Ísafold - 21.06.1921, Blaðsíða 1

Yikublað. Verð: 5 kr.
árg. — G'jalddagi 1.
júll
Símar 499 og 500.
ISAFOLD
Ritstjórar: Vilhjálmur Finsen og Þorsteinn Gislaeon..
Afgreiðsla og inn-
iheimta í Lækjargötu
2. — Talsími 500.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
XLVIII. árg
Hér fara á eftir kaflar úr ræðu,
sem Guðjón Guðlaugssou hélt í Ed.
þegar frv. um fasteignaskatt iá þar
fjTÍr, og er í ræðunni ýmislegt um
fasteignamatið, sem mörgum mun
þykja fróðlegt, en ræðum. var, svo
sem kunnugt er, einn i 3 firnefnd-
inni, sem fjallaði um fasteignamatið.
Eg býst við, að fara nokkuð fleiri
orðum um mál þeita, en eg geri
vanalega, og það nú þegar við 1.
umræðu, og er það mest til þess
að vekja athygli þingdeildarinnar á
undirstöðunni, sem þettr frumvarp
byggist á, þar sem ekki mun verða
kostur á öðru tækifæri líklegra, og
þar sem vænta má að nóg verði til
þess að segja um málið frá öðru
sjónarmiði við 2. umr. þess.
Málsbátturinn segir, að það »varði
mest til allra orða, að uDdirstaðan
rétt sé fundin*. Það er nú öllum
ljóst, að undirstaðan er rétt undir
frumvarpi þessu, að því leyti sem
hér er verið að byggja skatt á eign-
um, sem vel geta borið nokkur op-
inber útgjöld, og eins að full þörf
á þessum skatti er fyrir hendi, En
þegar athugað er, hve jafnt og sann-
gjarnleea hann leggist á gialdend-
urna eða gjaldstofnanir, þá geta orð-
ið deildar meiningar um það atriði
þrátt fyrir það, þó æðimiklu fé hafi
verið varið til byggingar þessarar
undirstöðu; eg á hér við fasteigna-
matið. Kostnaðurinn við fasteigna-
matið er nú orðinn ærið mikill, að
því er eg hygg um eða yfir 170000
kr., og er þó eftir útgáfa fasteigna-
matsbókarinnar, svo að um það lýk-
ur, þá má búast við að fasteigna-
skatturinn fyrsta árið geri ekki bet-
ur en borga skuldina, sem á hon-
um hvilir. Þetta er nú fyrir sig og
væri ekki til þess að fjasa um, ef
matið væri þá orðið ábyggileit, sam
svarandi þvi sem það hefir kostað;
en mér finst að svo sé ekki. Þetta
stafar fyrst og fremst af óheppileg-
um ákvæðum í fasteignamatslögun-
uro, sér f lagi er það 9. gr. þessara
laga, sem öllu hefir ruglað og það
þvi fremur sem henni var gefinn
meiri kraftur og hún gerð enn
ákveðnari með lögum 26. okt. 1917.
í þeim lögum var það skýrt og
ótvirætt tekið fram, að 10 ára end-
urbætur skyldu vera skattfriar og
öll hús önnur en jarðarhús eða hús
jarðareiganda og þau þó ekki nema
sem svaraði hálfri jörð. En í þessu
frumvarpi um fasteignaskattinn er
þessum ákvæðum gersamlega koll-
varpað áður en fasteignamatslögin
gátu komist til nokkurra framkvæmda.
Eg held þvi að ekki verði neitað,
að landsmenn, og ekki síst fasteigna-
matsnefndirnar, hafi verið gerðar
þarna af þinginu að ginningarfiflum.
Nú er meining þessa frumvarps
að leggja jafnan skatt á allar um-
bætur og mannvirki sem á land og
lóðir, og sama skatt á öll hús, til
hvers sem þan eru notuð og hvar
sem þau eru. Sami skattur er lagð-
ur á húsakofa leiguliða og hðs-
manna á ytstu landshornum sem á
Reykjavík, Þriðjudaginn 21. júní 1921.
atðsamar byggingar i stærstu kaup-
stöðum. Þetta býst eg við að komi
mörgum á óvart.
