Ísafold - 19.07.1921, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD
að síðara efni miðans: Eg las i
einhverja blaði eftir yður (eg man
ekki hverju) ummæli um ritgerð eft-
Sæm. heit. Eyjólfsson, að hún (rit-
gerðin) væri þunn og mögur og
allar hans ritgerðir hefðu verið létt-
meti. Þetta var meiningin — eg man
ekki efnið. En þessi dómur finst mér
mjog ósannqjarn, og þér ættuð sannlega
að leiðrétta hann sjálfur. Sæm. rit-
aði fróðlega og skemtilega fyrir al-
menning um almenna og þjóðlega
hluti og fræði. Hann var enginn
spekimaður og hvorki stórskáld eða
visindamaður, en hann var islenskur
fróðleiksmaður i besta lagi (jafnung-
ur), ritaði og hugsaði barnslega fag-
urt og stillilega og var einkar vel
heima í flestum alþýðlegum fræðum.
Þessi er og skoðun og »smekkur«
allra þeirra bestmentuðualþýðumanna
og kvenna, sem eg hef talað við.
Satt að segjar eg er sannfærður um
að þér hafið ritað þannig af fljót-
færni. Athugið þetta, og ef þér viljið
nokkurs nýta mín ráð, þá mildið þér
úr nefndum ummælum — S. E. átti
marga vini, og kæmi þeim þvi vel
að þér sýnduð honum jöfnuð — i
gröfinni.
Eitt er enn: hér er ónýt prent-
smiðja, en til er dálítill prentsmiðju-
sjóður, sem peymdur er manni, sem
reyna vildi að koma hér upp nýrri
smiðju—helst með nýju blaðium leið.
Yæri eg nú i yðar sporum ogþætt-
ist hafa úr litlu að spila, mucdi eg
leita til ríkis i gamla Eyjafirði —
eins og þeir á Sturlungaöld. Nú um
árslokin verður fundnr haldinn af
eigendum Stefnis, sem ekki getur
þrifist — hann eiga svo margir —
eða réttara: enginn, og prentsmiðjan
sem sagt ónýt og hennar stjórn. Eg
var nauðugur settur í ritnefnd blaðs-
ins í fyrra, og ætla enn á ný að
segja lausu, og mun eg ráða til að
bjóða yður blaðið og mun E. Lax-
dal þvi hlyntur. Ef þér nú skylduð
vilja gefa kost á yður eða á ein-
hvern hátt reyna til að komast hér
að, þyrftuð þér annaðhvort að brjót-
ast hingað norður (sem best væri)
nú fyrir jólin, eða skrifa okkur Lax-
dal (og kannske Stefáni á Möðruv.)
og fara þess á leit, að taka við
Stefni (gratis eða fyrir slikk) móti
því að þér fengjuð jafnframt styrk
til að stofna nýja pressu. Eg kasta
þessu fram, því bæði tel eg yður
helst færan i því efni, og svo ann
eg yður alls góðs tima, enda flyttuð
þér þá Snnnanfara með yður. —
Eg hefi ónýtm penna, og hripa i
myrkri.
Með bestu kveðju
yðar einl.
Matth. Jochumsson.
Lifði eg, mundi eg gjaman styðja
yður það sem eg til ynnist.
------0—------
Uti um heinii
Yfirlit.
Nú er einna mest um irsku mál-
in talað og samninginn um þau í
London og segja seinustu skeyti að
þar séu samkomulagshorfur, Lloyd
George hafi fallist á kröfnr íra, þó
þannig, að rikistengslin verði ekki
slitin. Harding forseti Bandarikjanna
boðaði nýlega til stórveldafundar,
sem halda á I haust, til þess að
ræða um afvopnun þjóðanna. Al-ar
Þjóðirnar, sem boðið var, aetla að
sækja fundinn. Láta margir vel yfir
þessu og telja, að þetta geti orðið
miklu fremur til að tryggja friðinn f
framtiðinni, en þjóðbandalagið. Aðr-
ir líta efunaraugum á þetta og kalla
það aðeins glamur. — Þjóðverjar
hafa nú fengið 150 milj. gullmarka
lán hjá Hollendingum til þess að
geta staðið í skilnm með fyrstu
greiðslu sína til B mdamanna, 1. sept.
n. k. — í Grikklandi hefur verið
hálfgert vandræðaástand undanfarið,
einkum i sambandi við ófrið þann
sem Grikkir hafa átt i. Hefir nú
Gunaris forsætisráðherra kvatt sam-
an þingið n. k. fimtudag.
Frá Rússlandi hafa komið fáar
fregnir undanfarið. I seinasta skeyt-
inu segir, að sovjet-stjórnin hafi nú
leyft einstökum mönnum að safna
fé og er eignarrétturinn á þvi frið-
helgur og má ekki gera það upp-
tækt, nema að undangengnum dómi.
