Ísafold - 23.05.1921, Side 1

Simar 499 oe 500
XLVIII. II
l
Rit8tjori: Vilhjálmur Fiu'aen.
Reykjavík, mánudaginn 23 maí 1921.
Isafnldarpreo rrif'ia.
«
2<jj tölublað.
Hér fer á eftir greinargerð meiri-
hluta viðskiftamálanefndarinnar.
sem skipaður var Jóni Þorlákssyni,
Pétri Ottesen og Ólafi Proppé, um
landsverslunina og fylgdi hún þings-
ályktunartillögu þeirra um afnám
verslunarinnar. Hefir blaðið áður
getið nokkurra atriða úr þessari
greinargerð og greinargerð Magn-
úsar J. Kristjánssonar, en þykir
réttara að birta hana í heilu lagi:
1
Landsverslunin, sem skömmu eft-
aði og álagningu; dálkurinn „Arð- Til frekari glöggvunar um það,
ur“ sýnir rekstrarafgang hvers árs, hvernig liögum verslunarinnar er nú
; þar í talinn arður af vörusölu, geng- háttað, er hér birtur útdráttur úr
| ismismunur 0. fl.; í næsta dálki fel- j efnahagsreikningi hennar 31. des-
ast eingöngu skuldir hérlendra við- ember 1920.
skiftamanna verslunarinnar, eins og
þær eru í hver árslok, en í síðasta1
Eignir:
dálkinum er varasjóðurinn saman-: Fasteignir............. 142141,93
lagður frá ári til árs. j Ýms áhöld........... 13219,20
Nefndin vill og geta þess, að hún Vörubirgðir.......... 2279271,09
hefir aðeins haft til athugunar að- Inneignir í bönkutn .. 1370684,46
alreikninga verslunarinnar og aðal- Skuldir inn. viðskiftam. 764914,64
reikningsbækur, en enga rannsókn Skuldir útbúa versl. .. 562496,65
gert á einstökum ráðstöfunum eða Víxlar.................. 831585,56
daglegri bókfærslu. : Peningar í sjóði
Frá því verslunin byrjaði 1914.
til 30. apríl 1917 var hún rekin
915848,97
Samtals kr. 6880162,50
Skuldir:
ir ófriðarbyrjun var hér upp tekin beinlínis undir umsjón atvinnumála-'
sem óhjákvæmileg ófriðarráðstöfun deildar stjórnarráðsins. Eins og
og rekin hefir verið fyrir fé ríkis- samdrátturinn sýnir, var viðskifta-, Inneign innl. viðsk.m. 28903,21
hefir verið eitt af aðalvið- yeltan lítil á því tímabili, í saman- Irneign útl. viðskiftam. 1950450,04
sjóðs,
fangsefnum
viðskiftamálanefndar- burði við það, sem síðar varð. Frá Inneign ríkissjóðs
innar. Hefir nefndin haft málið til >essu tímabili hefir nefndin ekki Fyrningarsjóður
athugunar á mörgum fundum og baft annað til meðferðar en loka- j ólokin viðskifti
fengið ítarlegar upplýsingar um reikning tímabilsins. Frá 1. maí Varasjóður
starf og rekstur verslunarinnar, og
notið þar kunnugleika núverandi
forstjóra verslunarinnar, sem sæti á
1917 hefir verslunin verið rekin sem
sjálfstæð stofnun með sérstakri
stjórn, og eftir það eykst veltan
2941754,01
23649,12
100000,00
1835406,12
í nefndinni, en hann hefir með alúð mikið, og stafaði það 1 fyrstu
,og nákvæmni unnið að því að láta Þvb raðstafanir ofriðarþjóð
nefndinni í té allar þær upplýsing-
ar og skýringar, sem hún hefir ósk-
að eftir.
Um tildrög landsverslunariimar
og nauðsyn hennar undanfarin ó-
frrðarár þykir ekki ástæða til að
fjölyrða hér, því að þau atriði
munu öllum kunn. Viðvíkjandi starf
semi hennar og rekstri höfum vér til |
yfirlits gert eftirfarandi samdrátt1
úr reikníngum liennar, sem sýnir
aðalniðurstöðu rekstrarins ár frá
iri.
