Ísafold - 26.07.1921, Blaðsíða 1

Vikublað. Verð: 5 kr.
árg. — G*jalddagi 1.
júlí.
Símar 499 og 500.
XLVIII. 'árg. j
Ritstjórar: Vilhjálmur Finsen og Þorsteinn Gislason..
Reykjavik, Þriðjudaginn 26 júlí 1921.
Afgreiðsla og inn-
Ibeimta í Lækjargötu
2. — Talsími 500.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
."0 tölnblað.
Auglýsingar
þær, sem sendar eru Lögréttu eða
ísafold, birtast i báðum blöðunum
og ná þannig mestu útbreiðslu um
landið, sem fáanleg er — Verðið
þó hið sama og íður var í öðru
blaðinu.
Fágæiii* fuglan
og
eyðing þeirra.
N. P. Nielsen á Eyrarbakka hefir
rannsakað fuglalíf i landi voru og
þar á meðal tilveru arna. Hann
hefir spurts fyrir um allar sýslur
og komist að þeirri niðurstöðu, að
nú séu (hafi verið s. 1. ár) þrenn
arnahjón alls í »íslenska rikinu*. —
Auk þess heldnr hann, að geldfugl-
ar séu fáeinir. En um það er erfitt
að fullyrða, því að ernir eru vlð-
fleygir og getur sami fugl sést á
ýmsum stöðum. Um þetta mál hefir
Nielsen ritað í Lögréitu. Og á hann
þökk og heiður fyrir áhuga sinn um
þessi efni.
Nú hefir stjórnin sent fyrirspurn-
ir út um allar sýslur um vali og
erni, hve algengir muni vera og um
brúsa (himbrima).
Toppandir eru eigi nefndar, þær
eru, þó undarlegt sé, ófriðhelgar að
lögum, fiskiendur, af þvl að þær eta
sili og bröndur.
Stóra-toppönd er, þar sem eg hefi
spurnir af, mjög fágæt og má ætla
að hún sé á þrotum.
Sá fugl er^einhver fegursti og til-
komu mesti fugl og væri skömm að
gereyðingu þeirrar tegundar. Minni-
toppönd er (algengari, hér í sýslu
a. m. k.
Brúsi er og fágætur þar sem eg
veit um. Og er hann dýrðlega fag-
nr fugl og stórmyndarlegur, veð-
urspár og merkilegur á allar lundir.
Þá er fálkinn, valurinn, haukur-
urinn. Hér í Þingeyjarsýslu mun
hann vera all-algengur og fer þó
fækkandi. Llklegt þykir mér, að hér
sé hann tiltölulega algengari en i
öðrum sýslum, af þvi að hér eru
rjúpnalönd í besta lagi og mikið um
gil og hamra. Valir eru mjðg skotn-
ir (hafa verið) í rjúpnagöngum á
haustin og að likindum jafnt þó að
friðaðir séu. Ungir menn, sem eru
1 vígahug, hugsa naumast um laga-
helgi, enda eru engir til frásagna
um þess háttar víg.
Stundum leggjast valir að anda-
vörpum og gera í þeim óþolandi
usla. Bæði drepa þeir þá eggjamæð-
ur og hræða hinar svo þær afrækja.
Þess háttar vágestur hefir hann orð-
stundum hér á Sandi og er það
einkis manns þol að horfa aðgerða-
laus á þann ræningja — hvað sem
lögin kunna að segja.
Undantekningar má það kalla, að
valir leggist að andavörpum svo að
þeim sé bani búinn af þeim sökum.
Andavörp eru svo strjál og fá. Og
ekki er mér kunnugt um, að þeir
sæki að æðarvörpum. En um erni
er það að segja, að þegar svo ber
við, að þeir svifa yfir æðarvarpi,
verður kollan svo hrædd, að alt
varpið er vitstola á samri stund af
skelfingu við hetkonung fuglanna.
Þá flýgur hver eggjaæður á sjó út
til að forða sér. Það er meira en
hagsmunaatriði fyrir varpbóndann, að
fá dauðadóm yfir þennan vágest.
Það er auk þess tilfinningamál, að
sigra ræningja, sem veldur slikum
óskunda. Ursla arnanna í varpi er
lýst i sögu eftir Ben. Þ. Gröndal
og svo ráðkænsku varpeiganda að
sigra óvininn.
