Ísafold - 08.05.1921, Blaðsíða 2

*
1
ÍSAFOLD
lagasjóði til kaupa á Hjarðarholti
fyrir skólasetur, samþ. með 13 :6
atkvæðum.
Brtt. frá fjárveitinganefnd um
heimild fyrir stjómina til að á-
bydgjast alt að 500,000 kr. lán
fyrir Álaf^ss, samþ. með 17 :9
atkv. að viðhöfðu nafnakalli. Á-
byrgðin er bundin þeim skilyrðum:
1.) að verksmiðjan segi stjórninni
II.
íslendingar eru sú hvít þjóð
sem við erfiðastar mennitigarástæð
ur hefir lifað á jörðu hér. Lofts-
lagið, sem mátti ekki lakara vera
en á landnámstíð, þar sem það var
rétt á mörkum að hér gæti vax-
ið skógur og korn, spiltist til
rnuna, svo að úr því kom fram
yfir 1300, mátti landið á köflum
alt um sinn hag, og stjórnin þá! heita óbyggilegt. Og þó varð enn
telji fyrirtækið trygt, 2.) að ríkið
fái veð í eignum og mannvirkjum
verksmiðjunnar, 3.) að ríkið hafi
fleira til að draga úr þroska vor-
um. Svo erfiðar urðu ástæður, að
það var þjóðarafrek að lialda
sérstakan mann til eftirlits með i hér uppi iandbúnaði, þó að vesæll
öllum rekstri fyrirtækisins.
Þá var brtt. frá J. Þ. þess efnis
væri, og þeirri menningu, að eliki
slitnaði alt samband við þær aldir.
að heimila fjármálaráðherra að er íslendingar voru höfðingsþjóð.
fella burt, ef honum þætti nauð-1 íslenzkir fræðimenn hafa lifað við
synlegt, greiðslu ýmsra f járveit- j svo óríflegar ástæður, að þeir hafa
inga, sem ekki væru ákveðnar í | ekki getað gert sér eins ljóst og
öðrum lögum en fjárlögum, feld' þurft hefði, hvílíkt afreksverk
með 22 :3 atkv. Já sögðu: J. Þ., j þjóðar hér ræðir um og hvers virði
8. St. og P. J. Fjármálaráðherra
greiddi ekki atkvæði.
Loks voru feldar tvær brtt. frá
Bjama Jónssyni, önnur um heim-
það er. Og þá heldur engin von,
að þeir hafi getað vakið aðrar
Norðurlandaþjóðir til skilnings á
þvi, hve mjög það er í þágu Norð-
ild til að veita Jak. J. Smára nrlanda allra, sem þetta þjóðar-
6600 kr. til að vinna að orðabók-' afrek hefir unnið verið. Því að
inni (feld með 20 : 6) og hin um
að veita Þorb. Þórðarsyni 2500 kr.
til að vinna að sömu orðabók.
Páll Erlingsson.
það er í þarfir allra Norðurlanda,
sem íslenzka þjóðin hefir hér lif-
að margfalt erfiðari ævi, þegar á
alt er litið, en nokkur hennar
frændþjóð. Og hefðu íslenzkir
fræðimenn haft ríflegri ástæður
til að starfa, þá hefði fyrir löngu
verið til á Norðurlöndum sii hlut-
tekning með íslendingum, sem oft
hefir verið hin mesta nauðsyn á,
af eldi, ísum og annari óáran. Þá
mundu ekki hafa orðið á íslandi
Lengi hefi eg haft í huga að slík tíðindi sem Kötlugosið síðasta,
skrifa um ýmsa kunningja mína án þess frændurnir á Norðurlönd-
og vini, og að vísu ekki síður þjóð-' um, sýndu nokkra hluttekningu,
félagsins vegna en sjálfra þeirra. þeim sem urðu fyrir svo tilfiiman-
Þjóðfélagið er frsu» komið við til-; legu tjóni. Og þá væru engir erfið-
raun til að vera samtaka, tilraun leikar á að fá, alveg án afarkosta,
til að samstilla hugsanir og athafn-' fé slíkt sem nauðsynlegt virðist
ir margra. Bn undirstöðuskilyrði | til þess að koma samgöngum og
fyrir því að samstillingin geti tek- atvinnuvegum í viðunanlegt horf.
ist, samtökin orðið góð og rétt, er Fyrir löngu hefðu menn vitað, að
að menn séu rétt metnir. Því meiri engu fé er arðsamlegar varið en
með mannþekking er í þjóðfélagi, því sem færi til að styðja ísland-
því betri geta samtökin orðið. Og
þess vegna greiðir alt það fyrir
þjóðþrifum, sem miðar til að auka
mannþekkingu.