Samtals 6880162,50
Af vöruhirgðunum eru kr.
1.463.266,44 í kolum og koksi, hitt
í öðrum vörum.
Af 6. eignalið, skuldum útbú-
anna, er nál. 160.000 kr. í vöru-
leifum, og nál. 400.000 kr. í úti-
anna gerðu það óhjákvæmilegt, að
draga miklu meira af versluninni í
hendur ríkisins en áður hafði verið.
í ófriðarlokin átti verslunin mikl-
ar birgðir af kolum og salti, sem hún standandi skuldum hjá viðskifta-
seldi með miklu tapi. Tapið nam: , vinum iitbúanna.
á Salti................ 499936,84! Útistandandi skuldir v.erslunar-
á kolum................ 1036153,78 innar hafa því verið alls um síð-
astliðin áramót:
Samtals kr. 1536090,62
ZC CO SD ZD ZD
tsO ‘ ‘
OíDOO-5^
-2
H K M
hO©-JW
SOO IC -4 I-1
05 ÍO 05 CU
05 U< 05 ^
8CC tíO®
iM»0< ►-*
O íO ►- iÞ- CC
88888
<
o*.
&
•i-
+
00 OC rf>* CF 03
rf^ Cfr í—1 CD ■
-JOOOOCO
O'OO’QU'
05 05 WQO
rf^ O
V^^bos
rf>» co 00-4
>
o>
B
<-* <-*<-* 05
CC 05 ts O -3
íif-o-o
o< ao od 1— 05
co cn 00 cd so
05 —1 *— V}
o* OO O' —5 o
os’o ool-.'lo
CC O —J QD O
ks CC Ol CsS C5T
-.1 00 to tv o<
CD -4 U1 C’ C5
to -J CO to 05
-4 -4 S5 05 O
tc -4
'g'cc'b’ 00
•— —
CD <— 05 cc <
05 00 íc O ,
o 05 Ö O
05 CD 05 p,
t-i'b'T-íbs'bs
kj 05 4 -5 -5
»-s *
<J
O:
**
&
O
É?
p CQ
H S»
V §
3. g
s &
e'
cn
&9
B
H
J0-
c
e-
►1
2.
PT
B
B
cr?
s
B
f
8»
B
P.
OD
<
a>
2
c
B
P
5'
B
V
—1
—1
S5-
CD
»-*
jo-
3
o
p
cc
Til ákýringar skal þess getið, að í
dilkinum „Vörusala“ felast allar
■eldar vörur, að meðtöldum kostn- eitthvað þess vegna.
i Þetta tap er ekki talið verslun-
, inni til útgjalda í reikningum þeim,
sem ofanritaður samdráttur er tek-;
: inn úr. Ákveðið hefir verið, svo
sem kunnugt er, að láta ríkissjóð i
borga þetta tap og vinna það upp
j með sérstökum tolli á kolum og salti.
! Ef landsverslunin hefði átt að bera
jtapið, væri varasjóður hennar auð-
j vitað þeirri uppha;ð lægri, en mundi
|þó hafa numið samkvæmt, reikning-
unnni í árslok 1919 kr. 646881,94.
Niðurstaðan af verslunarrekstr-
inum 1920 er sú, að varasjóðurinn
lækkar um kr. 347566,44, og er sú
upphæð þá reikningslegur halli á
rekstrinum það ár. Orsökin er sú,
að verslunin átti miklar birgðir af
kolum í árslok 1920, og var ákveðið
að færa verð á þeim niður úr 300
kr. í 200 kr. tonnið frá áramótum,
en þessi verðlækkun vörubirgðanua
er tekin inn á reikninginn fyrir
1920, og nemur hún kr. 818594,56.
Þar upp í kemur svo viðskiftahagn-
aður ársins 1920, sem stafar að
töluverðu leyti frá gróða á gengi
dollara.
