Ísafold - 05.07.1921, Blaðsíða 2

t
ÍSAFOLD
þeirra, að svo mikln leyti sem það
hefir notið sin til þessa, hafa rann-
sóknirnar anðgað ýmsar greinir vís-
indanna, Og þó mun enn skorta á
skilning alls þorra manna á Græn-
landi — bæði á fortíð þess og
framtíð.
Einn þeirra, sem á síðnstn [árum
hefir mest feugist við rannsóknir á
Grænlandi, er KnudRasmussen, dansk-
ur maður, en fæddur i Norður-
Grænlandi. Hann liefir stofnað
Thule-stöðina svonefndu í Kap-York
ög stjórnað tveimur rannsóknarleið-
angrum, sem kendir eru við þá
stöð. En áður hafði hann tekið þátt
í för Mylius-Erichsen 1902—04.
A þessum ferðalögum sinum hef-
ir K. R. m. a. safnað allmiklu af
ýmiskonar sögum og sögnum
Skrælingjanna og er nú byrjaður að
gæfa þær út í danskri þýðingu
(Gyldendal — Ars. Arnason 1921).
Flestar sögurnar i þessum fyrsta
hluta — en i honum eru sögur frá
Austur-Grænlandi — eru hafðar eftir
þremur eskimóakonum og einum
manni, Kárale, og hann hefir einnig
teiknað margar skritnar og skemti-
legar myndir, sem bókinni fylgja.
K. R. skrifar sjálfur létt og lipurt,
eins og sjá má á inngangi þeim,
sem hann hefir skrifað að þessari
bók, en um þýðingu hans á sög-
unum verða fræðimenn að dæma á
sínum tima. Þó má geta þess i
þessu sambandi, að hann hefir
auk þeirra bóka, sem hann hefir
skrifað á dönsku, áðnr þýtt úr
grænlensku og frutrsamið bækur á
því máli, t. d. Sermerssuakut
tunuliarnilerssarutit, eins og sú sið-
asta heitir, svo að menn fái ilitinn
»forsmekk af fegurð* grænlenskrar
tungu.
Annars er þvi miður ekki færi á
þvi i þetta skifti að rekja efni bók-
arinnar. Þjóðsagnaheimur eskimó-
anna virðist stundum undarlega víð-
ur og einkennilegur — þó hann sé
ekki að sama skzpi glæsilegur. Sagn-
irnar minna stundum á það, sem
Hamsun sagði einhverntima um
norsku þjóðsögurnar, að þær væru
»et plumpt foster af en skindbukset
fantasi«. En yfirleitt gefa sögurnar
svo ágæta innsýn i hugsanalíf, trú
ng þrá eskimóanna, og baiátta þeirra
við lífið og fyrir lífinu, að allir þeir,
sem ánægju hafa af þvi, að kynna
sér slíkt, ættu að afla sér bókarinn-
ar til lesturs, Þvi auk þess gildis,
sem hún hefir fyrir Grænlandsrann-
sóknirnar sérstaklega, er hún merki-
legur liður í almennri þjófsagna-
fræði og eftirtektarvert sýnishorn
þess, hvernig frumlegur þjóðflokkur
og ósnortinn af menningu umheims-
ins hefir snúist við ýmsnm gátum lifs
og dauða. Eða eins og skrælingi
einn sagði við K. R.: Eg veit ekk-
ert. En látlaust setur lifið mig and
spænis öflum, sem eru sterkari en
eg sjálfur. Við höfum reynslu kyn-
slóðanna fyrir þvi, að það er þung
þraut að lifa.
vp?.
4-
Það er mikil ofdirfska þegar menn
skrifa um málefni og lýsa landshátt-
um, þar sem þá brestur kunnugleika
og góðar heimildir. Ritsmiðar hr.
Guðmundar Daviðssonar nm Þing-
völl bera þess ljósan vott, því fátt
eða ekkert, sem hann skrifar um
Þingvallaland og ásigkomulag þess,
er rétt. Veldur þvi nokkuð altof
glæsileg hugmynd um blóma þess á
fyrri öldum. En þar sem hacn hafði
farið dálitið um Þingvallahraun áður,
get eg naumiSt efað, að hann að
nokkru leyti fari mað rangt mál
naót betri vitund. Til samanburðar
við fyrstu ritg. hans i Lögiéttu 7. maí
1919 vil eg greina það, sem eg best
veit um ástand Þingvallahrauns eftir
60 ára kunnugleik.
Eins og mörgum er ljóst, varð
mikil breyting á kjörum skóganna
um og eítir 1870, þegar kolagjöið
hvarf úr sögunni, og er það sem G.