Nielsen hyggur, að eitur muni
hafa grandað örnum, það sem refum
er ætlað. Og hann ætlar eins og
fleiri, að eiturdauði sé illur og ó-
sæmilegt að stofna til hans.
Eg hefi drepið Svartbak á eitri og
hrafna og kjóa og séð þá detta nið-
ur af flugi eins og skotna, ný flogna
frá agninu. Eg held að sá dauðdagi
sé ekki voðalegur, ef sæmilega er
skamtað hvita duftið: ekki ákaflega
nánasarlega.
Vera má að örnum hafi eitur að
bana orðið. En aðallega munu varp-
eigendur hafa ráðið niðurlögum
þeitra og svo byssan sú almenna,
sem völunum grandar jafnt og þétt.
Veiðimenn standast ekki þá raun að
sjá val eða örn i færi, þykir og
veiðispjöll að þeim fuglum í rjúpoa-
verinu.
Vafasamt er að þessum fuglum
verði bjargað með lagavernd. En þó
verður að reyna það og leggja stór-
sektir við drápi þeirra.
. Hitt er vonlegra: að meinlausum
fegurðarfuglum svo sem brúsa og
stóru-toppönd mætti bjarga frá ger-
eyðingu með þvi að leggja stórsekt-
ir við drápi þeirra, sem allar skyldu
renna til uppljóstrnnarmanns. Og
þar að auki væri reynandi að láta
sýslumenn Og lögreglustjóra brýna
fvrir alþýðu að þyrma fuglunum.
Annars eru friðunarlög fugla i
landi voru illa haldin viðsvegar og
er sú skömm meiri og verri en svo,
að þolandi sé i landi, sem hefir
fegurð sina og nyíjar af fuglum í
rikulegum mæli sem vér höfum ís-
lendingar. Menningin svokallaða er
stórsyndug i þeim efnum. Mér er
sagt að rétt við Reykjavík sé legið
i leyni fyrir álftunum og þær skotn-
ar á friðunartíma. Og svo mun vera
víðar um land. Æðarfuglinn er
drepinn umhverfis alt land og andir
sömuleiðis. Enginn kærir lögbrjót-
ana. Og svona draslar þetta ár frá
ári. Nú hefir rjúpan verið náðuð um
stund — þessar örfáu sem til eru i
landinu, og er sú miskun viður-
kenningar verð.
Fuglar ættu að njóta meiri hlifð-
ar en þeim er fengin. Þeir eiga
reyndar sama rétt á lifinu og mað-
urinn. Og ef skytturnar fengju opin
augu fyrir grimdinni, sem feht i
skotum þeirra er oft særa og kvelja
fuglana skotnu, þá myndu þeir hika
meira en þeir gera, þegar þeir leika
sér að þvi að skjóta úr leyni á þessi
fögru börn náttúrunnar.
30. júni 1921.
Guðmundur Friðjónsson.
■---—0——i—
Spánarsamningurinn.
Khöfn, 20. júlí 1921.
•Sendiherran danski í Madrid tilkynnir símleiðia að ekki
sé enn formlega lokið samningum um framlenging verslunarsam-
komulags milli Danmerkur, íslands og Spánar, þess sem rennur
út í dag. Það lítur þó vel út að næstu dagana náist samkomulag
um að danskar og íslenskar afurðir njóti lægsta tolls í tvo mánuði
til 20. september þetta ár og haldist svo þar eftir uns annarhvor
aðilja segir upp samkomulaginu með mánaðar fyrirvara. Þann
tíma sem gera má ráð fyrir að taki að Ijúka samningnum verður
hærri tollur ekki settur á danskar og íslenskar afurðir«.
Þvi má bæta hér við, eftir upplýsingum frá stjórninni, að
líklegt er, að ekki þurfl að kalla saman aukaþing út af málinu.
Gera menn sig alment ánægða með þessa bráðabirgðalausn á
málinu, og er hún skilin svo sem uppsögn geti ekki farið fram
fyr en 20. sept. og þvi ekki fengið gildi fyr en i fyrsta lagi 20.
okt. við því er samt búist, að alt megi við kvrt sitja fram til
reglulegs þings í febrúar.