Viðvíkjandi horfum fyrir af-
komu verslunarinnar yfirstandaudi
ái', verður að geta þess, að snemma
á á,rinu var söluverð kolanna enn
fært, niður úr 200 kr. í 140 kr. fyrir
tonnið og hlýtur það tap, sem af
þessu stafar, að rýra mjög útkom-
una á þessu ári, jafnvel svo, að
rekstrarhalli komi fram á ársreikn-
ingnum og varasjóðurinn minki
Samkv. 5. eignalið 764914,64
Hjá útbúunum 399467,19
Víxilskiúdir 831585,56
Samtals kr. 1995967,39
Nefndin hefir haft til athugun-
ar skrár yfir þessar útistandandi
skuldir allflestar, og telur meiri
hl. að gera verði ráð fyrir ein-
thverri rýrnun á þeim, sem ekki er
tiltökumál, þar sem um svo mikla
veltu er að ræða og svo þröngt
sem nú er í ári, og er ekki unt
að segja fyrirfram, hve mikil sú
rýrnun kann að verða, en ekki er
sjáanlegt, að hún þurfi að verða
mjög veruleg.
Að öllu athuguðu telur meiri
hlutinn óhætt að áætla, að vara-
sjóður verslunarinnar muni verða
um næstu áramót full 1 milj. kr.,
ef fyrirtækinu verður þá lokið, og
er það nokkru minna en sú upp-
hæð, sem ríkissjóður greiðir versl-
uninni til þess að standast hið
fyrra tap á kolum og salti.
Því fer mjög fjarri, að nefndin
vilji álasa ríkisstjóminni eða
stjórn landsverslunarinnar fyrir
það, að hafa ekki gert þessa ófrið-
arráðstöfun að gróðafyrirtæki. —
Meiri hluti nefndarinnar vill ekki
heldur fara út í neinn samanburð
á aðstöðu landsverslunar og frjálsr
ar verslunar, en einungis benda á,
að auk þeirrar aðstoðar, sem rík-
issjóður veitir fyrirtækinu með
greiðslu kola- og salt-tapsins, þá
hefir verslunin haft mjög hag-
kvæm afnot af skipastól landsins
og stuðst við takmarkanir á inn-
flutningi á vissum vörutegundum
til annara, og þetta alt á þeim tím-
um, er innflutningur á vörum gat
tæpast gefið tap.
pegar gera skal tillögur og taka
ákvarðanir um framtíð þessa versl-
unarrekstrar ríkisins, virðist oss
fyrst verða að líta á það, að aldrei
mundi hafa verið til hans stofnað,
eí ekki hefðu gerst þeir viðburðir
í heiminum, sem komu meiri trufl-
un á alt viðskiftalíf en dæmi eru
til áður. Er þá einkum átt við það,
að alls konar hömlur lögðust á
verslun og siglingar, og það svo,
að stjórnir ófriðarþjóðanna heimt-
uðu afskifti viðkomandi ríkis-
stjórna um út- og innflutning, og
varð þetta þess valdandi og bein-
línis orsök þess, að til landsversl-
unar var gripið.
Það hefir þó eflaust vakað jafnt
fyrir þingi sem þjóð, að hér væri
að eins um bráðabirgðaráðstöfun
að ræða, sem afnema bæri, þegar
alt kæmist á réttan kjöl að ófriðn-
um loknum.
Má í þessu sambandi benda á
útflutningsnefndina, sem í raun
réttri eigi var annað en landsversl-
un með afurðir landsmanna, og að
ráði allra aðstandenda var afnum-
in þegar í ófriðarlokin.
Landsverslunin aftur á móti,
sem eingöngu hefir haft með inn-
flutning nauðsynja að gera, hefir
nú starfað á þriðja ár eftir ófrið-
arlok, en ýmsar ástæður hafa verið
þess valdandi, að eigi hefir þótt
tiltækilegt að leggja hana niður
tii þessa tíma.
Aðalstarf nefndarinnar í þessu
máli hefir því verið að íhuga,
hvort eigi væru nú komnir þeir
tímar, að ríkissjóður ga'ti slept
fram af sér þeirri miklu ábj'rgð,
er óumflýjanlega hlýtur að fylgja
svo áhættumiklum verslunarrekstri
sem hér hefir verið um að ræða,
og hvort kaupmenn og kaupfé-
lög nmndu nú ekki geta tekið til
fulls við innflutningi nauðsynja,
sem eðlilegast og sjálfsagðast er,
að verslunarstéttin hafi með hönd-
um.
