri
■ cii hin lögákveðnu 37.5%. Ennfrem-
■ ur tel eg ákvæði 5. greinar ekki full-
múgjandi. Virðist inér hentugra, að
ríkið héfði einnig heimild til að
kauþa eldri hluti af þeim sem selja
ivildu, við verði því, sem ákveðið
! verður.
i
— Kaaber Landsbankastjóri segir
að íslandsbanki hafi verið rekinn
sem útibú frá Privatbauken. Er
það rétt?
— Nei, gjörsamlega rangt. íslands
hanki hefir ætíð verið rekin sem
i • ,
sjálfstæð stofmm, án allrar íhlutun-
|ar frá Privafbanken, sem aldrei hef-
ir reynt að ráða gjörðum Tslands
ibanka á einn eða annan hátt. Þessi
| fullyi'ðing er þvt algjörlega gripin
lúr lausú íofti.
i
— Hversu er því háttað, sem
hankastjórinn segir iim greiðslur
fslamlsbanka til Privathankeu. að
h&nn hafi setið fyrir og Islands-
hanki liafi greitt honum 9 miljón
krónur árið 1920.
. — Það er rétt að íslandsbanki
liefir greitt bankanum þetta fé. En
ástæðan er sú, að fé þetta var feng-
ið að láni hjá Privatbanken með því
skilyrði, að það skyldi endurgreið-
ast með andvirði vöru héðan, jafn-
óðum og hún seldist. Og skilyrði til
þess að banki haldi trausti sínn er'
það að hann haldi gefin loforð. —
Kaaber bankastjóri telur ennfremur
sjálfsagt, að þingið skipi fasta eftir-
litsttefnd með 1 slandsbanka, en við
því er það að segja, að þingið hefir
haft á undanförnum árum og hefir
enh fjóra trúnaðarmenn sína í
stjórn bankans, svo þessi yfirnefnd
mundi því máske eiga að hafa yfir-;
umsjón með þeirn.
— Eitt blaðið hér í bænum hefir
borið bankanum það á brýn, y að
hann eigi sökina á fjárhagsvandræð-
um' þeim er verið hafa hér síðastaár.
— Jú, íslandsbanki hefir fengið
sitt hvað að heyra af því tæinu. Eg
skal ekki leitast við að svara jafn
rcikilli fásinnu. En eg skal að eins
benda á það,a.ð á árinu l.júlí 1.918til
jafnlengdar 1919 var góðæri í ís-
lenzkum atvinnuvegum og innflutt-1
íu vörur voru minni en útfluttar að j
verði. En næsta ár var útflutta var-:
an að eins þriðjungur móti inn-1
fluttri. Hýgg eg flest.ir geti skilið j
af þessu, að rætur kreppunnar séu |
ekki hjá banka.num heldur stafi ann- *
arstaðnr frá.
Mont Everest.
Ensk rannsóknarför upp á topp hæsta
fjalls í heimi.
!eg. Suiman við fjallið er Nepal, en
norðan við er Tibet, og bæði þessi
lönd haf'a alt til þessa verið lokuð
EvrópumÖnnum.- Nú hefir lánast að ná
samþykki einvaldsherra Tibets, Dalai
Lama, til þess að rannsaka megi fjall-
ið, þótt alt til þessa hafi það verið
trú þjóðariuuar, að það stygði guði
hennar, sem, byggjú á fjallinu.
Frægur f jallgöngumaður enskur, mi-ð
limnr parlamentsins, sir Martin Con-
way, hefir fyrir skömmu gert grein
fyrir tilgangi þessarar rannsóknarfar-
ar. Segist honum svo frá, að alt til
þessa hafi enginn hvítur maður kom-
ist að rótum fjallsins. Lögun þess sé
ókunn, engin kort séu til yfir það,
vitneskjan um það sé í raun og vern
engin.