Sildveiðarnai*.
Norsk blöð segja, að óvenju’ega
margir ætli að stnnda sildveiðar við
Island j sumar af Norðmanna hilfu.
En veiðar þessar verða með nokk-
uð öðrum hætti en verið hefir undan-
farið. Til veiðanna verða nær ein-
göngu notuð stór skip, og hafa þau
með sér salt og tunnur. Er ætlunin
að salta síldina um borð án þess að
koma að landi og komast á þann
hátt hjá kvöðum þeim, sem á út-
veginum hvila samkvæmt islenskum
lögum,-
Frá Gautaborg eru fjögur skip á
leið hingað til lands og ætla þauað
stunda veiðar i sumar frá Siglufirði,
með sænskum aðferðum. Sænska
stjórnin hefir veitt styrk til þessara
skipa, eða réttara sagt lofað að hlaupa
undir bagga, ef veiðin borgi sig
ekki, og er til 100 þús. kr. fjár-
veiting i þessu skyni. Verður dr.
Rosen fiskifræðingur eftirlitsmaður
stjórnarinnar með skipum þessum
og ætlar hann jafnframt að kynna
sér fiskigöngur hér við land og
ýmislegt sem að útgerð lýtur.
Samkvæmt upplýsingum, sem Curt
Atderson kaupmaður í Gautaborg
hefir gefið oss, ætla skip þessi að
nota sænskar veiðiaðferðir f sumar.
Verða skipin hér við land fram i
septembermánuð. A hverju skipi eru
12—14 manns. Miðað við meðal
markaðsverð þurfa skip þessi að afla
alt að 3000 tunnur hvert til að
borga allan kostnað. Anderson verð-
ur á Siglufirði 1 sumar og ætlar að
kaupa þar síld fyrir »Sveriges
Förenade Konservfabrikker« f Göte-
borg, til niðursuðu.
Norsku skipin, sem verða við
sildveiðar hér i sumar eru 500—700
smálestir að stærð og lesta 2—300
tunnur. Fóru 10 þeirra á stað frá
Haugasundi i byrjun þessa mán-
aðar.
4X
Dirnar l ia.
Atburðir þeir, sem sifelt eru að
gerast i Vesturlöndum byrgja það sjón-
um manna, sem fjær er. Af þesm
stafar það, að tíðindi þau sem orð-
ið hafa á siðustu árum og síðustu
mánuðum i elsta riki jarðarinnar,
hafa að miklu leyti farið fyrir ofan
garð og neðan hjá sumum Vestur-
landaþjóðunum, svo sem ídending-
um. Og þó eru tiðindi þessi svo
stórfeld, að þau mundu á venjuleg-
um timum setja heiminn á annan
endann.
Eins og nú standa sakir, eru sem
sé allar horfur á að hið eldgamla
austræna menningarriki sé að liðast
í sundur. Siðan keisaraæitinni var
steypt af stóli fyrir nær 10 árum,
hefir ætlð verið los á allri stjórnar-
skipun, upphlaup og byltingar tiðir
viðburðir og sleifarlag á fle^tu. Með
lokum keisaradæmisins slitnuðu
rammar taugar og los komst á lands-
lýðinn svo mikið, að eigi hefir enn
tekist að skapa festu i stjórnarfyrir-
komulagi i landinu.
Hér er eigi rúm til að rekja langa
sögu. Þó verður eigi hjá því kom-
ist að fara nokkur ár aftur i timann,
til ársins 1917, og minnast viðburða
þeirra, er þá urðu. Forseti sá, sem
þá sat að völdum í kíaverska lýð-
veldinu, Li-Yuan-Hung, var settur
af umsvifalaust, þingið, sem kosið
hafði verið samkvæmt bráðabirgða-
stjórnarskrá lýðveldisins var rofið og
byltingamenn settu hervald i land-
inu og tóku við völdum í Peking.
'Höfðu þeir tögl og hagldir i öllum
norðurhluta rikisins, en Suður-Kin-
verjar gripu til vopna gegn þessari
ofbeldisstjóm og stóð borgarastrið
milli Suður- og Norður-Kína i þrjú
ár, og stendur i raun og veru enn.