Af slíkum ástæðum einkum, sem
nú var drepið á, er það sem eg
hefi lengi haft í huga nokkra smá-
þætti um kunningja mína og vini.
Og fyrir löngu hafði mér hugsast
að byrja á því að minnast á Pál
Erlingsson. Páll er einn af þeim
mönnum, sem eg hefi mestar mæt-
ur á, eigi einungis vegna þess að
hann er bróðir vors mesta skálds, 'til að koma málum vorum í gott
eigi einungis fyrir það að hann é
fyrir son einn af vorum skemti-
iegustu viðreisnarmönnum, heldur
sjálfs hans vegna. Ef eg er spurð-
ur hvemig góður drengur sé á svip
inn, þá er það enginn sem mér
kemur fyr í hug en Páll. Og ef eg
er spurður hveraig sé góður ís-
lenzkur svipur, þá kann eg engan
fyr að nefna. Og svipurinn segir
þar satt til um skapið. í svo mikilli
niðurlægingu var sundment hér
á landi þegar Páll var á æskuár-
um, að það þurfti að vera vel
skapi farinn til þess að láta sér
koma til hugar að læra þá íþrótt.
Og það þarf að vera vel skapi far-
inn til að nota sína sundkunnáttu
eins og Páll hefir gert. Veturinn
1912—13 kom eg inn í Laugar
flesta daga og sá þá til Páls. Og
eg lærði þá að dást að þolinmæði
hans og umhyggjusemi gagnvart
nemendunum og áhuga á að þeim
yrði námið að sem mestum notum.
inga til viðreisnar.
ni.
Það liggur nærri að minnast
slíkra hluta í sambamdi við^Pál
Erlingsson og þá frændur. Þegar
eg virði fyrir mér svip Páls og
skaplyndi, þá skil eg betur en áð-
ur, hvemig á því stendur, að sam-
handið við hina glæsilegri fortíð
íslendinga slitnaði aldrei til fulls,
þrátt fyrir alla örðugleika. Og þar
er það skaplyndi, sem dugað hefði
horf, ef samhugur þjóðah hefði
verið með. En mjög hefir það stað-
ið oss fyrir þrifum hér á landi,
að einmitt slíkir menn hafa síst
verið rétt metnir. Hversu fjarri
því fór, að vér íslendingar reynd-
umst hugumstærsta og íslenzkasta
skáldi þjóðarinnar, Þorsteini Er-
lingssyni, eins og maklegt hefði
verið. Úr þessu ættum vér að
reyna að bæta dálítið gagnvart
Páli, nú í elli hans. Hann lætur nú
af sundkenslu, hefir ekki heilsu
til þess lengur að stunda það starf.
Hefir það verið kalt verk og karl-
mannlegt, en síður heilsusamlegt
stundum, að standa þar yfir að
kenna mönnum sund, við slíka að-
hlynningu se mþar hefir verið inn-
frá.
Afskiftum Páls af íslenzkri sund
mnet vona eg þó’ að ekki sé lokið
ennþá til fulls. Vildi eg þess óska,
að honum entist enn aldur og þrek
til að ferðast um landið og líta *
eftir sundkunnáttu. Hygg eg að
Páli mundi víðast verða vel tekið,
og að slíkt ferðalag gæti orðið til
’mikils gagns.*)
5.-8. mars 1921.
Helgi Pjeturss.
3
------0-----
GQÖafoss hinn núi.
Þá er Eimskipafélag Islands
gerði samning við Flydedokken í
Kaupmannahöfn um byggingu á
nýju fólks- og vöruflutningaskipi,
stóð svo sérstaklega á, að skipa-
smíðastöðin gat ekki, rúmsins
vegna, látið smíða sjálfan skips-
skrokkinn í Kaupmannahöfn, held
ur varð að fá smíðina í hendur
öðru skipasmiðaverkstæði, nefni-
lega í Svendborg — auðvitað þó
á ábyrgð Flydedokkens. — Smíði
skipsins hefir gengið miklu ver
en búist var við og vonast var
eftir. Því eftir áætlun átti skipið
að vera altiliniið í maímánuði í
fvrra, þannig að það gæti hafið
ferðir milli íslands og Liverpool,
sem þá var sérstaklega hugsað um.
En vegna ýmsra örðugleika og
tálmana, svo sem verkfalla,. hefir
ekki tekist betur en svo með smíð-
ina, að ekki er langt síðan skips-
skrokkurinn hljóp af stokkunum
í Svendborg, og er þá sjálfsagt
langt þangað til skipið verður al-
veg tilbúið.
Var skipinu hrundið út með
töluverðri viðhöfn svo sem venja
er. Og mjög var það vel við eig-
andi, að félagsstjórnin hafði séð
svo um, að sendiherra íslands í
Danmörku, maðurinn sem mestan
þátt á í því að Eimskipafélagið
var stofnað, Sveinn Bjö rns-
s o n, var viðstaddur og frú hans.
