Ísafold - 19.07.1921, Síða 2

ÍSAFOLD

Mótmæli.
Eftir Sk. 1 horarcnsen.
Eins og kunougt er, hefir eitt af
•vikublöðum vorum, »Tíminn«, kent
sig við hina islensku bændastétt og
nefnt sig »bændablað*, síðan það
fór að koma út, og gert það senni-
lega í þeim tilgangi að afla sér álits
og fylgis, þar eð ætla má að enn
hafi bændastéttin mikið að segja í
stjórnarfarslegum efnum, þar sem
hún á annað borð lætur til sin taka.
Það er ekki nema eðlilegt að
menn meðal bændastéttarinnar öm-
uðust ekki við þessa heiti eða eink-
unnarorði blaðsina í byrjun á með-
an stefna þess var ekki verulega
farin að sýna sig og menn höfðu
ástæðu til að ætla að innihaldið
kynni að svara til nafns og bera
þess merki að ritstjórn og aðrir nán-
ir aðstandendur mundu láta sér ant
um hina sönnu hagsmuni bænda-
stéttaricnar. En nú þegar það er
orðið auðsætt að tilgangurinn er
ekki annar en sá að gera blaðið að
pófitisku kllkumálgagni, og það
þeirra manna, sem telja má að standi
ekki á nokkurn hátt bændastéttinni
nær en aðrir, heldur ætli sér aðeins
að nota sér hana með fláttskap og
fagurgala, og láta hana í einfeldni
sinni lyfta sjálfum sér upp í valda-
sætin, þá tjáir ekki að þegja lengur,
heldur hefja mótmæli gegn því að
blað þetta kenni sig lengur við
bændastétt vora, enda hygg eg að
fleiri munu vera innan bændastétt-
arinnar likrar skoðunar og eg og
telji s!ík mótmæli oið i tima talað.
Þvi þótt viðurkenna megi að vér
bændur séum ekki svo mentaðir,
sem skyldi, þá er samt ekki liklegt
að piltungum þeim, sem hér eiga
hlut að máli, verði kápan úr þvi
klæðinu að vér sjáum ekki hvert
stefnt er fyr en það er orðið um
seinan. Þeim góðu mönnum hefir
sem sé gleymst að hin islenska
bændastétt hefir til að bera skarp-
skyggni og góða greind, sem getur
orðið þvi til fyrirstöðu að þeim
takist að leiða hana út á fullkomna
glapstigu. Og því fiemur má ætla,
að þessi meðfædda greind bænda-
stéttarinnar fái bjargað henni frá að
falla i greipar þessara manna, sem
eru augsýnilega að reyna til þess að
ginna hana, þar sem þeim, þrátt
fyrir fleðulætin tekst ekki sem best
að dylja úlfinn undir sauðargærunni.
Þvi þegar blaðið er lesið ofan i
kjölinn þá dylst, að eg ætla, fáum,
hve allur hugsanagangur þeirra, sem
helst standa að því, og stefna í að-
almálunum er andstæð þvi, sem
horfir bændastéttinni til hagsmuna.
Þau mál, sem einna mest varða
oss bændur nú sem stendur eru vitan-
lega atvinnuviálin, samqonqumálin,
skattamálin og vcrslunarmálin. En að
þvi er öll þessi mál snertir, er aðalstefna
»Timans« annaðhvoit beint eða ó-
beint andstæð hinum sönnu hags-
munum bændastéttarinnar, eins og
eg skal hér i stuttnm dráttum leit-
ast við að sýna fram á.
