Ísafold - 17.05.1921, Side 1

ISAFOLD
Sima’ .499 og joo.
XLVIII. árg.
Ritstjóri: Vilhjálrnur Finaen.
Reykjavik, þriðjudaginn 17. maí 1921.
I saf oldarpremsrc íðjs.
■í* tölublað.
PEningamálin.
í nýútkomnu aprílblaði Verslun-
artíðindanna eru gerð að umtals-
efni eftirfaraudi ummteli í síðustu
grein minni um peningamálin í
Morgunblaðinu frá 1. þ. m.: „Við-
skiftalíifið krefst þess, að gjald-
miðill landsins sé yfirfæranlegur,
annað bvort með dönsku krónu-
gengi eða sérstöku gengi hærra
eða lægra en danska krónan“.
Virðist heiðruðum greinarhöf-
undi svo sem í þessum oiðum komi
fram talsverður misskilningur. Seg
ir hann, að eg gangi „hér út frá
því að það sé jafnvel ekki hægt
að yfirfæra ísl. gjaldeyrir með
lægra gengi en jafngengi við
danskar krónur“. En þetta sé
auðvitað mesti misskilningur.
Höf. fellir burtu niðurlagsorð
málsgreinarinnar eins og eg orð-
aði hana eða orðin „eftir því hvern
ig seðlaútgáfuréttinum er beitt eða
misbeitt og að öðru leyti er í pott-
inn búið“.
En þetta má einu gilda í þessu
sambandi, því ummæli mín eins og
höf. vitnar til þeirra nægja til þess
að sýna, að hann hefir misskilið
þau gersamlega.
Eg tala einmitt um sérstakt
gengi hærra eða lægra en danska
krónan, e£ danskt krónugengi ekki
kemur til greina, og geri þannig
bemlinis ráð fyrir lægra gengi en
jafngengi við danskar krónur.
Það er því svo fjarstætt sem
nokkuð getur verið, að halda að
það verði dregið út úr orðum mín-
um, að eg gangi út frá því að ekki
sé „hægt að yfirfæra ísl. gjald-
eyrir með lægra gengi en jafn-
gengi við danskar krónur“.
Og þetta er því fjarstæðara sem
það vill einmitt svo til, að eg hefi
frá fyrstu byrjun látið þær einar
skoðanir í ljósi um gengismálið,
og einnig það atriði, er hér um
ræðir, er reynslan eftir 4 hefir
staðfest.
Á þinginu í fyrra var látið í
ljósi, að æskilegt væri að komið
yrði á sérstöku ísl. gengi, með því
að verslimarjöfnuðurinn þá undan
farið hefði verið hagstæður En
það var litið svo á, að gengið væri
bundið við peningasláttuna, og fól
því þingið stjórninni að rannsaka
og undirbúa löggjöf um sérstaka
íslenzka peningasláttu í því skyni
að komið yrði á sérstöku íslenzku
gengi.
Þing og stjóm, sem um málið
fjallaði, hafði ekkert við þetta að
athuga. Og ritaði eg því um málið
í Verslunartíðindin í fyrravetur og
sýndi fram á, að það bygðist á al-
gerðum misskilningi, með því að
gengið væri 4 óinnleysanlegu seðl-
unum og ætti ekkert skylt við
málmmyntina eða peningasláttuna.
Síðar bar það svo við, að Is-
landsbanki auglýsti að seðlum
hans yrði ekki skift fyrir danska
seðla í Privatbankanum í Khöfn,
og seldi þá skömmu síðar Beriéme
stórkaupmaður s. st. Landmands-
bankanum í Khöfn 200 þús. króna
inneign í íslandsbanka fyri 98l4^í,
en 9<"dögum áður höfðu víst Sam
einuðdipl. verslanirnar (Thor Tuii-
nius) selt 350 þús. kr. fyrir 99%.
Út af þessu urðu menn æfir hér
4 landi, og því var meðal annars
haldið fram, að það væri algerlega
ólögiegt af mönnum í Danmörku
að gera þannig gengismun a ís-
lenzkri og danskri krónu, þar sem
myntin eða peningasláttan væri
sameiginleg.