Um þetta aðalatriði hefir meiri
hlutinn komist að þeirri niður-
stöðu, að áhættulaust muni vera
fyrir eðlilega innflutninga til lands
ins, þótt nú þegar verði létt af
ríkissjóðnum þeirri óeðlilegu á-
byrgð, er innflutningur á nauð-
synjum landsmanna óumflýjanlega
hefir í för með sér með lækkandí
verðlagi, og fer þá aðalinnihald
framanritaðrar tillögu í þessa átt.
Á hinn bóginn liggur það í aug-
um uppi, að jafn umsvifamiklu
verslunarfyrirtæki og Landsversl-
unin er, er eigi hægt að lúka á
einum degi eða tiltölulega skömm-
um tíma, enda talsverðar vöru-
birgðir fyrirliggjandi, sem ráð-
stafa þarf, og skuldir útistand-
andi, sem eigi verða krafðar með
dagsfresti.
Með tijliti til þessa hefir nefnd-
in eigi viljað ákveða né einskorða
niðurlagning verslunarinnar, en
meiri hluti nefndarinnar leggur
það til, að yfirstandandi ár verði
notað til þess að selja fyrirliggj-
andi vörubirgðir, sem nú eru að
eins: kol, hveiti, rúgmjöl, hafra-
mjöl og sykur, og að verslunin
ráðist eigi í frekari innkaup á
þessum eða öðrum vörum, nema
hvað sjálfsagt er, að við núver-
andi kolabirgðir verði svo bætt,
að þær verði seljanlegar án mik-
illar rýrnunar, og að þeim 150 smá
lestum af sykri, sem verslunin
hefir þegar keypt í Danmörku, en
ókomnar eru til landsins enn, verði
bætt við og seldar. Þá telur og
meiri hluti nefndarinar rétt og
sjálfsagt, að stjómin hafi vakandi
auga á steinolíuversluninni og
grípi þar inn í með ríkisrekstri, ef
nauðsyn krefur.
Rekstur verslunarinnar á þessum
grundvelli leiðir að sjálfsögðu til
þess, að sölu birgðanna og inn-
heimtu skulda verði lokið fyrir
næstu áramót, svo að stjóm lands-
verslunarinnar þá geti hat't endan-
leg reikningsskil tilbúin og að
næsta þing taki þá endanlega á-
kvörðun um slit eða f -amhald
verslunarinnar.
Alþingi, 29. apríl 1921.
Jón porláksson, form.
Pétur Ottesen.
Ólafur Proppé, frsm. meiri hl.
-------0---------
Alafcss.
Það hefir vakið talsverða at-
hygli manna, að til þingsins hefir
borist málaleitun um, að stjórnin
ábyrgist 500 þúsund króna lán
fyrir iðnaðarfyrirtæki eitt, klæða-
verkgoiiðjuna á Álafossi. í með-
förum þingsins hefir þessi upphæð
rýmað mjög, svo að nú eru það
eigi nema 200.000 krónur, sem
stjórninni verður heimilað að
rí’yggja með ábyrgð sinni.
pað er sjaldgæft, að einstakir
menn fái ábyrgð hjá landsstjórn-
inni fyrir lánum, er þeir þurfa til
atvinnureksturs. Landið hefir hing
að til ekki gengið í ábyrgð fyrir
annað en lán til kaupstaða og bæj-
arfelaga eða almennra fyrirtækja,
auk þess sem það hefir ábyrgst
lán Eimskipafélags Islands, er við
hefir þurft Bera því undirtektir
þingsins undir umsókn Sigurjóns
Péturssonar vott um, að þingið sé
þeirrar skoðunar, að áherslu beri
að leggja á viðreisn innlends iðn-
aðar og er það vel farið. Því að
tímarnir hafa sýnt, og yfirstand-
andi tímar sýna það ekki hvað
síst, að ástandið það sem verið
hefir, að Islendingar séu ósjálf-
bjarga í öllum iðnaði, getur ekki
haldist áfram, svo framarlega sem
efnahagur þjóðarinnar á ekki að
fara í hundana og bjóðin sjálf um
leið.