Eg hygg nú að visu að »Tímans«-
menn telji sig beytta ósanngirni, ef
því væri haldið fram að þeir hefðn
beinlinis unnið á móti bændastétt-
inni í atvinnumálnnum, en óbein-
línis og ef tílvill á stundum óafvit-
andi bygg eg þó að þeir hafi gert
bændastéttinni ógagn en ekki gagn
með afskiftum sinum af þeim mál-
um. Eg býst við því að þeir vilji
láta mig og aðra skoða það sem
merki þess, hve mjög þeir beri
landbúnaðinn fyrir brjósti, að þeir
hafa ósleitilega unnið ?ð þvi að fá
styrkinn til Búnaðarfélagsins hækk-
nðan mjög mikið frá þv), sem áður
var. Og þótt þeir eigi engan veg-
inn einir þakkir skyldar fyrir það,
heldur eÍDS vel menn, sem þeim eru
í öðrum efnum andstæðir, þá er
það jafnt fyiir það góðra gjalda
verr, ef sá styrkur kæmi i raun og
veru landbúnaðinum að verulegom
notum. En svo virðist því, því
miður, ekki háttað. Megnið af þess-
um styrk virðist fara til þess að
launa einstaka menn. Búnaðarfélag-
ið sjálft tekur sér svo og svo marga
ráðunauta — nú eigi færri en 5 —
er það verður að láta hafa sæmileg
laun til þess að lifa af. Svo fá
Búnaðarsamböndin hvert fyrir sig
nokkrar fjárupphæðir, er þau síðan
nota til þess að greiða sinum ráðu-
nautum. Myndast þannig heill hóp-
ur af starfsmönnum við Búnaðarfél.
beint og óbeinf, sem eta mikið af
styrknum upp svo litið verður eftir
til að starfa með. Enda sýna merk-
in verkin þvi ekki er meira unnið
nú af Búnaðarfélaginu heldur en
meðan styrkurinn var mun lægri og
færri ráðunautarnir. En það láta
»Tima«-mennirnir sig sýnilega litlu
skifta. Þeir virðast telja það nóg
að sem flestar slikar stöður séu stofn-
aðar, enda þótt fé vanti til að vinna
með fyrir þá menn, er þær stöður
skipa, hugsa ef til vill sem svo, að
ef þeir hafi ekki annað nýtilegt að
starfa, þá geti þeir á einhvern hátt
greitt götu þeirra, sem þeir eiga
einna helst Hfsuppeldi sitt að þakka.
Það, sem okkur bændurna varðar
mestu, að þvi er atvinnumálin snertir,
er á aðra hliðina það, að við getum
l'engið sem mest fyrir afurðir land-
búnaðarins og á hina hliðina að eigi
þurfi að gefa of mikið fyrir vinnu-
kraftinn. En í hvorugu þessu efni
hefir »Tíœinn«, enn sem komið er,
orðið okkur að liði. Að vísu býst
eg við þvl, að þeir herrar eigni sér
það fyrirkomulag, sem nú er á
hrossasölunni og heimti þakkir fyr-
ir, annað mál er hvort við Sunn-
lendiugar erum sérlega ánægðir með
það eins og stendur. Og hvað hitt
atriðið snertir, að stuðla að því að
við bændur getum fengið sem ódýr-
astan vinnukraít, er sist hægt að
segja að »Tfminn« hafi lagt sig nokk-
uð i framkróka með það. Þvert á
móti má vlst fullyrða það um suma
þá er standa »Tímanum« einna
næst, að þeir hafi verið og séu stöð-
ugt í beinu sambandi við verka-
mennina og forsprakka þeirra og
heyrast að minsta kosti aldrei slá á
hinar óeðlilegu kaupgjaldskröfur
þeirra. Og kemur þetta sennilega
bæði af þvl að þeir vilja ógjarnan
missa hylli þeirra er ráð hafa svo
margra atkvæða og að þeir i hjarta
sinu standa verkamönnum nær en
bændum, sem fylgjendum jafnaðar-
manna stefnunnar, sem margar grein-
ar þeirra »Tímans«-manna bera vott
um. Og sem slikir hafa þeir eng-
an rétt til þess að kenna sig við
bændur, því ef greina skal menn
hér á landi i tvo aðalflokka eftir
hagsmunaaðstæðum, sem sé vinnu-
veitendur og vinnuþiggendur eða
eignamenn og öreigalýð, þá getur
enginn vafi leikið á því hvorumegin
bændur eiga heima, því þeir eru i
raun réttri allir nndantekningarlitið
vinnuveitendur og eignamenn, þótt
í smáum stíl sé hjá flestum, en á
móti þeim flokki hefir »Tíminn«
unnið eins og kunnugt er.