Mótmæli gegn þessum skilningi
á peningamálunum komu engin
fram, og ritaði eg því smágrein í
Vísi, þar sem eg vakti enn athygli
á því, að gengið væri á óinnleysan-
legu seðlunum og ætti ekkert skylt
við peningasláttuna. Jafnframt
minti eg á, að ísl. seðlarnir væru
aðeins lögeyrir hér á landi, og
væri því Dönum jafnfrjálst sem
öðrum þjóðum að neita að taka
á móti ísl. seðium tiJ greiðslu uema
þá að svo miklu leyti og við því
verði, er þeim gott þætti.
Það er því mjög illa til fundið,
að saka mig um þá heimsku, að
ekki sé unt að yfirfæra ísl. gjald-
eyrir við lægra verði en jafngengi
í dönskum krónum, þar sem eg
hefi einmitt fyrstur orðið til þess
að benda á það, að ekkert sé því
til fyrirstöðu.
Grein mína í Vísi ritaði eg ann-
ars eingöngu fyrir þær sakir, að
mér þótti það minkun fyrir ís-
lund, ef benda mætti á það eftir
á, að það, sem um málið var ritað
hér á landi, bæri alt vott um al-
gert skilningsleysi á málefninu.
Reynslan hefir nú sýnt, að eg
hefi skilið þetta mál rétt. Engum
skynbærum manni dylst nú leng-
ur, að peningasláttan á ekkert
skylt við gengið, og að það að
málmmyntin er sameiginlegt mál
stoðar ekkert í því efni, að hafa
álirif á gengið eða halda uppi
jafngengi á íslenzkri og danskri
pappírskrónu.
Út af framangreindum ummæl-
um mínum um kröfu viðskiftalífs-
ins gerir höf. áminstrar greinar
í Verslunartíðindunum enn fremur
eftirfarandi athugasemd í fram-
haldi af þeirri skökku ályktun
sinni, að eg gangi út frá að ekki
sé unt að yfirfæra ísl. gjaldeyrir
með lægra gengi en jafngengi við
danskar:
„pað er og hefir ávalt verið
hægt að yfirfæra með lægra gengi.
G engisskorturmn kemur einmitt
fram í því, að menn sætta sig ekki
við annað en jafngengi við dansk-
ar krónur. Það er að sjálfsögðu
ávalt hægt að yfirfæra, ef menn
sætta sig við afföllin. Sem betur
fer er enn ekki komið svo, að ísl.
gjaldeyrir sé með ö'llu óseljanleg-
ur — ‘það er fjarri því. Bankamir
geta auðvitað yfirfært peninga, ef
nógu hátt verð er greitt fyrir erl.
gjaldeyri. Aftur á móti er ómögu-
legt að krefjast þess af neinum
banka, að hann taki á sig ótak-
markaða yfirfærslu með tilteknu
gengi (t. d. jafngengi við dansk-
ar krónur)“.
Ef í síðustu málsgreininni á að
felast athugasemd við ummæli min
þá er það mál sem ekki kemur við
mig, því að eg bind yfirfærsluna
ekki við neitt tiltekið gengi. Þvert
á móti felst það einmitt beint í
orðum mínum, að þegar að því
rekur að fullnægja verður kröfum
viðskiftalífsins um yfirfærslur,
velti gengið á því, hvernig seðla-
útgáfunni sé beitt, eða, eins og
eg hefi áður reynt að skýra fyrir
mönnum, hvað mikið er gefið út
af seðlum.
Sama er og um það, að það er
mál er ekki kemur við mig,, er
heiðraður greinarhöf. klifar á því,
að það hafi ávalt verið hægt að
yfirfæra með lægra gengi en jafn-
gengi við danskar krónur, og að
ávalt sé hægt að yfirfæra, ef menn
sætti sig við afföllin o. s. frv.
; Eg vík sem sé ekki einu orði í
þessa átt.
j En hins vegar held eg því fram,
að viðskiftalífið krefjist þess, að
peningamir séu yfirfæranlegir með
gengi, þ. e. almennu gangverði, er
allir geti gengið að. Því fer þann-
ig fjarri, að í orðum mínum felist
nokkur efasemd um, að íslenzkir
seðlar séu ekki yfirfæranlegir með
nógu miklum afföllum, enda er
mér kunnugt um, að ýmsir Is-
lendingar hafa neyðst til þess að
kaupa erlendan gjaldmiðil með ok-
urverði.