Eg fyrir mitt leyti hefði helst
óskað að miðlað hefði verið málum
að þvi er húsin snerti. Eg tel rétt,
að gera öll hús skattskyld, og skift-
ingu þá á skattskyldum og skatt-
frjálsum húsum, sem ákveðin er f
fasteignamatslögunum, tel eg fjar-
stæðu eina, sem aldrei geti staðið
á steini. Það er vitanlegt, að marg-
brotin skifting húsa til skatts er
óþægileg og þvi ógerleg, en marg-
brotna gæti eg ekki kallað hana, þó
að skattinum væru ákveðin tvö tak-
mörk. Annað fyrir kanpstaði og
kauptún sem væri hreppur út af
fyrir sig, en hitt fyiir allar sveitir
og sjóþorp, sem ekki stæðu i sam-
bandi við kauptún. Þessi tillaga bygg-
ist á því, að hús i kauptúnum sén
þvi eigulegri sem kauptúnið er fjöl-
mennara. En það kauptún, sem hefir
300 ibúa, getur verið hreppsfélag
út af fyrir sig, og mun oftast vera.
Þá er að vikja aftur að jarðabót-
unum. Eg tel mjög óheppilegt að
þær skyldu nokkurn tima vera und-
anskildar, því þær eru eins eign og
annað af jörfunni, og ekki lakara
að borga af þeim skatt en t. d. nýju
húsi. En þingið gekk nú inn á
þessa braut, að undanskilja 10 ára
umbætur, og lagði það ákvæði fyrir
alla 3 dómstólana, undirnefndir, yfir-
nefndir og hæstu nefnd, sem öllu
fremur má kalla svo heldur en hærri
dómstólinn af tveímur hæstarétt,
er það víst, að þetta ákvæði hefir
spilt fyrir réttlátri niðurstöðu hjá
öllum þessum nefndum; eytt fyrir
þeim tíma og peningum fyrir rikis-
sjóði, og skal eg nú leytast við að
rökstyðja þetta. Fyrsta skuldin er
hjá stjórninni 1916, þegar hún samdi
reglugerðina fyrir fasteignanefndirn-
ar til eftirbreytni, að þá gleymist
henm að gefa bendingar um það,
hvernig á að meta umbæturnar til
verðs, það er, eftir hvaða reglu.
Það sem hún tilnefnir er órétt og
villandi. Hún bendir nefndunum
aðeins á að heimta skýrslur hjá for-
mönnum búnaðarfélaga og hrepp-
stjórum og gefur með því i skyn,
að á þeim tölum, sem þar eru, skuli
byggja. Þangað átti að sækja þær
upphæðír 10 ára umbóta, sem draga
skyldi frá jarðarverðunum, en þeir,
sem þekkja vel þessar skýrslur, vita
hve ábyggilegar sumar þeirra eru.
En svo er nú lika það, að þó þær
væru nákvæmlega réttar, þá er eðli
þeirra ekki það, að það megi draga
þær bókstaflega frá jarðarverðinu. Það
þýðir ekkert upp á verðmæti einn-
ar jarðar, þótt svo og svo mörg
dagsverk af jarðabótum hafi verið
unnin þar, ef þau bera lítinn eða
engan arð, eins og fá dagsverk af
vel unnum jarðabótum i heppilega
átt, t. d. vatnsveitingum, þar sem
vel er fallið til þeirra, geta stór-
kostlega hækkað jarðir í verði. Þetta
hefði stjórnin, sem þá var, þurft að
segja nefndunum, að þær skyldu
meta jarðabæturnar eftir notagildi
þeirra, en ekki eftir dagsverkatölu
eða þvi, hvað þær hefðu kostað.
Þessi misgáningur kom allur fram
hjá undirnefndunum, þvi þær hafa
yfirleitt bygt á dagsverkatölunni, en
svo hafa þær metið dagsverkin mjög
misjafnt, sum á kr. 1.25, en önnur
á kr. 2.50 og nokkur á 3—4 krón-
ur. Þannig hefir þetta valdið miklu
ósamræmi hjá undirmatsnefndunum.
Yfirmatsnefndirnar hafa leitt þetta
atriði fram hjásér; ekkert gert, eins
og reyndar i flestu öðru.
Ea svo kemur þessi hæsta nefnd
til sögunnar, sem eg nefndi áðan,
og með hana hefir þetta ákvæði far-
ið einna verst, þegar störf hennar
eru borin saman við þetta frumvarp
Þessari nefnd var ætlað að fara eft-
ir fasteignamatslögunum, og þau
sögðu nefndinni, að 10 ára jarða-
bætur væru undanskildar skatti.
Henni var ætlað að samræma mat
ið og sú samræming hlaut aðallega
að ganga út yfir það, sem skattskylt
átti að vera, enda hafði minni þýð-
ingu hvort ósamræmi væri i öðru,
sem aðeins átti að vera á pappírn-
um, eins og umbæturnar. Og svo
hefði verið ómögulegt að samræma
umbæturnar út af fyrir sig, svo
nokkurt vit væri f, þar sem þær
vöntuðu algerlega sumstaðar, en
voru yfirdiifnar á öðrum stöðum.
