Ísafold - 01.09.1921, Síða 1

Símar 499 og 500.
XLVHI. árg.
Ritstjórar: Vilhjálmur Finsen og Þorateinn Gíslason..
Reykjavík, Fimtudaginn 1. september 1921.
Afgreiðsla og inn-
Iheimta í Lækjargötn
2. — Talsími 500.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
35 tölublað.
Auglýsingar
pær, sem sendar eru Lögréttu eða
ísafold, birtast i báðum blöðunum
og ná þannig mestu útbreiðslu um
Jandið, sem fáanleg er — Verðið
þó hið sama og áður var í öðru
blaðinu.
Alþjóðabankinn-
— Aðeins eitt ráð er til þess, að
bjarga heiminum úr fjárhagsógöng-
unum, sem nú eru rikjandi og rétta
heimsversluDÍna við aftur. Og ráð-
ið er þa*, að allar þæi þjóðir heims-
ins, sem standa fjárhagslega föstum
fótum hafi samvinnu um að stofna
alþjóðabanka, undir eftirliti Ameríku-
manna, er hafi svo mikil peninga-
ráð, að hann geti komið atvinnu-
vegunum og verslun þjóðanna á flot
aftur af skerjum þeim, sem strand-
að hefir á.
Þannig farast öldungadeildarþing-
manni einum, Hitchcock þingmanni
i Nebraska orð. Og i samræmi
við ummæli sín hefir hann lagt fyr-
ir þingið í Washingtou frumvarp
um stofnun þessa banka. Leggur
hann til, að stofnfé bankans verði
2.400.000.000 dollarar og að 'hann
fái sérleyfi til að gefa út seðla er
séu löglegur gjaldmiðill með öllum
þjóðum — eins konar alþjóðagjald-
miðill. Bankann vill hann láta vera
i New York og geta aðrar þjóðir
orðið meðeigendur i honum, með
sérstökum samningum við Banda-
ríkin.
Tillögumaðurinn gerir alt sem
hann getur til þess að vekja áhuga
stjórnarinnar i Washington og fjár-
málamanna viðsvegar um heim, fyr-
ir nýmæli þessu. Telur hann tima-
bært að koma málinu i framkvæmd
nú, og þannig komið málum að það
sé mögulegt. Þvi nú sé ein þjóðin
orðin svo voldug, að hún geti tekið
að sér að hafa aðalumráð yfir slík-
um banka, nefnilega Bandarikin. Þar
sé nú kominn helmingur af gull-
forða heimsins og þess vegna hafi
Amerikumenn siðferðilega skyldu til
að halda heimsversluninni uppi. Alit-
ur hann ekki vafamál, að aðrar þjóð-
ir muni vilja ganga til sam rinnu
um málið og leyfa Amerikumönn-
um forystuna.
Hvað Bandaríkin snertir, þá veit-
ist þeim létt að leggja bankauum til
höfuðstól að sínum hluta. Akveðið
er að minsta kosti þriðjungut fram-
lagsins sé í gulli. Stjórn Bandaríkj-
anna gæti tekið alt að helmingi
stofnfjársins að sér og lagt bank-
anura til 300—400 miljónum doll-
ara í gulli og afganginn í rikisveð-
bréfum anrara þjóða, en þeim er
nóg til af. Og aðrar þjóðir og ein-
stakir menn munda geta séð fyrir
hinu. Milliríkjaverslunin, slagæð at-
vinnulifsins hefir rénað svo mikið
síðasta misserið, að húc er aðeins
skuggi af þvi sem var. Útflntmng-
ur Bandarikjanna er nú aðeins helm-
ingur þess, sem var fyrir einu ári.
Tveir þriðju hlutar verslunarflotans
Bandarikjunum hefir ekkert að gera.
Vörurnar frá verksmiðjum og nám-
nm landsins safnast fyrir, en lönd-
in sem vantar þessar vörur geta
ekki keypt, vepna þess að þau hafa
ekki gjaldeyri. Og orsökin til gjald-
eyrisskortsins er sú, að ekkeit banka-
fyrirkomulag eða peningamála er til
sem getur starfað á þeim óholla við-
skiftagrundvelli sem nú er.
Bandarikjamenn eiga segir, Hitc-
icock, eins mikið gull og allar aðr-
ar þjóðir i heiminum til samans og
miklu meira gull en landinu et þörf
á til tryggingar innanrikisversluninni.