D. segir um brúkun skóganna fram
að þeim tíma minst öfgað. Faðir
minn bygði Hrauntún 1830, áður
var hann 2 ár á Þingvöllum, annað það
ár taldi hann af Mosfelisheiði 18 kola-
elda i efii hluta hraunsins. Þau 42 ár
er hann bjó á Hrauntúni, sagði hann
skóginn mikið hafa aukist, mun þó
hafa notað hann hlifðarlaust, en möig-
um betur um hann gengið. Siðan
um 1880 hefir skógurinn yfirleitt
aukist og surostaðar mikið, helst i
Armannsfelli. Fyrir siðtstu aldamót
eyddist skógurinn meira og minna
af maðki á stóru svæði í efri hluta
hraunsins, en er nú sumstaðar í
framför enda notið þar hlífðar. 1863
brann skógur á töluverðu svæði. Eftir
að hreinsaðar höfðu veiið af því
brunaleifar, var það langt til að sjá sem
grasflöt en er nú svo vaxið kjarri
að það sker sig ekki úr skóginum í
kring til að sjá.
Að skógur er mestur á niðurhraun-
inu og milli bæjanna og þar minst
kalinn sem sauðfé gengur mest
að vetrum, bendir ekki á að sauðfé
eyðileggi skóginn, enda er það fjarri
öllum sanni að skógurinn sé að eyði-
leggjast eða hraunið að blása upp,
þvi alla leið neðan frá vatni og upp
að Skjaldbreið sést nálega ekki flag
og víða þykkur jarðvegur, og á
hverri klöpp og hverjum steini sést
gróður, mosar og skóf.
Það var óheppilegt af hr. G. D.
að fara að fletta upp jarðabók Á. M.
til að sanna að landið hafi þá verið
blómlegra en nú og býlin fleiri, fyrst
hann tekur það fram um mörg af
þeim, að þau hafi ekki verið bygð
nema 1—8 ár, og jarðabókin lýsir
flestum jðrðum svo, að þær hafi
verið mikið verri en nú og borið
færri fénað, og býlin voru hvert öðru
til þrengsla og niðurdreps. Gekk
þetta svo langt að jafnvel skógamir
hzfa sumstaðar verið minni en nú.
Þessi eyðibýlafjöldi sannar þvi
ekki meiri búsæld, heldur að á roörg-
nm þeirra hafi ei verið llfvænlegt,
enda hafa síst þurft fleiri býli eftir
1700, því 1707 var fólkstala á öllu
landinu J4000 og á næstu árum féll
þriðjungur landsmanna úr hungri og
harðrétti (Þ. Th. Arferði á íslandi).
Þið eru vist ekki til heimildir fyrir
búsæld Þingvallasveitar á söguöldinni,
en siðan á 13. öld hafa að Hkindum
ekki verið samtimis fleiri bygð býli
en á siðustu öld og í það rninsta á
hraunbýlunum bestnr búnaður um
og eftir miðja öldina slðustn og þá
voru tún á Skógarkoti ankin og bætt
um kýrfóður og Hrauntún bygt úr
eyði og grætt út tún, sem um 70 ár
hefir oftast fóðrað 2 kýr, ogrækt-
aðar engjar, sem oftast hafa gefið af
sér melra og minna á annað hundr-
að hesta, og þar með var rikinu
sama sem gefin jörð, sem búið
er að borga af þúsundir króna
En þetta telur hr. G. D. landeyð-
ingu. Það munu nú margir álita
þann mann þarfari landinu, sem að
þessu vann, heldur en hinn, sem
ekki sparar öfgar og ósannindi til
þess að véla þjóðina út á þá braut,
að leggja fleiri jarðir í eyði og þar
með gera heilt sveitarfélag ósjálf-
bjarga, og nefna það svo níðings-
hendur sem að þessu hafa unnið.
Flestum mun það fullljóst, að
hraunin eru avo ung, að þau eru
á uppgróðrarstigi, og eins hitt, að
vindur blæs ekki grasi og kvisti
gióinn jarðveg af svo ósléttu Iand;,
þegar haun ekki ber sand eða eyð-
ingarefni með sér, enda eru sann-
anirnar fyrir hendi, það eru forn-
aldarvegirnir, sem voru fjöifarnir
fleiri hundrað ár, bæði Eyfirðinga-
vegur upp hjá Skjaldbreið og Prests-
vegur af Hofmannaflöt austur hjá
Hrafoabjörgum. Eru þeir allir upp-
grónir þar sem jarðvegur er og sýna,
að jarðvegur hefir ekki verið meiri
en nú. Sömuleiðis vegirnir á Þiug-
völl. Þeir sýna, að grjótklyf og
klappir hafa verið berar, það er sýni-
lega siitið af umferðinni miklu
meira en þeir vegir, sem notaðir
hafa verið á seinni öldum.