Féð á að leggjast á hlaupareikning
í bönkum, sem rikið rekur. Yms-
ar fleiri tilslakanir eða breytingar
hefir bolsjevikastlórnin gert smásam-
an. Hafa andstæðingar hennar úti-
frá legið henni á hálsi fyrir það, en
hún heldur þvi fram, að þar sé ekki
um stefnubreytingu að ræða, heldur
aðeins tilhliðrun sem nauðsynlegar
séu í »praktisku« lífi.
Irland.
Nú sem stendur eru það eflaust
irsku málin, sem draga að sér mesta
athygli allra stjórnmála, sem úr-
lausnar biða. Ef nú tekst að binda
enda á þau mál á sæmilegan hátt,
er ráðið fram úr þvi máli, sem f
augum útlendinga hefir verið ensk-
nm stjórnmálum mest til vanvirðu
og jafnframt eitt mesta vandræða-
mál þeirra inn á við. Baráttan nm
irsku málin hefir nú í rauninni stað-
ið í nokkur hundruð ár, eða svo að
segja frá þvi að Englendingar lögðu
landið undir sig. En það var um
1660. En þá höfðu þeir verið að
smibrjóta undir sig landið f nærri
5 aldir og farið fram raeð oíbeldi
og sviknm. En upphaf afskifta þeirra
af irskum málum voru að nokkru
leyti innanlandsdeilur i írlandi (eða
Erin, eins og það er lika kallað),
þannig að einn smákonungurinn þai,
Diarmaid i Leincter, leitaði fullting-
is Englakonungs um 1168 til þess
að sigrast á andstæðingum sinum.
En stjórnarfari íranna var þá svo
háttað, að þeir skiftust í ættbálka
(clans), sem voru að flestu leyti sjálf-
stæðir og hver öðrum óháðirogréð
konungur yfir hverjum bálki og var
hann kallaður ri og er talið að af
því sé dregið nafnið rigur i Rigsþulu.
Þó gengu samskonar lög um alt
landið og sama tunga og snemma á
öldum var landinu skift i 4 riki, eða
S, og yfirkonungur yfir hverju, en
stórkonungnr yfir öllum saman, þó
hann hefði oftast Htil vðld. Svo var
þessu háttað i upphafi vikingaaldar-
innar, þegar norrænir menn fóru að
venja komur sinar til írlands um og
eftir 800. Attu þeir svo allmikil
ítök í vestrænu löndunum þangað
til eftir Brjánsbardaga (1014) og er,
eins og kunnugt er, oft getið um
viðskifti norrænna manna og kelt-
neskra i islenskum fornritum og var
um eitt skeið gert mjög mikið úr
þeim áhrifum, sem Keltar hefðu haft
á norrænt, einkum islenskt, þjóðerni
og menningu.
Keltar áttu annars eldgamla og
ágæta menningu og sérstaka tungu,
sem um eitt skeið var all-útbreidd,
enda voru Keltar þá, fyrir um 2
þúsund árum, einhver voldugasti og
þróttmesti kynbálkur álfunnar.
Seinna glataðist tungan hjá alþýðu
fyrir ýmsar orsakir, þó lœrðir írar,
einkum i útlöndum, héldu henni og
rannsóknum hennar við. Þeir stofn-
uðu t. d. á miðöldunum keltneska
skóla og fræðafélög bæði í Róm og
Löwen. Og nú er aftur risin áköf
hreifing til viðreisnar tungunni og
þjóðerninu, samfara stjórnmálabar-
áttunni, borin fram af Sinn-Fein-
flokknum. En s;nn-fein er irska og
merkir: við sjálfir. — Jafnframt
þessuro þjóðerrisdeilum hafa trú-
mál ofist mikið inn í írsku deilurn-
ar. Bretar eru eins og knnnugt er
mótmælendur, en Irar eru lang-
flestir katólskir og votu. trúhneigðir
menn og fastheldnir. Þeir tóku
kristni á a. öld og komu á hjá sér
sérstakri kirkjuskipun og voru fyrst
lengi vel óháðir páfanum. En eftir
að Englakonungar fóru að blanda
sér i mál þeirra, létu þeir kirkjuna
heldur ekki afskiftalausa og 1172
komst írska kirkjan, fyrir þeirra
íhlutun, undir forræði páfans. Það
er irsku kirkjunni og klerkunum
öllum öðrum fremur að þ3kka, að
irskt þjóðerni og menning varð
ekki aldauða. Klaustnr voru mý-
mörg á írlandi og voru við þau
ágætir skólar og fjölsóttir snemma
á öldum. T. d. er getið um 3 þús.