Þetta gull á því að nota, sem grund-
völl alþjóðaviðskiftanna. Ríkissjóð-
urinn á einnig 10 miljard dollara i
rentuberandi skuldabiéfum frá öðr-
um þjóðum, sem einnig mætti nota
sem tryggingu fyrir alþjóða gjald-
miðli, en sem nú eru ekki notuð
til nokkurs gagns. Og verslunará
standið hefir, þrátt fyrir allan auð-
inn, sem Amerikumern hafa dregið
að sér á undanförnum árum orðið
til þess að horfur eru nú ískyggi-
legri i landinu en nokkru sinni fyr,
það hefir orðið að draga úr fram-
leiðslunni, Ioka verksmiðjum, geymsl-
uhúsin eru full af óseljanlegum
vörum og hundruðir þúsunda ganga
atv’nnulausir og liða skort.
»Alþjóðabankinn« er stofnun, sem
á að útvega heimsversluninni fé,
koma festu á gengið og rétta við-
skiftiu við aftur. .
Það er ætlun Hitchcock, að eigi
verði öðrum þjóðum leyft að eign-
ast hluti i bankanum en þeim, sem
gera um það sérstakan samning við
Bandaríkin. En eftir að sá samning-
ur er gerður, getur bæði þjóðin sem
heild og einstakir þegnar hennar
tekið hluti i bankanum og sömu-
leiðis þeir bankar í landinu, sem
sérstaklega eru verslunarbankar. Álit-
ur Hitchcock, að bankinn mundi á
bennan hátt fá mörg hundruð mil-
jónir frá öðrum þjóðum. En versl-
unin þarfnist svo mikils, að þetta
fé mundi aldrei verða svo mikið,
að það nægði. Þessvegna verði bank-
inn að fá leyfi til seðlaútgáfn.
Þessir seðlar yrðu alveg sérstaks
eðlis, nokkurs konar »international«
dollar, og yrði hann notaður sem
gjaldmiðill, ekki aðeins i Bandarikj-
unum heldur i öllum löndum, þar
sem Alþjóðabankinn hefði útibú og
seðlarnir yrðu að vera innleysanleg-
ir við öll útibúin. Með þessari til-
högun mundu, að hyggju tillögn-
mannsins, nýtt fjör færast í heims-
viðskiftin. Álitur Hitchcock, að þessi
alþjóðagjaldmiðill mundi verða not-
aður i öllum peningaviðskiftum milli
rikja, og að flutningnr gulls til
greiðslu úr einum stað i annan
mcndi hverfa úr sögunni, —
Tillögur þessar hafa vakið hina
mestu athygli i Ameriku, einkanlega
þó i Washington, og er löggjafar-
valdið þar önnum kafið í þvi að
rannsaka málið og sömuleiðis fjár-
málamenn. Er þetta merkilegt mál,
sem varðar allar þjóðir miklu. En
hvort það er framkvæmanlegt —
því verður reynslan að skera úr.
j 0—: a i
Misskilningurinn.
Þegar rætt var um Spánartollinn
í sumar, bryddi nokkuð á þeim skoð-
unum hjá sumum, að meginatriði
þess máls væri það, að vernda
•sjálfsákvörðunarrétt íslands sera
fullvalda rikis«, Spánverjum mætti
ekki líðast, að ætla sér að hafa áhrif
á islenskt löggjafarmál; bannlaga-
málið væri hér aukaatriði, öll at-
hyglin hlyti að beinast að hinu, að
láta ekki Spánverja hafa áhrif á ís-
lenska lagasetningu.
Móti þessu var þá benti á, hve lít-
ið vit væri i slikum hugsunarhætti.
Málið væri þannig vaxið, að tvær
þjóðir, sem viðskifti ættu saman,
ræddust við um fyrirkomulag við-
skiftanna, hvor um sig hefði rétt til
að setja þau skilyrði fyrir samkomu-
lagi, sem henni þóknaðisi, og báðar
rétt til að hafna. Hér væri um við-
skiftamál að ræða, en ekki sj ilfstæð-
ismál. Aðalatriðið væri það, hvort
við vildum breyta bannlögunum i
það horf, sem Spánverjar áskilja,
fyrir 'þær ivilnanir, sem fram eru
boðnar á móti af þeirra hálfu. Um
þetta eigum við frjálst va'. Neitum
við skilyrði þeirra, þá kostar það
okkur mikið fé, eins og áður hefir
verið” um talað, eða missi markaðs-
ins fyrir fisk okkar á Spáni. Svona
liggur málið fyrir. Við höfum áfram-
haldandi, óskertan rétt til þess að
banna. hér innflutning spánskra vina.
