Ísafold - 09.08.1921, Blaðsíða 3

f
ÍSAFOLD
fiinn bersyndugi.
Skáldaaga eftir Jón Bjömsson.
I.
Kennari og lœrisveinn.
•Ekkert er jafnóstöðugt eine og október-
veðrið á lelandi og kvenlundin«, eagði Daniel,
bóndinn i Holti, um leið og bann vatt eér
inn úr norðanbylnum, enjóugur frá hvirfli til
ilja og klökugur i skeggi. Hann kom frá
gegningum.
Kona hanB, Krietín, gekk á móti honum
fram að dyrunum, og hjálpaði honum til að
dusta af eér Bnjóinn. Hún lét einhver orð
falla um, að kvenfólkið gæti nú#etundum
verið nokkuð faet fyrir. Það væri ekki alt-
af jafn hvarflandi og október-veðrið.
Daníel var nýlega eetstur, búinn að þvo
eér og borða, og Friðrik, sonur þeirrahjóna,
12 ára gamall, rétt að byrja aö leea fyrir
hjónin nýkomna bók, þegar drepið var á
baðetofuhurðina og henni lokið upp óðara.
»Sælt og blessað fólkið!« komumaður var
nágranni þeirra í Holti, og kom framan úr
sveit og var með bréf til bónda.
Krietín lagði frá sér prjónana, stóð upp
og bauð gestinum til sætis. Kvað honum
ekki veita af hreBsingu eftir gönguna móti
bylnum.
»Nei, þakka þér fyrir. í fyrsta lagi er
stutt heim, svo varla tekur því að fara að
verka af sér snjóinn rétt við heima- vegginn.
Og í öðrulagi bíður nýi kennarinn eftir mér
úti«.
»Nýi kennarinn!* tóku þau öll upp eftir
honum. Og Friðrik senti frá sér bókinni og
hljóp fram í bæjardyr. Kennarann sinn varð
hann að sjá!
Daniel spurði nánara eftir honum.
Komumaður kvaðst ætla að hýsa hann í
nokkurar nætur meðan óráðið væri, hvar
hann byrjaði að kenna.
Þegar Friðrik kom fram i dyrnar, sá
hann háan mann og herðabreiðan standa
frammi á hlaðinu. Hann tók eftir litlu nefi,
ávölum kinnum, þykkum vörum. Hakan
var hulin undir uppbrettum frakkakraga
og ennið undir niðurflettri húfu. En augu
mannsins vörpuðu ljóma yfir hann allan.
Óvænt leiftur flaug úr þeim inn í sál drengs-
ins og snart hana. Hann fann, að þessum
manni gæti hann hlýtt, unnað, barist með
— gert alt fyrir.
Kennarinn gekk að dyrunum til hans.
•Komdu sæll, drengur minn!«
Friðrik tók kveðjunni feimnislega.
»Áttu hérna heima!«
»Já«.
»Hvað ertu gamall?«
»Tólf ára«.
Það varð þögn um stund.
•Veitstu hver eg er?«
»Þú ert nýi kennarinn«.
»Og þú ert fyrsti lærisveinninn, sem eg
sé hér. Eg veit, að eg muni fá að kenna
þér«. Hann rétti aftur fram höndina. »Eig-
ura við ekki að láta okkur koma ágætlega
saman? Verða dugnaðarmenn að kenna og
læra?.
gJFriðrik varð undirleitur en tók þó i hönd
kennarans og hvíslaði fram jái.
»Hvað heitir þú? dirfðist hann að spyrja.
»Já, hvað eg heiti, — hefi eg ekki sagt
þér það? Eg heiti — já, hvað heldurðu?
Nú skaltu geta!«
Friðrik varð enn feimnari og steinþagði.
»Eg heiti Skarphéðin — »ok er maðurinn
ógiftusamligur* — veitstu hvar það stendur ?«
»í Njálu*.
•Geturðu sagt mér meira úr þeirri bók?«
Friðrik svaraði þessu ekki en leit framan
í kennarann og sagði:
»Eg hefði heldur viljað, að þú hefðir heitið
Gunnar*.
Við þessi orð hvarf skyndilega gleðiblær-
inn af andliti Skarphéðins, og alvörusvipur
kom í staðinn. Hann leit út í bylinn og
spurði eftir nokkura þögn:
»Heldur þú að Skarphéðinsnafninu fylgi
enn þá víg og blóð og hefndir?*
Því gat Friðrik ekki svarað. En hann
tók eftir svipbreytingunni á kennaranum
og blaktandi geðshræringarglampa í augum
hans.