En það var dóttir sendiherrahjón-
anna, sem braut kampavínsflösk-
una við stefni skipsins,, og með því
stjórnaði athöfninni. Og auðvitað
var skipið skýrt „Goðafoss“.
Undir vanalegum kringumstæð-
um mundi þessi dráttur á smíði
skipsins og afhendingu þess hafa
orðið mjög bagalegur fyrir félag-
ið. Er hér átt við ef viðskifta-
kreppa hefði engin verið og nægur
flutningur fyrir skip félagsins þau
sem fyrir eru og hið nýja skip
einnig. En eins og nú standa sak-
irð þar sem skipin sem eru í sigl-
ingum hafa ekki einu sinni nóg
að flytja, þá horfir málið alt öðru
vísi við. Það' liggur í raun og veru
ekkert á með afhendingu þess, því
það mun vera eins með Eimskipa-
félagið — eða það er hætt við að
svo verði bráðlega — eins og önn-
ur skipafélög, að það borgar sig
ekki að gera skipin út. Flutnings-
gjöld fara æ lækkandi,. en útgjöld-
in haldast að mestu eins og þau
hafa verið undanfarin ár. Erlend
skipafélög hafa af þessari ástæðu
séð þann kostinn vænstan að
leggja skipum sínum upp — láta
þau hætta að sigla.
En hér á íslandi munu margir
samt bíða þeirrar stundar með ó-
þreyju, er hinn nýi „öoðafoss"
stefnir að landi, og óska þess af
heilum hug, að meiri gæfa fylgi
honum en nafna hans.
D-
I
Tillaga hinna fjögra þingmanna
úr peningamálanefnd, um að skora á
stjórnina að leita sér traustsyfirlýs-
ingar hjá Alþingi, var til umræðu í
neðri deild í gær. Þess má geta, deild
armönnum til maklegs lofs, að um-
ræður urðu mjög stuttar.
Eiríkur Eincirsson hafði framsögu.
Taldi hann tillöguna fram komna til
verndar þingræðinu, sem nii væri í
hættu statt. pingið gæti ekki starfað
vegna óvissunnar um meðferS stjórnar-
innar á helztu málum.
Forsc&tisráðherra,: Tillagan er einn
liður í starfsemi stjórnarandstæðinga,
framhald af tilraunum þeirra til þess að
koma stjóminni frá. pessi aðferð er þeir
ætla að beita nú er keimlík framferði 1.
þm. Bangæinga, er hann flutti trausts-
yfirlýsingu er hann greiddi sjálfur at-
kvæði á móti. Tvent er það, sem ástæðu
gefur til stjómarskifta. Annað, að
stjórnin fái vantraustsyfirlýsingu frá
öllu þinginu og hitt að stjórnin sé á
öndverðum meið við meiri hluta þings-
ins í mikilsverðum málum. Hefi lýst
því yfir, að stjórnin heimtaði að van-
traustsyfirlýsing yrði borin undir báðar
deildir ef fram kæmi. Hvað snertir
skoðanamun milli þings og stjórnar,get
jeg ekki kannast við að hann hafi orðið
starfsemi þingsins til fyrirstöðu. Stjórn-
in hefir borið fram ýms stórmál á þessu
þingi og hefir enga ástæðu haft til þess
að kvarta undan meðferðinni á þeim.
Eitt stórmálið er óleyst enn: bankamál-
ið, og gæti það enn ef til vill orðið á-
greiningsefni milli þings og stjómar.
Eg’er' ofáánfegur tíí þess, aíf Idta stjóm-
arandstæðinga segja mjer fyrir um það,
hvenær eða hvort stjómin skuli leita
trausts þingsins og getur stj'ómin því
ekki tekið þessa tillögu til greina, á þann
hátt sem flutningsmenn fara fram á, þó
hún yrði samþykt. Réttara hefði verið
að Ed. hefði einnig fengið að láta uppi
álit sitt um þessa tillögu, úr því hún
korn fram. — En með þessari tillögu
er um meira en vantraust að ræða, sem
st um það, hvort háttvirt deild vilji taka
upp þann sið, sem að minni vitund er
a veg óþektur áður, að stjórnarandstæð-
ingar, þá er þeir ekki hafa atkvæðamagn
til þess að koma fram vantraustsyfir-
I; úngu á þinglegan hátt, geti hvenœr
sem er heimtað traustsyfirlýsingu til
handa stjóminni, hjá þinginu. Vilji
háttvirt deild samþykkja þennan sið,
mun ráðuneytið biðja um lausn. Pað
vill hvorki láta andstæðinga sína skipa
str fyrir á þennan hátt, né taka á móti
gnmuklæddum vantraustsyfirlýsingum.