Þessi grimma styrjðld hefir kostað
landið ósköpin öll af mannslifum og
fé. Stórveldin lánuðu Kinverjum i
fyrstu fé til þess að standast her-
kostnaðinn, en hafa nú kipt að sér
hendinni. Fjárskortur er eina á-
stæðan til þess, að borgarastyrjöldin
er ekki háð með eins miklu ofur-
kappi nú eins og áður.
Stjórnin i 'Peking er ávalt að leit-
ast við að láta Hta svo út, sem frið-
ur og full eindrægni sé i Kina, og
að hún ein ráði yfir öllu landinu.
En stórveldin vita betur. Það er
kunnugt að fjandskapurinn milli
stjórnarinnar I Peking, eða Norður-
Kinverja, og stjórnarinnar i Kanton,
Suður-Kínverja, hefir aldrei verið
magnaðri en nú. Nú i vor lýsti
héraðið Kuangtung með höfuðborg-
inni Kanton sig lýðveldi og tók
forseti þessa lýðveldis, Sun Yat-Sen,
við völdum 20. april. Stjórn þessi
hefir reynt að fá fullveldisviðurkenn-
ingu sendiherranna útlendu í Peking
og ætlar að senda fulltrúa sina t:l
stjórna stórveldanna úti i heimi.
Héraðið Kuangtung, sem er þunga-
miðja hins nýja lýðveldis, er með
frjósömustu hlutum Suður-Kina og
liggur að hafi norðanvert við Suður-
kínahaf. Er stærð þess rúmlega
helmingi meiri en íslands og Ibúar
22 miljónir. Kina sjálft skifflst i
18 héruð og er þetta eitt hinna
merkustu. Þessi héruð hafa einnig
tjáð sig fylgjandi bandalagi við lýð-
veldið i Suður-Kina: Sze-Chuan,
Hunan, Kwei-Chan, Yunan og Ku-
ang-Si. En þó er þar ekki um ein-
dregið fylgi að ræða, þvi flokkarig-
ur er mikill i flestum þeirra og vilja
margm haga seglum eftir vindi.
Héraðið Fukien hallast fremur á
sveif með syðra lýðveldinu og hér-
aðið Kiangsu, sem ligpur að Kuang-
tung að norðanverðu, berst þeim
megin sem meiri er herfangs von i
þann svipinn. Önnur héruð fylgja
stjórninni i Peking, að minsta kosti
í orði kveðnu, en þó er þar ekki
neinni eindrægni að fagna. Héraðs-
stjórinn i Mukden, sem ræður yfir
héruðunum Sheng King, Kirin og
Halungkiang, hefir mest ráðin i
stjórninni i Peking. En embættis-
bróðir hans, héraðsstjórinn í Chihli,
er keppinautur hans um völdin. Til
þess að tryggja sig í sessi hefir hér-
aðsstjórinn í Mukden reynt að gera
illræmdan stuðningsmannsinn, Chang
Hsun hershöfðingja, að hæstráðanda
i héruðunum umhverfis Yangtse,
en herforingjarnir i þessum héruð-
um snérust öndverðir gegn þvi, svo
að það komst ekki í framkvæmd.
Shantung héraðið getur ekkert látið
til sin taka eins og nú standa sakir
og Shensi héraðið er ræningjabæli,
sem engum lögum hlýðir. Þannig
er ríkiseiningin kinverska nú.
Þessi tvídrægni heima fyrir er
orðin svo mikil, að jafnvel þótt
sameiginlegir hagsmunir norður- og
suðurhluta landsins séu í hættu, geta
Norðurbúar og Suðurbúar ekki kom-
ið sér saman um að afstýra henni.
Má ljósast sjá þetta af uppreisninni
i Mongólíu i vetur. Hún ber vott
um svo einstakt getuleysi og am-
lóðaskap af Kinverja hálfu, að vert
er að minnast hennar að nokkru.
Varð byltingin með þeim hætti, að
flokkur Rússa og nokkurra vopnað-
ra Mongóla, als 6 þúsund manns,
tóku höfuðstaðinn í landinu, Urga,
umsvifalanst 4. febr. í vetur. Kin-
verska herliðið gafst upp og lagði á