Rétt í þessu kom gesturinn, sem inni var,
fram i dyrnar. Kennarinn tók í þriðja skifi
á þessari stuttu stund i hönd Friðriks og
kvaddi hann. »Við sjáumst vonandi bráðlega
á einhverjum bænum í grendinni«, bætti
hann við.
Þeir lögðu út í bríðina.
Friðrik stóð lengi og horfði á eftir þeim
— og þó ekki nema á annan. Breiðar herð-
ar Skarphéðins, stæltur líkaminn, höfuðburð-
urinn, blærinn yfir allri persónunni — alt
brendi sig inn í barnshugann á einu augna-
bliki, skýrt, óafmáanlegt. í hvert skifti, sem
hann hugsaði um hann slðar — og það var oft
— sá hann hann jafnan þannig: Kringum
hann var oftast kalt, stundum koldimm^hrið
• 1
illvilja, misskilning8, jafnvel haturs, en hann
gekk oftast glaður og djarfur móti öllu, hve
ömurlegt sem útlitið var.
Hann hljóp inn. En hann fékst ekki til
að byrja á bókinni strax aftur. Hann hljóp
á milli pabba síns og mömmu og hrópaði
sífellu:
»Eg sá kennarann! Hann talaði við mig!
Hann heitir Skarphéðinn! Hann sagði eitt-
hvað, sem stendur í Njálu! Hann talaði um
blóð og víg og hefndir!« Honum fanst karl-
mannlegast að enda á þessu.
»Hvað segirðu, drengur? Fór maðurinn
að tala um víg við þig, barnið?«
Friðrik var töluvert hreykinn af þessum
12 árum sinum, svo honum fanst móðir sín
tala óþarflega ónærgætnislega um aldur sinn.
»Er nokkuð verra að tala um það við mig
en láta mig lesa um það. Þið hafíð sjálf
sagt mér að lesa Njálu og aðrar íslendinga-
sögur*.
Við þessari röksemd Friðriks gátu foreldr-
arnir ekkert sagt.
En ósjálfráður ótti við þennan ókunna mann
læddist inn í hug þeirra. Þeim var sárt um
áhrifanæma og ómótaða sál drengsins. Hver
vissi, hvað þessi kennari kynni að innræta
börnunum. Ef til vill var hann einhver
víga- og blóðdýrkandi. Hann var sagður
hafa ágætis meðmæli frá kennaraskólanum
og vera fluggáfaður. En slíkum mönnum
fylgdi oft mesta hættan fyrir börnin. Þeir
opnuðu ýms útsýni, sem barnssálunum áttu
að vera vandlega dulin.
Hjónin litu hvort á annað og síðan á
drenginn.
Faðir hans gekk til hans.
»Ætlarðu ekki að lesa meira fyrir okkur,
Friðrik! Þú mátt ekki láta alt vitið í kenn-
arann. Þú færð að kynnast honum, vertu
VÍ88«. •
En Friðrik heyrði ekki. Kennarinn hafði
rýmt öllu úr hug hans, en komist þar sjálfur
inn. Og barnshugurinn var frjór. Maður,
sem átti að ljúka upp fyrir honum æfintýra-
heimum þekkingarinnar, var honum meira
en nóg umhugsunarefni. Hvað mundi þessi
maður segja honum? Hvað mundi hann
láta börnin læra! Hverju mundi hann halda
leyndu fyrir þeim? Mundi hann biðja þau
eða bjóða þeim að læra? Friðrik komst al-
drei fyrir endann á spurningunum. Það rak
hver aðra annari þýðingarmeiri, fanst hon-
um.
En svo lagðist að siðustu augnatillit kenn-
arans yfir hann eins og heiður himin, sem
þó gat verið allra veðra von úr.
var haldið uppi eftir megni, einkum
til Englands og Ameriku. Til Banda-
rikjanna voru fluttar á árinu niður-
snðuvörur írá Stafangri einum fyrir
25 milj. kr. Nú sem stendur er þó
salan i Bandarikjunum erfiðleikum
bundin. Það er kvartað um, að
□orsku vörurnar séu ekki vandaðar,
ekki vel frá þeim gengið, og þær
dýrar. Niðursuðuverksmiðjumar i
Kaliforníu og Maine gera sér lika
alt far um að fá norsku vörurnar
tollaðar. Alt útlit á þvi, að norsku
niðursuðuverksmiðjurnar eigi fyrir
höndum hart strið við erlenda keppi-
nauta, Bandaríkjamenn, Portugalla
og einkum Japana. A stríðsárunum
komu ýmsar erlendar verksmiðjur
niðursuðnvörum sinum á heimsmark-
aðinn fyrir tiltölulega lágt verð og
vilja nú halda þar velli. — Á árinu
1920 hafa ýmsar norskar niðursuðu-
verksmiðjur hætt störfum alveg, aðr-
ar hafa dregið úr þeim og nokkrar
hafa afskrifað hlutafjárupphæð sina
um helming. Likt er að segja um
ýmsar af síldaroliuverksmiðjunum.