Hann segir, að ekki verði með vissu
sagt um hvort hægt sé að komast
gangandi npp á hresta tindinn. En
þó hafi mönnum sýnst í sjónauka, að
efstu 5000—6000 fet fjallsins muni
vera geng. En margir fjallhryggirnir
sé luktir af standklettum, sem éf til
iqll verði ekki kornist yfir. En þrátt
fyrir það sé það hin mesta þörf að
gera tilraun til þess að fá nánari
▼itneskju um þetta jötunfjall, ef mögu
legt væri.
Pó eru ekki mestu erfiðleikarnir að
ná tindinum í því fólgnir, að hann
sc ókleifur, heldur í því að menn þoli
þessa hæð, 8840 metra. Þá er loftið
orðið svo létt og vantar súrefni. Er
því ekki til hugsandi fyrir aðra að
reyna þessa för, en þá, sem árum
saman hafa vanist fjallalofti.
Komið hefir til mála að nota flug -
▼élar í þessa rannsóknarför. Væri það
▼itanlega léttast að fljúga frá fjalls-
rótunum og ná tindinum eftir svo
«em eina klukkustund. En þó þykir
loftleiðin ekki sigurvænleg. Fyrst og
fremst er vafasamt, að lendingarstað-
ur sé uppi, og þó takast kynni að
ienda, þá efast menn um, að mögu-
legt sé að taka sig upp þaðan. Pykir
þetta of djarft siglt til þess að hætt-
andi sé á það.(
En það er annað, sem flugvélarnar
eiga að gera. Þær eiga að fljúga á
undan og rannsaka, taka myndir og
búa til uppdrætti, leita að sæmilegum
uppgöngustöðum, og kasta niður mat-
arforða og ýmsum áhöldum, svo að
göngumennirnir þurfi ekki að bera
nema sem minst.
Mánuði áður en hin eiginlega fjall-
ganga byrjar, eiga flugvélarnar að
rannsaka fjallið og safna öllum gögn-
um um fararleiðir upp á tindinn.
pó nú sé lagt mikið kapp á að
flýta öllum undirbúningi, svo að vænt-
anlega leggur þessi rannsókna.rleiðang.
ur frá Englandi innan skamms, þá
er ekki búist við að fjallgangan hefj-
ist fvr en sumarið 1922.
Landfræðingar og landkönnuðir
hafa hina mestu trú á þessari för.
Síðan Noröur- og Suöur-póllinn fanst
hefir áhugi landkönnuðanna beinst aö
hiu mikla markraiöi að kornast upp á
hæsta tind hæsta fjalls á jörðunni:
Mont Everest.
Nú hefir hið konunglega landfræðis-
I Það hefir nú um nokkurt ske
verið fremur hljótt í þinginu u
félag í Lundúnum ásamt „The stjórnarskifti. Minsta kosti hefir lít
Alpine Club“ ákvarðað að leysa þetta
hlutverk af hendi. Stórkostlegur und-
irbúningur er hafinn og þrem miljón-
um króua er safnað til fararinnar,
og meðlimir rannsóknarfararinnar eru
flestir fastráðnir..
Orsökin til þess að ekki hefir verið
fyr reynt að klifa Mont Everest, er
ekki örðugleikar þeir sem á veginum
eru. Ástæðan hefir verið stjórnmála-
bergmálað út fyrir þingsalinn ha
þar eitthvað veríð unnið að slíku
breytmgum. Þó þykjast menn vi
^ með vissu, að sú hugsjón! sé ek
dauð með öllu, og að enn lifi sum
í þeirri von að sjá hana verða i
Teruleika.
Andstöðublöð stjórnarinnar ha:
ekki látið sitt eftir liggja til að kon
þessari hugsjón í framkvæmd. Timii
hefir nú hvað eftir annað flutt svæsn-
ustu árásargrei nar á stjórnina. Og
sjálfur atvinnumálaráðherran er þar
ekki tekinn undan. Tíminn vill niðnr-
skuið gersamlegan á öllum jafnt.