Það er nokkuð djörf ályktun hjá
hr. G. D., að hraunið hafi alt ver-
ið skógi kiætt, þ\ í alla leið niður
að vatni eru svæði með fremur litl-
um gróðri nema grámosa, þótt sum
séu i besta skjóli, sem sýnilega hefir
aldrei verið skógur á. Þá er það
öfugt við hans ályktanir, að víða á
lægri hlutum hraunsins er skógur á
hæðum, þó þar sé ekki mjög djtip-
ur jarðvegur. En i lægðum, þar sem
jarðvegur er margfalt dýpri, er skóg-
arlaust. Það virðist vera náttúrnnn-
ar verk, og ekki rétt að saka menn
eða skepnur um það.
Þá hafa nöfnin Fífilvellir og Eiríks-
vellir færst úr stað hjá hr. G. D.
Fifilvellir eru fyrir norðan Skjald-
breið en Eiiiksvellir fyrir austan
Skjaldbreið. Það er æðidjarft, að
kalla það býli, enda munu ekki vera
til nýtilegar heimildir fyrir því, og
nokkurn vegin vist, að þar hefir
aldrei bygð verið og hvergi norðar
en undir Hrafnabjörgum og i Litla-
Hrauntúni. — Ölkofra, sérstakt sem
örnefni, er ekki til og hafa þar ekki
verið býli nema Þórhallastaðir og
Skógarkot, og aldrei bygt nema eitt
býli i senn. Það er annars undar-
leg hugmynd hjá hr. G. D., að
verið hafi mjög þéttbýlt í skóg-
unum, þar sem ekki voru neinar
slægjur í nánd, þvi þar var þá sann-
arlega litið til að lifa af. Rótólfs-
staðir hafa naumast getað verið býli,
því þar hefir ekkert verið ti’ að lifa
við, og ekki einusinni skógarangi i
nálægð, þvi alt glamur um víðáttu
skóganna í Þingvallahrauni er á
engu bygt. Þeir munu vera nú um
x >/a □ mila, og engar likur til að
þeir hafi nokkru sinni verið við-
áttumeiri, og það er ekki skiljan-
legt þeim, sem lengi hafa verið á
þeim stað, að skógar hafi getað þrif-
ist, í þvi veðráttufari sem verið hefir
slðan land bygðist, hærra en þeir
eru nú fyrir illviðrum og snjó-
þyngslum.
Af því sem að framan er sagt
má sjá, að ekki séu brýnar ástæð-
ur íil þess að friða Þingvallahraun
á þann hátt, að leggja bygðina í eyði
og girða landið. Það er ekki líklegt
að árangurinn yrði blómlegur, þó
hr. G. D. telji mönnum trú um það.
Það er fjarstæða, að sauðíé eyðÍ
leggi landið. Það hafa menn sagt,
að hver skepna ræktaði fóður sitt
og bæti þannig fyrir það, senl hún
eyðir. A skóginn hefir það þau ein
áhrif, að hann verður lima fleiri og
nær seinna stofnvexti, að öðru leyti
er Iítil von um að svo stór giiðing
hefði gott eftirlit og viðhald. Þar
sem þessar 4 símagirðingar, sem
áður eru komnar, eru eyðilagðar af
hirðuleysi. Það er nokkuð móðins
hér að koma ýmsu i framkvæmd
með kappi og kostnaði, en minna
gett til að hirða um það og við-
halda þvf, svo það beri ávöxt. Það
mundi kosta mikið, fyrst girðing,
svo árlegt eftirlit og viðhald, eftir-
gjald, jarðaskattar til rikissjóðs og
hreppa og sýslusjóða og ræktunar-
sjóðslán, sem niður mundu falla. Þó
þjóðgarðs-hugmyudin útaf fyrir sig
sé falleg, þá held eg að hún eigi
lítið erindi hingað cg þjóðgarður á
Þingvelli yrði mest fyrir Reykja-
víkurfólk, sem bæði níðir og eyði-
leggur Þingvöll. Það hefir nú i
nokkur ár eyðilagt 30—40 hesta
slægju á Þingvöllum. Það er því
hreint ekki nema mont, oflæti fyiir
þessa fámennu þjóð, uppi við heim-
skautsbaug, að apa eftir flugrikri,
100 miljóna þjóð suður við hitabelti.
En það lítur helst út fyrir að þeir,
sem eru að burðast með þessar hug-
sjónir, haldi að ísland sé koroið
með þá suður í hitabelti.
Frh.
■ '■ii 0 im
nútt EvlEnt tímarit.
»Das deutsche Bcch« heitir nýtt
tímaiit, sem hóf göngu sína um sið-
ustu áramót á Þýskalandi. Tlmarit-
ið kemur út I mánuði hverjum, 12
tveggja til þriggja arka hefti á ári,
og er aðallega bókfræðilegs efnis.