Jakob Möller mótmælti því að þingið
hefði farið vel með allar tillögur stjórn-
arinnar og nefndi tvær atkvæðagreiðsl-
ur, sem gengið hefðu stjóminni á móti.
Tillagan væri ekki vantraustyfirlýsing,
tilefnið til hennar væri það að í pen-
ingamálanefndum þingsins væri að eins
- fylgjandi stjóminni en 6 beinir mót- |
stöðumenn. Nefndinni væri því þýðing-
arlaust að halda áfram störfum ef
stjómin sæti. pótti þingmanninum óvið-'
urkvæmilegt af stjóminni að neita að
taka tillöguna til greina ef hún yrði
sainþykt.
!
í
Nokkur frekari orðaskifti urðu
milli forsætisráðherra og Jak. Möller
áður en gengið var til atkvæða. Var
tillagan feld með 14 atkv. gegn 12
og sögðu þessir nei: B. H., E. porg.,!
Hák. Kr., Jón Auðunn, Jón Sig.,
Jón Þorl., Magn. Guðm., M. J. Kr.,
P. J., P. Ottesen, Sig. St., St. St.,1
Sv. Ól., Þór. Jónsson. Ólafur Proppé
var veikur.
Er atkvæðagreiðslan sigur fyrir
stjórnina og er nú tæplega að búast
við því að and.stæðingar hennar fari
oftar á stúfana á þessu þingi.
-----0-----
Fittuf bn
Við þriðju umræðu fjáraukalag-
anna 1920—21 í Fólksþinginu gaf
Neergaard fjármálaráðherra yfirlit
yfir fjárhag ríkisins.
Fjármálaráðherrann sagði, að rík-
isreikningurinn fvrir hið liðna
reikningsár mundi verða með 200
milj. kr. tekjuholla, og hefði feng-
ist gjaldeyrir til lúkningar þeirri
upphæð, og þó það væri hugsan-
legt að auka handbært fé í sjóði,
vonaði ráðherrann þó,að hægt væri
að komast af án nýrra lána. Þyrfti
tekjuhallinn ekki að koma. neinum
á óvart, því fyrst og fremst hefði
ríkið orðið fyrir 180—185 milj. kr.
útgjöldum í eitt skifti fyrir öll, í
tilefni af endursameining Suður-
Jótlands og þar við bættust 30
milj. kr. útgjöld til stjórnarráð-
stafana í Norður-Slésvík, en tekjur
af þessum landshluta væru enn
litlar. Ennfremur hefðu miklar við-
skiftagreiðslur farið fram á árinu
og dýrtíðin hefði náð hámarki
sínu og hlotist af því mikil út-
gjöld til dýrtíðaruppbóta, sem nú
væru smám saman að hverfa. Fjár-
hagsárið hefir náð hámarki dyrtíð-
arinnar fyrir ríkissjóð. — Fyrir-
tæki ríkisins hafa alls haft 75
milj. króna tekjuhalla í för með
sér, og stafar hann af háu kola-
verði, hærra kaupi og breyttum
vinnutíma. Aðalverkefnið verður
að láta fyrirtæki ríkisins bera sig.
Og það verður að gera. — Ráð-
herran taldi að skattar og tollar
mundu nema 537 miljónum á fjár-
hagsárinu, á móti 575% miljón
árið áður. Útlitið fyrir næsta fjár-
hagsár væri alls ekki ískyggilegt.
Hætta á því að tekju og eigna-
skattur mundi bregðast, væri eng-
an vegin mikill. Hin mikla ágóða-
útborgun hjá hlutafélögnnum gæfu
góðar vonir um tekjur frá þeim og
tekjur miðlnngsstéttanna færu ekki
minkandi. Fjárhagur ríkisins færi
auðvitað eftir afkomu þjóðarinnar
°S stjórnin mundi því leggja mikla
rækt við atvinnuvegina. Að lokum
gaf ráðherran yfirlit yfir eignir
ríkisins og lét þess getið að skuld-
irnar við útlönd hefðu 31. des.
1920 verið 800 milj. kr. netto, en
hefðu verið 900 milj. í desember
1912.
M flMn á Spðnl.
Fyrir nokkru fluttu erlend sím-
sk.^yti þá fregn, að Spánverjar
hefðu stórhæhkað innfluti.ingstoll
á norskum fiski. Og stuttu síðar
vah þess getið, að vinstrimanna-
flokkurinn legði til, að norska rík-
ið borgaði þessa aukningu á toll-
inum.
Nýjustu norsk blöð geta nánar
um þennan toll, og hvemig þing-
ið snýst við honum. Hafa nú bæði
vinstrimannaflokkurinn og jafnað-
armenn lagt til að ríkið borgi þenn
an toll.
i