En Spánverjar hafa sama rétt til
þess að hiodra hjá sér innflutning
íslensks fiskjar með tolllöggjöf og
jafnvel banna hann líka, ef þeim
virðist ástæða til þets einhverra or-
saka vegna.
Mesta vitleysan.
Það hefir ýmislegt verið sagt hér
i blöðunum um þetta mál af litilli
skynsemi. En af minstu viti talar
Tíminn nm það 13. þ. m. Hjá hon-
um verður þetta 3. þátturinn i sjálf-
stjórnarbaráttu íslendinga. Sá fyrsti
hefst með þjóðfundinum 1851. Sá
næsti með mótmælum íslendinga
gegn innflutningstolli á brennivíni
1871. Sá þriðji með greininni »Þrjár
kúgunartilraunir* eftir Tryggva Þór-
hal'sson í Tímanum 13. ágúst 1921.
Ymsuirt mun verða að hugsa,
er þeir sjá rökvísina þarna og þá
»histórisku parallella« sem dregnir
eru þar milli sjálfstjórnarbaráttu Jóns
Sigurðssonar og Spánartollsmálsins,
að hepni hafi það verið fyrir há-
skólann okkar hérna á árunum, að
fífillinn frá Laufási var ekki gróður-
settur þar. Hinn vísindalegi hugs-
unaþráður sagnfræðingsins er eitt-
hvað á þessa leið: Islendingar mót-
mæltu þvi 1851 að dðnsku grund-
vallarlögin skyldu gilda á íslandi,
þess vegna hljóta þeir lika að mót-
mæla þvi nú, að tollög sem Spán-
verjar setja hjá sér, hafi nokknr
áhrif hér á landi. Siðara dæmið er
þó engu verra: íslendingar höfðu
samtök um það hérna einu sinni á
árunum, að kaupa ekki vin af Dön-
um, af því að Danir vildu tolla
vlnið, en tollurinn átti að renna í
ríkissjóð Dma. Þess vegna eiga ís-
lendingar bú *að borga 6—8 milj.
kr. toll i rikissjóð Spánar fremur en
að leyfa innflutning á léttum vín-
um þaðan.
Ef nokkur guðrækilegur neisti er
eftir i gamla prestinum frá Hesti,
þá ætti hann að snúa nefi í svæfil
sinn og biðja til hæstu staða um
einhvern snefil af rökvísinnar náð
argáfu, áður en hann leggur út i
að semja næstu grein um þetta sitt
áhngamál.
Þjóðrembingsfroðan, sem yfir öllu
þessn liggur hjá honum, bætir það
ekkert upp; miklu fremur liklegt, að
mörgum þyki leitt að sjá Jón Sig-
urðsson og aðra góða menn frá
liðnum timum ataða út i þvi löðri.
En sleppum nú söguvísindunum
og snúum okkur að málinu eins og
það liggur nú fyrir.
Hugsanaferill Tímans.
Sá hugganaferill i Tímagreininni,
sem hér skiftir máli, er þessi: »Nú
heimta Spánverjar, að vér afnemum
bannið. Þetta er fyrsta krafan. En
við megum vitanlega búast við mörg-
um fleiri kröfum, bæði frá Spánverj-
um og öðrum sterkari þjóðum en
við erum, ef við yfirleitt förum að
hafa þann sjð, að láta aðrar þjóðir
kúga okkur til að breyta okkar eig-
in innanrikislöggjöf. Spurningin,
sem fyrir liggur, er ákaflega einföld:
Eigum við að láta kúga okkur, eða:
eigum við ekki að láta kúga okkur«.
Og ráðið til þess að »láta ekki
kúgast« er »að leita styrks hjá al-
menningi og stjórnum hinna bestu
rikja heimsins og hjá alþjóðabanda-
laginu og Bandaríkjunnm, bannland-
inu, sérstaklega.* — Og hvað eiga
þessi riki að geca? Sjá um, að ís-
lendingar séu látnir i friði með vín-
bannsmál sitt? Látam svo vera, að
þau væru fús til þess. En það er
ekki nóg. Eiga þau þá líka skipa
Spánverjum að kaupa íslenskan fisk
á einkverju ákveðnu verði? Það
Htur helst út fyrir, að Tíminn ætl-
ist líka til þess. Hann ætlast þá ti
þess að erlend riki hafi áhrif á toll-
löggjöf Spánar um leið hann telur
það óhæfilega kúgunartilraun af Spán-
verjum, að vilja hafa áhrif á bann-
löggjöf á íslandi. Hann sér enga
mótsögn í þessu.