nemendur við einn slikan skóla
þegar á 6. öld. Þessir skólar voru
að ýmsu leyti með svipuðu sniði
og háskólar nú. Ólust þar upp og
störfuðu margir ágætir fræðimenn
og foringjar. Einna frægastur þeirra
er Kokilli og er hans getið í Land-
námu. Margir höfðingjar Kelta voru
lika mjög vel mentaðir menn og
unnu og útbreiddu bóklega fræði,
t. d. er getið um einn kringum
900, sem kunni 6 tungumál, auk
móðurmáls sins: hebresku, grísku,
latinu, kymrsku, engilsaxnesku og
norrænu. í klaustrunum voru þannig
ekki aðeins stunduð venjuleg kirkju-
ieg miðaldafræði, heldur einnig þjóð-
leg fræði. Fjöldi handrita hefir þá
og lengi siðan verið skrifaður i
klaustrunum. Munu nú vera til
um 200 irsk handrit, en þau ern
öll frá því eftir 11. öld, aðeins
ein 4 eru til eldri, og hefir rann-
sókn þeirra og útgáfa verið einn
liður hinnar þjóðlegu viðreisnarbar-
áttu og sðmuleiðis allskonar söfn-
un þjóðkvæða og þjóðsagna. Hefir
alt þetta svo aftur haft áhrif á nýj-
ustu irskar bókmentir. En á þvi
sviði mun þektastur út i frá skáldið
Yeats.
Englendingar gerðu frá upphafi alt,
sem þeir gátu til útrýmingar irsku þjóð-
erni og tungu. Þeir bönnuðu hjóna-
bönd íra og Englendinga brendu irsk
handrit, gerðu upptækar írskar eign-
ir og seldu Ira jafnvel mansali. Einu
sinni gerði Cromwall t. d. upptækar
11 milj. ekra, og öðru sinni voru
20 þús. írar seldir i þrældóm til
Ameriku. Bretar höfðu stöðugan
her i Irlandi og létu íra borga brús-
ann. I þeim skærum eyddist t. d.
einu sinni hálf önnur miljón Ira á
30 árum, — á stjórntimum Elísa-
betar. Á þeim öldum var líka ó-
venju róstusamt, því þá var verið að
reyna að kúga íra til mótmælenda-
trúar, Cromwell sagðist ætla að
hrekja þá alla — helst til helvftis
— fyrir villutrú. Bretar féfléttu Hka
íra beinlínis fram á siðustu ár, létu
þá gjalda tugum miljóna meira i
skatta, en þeim bar. Má t. d. geta
þess, að 1907 greiddu þeir yfir 220
milj. kr. i skatta, en voru þó að
4Va milj. að tölu. Búskaparlagið
var þannig, að enskir stóreignamenn
áttu mestalt landið og ríktu þar með
harðri hendi. Einu sinni, um miðja
siðustu öld, hröktu þeir um 20 þús.
■ 1
Hvftárbakkaskólinn
starfar frá yeturnóttum til sumarmála eins og að undanförnu. Um-
sóknir séu komnar I hendur undirritaðs fyrir 1. sept. n. k. Fylgi
þeim bólusetningar-, skírnar- og heilbrigðisvottorð. Ábyrgð, sem
skólastjóri tekur gilda, um skilvísa greiðslu á öllum kostnaði, þurfa
umsækjendur að leggja fram um leið. Skólagjald er 40 kr.
Kenslubækur allar og ritföng fást keypt á Hvítárbakka. Far-
angursmerki: Hvítárbakki pr. Borgarnes. Allar frekari upplýs-
ingar gefur undirritaður.
Hesti 1. júlí 1921.
Eiríkur Albertsson.
DET NYE NORD
Mánaðarrit fyrir skanbinavisk þjóðfélagsmál.
Ritstjóri og ábyrgðarm.: Oscar Smith. Ritstjórnarskrifari: Canð. polit. L. Estrup.
Maí-heftið:
Canð. polit. L. Estrup: Foreningen Norðen í 1920. — Björn Simon: Skole-
ðressur — Menneskeuðvikiing. — *: Det politiska láget i Finlanð. — Dr. ]ök
Alfr. Mjöen: Negativ racehygiene III. — Kaptain C. F. Lðkkegaarð: Norðisk
Entente.
Júní-heftið:
Dr. Gustav Stolper: Finanspolitik i ðe östrig-ungarske Arvtager-Stater. — Pro-
fessor, Dr. jur. Knuð Berlin: Folkenes Forbunð og Norðen. — Professor Eðv.
Lehmann: Den svenske Kirke. — Komponist Fritz Crome: Den anðen norðiske
Musikfest i Helsingtors. — Bibliotekar Julius Clausen: Fantasi og Verðens-
historie, — Paul v. Klenau: Nationalistiske Strömninger i Musiken og Freð.