Fjölyrði eg ekki frekar um þetta
en hins vegar þýkir mér ástæða
til að benda á það, að heiðraður
höf. skýrir ekki allskostar rétt frá
ástandinu sem er.
Farast honum svo orð um það:
„Ástandið er nú þannig, að vér
höfum sjálfir tekið oss að nokkru
leyti gjaldfrest gagnvart útlönd-
um. Síðastliðið vor var ekki nema
um tvo kosti að velja, að ísl. krón-
ur fengju stjálfstætt (lægra) gengi
{♦agnvart dönskum krónum, eða að
l „skamta“ gjaldeyrinn. Síðari kost-
; urinn var tekinn, en afleiðingin
: varð sú, að hér söfnuðust fyrir erl.
innieignir og skuldir stóðu ógreidd
ar erlendis“.
petta ástand, sem höf. lýsir, er
nú liðið hjá.
i Yiðskiftanefndin og reglugerðin
um peningaviðskiftin við útlönd,
er bannaði að senda peninga til
’ útlanda nema með leyfi viðskifta-
nefndar, er nú hvorttveggja upp-
hafið.
Gjaldeyrisskömtunin er nú úr
sögunni og útflutningur íslenzkra
seðla gefinn frjáls.
Ástandið sem er og leitt hefir af
undanförnu ástandi, er því nú orð-
ið þannig: Bankarnir annast tak-
jmarkaða yfirfærslu fyrir menn til
; Khafnar með jafngengi við dausk-
S ar krónur, en til annara landa
f
sumpart eftir föstum reglum og
sumpart eftir samkomulagi í það
og það skiftið. Jafnframt á sér
stað takmörkuð yfirfærsla með
póstávísunum. Að öðru leyti verða
menn að ráða fram úr því sjálfir,
livort eða kvemig þeim tekst að
yfirfæra. Þeir, sem ekki eiga ann-
ars kost en að senda peninga sína
til útlanda til sölu þar, verða að
þola mikil afföll, sem almenningi
eru ókunn, þar sem hvergi fer
fram nein opinber verslun með ís-
lenzka seðla, er allir eigi aðgang
að.
Hins vegar hafa safnast fyrir
stórskuldir erlendis, er skuld-
heimtumennirnir þar geta krafist
greiðslu á tafarlaust, að svo miklu
leyti sem gjaldfrestur hefir ekki
verið gefinn eða samningar hafa
ekki tekist um greiðslumar á ann-
an hátt.
pessir erlendu skuldheimtumenn
geta því gengið að landsmönnum
og krafist sölu á eignum þeirra
svo sem innieignum í bönkum til
skuldalúkningar, ef ekki er borg-
að. En sala innieigna í bönkum er
* sama og sala íslenzkra seðla. Einn-
ig geta útlendingar sem eiga hér
I innieignir boðið þær upp á kaup-
höllum.
Eins og nú er 'komið, getur það
því að höndum borið áður en var-
ir, að opinber uppboð verði haldin
á íslenzkum seðlum fyrir erlend-
an gjaldmiðiL I Kaupmannahöfn
er mér kunnugt að boðnar hafa
verið fram á kauphöllinni þar inn-
heimtur hér á landi fyrir 90%,
en enginn viljað taka boðinu. Af
þessu mega menn marka, að við
; opinber uppboð eða kauphallareöl-
' ur á íslenzkum seðlakrónum td
hæðstbjóðanda, er ómögulegt að
renna grun í það hvað uppboðs-
1 verðið yrði. En hins vegar má
eiga það nokkurn veginn víst, að
j verðið yrði lægra en sanngirni og
ástæða væri til, þar sem skuldir
hafa hrúgast upp.
| Nú er það spumingin, hvort við-
skiftalífið leyfir það, að samtímis
og bankarnir aimist yfirfærslur sín
; ar við jafngengi í dönskum krón-
Jum, fari fram opinber sala á ísl.
seðlum fyrir miklu lægra verð?