Hitt er annað mál, hvort við gæt-
um látið Spánarmarkaðinn eiga sig,
en fengið markað fyrir fisk okkar
annarstaðar. En um það verða þeir
menn að dæma, sem fróðari eru
um þau mál en ritstj. Tiraans.
Rugl hans um önnur bl. í sambandi
við þetta mál er eogra svara vert.
Og reyrdar þarf engan að undra
það, að Tíminn vilji halda bannlög-
unum óbreyttum, ecda þótt annar
aðalatvinnuvegur landsins bíði við
það óbætanlcgt tjón. Timinn hefir
altaf verið þeim atvinnuvegi fjand-
samlegur.
Athugasemd.
Það er mjög eðlilegt, að þeim
mönnum, sem barist hafa fyrir bann-
málinu, trúað hafa á gagnsemi þess
og ef til vill lagt mikið i sölurnar
fyrir það, sé ant um málið og taki
það sárt, að þurfa að vikja nokkuð
til hliðar á brautinni að þvi marki,
sem þeir hafa sett sér að ná. En
avi er nú svo varið i heiminum, að
menn verða oft og einatt að sætta
sig við þetta. Og þá reynir ekki
sist á vitið og hyggindin. Vinir bann-
aganna og málgögn þeirra gerðu
réttara i þvi, að beita fyrir sig í
>essu máli skynsamlegu viti heldur
en ofstækisvaðli og aurkasti. Ef
>annig er haldið áfram, þá er vanda-
tið að sjá það fyrir, að ekki verð-
ur eftir taug né taska af bannlög-
unnm að nokkrum árum liðnum.
Andbanningar geta á þessupi tím-
um ekki kosíð sér betri liðsmenn
en ofstækkfalla málsvara frá bann-
manna hálfa.
Aðalatriði málsins.
Það er alrangt, að farið hafi ver-
ið fram á afnám bannlaganna í sam-
bandi við spönsku samningana. Þar
er farið fram á breytingar á þeiro,
en annað ekki, — að lögin ákveði
annað áfengishámark en áður hefir
verið, aðflutningur léttra vina sé
leyfður, en sterku, brendu drykk-
irnir útilokaðir eftir sem áður. Bann-
ið hefir ekki verið lðgleitt vegna
léttu vínanni, sem að allra dómi
eru óskaðleg, heldur vegna sterku
drykkjanna, sem geta verið skaðleg-
ir. Og margir líta svo á, að með
þeirri breytingu, sem nú er um að
ræða, séu bannlögin bætt, en ekki
skemd. Þegar þau voru lögtekin,
var mikið um það rætt, hvort þau
ættu að vera eins og þau urðu, eða
að áfengistakmarkið skyldi sett svo
hátt, að létt vln mætti flytja inn
eftir sem áður. Og einn þeirra
manna, sem bannmenn þá skipuðu
í fjölmenna nefnd til þess að ihuga
þetta mál og ráða fram úr þvi,
merkur maður og mikils metinn,
hefir sagt svo irá, að það hafi orð-
ið ofan á með eins atkvæðis mur,
að útiloka léttu vlnin, en setja það
áfengishámark, sem siðan var lög-
fest. Af þessu sjá menn, hvernig
litið var á léttu vinin þá. Nær þvi
helmingur útvalinna bannmanna tel-
ur þau skaðlaus og vill ekki láta
hindra útflutning þeirra. Og liggur
þá ekki nærri að hugsa sér, að bann-
lögin hefðu gefist betur en raun
hefir á orðið, ef þeir menn hefðu
þá láðið, sem héldn fram hærra
áfengismarkinu, einmitt þvi, s^m nú
er talað um í sambandi við spönsku
samningana? Sú hugsun liggur ein-
mitt mjög nærri, og þá líka hitt,
að þessi breyting, sem nú er verið
að ræða um, verði til þess að bjarga
bannlögunum. Það vita allir, að
mikið vantar á, að fylgi þeirra sé
traust og alment i landinu. Ef breyt-
ingita yrði til þess að lægja öldur
óánægjunnar, ávinna lögunum fylgi
manna, sem áður hafa verið þeim
andvígir, þá er mikið unnið fyrir
bannlögin. Og árangurinn af breyt-
ingunni ætti að verða þessi, og get-
ur orðið þessi, ef skynsamlega er
að farið.