Samræmingin varð því eins og eg
skal sýna með dæmi.
Nefndin leitaði sér eftir sýslu,
sem væri svo metin, að hún eftir
itarlegar rannsóknir álitist vera hæfi-
lega metin, og hún var svo heppin
að finna hana. Síðan finnur hún aðra
sýslu, sem hún sannfærist um, eftir
að hafa athugað matið frá öllum
hliðum, að er um s°°/o lægta mat
á en rétt væri samanborið við hina
sýsluna, en af varfærni hækkar hana
þó ekki nema um 400/o- En nú vill
svo til, að þrátt fyrir það, þótt mat-
ið væri svona lágt, þá voru engar
umbætur dregnar frá jarðamötunum.
Ekki nefndar á nafn í bókinni neœa
litilfjörleg afsökun nefndarinnar, að
hún hefði ekki séð sér fært að meta
þær.
Nú hitti nefndin fyrir þriðju sýsl-
una. Þar eru jarðir alls ekki svo lágt
metnar að heildarverði til, en þar
átti að draga frá stórkostlegar jarða-
bætur, og þegar það var búið, þá
voru jarðirnar litið hærra metnar en
í þeirri sýslunni, sem við höfðum
hækkað um 40 °/0 samanborið við
hið skattskylda landverð. Þetta þori
eg að fullyrða, að hver réttlátur dóm-
stóll dæmir, að hafi verið rétt sam-
kvæmt fasteignamatslögunum.
Þessa sýslu hækkuðum við því
talsvert, eða skattskylda landverðið,
í hlutfalli við hina. En nú er í þessu
frumvarpi ætlast til að umbæturnar
séu teknar til skatts sem annað af
jörðinni, en þá geta allir séð, að
matið á siðari sýslunni verður rang-
látt, samanborið við þá fyrri, því
þar eru engar jarðabætur til, sem
bætt verður ofan á, og svo er um
fleiri sýslur. Þetta liti alt öðru visi
út, ef nefndin hefði haft þetta frum-
varp sem grundvöll gerða sinna,
en það hafði hún ekki, enda hefði
hún þá um leið orðið að ganga á
snið við gildandi lög og það ein-
mitt þau lögin, sem hún ætti sér-
staklega að fara eftir, fasteignamats-
lögin.
Eg verð þvi að álíta, að réttara
sé úr því sem komið er, að standa
við gefin loforð eða tiiboð þingsins
i þvl að skattskylda ekki 10 ára um-
bætur, þvi það eykur ærið mikið
misrétti og gerir ónákvæmni í skatta-
álögunni. Það er enginn vafi á þv!,
að fasteignamatslögunum þarf gjör-
samlega að breyta, en það er alt
annað eti að brjóta þau, í öllum
aðalatriðum, áður en þau eru num-
in úr gildi og áður en þau koma
til nokkurra framkvæmda.
í einu er það enn sem þetta
frumvarp kemur i bág við fasteigna-
matslögin og það er i því, að hætta
við að leggja jarðir í hundruð. Þau
ákveða að 150 kr. virði i landi og
skattskyldum húsum skuli nefnast
hundrað. Þetta eru nú ekki nema
formsatriði, en eg er nú orðinn svo
gamall og vaDafastur, að eg sársé
eftir hundraðatalina.
Nú fer mér að detta i hug, að
háttv. þingmenn og sér í lagi hæstv.
fjármálaráðherra fari að hugsa, að
eg vilji nú fara að bæta gráu ofan
á svart, það svarta, sem háttv. Nd.
gerði i þvi að ryra tekjur ríkissjóðs-
ins af þessum væntanlegu skatta-
lögum, þar sem eg fer fram á að
10 ára umbætur séu undanþegnar
skatti og að á húsum i sveitum
verði lægri skattur en i kaupstöðum
og stærri kauptúnum, en þessu er
ekki þannig varið; eg vil helst
ekkert rýra þær tekjur rikissjóðs,
sem frumvarpið i upphafi æt'aði
honum. Þó er eg hlyntur breytingu
N.d. i þvl að láta nokkuð af skatt-
inum renna i sýslusjóði og bæjar-
sjóði. Mér finst þetta sú lang-
einfaldasta og óbrotnasta aðferð til
þess, að afla þessum sjóðum fastra
tekna og eg er viss um, að al-
menningur teknr þessari breytingu
vel og vill langtum heldur fá þessa
álögu um leið, heldur en að það sé
árlega verið að bæta nýjura skött-
um ofan á þá eldri, sem þá mun
valda enn meira ósamræmi og yrði
til þess að ofbjóða sumum gjald-
stofnum. En það er augljóst, að
skatturinn i heild verður að vera
miklu hærri ef á að skifta honum
í fleiri staði. Það var því slæmt til-
felli þetta, sem skeði i háttv. Ed.,
að lækka skattupphæðina en skifta
henni svo i tvo staði, og það þvi
fremur sem skatturinn eftir upp-
ástungu stjórnarinnar mátti ekki
lægri vera. Hækkunin er aðallega
lóðaskatturinn og hið hækkaða mat
á fasteignunum. Það lýtur helst út
fyrir að hæstv. stjórn eða þeir, sem
aðstoðuðu hana við skattamálin,
hafi ekki lagt þetta nákvæmlega nið-
ur fyrir sér, ef þeir hafa haldið að
ríkissjóður fengi meiri tekjur eftir
frumvarpinu en eftir fasteignamats-
lögunum. Landverð allra jarða á
landinu er eftir síðasta matinu
20.933.100 kr. og skattsskyld hús
5.823.100 kr. eða samtals 26.756.-
200 kr., og með þvf að leggja
þessa upphæð i hundruð, 150 kr.