Fyrir landbúnaðinn norska hefi'
árið 1920 ekki verið meðalár. Þó
hefir heyfengur um alt land verið
góður. Kornvöxtur og rótarávaxta
hefir verið mjög mismunandi í hér-
uðum landsins, kartöflur sumstaðar
nærri i meðallagi, en annarstaðar
langt nndir þvi, svo sem á Roga-
landi alt að 60% undir meðallagi.
Fyrir timbursöluna hefir árið 1920
verið meðalár. Timburverðið var
stigandi mikinn hluta ársins og eft-
irspnrn mikil. í júnl varð stærsti
skógarbruni sem menn vita til að
átt hafi sér stað i Noregi, í Ytri-
Reindalnum. Hæst var timburverðið
i nóvember, en fór þá að falla
hröðum skrefum. Líklegt, að skóga-
eigendur verði að liggja með mikið
af afurðum sínum vegna fallandi
verðs á kolum og koksi.
------4j
r
Eftir cand. polit. Jón Dúason.
I.
Þvi miður hafa íslendingar séð
hrakspár mínar rætast. Bölvun sú,
sem hlýtur að fylgja óhæfilega mikl-
um lánum 1 ótrygðum seðlum, hefir
nú dunið yfir. Verðfall það, sem
ag sagði fyrir um, ei nú einnig kom-
ið fram. íslenskar vörur hafa hrapað
niður i verði og halda áfram að falla;
enginn veit hve leng: 2ða h~.i ri-
ið. Snemma i ófriðnum sagði eg Is-
lendingum það fyrir, að Bretar
mundu að ófriðnum loknum leggja
gjald á útflutt kol, sem lið í við-
leitni sinni til að velta herkostnaði
sinum yfir á herðar annara þjóða
og hvatti íslendinga til að nema
kolalönd á Grænlandi og sjá sér
sjálfir fyrir kolum þaðan. Islending-
ar skeyttu því engu að afla sér kola,
en kolapólitík Breta var á þá lund,
er eg sagði. fyrir. íslendingum var
þar af leiðandi nauðugur einn kostur
að kaupa bretsk kol og gjalda blóð-
ugan herskatt.
Kolapólitlk Breta var þannig, að
námunum var gert að skyldu að láta
af hendi kol til innanlands þarfa
fyrir ca. 40 sh. tonnið. En útflutn-
ingsverðið komst upp í ca. 150 sh.
vegna útflutningsgjalds og þess, hve
Htið mátti flytja út. Þessi ráðstöfun
*) Greinin er SKrifnð 1920.
var þrent i senn: 1. Geysilega mikil
vernd fyrir bretska atvinnu. 2. Bana-
spjót lagt að atvinnugreinum annara
ríkja, er reknar voru með innflutt-
um kolum. 3. Eftir að hafa þannig
lamað eða drepið atvinnugreinar
annara rikja, var leiðin þar með
rudd fyrir Breta til að leggja mark-
£ði jí irra undir sig. Þessi pólitík,
sem gaf Bretum sjálfum ódýr kol,
gaf stórtekjur i rikissjóð, opnaði
breskri framleiðslu nýja markaði, en
lét útlendinga borga brúsann, var
eftir hjarta allra Breta.
Þótt Bretastjórn hafi nú — gegn
vilja landsmanna — afnumið þetta
fyrirkomulag vegna ófyrirstðrjr rás-
ar viðburðanna, mega menn þó ekki
búast við, að það verði síðustu tið-
indaverðir atburðir i kola- og stein-
olíupólitik heimsins. Kolamálið á
Bretlandi er enn óútkljáð, t. d.
hverjir og hvernig eigi að reka kola-
gröft og kolaverslunina o. s. frv.