Eg held ekki.
Jafnskjótt sem það skipulag
kemst á, að almenningur komist
að kaupum á ísl. seðlum fyrir mun
lægra verð en jafngildi í dönskum
seðlum, mun það óhjákvæmilega
1 leiða til þess, að framleiðendur eða
útflytjendur noti þann erlendan
gjaldeyrir, er þeir fá fyrir seldar
afurðir erlendis til kaupa á ódýr-
ustu íslenzku seðlunum, en láti
; ekki bankana yfirfæra hann hing-
i að í íslenskar krónur með jafn-
j gengi við danskar krónur, eins og
i nú á sér stað.
j Bankami ryrðu því þá eitt af
jtvennu, að yfirfæra erlenda pen-
1 inga hingað til lands með sama
( verði á ísl. seðlum og annarstaðar
1 væri fáanlegt, eða verða af þeim
' viðskiftum að öðrum kosti.
j En þá væri það líka útilokað,
|hvorn kostinn sem þeir tækju, að
j bankarnir gætu yfirfært ísl. seðla
jtil útlanda með hærra verði. Þeir
■yrðu því eitt af tvennu að versla
með peningana við almennu mark-
aðs- eða gangverði á hverjum tíma
eða stöðva þá starfsemi sína.
Þetta er eðljiiBSiur ganður við-
skiftalífsins á þessu sviði.
pó að hér sé að vísu alt smátt
og viðskiftalífið ófullkomið að
ýmsu leyti í samanburði við út-
lönd, þá getur það að eins valdið
drætti 4 því að það ikomist í eðli-
legan farveg.
Og þori eg því hiklaust að full-
yrða að reynsían muni áður en
varir leiða það í ljós, að eg hafi
rétt fyrir mér í því, að viðskiftalíf-
ið krefjist þess að yfirfærslur eigi
sér stað, nær sem þess er óskað
eða þörf krefur og að yfirfærslur
verði þá einnig að eiga sér stað
með gengi er veltur á því, hvemig
seðlaútgáfuréttinum er beitt og að
öðru leyti er í pottinn búið um
peningamálin af íslands hálfu.
Sama er og um það annað, sem
segir í greinum mínum um seðla-
útgáfuna, að tíminn mun einnig
leiða það í ljós, að það er alt
rétt, og að ef seðlaf jöldinn er ekki
takmarkaður í samræmi við það,
sem þar er tekið fram um það at-
riði, þá leiðir af því verðfall á
seðlunum og áframhaldandi dýr-
tíð í landinu.
Eggert Briem.
frá Viðey.
íslandsmál.
Hvað vel sem ritað er, þá
kemur ekki að notum, ef
nautsku einni er að mæta.
En ef lesendur feru greindir,
þá má með góðri hugsun og
vel völdum orðum, miklu til
leiðar koma.
Vér þurfum að endurreisa al-
þing. Alþing sem þjóðhátíð, al-
þing sem háð sé í heyranda hljóði,
alþing þar sem rétt til að tala
hafa allir þeir, sem þá íþrótt
kunna til nokkurrar hlítar, og hug
hafa á að segja eitthvað sem orðið
gæti til gagns. Stofnun sú sem
vér nú höfum, er rétt nefnd lög-
þing, og er því síst að neita, að
þar er mikið starf unnið og nauð-
synlegt. En þar skortir ljómaim
og þá fjörgun og efling þjóðlífs-
ins sem verða mundi af þingi, þar ■
sem komið gæti fram alt það sem
fremst er með þjóðinni, í þekking,
list og íþrótt. Og fegurð. Því að
ekki má gleyma kvenfólkinu, sem
meira jafnvel en í frásögur er
fært, mun hafa komið við sögu
hins foma alþingis.
Sumt af því sem hér fer á eft-
ir, gæti verið efni í ræðu sem
flytja mætti á þjóðhátíð, sem al-
þing héti, og inngangur væri a§
störfum lögþingsins. Valda því
erfiðleikar illir nokkuð viðureign-
ar, að mál þetta hefir ekki fyr
fram komið.