Delius’ Ruquiem. — Dr. Reinharð Carriere: Forebyggelse av Tuberkuiosen.
irska bændur af hjáleigum sinum
fyrir skuldir. Um líkt leyti varð
uppskerubrestur og féllu þá úr hungri
yfir miljón íra.
Irland hefir verið formlega sam-
einað Englandi frá því 1801 og átt
rúma hundrað fulltrúa i neðri mál-
stofu Lundúnn-þingsins. En upp úr
1870 fer fyrst að koma verulegur
skriður þar á irsku málin. Þektustu
Iraforingjarnir voru Butt, Parnell,
Redmond og Dillon, og nú de Val-
era. Af enskum stjórnmálamönnum,
sem hliðhollir hafa verið írum, eru
kunnastir Gladstone og Asquith og
sömuleiðis Wyndham ráðherra, sem
kom á landbúnaðariögunum skömmu
eftir aldamótin. Hefir það mjög
orðið til þess að fjölga sjálfseignar-
bændum og bæta búnaðarhætti.
Margar og mismunandi tillögur
hafa komið fram um úrlausn írsku
málanna á síðustu árnm. En Bret-
ar hafa aftaf tekið stirðlega undir
það og hefir samkomulagið versnað
við það og æsingar og skilningsleysi
aukist á báða bóga — einkum þó
fyrir i’nlutun Carson-flokksins í Ulst-
er. En nú eru, eftir siðustu skeyt-
um að dæma, horfur til samkomu-
lags. Hér skal svo að lokum að-
eins sagt stuttlega frá einu riti, sem
um þetta frska mál fjallar, af því að
það snertir Islendinga nokkuð. Það
er eftir írskan mann Alex. Mc Gill,
gefið út i Glasgow 1921 og heitir:
The IndependaDce of Iceland — A
Prraleli for Irland, og er um það, að
sjálfstæðiíslands og samningur þess við
Danmörku gæti verið fyrirmyndtil úr-
lausnar á deilu íra og Englendinga.
Rekur h5f. í stuttu máli stjórnmála-
sögu íslands, segir frá deilunum við
Dani og vefur sumstaðar inn i at-
hugunum sínum á irsku málunum.
Er yfirleitt rétt og skipulega sagt
frá íslensku málunum, enda stuðst
við góðar heimildir. Þó er t. d.
villandi sagt frá »The Fishery Polise
Service* á bls. 31 og ef til vill
fleira smávegis. Loks er svo ensk
þýðing á sambandslögunum frá 1918.
Tíminn flytur nýlega hógvær-
lega ritaða grein um Spánarsam-
inginn og vill ekki taka endanlega
afstöðu til málsins að svo stöddu.
Hér í blaðinu hafði áður verið reikn-
að út, að tollhækkunin spánska kost-
aði fiskútflytjendur hér 7l/t milj. kr.,
en Tímanutu reiknast svo til, að
hún kosti ekki nema 2 milj. og
600 þús. kr. Villan hjá honum felst
í því, að hann telur aðeins þann
fisk, sem talinn er i hagskýrslum
hér flnttur beint til Spánar héðan,
En tollurinn kemur niður á öllum
fiski, sem veiddur er og verkaður
hér, en seldur á Spáni, eins þótt
salan fari fram með útlendum, ensk-
um eða dönskum, milliliðum. Og
þegar þessa er gætt, kemur út sú
tala, sem nefnd hefir verið í blað-
inu.
Það er ekki rétt, sem í Timan-
um stendur, að Norðmenn hafi neit-
að, að verða við kröfu Spánverja
um afnám aðflutmngsbanns á spönsk-
um vinum. Það standa einmitt nú
yfir samningar um málið milli Norð-
manna og Spánverja, segir í nýlegu
fregnskeyti frá Einari H. Kvaran til
framkvæmdanefndar stórstúkunnar
hér, og hann segir, að þeim samn-
ingum sé enn haldið leynilegum.
En hr. E. H. K. var fulltrúi bann-
manna hér á norræna bindindisþing
inu, sem nýlokið er i Khöfn.
í norskum bl. segir, að Norðmenn
hafi samið við Frakka og fært upp
áfengishámark franskra vina, sem
innflutningur er leyfður á til Noregs,
úr 12% í 14%, og einnig hafa þeir
samið við frönsku stjórnina um kaup
á ákveðinni tölu litra af sterkum
drykkjum. Má telja vist að Norð-
menn gefi einnig eftir í samningun-
um við Spánverja.
Samningurinn milli Norðmanna og
Frakka er undirskrifaður i Paris 23.
april, en ekki birtur i norskum blöð
um fyr en 18. júni.
-----—0 1»-^
&.I