Bretar hafa nú náð undir sig svo
miklum meiri hluta af olíulindum
heimsins, að það er álitið, að þegar
þeir eru búnir að virkja þasr og að
þvi dregur, að Bandarikin þurfi á
mestallri olíu sinni að halda til innan-
landsþarfa, geti Bretar einnig orðið
einvaldir i olíupólitik heimsins. Að
Bretar noti það geypivald, sem þeir
hafa yfir rekstursaði handa skipum
á þann iiátt jea þs’r telja sir mest-
an hag í, er varla vaiasam.. En þótt
verndarstefnumönnunum á Englandi
ankist fylgi dag frá degi og kringum-
stæðurnar svo að segja neyði Eng-
land, eða bretska heimsveldið, til að
gerast aftur atvinnuverndarland, þá
er ekki vist, að þessu vopni yrði
beitt eins ægilega ng hægt væri að
hugsa sér. En vist er, að Bretum
lpkur ekki siður hugur á þvi nú
en á Cromvells dögum, þegar »sigl-
ingalögin* voru sett, að ná undir sig
sem mestu af siglingum og verslun
heimsins.
Veröldin er sem stendur svo full
af andstæðum að áður en þær leys-
ast fer ekki hjá þvi, að margt dynji
yfir, sem menn hugsa ekki út í nú.
En þeir atburðir fara aldrei fram hjá
íslandi, sem meira en nokkurt ann-
að land á lif sitt undir heimsmark-
aðinum. Þess vegna ber nauðsyn tii
að íslendingar styrki atvinnuvegi
slna með þvi að útvega þeim sem
best og viðast náttúrlegt grunnlag
svo þeir geti staðist hafrót verð-
breytinganna.
Island er eyland langt norður í
reginhafi. Framleiðsla þess er svo
einhliða að flest og mest af, þvi sem
landsmenn þurfa til lifsins viður-
halds og til reksturs atvinnuvega
sinna, þarf að flytja inn frá öðrum
'öndum. Mestalla framleiðslu lands-
.nanj t verður að flytja út og selja
erlenais. Veigamesti atvinnuvegur
landsmanna, fiskiveiðarnar, er stund-
aður á skipum með hreyfi- eða gufu
vél. Þess vegna er rekstursafl handa
skipunum, verslunarflotanum og
fiskiflotanum, fjöregg islensks at-
vinnulifs. Sé þjóðinni ant um fjár-
málalegt og pólitiskt sjálfstæði sitt,
sé henni ant um Hf sitt, velferð
sina og menningu, verður hún að
láta sér skiljast, að hún má ekki
eiga þetta fjöregg sitt í höndum
annara þjóða.
Horfurnar i islensku atvinnulifi
hafa sjaldan verið ískyggilegri en
nú. Þvi meir sem framboðið á land-
búnaðarvörum á heimsmarkaðinum
eykst og því meir sem farmgjöldin
lækka, þess meira falli geta íslend-
ingar búist við á sinum landbúnaðar-
vörum. Ofan á þetta bætist, að is-
lenskar landbúnaðarvörur etu 2. og
3. flokks að gæðum og falla þvitil-
tölulega meira en 1. flokks vörur
þegar framboðið eykst.
Sjávarútvegurinn er betur staddur,
þótt þröngt sé honum fyrir dyrum.
Sildarmarkaðurinn, sem sumarútgerð-
in var að mestu leyti bygð á, er
eyðilagður um alla yfirsjáanlega tið,
meðan Mið- og Austur-Evrópa liggja
i rústum. Þegar sildarmarkaður
heimsins hefir þannig verið eyði-
lagður, mega íslendmgar ekki búast
við kraftaverkum af landsverslun með
sil;, þótí það sé rétt að sala á sér-
hverri íslenskri útflutningsvöru ætti
að vera á einni hönd.
Alt öðru gegnir um saltfisksmark-
aðinn. Suðuihluti Evrópu, Suður- og
Mið-Ameríka og Vestindíur eru enn
sem heiid velstæð lönd, þótt kaup-
þol þeirra hafi rýrnað, t. d. Spánar,
þar sem markaðurinn hefir verið
bestur fvrir islenskan fisk. Verra er
það, að fiskiflotarnir og fiskifram-
leiðslan hefir aukist stórum beggja
megin Atlantshafsins og saltfiskur-
inn lýtur sömu lögum og aðrar
matvörur, að sé framboðið meira
en til að fullnægja þörfunum veld-
ur það tiltölulega miklu verðfalli.
Og fiskverðið lækkar einnig fyrir
aukið framboð og verðfall á öðrum
matvörum.
í samkepni við aðrar þjóðir standa
islenskir fiskimenn illa að vigi að
þvi leyti, að þeir eiga ekki i landi
sinu rekstursafl handa skipunum né
innlendan markað fyrir fiskinn. Mið-
in við Suður- og Vesturland eru á
vertíðinni þriðju fiskiauðugustu, miðin