Ekki getur blaðið haldið þessu
fram í samræmi við flokk sinn, þvá
hann er allra flokka margskiftastur í
afstöðu sinni til stjórnarinnar. Þar
eru eldrauðir stjórnarandstæðingar,
svo sem Gunnar frá Selalæk, Eiríkur
Einarsson og sennilega Þorsteinn
Metusalem. Þessir menn, eða minsta
kosti hinir tveir fyrstu, mundu glaðir
verða með stjórnarskiftum, hvað sem
í boði væri. Enn eru aðrir innan
flokksins, sem eru jafn gallharðir
fylgismenn stjórnarinnar, þeir Stefán
Stefánsson, Jón á Reynistað og M.
Kristjánsson. Hinir flokksmennirnir
bera kápuna á báðum öxlum, hvorki
með né móti. Og það er hinn eigin-
legi bændaflokknr. Af þessu er aug-
ljóst að Tíminn hefir ekki flokks-
fylgi s'itt að bakhjarli í árásum srfn-
rnn á stjórnina.
Alt öðru máli er að gegna með
„Tisir'L Hann hefir á hak við sig
éekift fylgi til stjórnarandstöðu allra
þeirra sem fylgja ritstj. Hann sýnir
•ð því leyti „hreinan lit“. Menn vita
aA það hefir verið markmið blaðsins
«§ velta stjórninni úr sessi, og það
er það að sjálfsögðu enn og verður að
líkindum hvernig sem öllum málum
Aipast og hvað sem í boði er og
ÍlT*ð som við tekur.
Blöðin hafa talið þá ástæðu ríkasta
fci! stjórnarskifta, að núverandi stjórn
liefði ekki fylgi meiri hluta þingsins.
Þes>si ástæða er grýla. pegar núver-
andi stjórn va.r mynduð þá vissi þing-
ið það að hún var í minni hluta. Hún
vaa' samt mynduð, því annars var ekki
úrkosta. Og þingið lét sér það lynda.
Nú er afstaðan nákvæmlega sú sama.
Stjórnin er enn í minnihluta. En hafi
verið rétt að, mynda hana og rótt a£
andstöðuflokkunum að lofa að eira
henni, þá er það jafn sjálfsagt nú,
þegar sömu vandræðin eru á stjórnar-
Bivndun og þá voru. Afstaða þings-
ins er _sú sama nú til stjómarinnar
og þegar þingið samþykti hana í
byrjun. Að hún er í minni hluta í
þinginu eins og þá getur því e> gj.
rerið úrslitaorsök til þess að hún
segi af sér. Hún getur því róleg
setið þess vegna — ef engar aðrar
sakir væru á liendur henni.
Þeir sem því vilja nú að stjórnin
fari frá völdum, verða að koma því í
kring á löglegan og þinglegan hátt:
í opinni og augljósri atkvæðagreiðslu
um traust eða vantraust. Annað er
ekki marg-yfirlýstum stjórnarandstæð-
ingum sæmandi Og takist þeim að
velta stjóminni, þá hafa þeir um leið
tekist það á hendur að mynda nýja
stjórn. Og þá um leið þá stjóra, sem
er betri. Ekki þeim sjálfum, heldur
landi og lýð.
Það er ekkert álitamál að núverandi
stjórn á margar aðfinslur skilið. En
höfuðorsökin til þess er það, að hún
er ósamstæð, — allra flokka stjóra,
brædd saman í vandræðum og úrræða-
leysi. En á sömu leið mundi fara um
nýja stjórnarmyndun nú. Hún yrði
jafn ósamstæð, jafn fráleit til að
marka hreina stefnu í landsmálum. Og
meðan svo er háttað taka þeir á aig
mikla ábyrgð, sem nú vilja fýsa til
stjórnarskifta, þó ekki sé sú alfnll-
komin sem mi er við völd.