Það flytur i hverju hefti skipulega
skrá allra helstu bókanýjunga á yms-
um sviðum, en jafnframt stuttar
greinar eftir kunna rithöfunda, þýska
Demants-brýnin
» bestu IJábrýnin »
eru komin aftur í Þingholtsstr. 16
eða erlend?, eða kafla úr merkum
ritum. Mér hafa borist 4 fyrstu
heftin og fjalla þau hveit um sig
að mestu um;;sérstakt efni. í fyrsta
heftinu er umræðuefnið aðallega
heimspeki og þar meðal annars getið
hinnar merku bókar Spenglers: Un-
tergang des Abendlandes, sem marg-
ir munu kannast við af fyrirlestri
dr. Hoftmeyers í Stúdentafélaginu
siðastliðið haust og af ágripi þvl,
sem Lögiétta síðar flutti af fyrir-
lestrinum. Annað hefti er um Aust-
urlönd og bókmentir þeirra, flytur
meðal annais kafla úr nýju riti eftir
hið fræga indverska skáld Tagore
og greiu um hann. Þriðja heftið
ræðir um Einstein, kenningar hans
og skyld efci, og fjórða heftið fjall-
ar eingöngu um bókmentir Norður-
landa. 1 því eru ritgerðir um Bran-
des, Strindberg, nýjungar I bók-
mentum Dana og Finna, og loks
g ein eftir dr. Paul Hermann um
ísland í þýskum bókmentum 1920.
í hverju hefti er auk þessa mynd af
einhverjum frægum rithöfundi.
Eg get um tímarit þetta, af því
að eg hygp, að fyrir mörgum öðr-
um kunni að vera líkt ástatt og mér.
Eg hefi oft fundið til-þess, að okk-
ur hér norður í höfum breatur mjög
vitneskju um nýjungar I bókment-
um stórþjóðanna, vitum Htið um
verk og viðleitni andans mestu
manna, fyr en þá löngu á eftir, og
erum margir næsta ófróðir, jafnvel
hver um nýjungar í sinni fræðigrein.
Úr þessu gæti þetta timarit nokkuð
bætt og önnur lík hjá öðtum þjóð-
um, ef einhverjir vitdu verða til að
geta þeirra. Að mitista kosti er vor-
kunnarlaust að vita, hvað út kemur
af bókum, ef slik timarit eru keypt.
Af þessum ástæðum fanst^mér þörf
að beina athygli þýskufróðra manna
nm land alt og þeirra lestrafélaga,
sem hafa gagn af þýskum bókum,
að límariti þessu. Það er ódýrt
mjög, að minsta kosti á meðan gildi
peninga verður svipað þvi sem nú
er; það kostar aðeins 10 mörk á
misseri, án nokkurrar álagningar,
og má panta það hvort heldur vill
hjá bóksölum eða beint frá útgef-
anda: Deutsche Gesellschaft för
Auslandsbuchhandel, Kreuzstrasse
3 b, Leipzig-
J. Of.
-------0—,------
Fréttir koma i nœsta
bladi.
Til konungs.
Tvö kvæði, sungin og flutt á stúdentafund-
inum 27. júní 1921. Eftir Einar Benediktsson.
Kveðja stúdcnta.
I.
Vor konungur, heill! Sit heill vora Bali!
Svo hljómar um íslands firði og dali.
Heyr börn yorrar foldar frá bygðunum víðu,
með brúði og örfum hér kveðja þig öll. —
— Og landið vort sýnir þér fjöllin sín fríðu,
sem falda nú tindsins mjöll.
Þú fyrst komst hér, eiginn vor fylkir, til stranda
og fagnandi réttast þér þúsundir handa.
í styrkleik þíns trausts á vorn stofn og vorn
stendur þin konungshöll.
Þitt fjallríki heilsar — og glitrandi gnæfir
þar greina sig álfur, loftslög og sævir.
Þú horfðir á framtíð vors hauðurs og niðja;
og hafstorðin mikla þinn kærleik vann.
í sjón þinni hófst vor ætlun og iðja,
þar útskautsins stjarna brann.
Með hjarta vors óskum i huga þú fylgdir;
i hljóði og fjarlægð þú vissir og skildir.
Vort fólk það ól vonir — og frjálst þú það vildir.
Frón man og jöfri ann.
Þú leitst á hvað þrautseiga þolið hér geymdi,
hvað þjóðin hér mundi, er heimurinn gleymdi
— og skipaðir örugt í lýðanna lögum
þvi landi, sem átti Snorra og Njál,
sem lifði um aldir í ljóði og sögum,
sem leiftra sá Gunnars stál.
Þú trúðir á kyn, sem á frægð þeirra fjala,
er fremst sóttu vestur, álfunnar kjala,
anda sem ættfest i Vínlandi enn kann að tala
Eiriks og Þorfinns mál.