Að því er samgöngumálin snertir
þá þarf ekki langt mál til þess að
færa rétt rök fyrir þvi, að þar er
»Timinn« og hans menn í and-
stöðu við hagsmuni bænda; þeir
hafa »Timans«-mennirnir á svo-
nefndum Þingva'lafundi 25.—27.
júni 1919 rætt áhuganrál sin og
samþykt tillögur i þeim, en i fund-
argerðinni (sbr. »Timinn«, 5. jú!í
1919) sést ekki járnbraut nefnd á
nafn, ekki einusinni sem framtiðar-
samgöngutæki, og þykist eg þvi
léttilega álykta að »Tima«-mennirn-
ir séu andstæðir járnbrautarlagningu
hér á landi. — En járnbrautarmálið
hlýtur eftir eðli sinu að vera eitt-
hvert helsta áhugamál bænda, sér-
staklega þeirra er byggja Suður-
landsundirlendið og eiga vegna hafn-
leysis svo örðuga aðstöðu hvað alla
flutninga snertr. Járnbraut um
Suðurlandsundirlendið, frá öruggum
hafnarstað, hljóta allir bugsandi
menn að sjá að er eina ábyggilega
undirstaðan undir efnalegum fram-
förum bænda á þvi svæði. Með
henni væru þeir ekki að eins losað-
ir við hina erfiðu og dýru aðdrætti,
heldur mundu afurðir þeirra jafn-
framt st'ga i verði og þarfnast það
ekki skýringa. Og þegar, eða ef sú
mikla samgÖDgubót fengist, þá
muDdu aðrar framfarir i búnaðinum
koma eins og af sjálfu sér með þvi
að þá fyrst gæti landbúnaður hér borg-
að sig og borið þær uppi. í stað þess
að allar framfarir i búnaðinum og
jafnvel vatnsveitufyrirtæki eins og
t. d. Flóaáveitan hafa litla þýðingu
án járnbrautar eða máske verri en
enga. En þessu stórkostlega nauð-
synjamáli, að minsta kosti fyrir
bændur á Suðurlandsundirlendinn,
hafa »Timans«-menn sýnt sig and-
stæða en telja þó eftir sem áður
blað sitt bændablað. Getur nokkuð
hugsast fjarstæðara? Þá verður held-
ur ekki sagt að »Timinn« hafi
reynst sérlega hliðhollur oss bænd
unum i skattamálum, eða tillögum
sÍDum og samhygðum á því sviði.
í Tímariti kaupfélaganna árið 1919
var ritgerð eftir J. Gauta Pétursson
þar sem hann lýsir kenningum
Henry George. George þessi hélt
þvi meðal annars fram að jarðeignir
einstaklinga væru þjóðarböl og
orsök fátæktarinnar. Vill hann því
að rikið taki allar jarðeignir i sínar
hendur annaðhvort beinlínis eða þá
með svo háum skatti að sem næst
allnr arður af þeim renni i rikis-
sjóð. Höfundur ritgerðarinnar mælir
sterklega með þassum kenningum
George, sem hentugum til fram-
kvæmda hér, og ráðleggur þvi land-
skatt, eða sem hér mundi nefndur
verða ábúðarskattar, sem einkaskatt.
En menn munu nú miske spyrja
hvað þetta komi í raun og veru
•Tímanum* við, eða þeim mönn-
um, sem að honum standa. Jú,
þegar timaritið kom út, þá gat »Tim-
inn« þess með nokkrum orðum og
þá einnig þessarar greinar með mik-
illi aðdáun og taldi hana frábærlega
merkilega og verðskulda sérprentun,
sem og varð. Ef nú »Timinn«
hefði verið bændablað i raun og
verD, en ekki jafnaðarmannablað, þá
hefði hann hlotið að snúast önd-
verður gegn þessari grein og sér-
staklega varað menn við kenning-
um George, hinum svonefnda
»Georgeisma«. En »Tímans«-menn-
irnir voru ekki að hugsa um það
þótt bændur, hvort sem þeir byggju
sem sjálfseignarbændur að nafninu
eða sem leiguliðar, væru rúnir með
svo háum landskatti inn að skinni,
þeir voru sýnilega að »Timans«
áliti réttir til að borga. Sem raun-
verulegir jafnaðarmenn fundu þeir
þefinn f þessum kenningum George
og þess vegna var sjálfsagt að mæla
með þeim, hvað sem hagsmunum
bændanna leið, í »Tímanum«, þessu
svonefnda bændablaði.