25. tölublað.
hundraðið, þá verður hundraðatal
landsins 178.375.
Nú er f athugasemdum við þetta
frumvarp gert ráð fyrir kr. 1.50
verði á meðalalin og ®/8 af því sem
á að gjaldast af hverju ábúðar hundr-
aði er 60 aurar. Verðnr ábúðar-
skatturinn þá 107025 kr. Svo er
lóðaskatturinn. Allar lóðir landsins
eru 23441991 kr. Þar frá dragast
lóðir með opinberum byggingnm
n 343 59 kr. og verða þá skattskyld-
ar lóðir kr. 22307932, þar á 3 af
þúsundi, samkv. frumvarpinD, gerir
kr. 66924. Þá eru hús í löggild-
um verslunarstöðum. Þau eru að
frádregnum opinbernm byggingum
þar 38910178 kr. og skatturinn af
þeim samkv. frumvarpinu 77820 kr.
Yrði þá allur skatturinn 251769 kr.
en samkvæmt frumvarpi stjórnar-
innar er allur fasteignaskatturinn, þar
á meðal af skattfrjálsum húsum,
húsum leiguliða og 10 ára umbót-
um, sem hér var alt dregið uDdan
samkv.fasteignamatslögunum,240060
kr. það er 11709 kr. lægra en ef
farið hefði verið beint eftir fasteigna-
matslögunum að því er jarðir og
jarðarhús snerti en settur skattur á
lóðir og kaupstaðahús eins og í frum-
varpinu stendur. En svo bætist það við,
að i frv. er lausafjárskatturinn afnum-
in sem mun hafa verið 1919 um
100000 kr. svo að i rauninni rýrir
frumvarp stjórnarinnar tekjur ríkis-
sjóðs um 110—112 þús. kr., að eg
ekki tali um frumvarp það, sem hér
er til umræðu, því það er fyrir neð-
an alla gagnrýni, að þvi er þetta
snertir.
Eg hefi orðið þess var að nokkrir
háttv. þingmenn i Nd. hafa nis-
skilið grundvöllinn undir frumvarpi
þessu. Þeir hafa haldið að það væri
algerlega bygt á fasteignamatslögun-
um af því að í 1. gr. stendur að
gjalda skuli skatt i rikissjóð af virð-
ingarverði eftir fasteignamatslögun-
um, en skatturirm legst alls ekki á
eftir þeim, þó hann sé bygður á
mati því, sem mælt er fyrir um í
þeim lögum. Til þess að koma i
veg fyrir þennan misskilning eða
misgáning hér í deildinni, hefi eg
verið að fara svona langt út i málið,
enda þótt það eigi eftir að ræðast í
nefnd og að eg sé i henni, en þess
vil eg geta að lokum að eg lít svo
á, að formið á þessu frumvarpi sé
miklu einfaldara og mér geðfeldara
en ef þrætt hefði verið eftir fast-
eignamatslögunum og hefði það verið
hugsað þannig þegar þau voru samin
og samþykt, þá hefði matið orðið
mörgum þúsundum ódýrara og mikln
færri fjarstæður komist inn i það
og þvi vil eg alls ekki álasa hæstv.
stjórn fyrir snmningu þess; er henni
mikið fremur þakklátur fyrir það,
þó eg sé ekki allskostar ánægður
með það, af þvi það samrýmist ekki
við lagningu undirstöðunnar fast-
eignamatið.
Þá er eitt atriði sem eg vil minn-
ast á að lokum og það eru sýslu-
sjóðirnir. Þeir þurfa tekna; það
munu allir játa að háttv. Nd. hefir
nú gert svo litla tilraun til þess að
bæta úr því, en það er annað, sem