Að þvf er verslunina snertir, þá
er það kunnugt að »Tíminn« held-
ur eindregið fram verslunarsam-
vinnu, svona ofaná. Og er auð-
vitað ekki nema gott eitt um það
að segja, sé versluniu með þvi fyrir-
komulagi rekin á hinum uppruna-
iega rétta grundvelli, sem skuldlaus
og fijáls verslun. En þvi mun nú
varla að heilsa. Samvinnuverslan-
irnar munu snmar hverjar vera ekki
siður skuldaverslanir en gerist og
gengur um verslanir yfirleitt. En
það má nú máske segja að »Tím-
anum« verði ekki gefin sök á því.
En hvað hitt atriðið snertir, hvoit
verslunin skuli frjáls eða ekki, þá
leynir sér tæplega afstaða »Tímans«
til þess. Beint og blátt áfram hefir
hann að visu ekki enn sem komið
er lýst því yfir að verslunin ætti að
verða ófrjáls. Eu flestir, sem sjá
ofurlitið gegnum rykið, vita að að
þvi marki er stefnt. Það er orðið
alllangt síðan einn af »Tímans«
nánustu, eða i það minsta telur hann
sig það sjálfur, lét það ótvirættuppi
við mig að umfram alla hluti ósk-
aði hann eftir að öll verslun yrði
rikisstofnun og allir starfsmenn henn-
ar þar af leiðandi embættismenn ríkis-
ins. Siðan hef eg nokkurnveginn
vitað að hverju stefnt er, enda þótt
eigi hafi verið berum orðum sagt i
dálkum blaðsins. Af þessum ástæð-
um hafa Hka »Tíma«-mennirnir um-
fram alt viljað fá sinn sérstaka
skóla — samvinnuskóla —, til þess
að undirbúa jarðveginn undir breyt-
inguna. Að minsta kosti er þetta alls
ekki ósennileg tilgáta. Þvi nú sem
stendur þýðir ekki að bera slikt
upp. Hugsunarhátturinn þarf til þess
að breytast. En honum er ekki
hægt að breyta nema með »agi-
tation*, en til slíkrar »agitationar«
mundu þeir reynast mjög hentugir
sem dvalið hefðu á þessum jafnað-
armenskuskóla. — Að þetta sé hin
eiginlega stefna »Timans«, »bænda-
blaðsins«, í verslunarmálinu tel eg
ekkert vafamál. Það er óbLndin
jafnaðarstefna. Rikið alstaðar með
hendurnar uppi en einstaklingurinn
ekkert. Sjáanlegt er það, að með
þessum hætti mundu opnast mögu-
legleikar fyrir nokkra meðalmenn
til sæmilegrar og áhyggjulausrar af-
komu, menn sem væru liðugir að
smjúga og hefðu geð til þess að kné-
krjúpa valdhöfunum, þagar embætt-
um við verslunina yrði úthlutað. Jafn-
vist er það lika, að ef svo færi að
verslunin bæri sig illa, eins og vildi
brenna við um gömln einokunar-
verslunina, þá færi hún þó ekki al-
gerlega yfirum fyr en landsmenn
allir værn orðnir öreigalýður, i orðs-
ins fylstu merkingu. En ef hún
skyldi fyrir einhverra hluta sakir
hætta fyr, — segjum eftir nokkra
áratugi —, þá er það samt sem áð-
ur sýnt, að landsmenn yrðu að byrja
aftur á ný alveg eins og börn í
verslunarsökum, eins og fyrir hundr-
að árum. Og þá mætti segja að
sporið væri þarft, eða hitt heldur,
ef það hrinti þjóðinni heila öld eða
meira aftur á bak. — En mundi nú
þessi jafnaðarstefna geta verið eftir
eðli islenskra bænda, mundi þetta
banatilræði við einstaklingseðlið og
atvinnufrelsið vera framtíðarhugsjón
alls þorra þeirra? Nei, slikir volaðir
vesælingar eru þeir, að eg hygg,
enn þá ekki orðnir. En þá getur
heldur ekki »Timinn«, sem styður
slika stefnu, ýmist beint eða óbeint
verið þeirra málgagn, heldur hljóta
þeir ásamt mér að mótmæla þvi,
að hann framvegis kenni sig við þá
og kalli sig »bændablaðið«.
En auk þess sem »Tíminn« hef-
ir með framkomu sinni í hinum
áðurnefndu fjórum stórmálum brot-
ið af sér allan rétt til þess að geta
talist blað sjálfstæðra, frjáishugsandi
bænda, þá geta þeir heldur ekki lát-
ið sér sæma að málgagn, sem hag-
ar sér líkt og »Timin« gerir á ýms-
um öðrum sviðum, kenni sig við þá.
Má i því sambandi minna á það
hversu hann hefir ráðist á menn
með uppnefnum, óþverradylgjum
og flutt langar greinar, er hafa
í sér svo nauðalitinn skamt af sann-
leika að vart má auga á festa. Eða
hvernig hann ekki blygðast sin fyr-
ir það, að róa nú að þvi öllum ár-
um að fá þeim steypt úr vaJdasæti
er hann fyrir liðugu ári síðan taldi
mjög vel hæfa til að skipa þann
sess. Eg meina þá Jón Magnússon
og Pétnr Jónsson, sjálfan formann
hinna islensku samvinnufélaga, er
»Tíminn« þykist þó unna öllu
framar.
Fyrir skömmn átti eg tal við
greindan og skilgóðan bónda um
»Timann«, sagði hanu að leitt væri
hverjir labbakútar að blaðinu stæðu
og réðu því, þar eð það væii tals-
vert útbreitt meðal bænda og mætti
verða að gagni, ef þeir menn stæðu
að, er bæru sjálfsagða stefnu bænda
fyrir brjósti. Hygg eg þetta mála
sannast, að gera þyrfti hreint við
blaðið áður en það með nokkrum
rétti geti talist bændablað. Gildir
einu hvað það nefnir flokk þann er
það þykist vera að steypa, hvort
heldur það nefnir hann vinstri,
framsókn eða miðflokk, þvl sá flokk-
ur getur aldrei orðið bændaflokkur
nema að nafninu til með þeirri
stefnu i framantöldum málum, er
»Timinn« hefir sýnt.
Og þar sem »Tíminn« þannig að
stefnunni til stríðir á móti hags-
munum bændastéttarinnar og óvirð-
ir hana að öðru leyti með framkomu
sinni, þá mótmæli eg því sem einn
meðlimur hennar að hann fram-
vegis sé kendur við, eða kenni sig
sjálfur við hana og kalli sig »bænda-
blaðið*.
Móeiðarhvoli, 25. maí 1921.
----O---—l IM
NHb ina.
Nokkun bnéf til Þ. G.
II.
30. okt. 1896.
Góði vinur og Collegal
Til framhalds á þeim þakklætis-
linum, sem eg sendi yður um daginn,
tek eg pennan, og itreka það þakk-
læti, þvl eg las aftur áðan yðar
grein um mig qua póeta & homo
— geri eg það ekki oft að marglesa
það, sem um mig er sagt og sungið.
Grein yðar er afbragð, hún er hu-
moristisk, hnyttin, heppin, hlý og
hreinskilin, öfgalaus og rökstudd
með ýmsum dæmum og »correctiv-
es« ■— alt currenti calamo auð-
vitanlega vegna rúmsins, en alt mælt
og vegið á rétta reislu — nema
máske heldur velvildarlega (riflega).
Nú — eg elska þesskonar dóma,
og vil vara alla mína vini við að
»dæma hart« — ekki persónul., ekki
harðara en sannleikurinn sjálfur
mundi dæma vilja. Og nú kem eg