Ísafold - 28.09.1921, Side 1

Vikublað. Verð: 5 kr.
árg. — Grjalddagi 1.
júlí.
Símar 499 og 500.
Ritstjórar: Vilhjálinur Finsen og ÞoVsteinn Gíslaaon..
Afgreiðsla og inn-
heimta í Lækjargötu
2. — Talsími 500.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
XLVTII. árg.
Reykjavík, Miðvikudaginn 28 september 1921.
39 tölublað.
Enska lánið.
Þess var getið fyrir nokkru í Mbl.
að sagt væri, að ritstjóri Tímans
hefði tilbúnar 3 skammagreinar út
af lántöku rikisins erlendis, eina til
að nota, ef ekkert lán yrði tekið,
aðra til að nota, ef lánið yrði tekið
i Danmörku os? hina þriðiu til að
birta, ef lánið yrði tekið í Englandi.
Og þennan orðróm verður ekki
annað séð en að Timinn staðfesti i
næsta blaði sinu þó nndarlegt megi
virðast. Nú er séð hverja af grein-
um þessum hann þurfti að nota,
það er hin síðastnefnda og er hún
birt i siðasta tölublaðinu 17. þ. m.
og tekur yfir helming blaðsins.
Grein þessi er þannig úr garði gerð,
svo villandi, ýkt, röng og ofstækis-
fnll, að það sýnist full þörf á að
leiðrétta hana, þvi að almenningur
stendur heldur illa að vígi til að
dæma um þetta mál og eng'n von
um, að réttlátur dómur verði um
það feldur, ef blöðin breiða út rang-
ar fregnir um það. Og sýnilega er
það tilgangur Tímans með grein
sicni, að reyna að sjá um, að al-
menningur myndi sér skoðun um
málið á röngum grundvelli, þótt hann
ætti að vera búið að læra það, að
sannleikurinn lætur sig ekki kúga
og að frekjupólitík Tímans leiðir
ekki til þess, sem hann ætlast til,
heldur beinlinis hins gagnstæða.
Blaðið byrjar greinina með því
að lýsa því yfir, að orðrómurinn,
sem það flutti um lánskjörin fyrir
nrkkru sé alveg sannur, að því
nndanteknu, að ekki þurfi að greiða
103% fyrir hver ioo°/0 nema lánið
sé borgað á skemri tima en 30 ár-
um. Þessi orðrómur sagði, eftir því
sem blaðinu sagðist frá, að tekjur
rikissjóðs væru veðsettar fyrir lán-
inu. í greininni er þvi slegið föstu,
að veðsetning sé engin. En samt
er orðrómurinn um veðsetning sann-
ur. Hvernig má þetta vera? O?
Tíminn segir meira að segja, að
ekki sé unt að veðsetja tekjurnar.
Það var leiðinlegt, að hann skyldi
ekki hafa uppgötvað þetta þegar
hann var að birta þennan orðróm
um daginn, til þess að hann gæti
strax gefið honuffi rothögg. ,Ea jit
í það er óþarft að fara, það er nægi-
legt að slá því föstu, að Timinn
viðurkennir, að hér sé um enga
veðsetningu að ræða.
Tímanum þykir lánið of hátt, en
þó er vitanlegt, að altaf hefir verið
talað um 10 milj. kr. lán og það
óspart látið í ljós á síðasta þingi,
að minna mætti lánið ekki vera.
Og þó mun Timinn aldrei hafa
haft á móti upphæðinni fyr en nú.
En hví kemur hann með þetta eftir
á ? Hví segir hann þetta ekki fyr ?
Hvi aðvarar hann ekki i tima um
þessa hættu, sem honum hlaut að
vera kunnugt um, að væri yfirvof-
andi? Sannleikurinn er, að margir
munn telja lánið of lágt, en ekki
of hátt. Það verðnr að athuga það,
að þingið skipaði svo fyrir að taka
lán til hlutakaupa í Islandsbanka, og
ef af þeim verður, er sennilegt, að
til þess þurfi um helming lánsins,
eða að minsta kosti ekki varlegt að
gera ráð fyrir verulega lægri upp-
hæð. Eftir því, sem sagt er, mun
ríkissjóður sjálfur ekki taka nema
litinn hluta af láninu, heldur verður
það að mestu fengið bönkunum til
meðferðar. í þessu sambandi má
leiða athygli að því, að Tíminn
segir, að »umsetningin« á fjárlögum
Dana muni vera xoo sinnum meiri
en i fjárlögum okkar og að þetta
nýja lán svari því til 1 miljarðs kr.
láns hjá Dönum. Hér er það ótvl-
rætt gefið f skyn, að rlkissjóður
ætli að nota alt lánið, því að ann-
ars kemnr það ekki i heild sinni
fjárlögunum við, þar sem gera
verður ráð fyrir sem alveg gefnu,
að bankarnir geti staðið alveg stranm
af sínum parti og rikissjóður er því
i rauninni aðeins i ábyrgð fyrir þeim
hlutanum, þótt hann sé að forminu
til lántakandi. Og verði hlutir
keyptir í íflandsbanka á ágóðinn af
þeim hlutum að geta greitt vexti
og afborgun af andvirði hlutanna.
Annars er það stórum ýkt hjá Tím-
anum að umsetning dönsku fjárlag-
anna sé roo sinnum hærri en okk-
ar. Það verður að ganga út frá, að
blaðið meini með »umsetning« hlut-
fallið milli tekna og gjalda rikissjóðs
beggja rikjanna og er þvl rétt að
upplýsa, að samkvæmt fjárlögum
vorum fyrir árið 1922 eru tekjur
áætlaðar um 7,3 milj. kr. og gjöld
nm 9,3 milj. kr., en samkvæmt fjár-
lagafrumvarpi . dönsbu stjórnarinnar
fyrir átið 1. april 1921 til ^i.mars
1922 eru tekjur danska ríkisins áætl-
aðar tæpar 320 milj, kr. og gjöld
um 374 milj. kr. Hér skakkar þvi
meira en helmingi hjá blaðinu. * Að
sönnn skiftir þetta ekki miklu máli,
en fyrst frá þessu er sagt á annað
bo’ð, sýnist viðkunnanlegra, að það
sé nærri sanni.
Þá talar blaðið um borgunina til
milliliðanna pg álitur slíkt eins dæmi.
En svo er ekki. Þetta er mjög al-
gengt. Sem dæmi má nefna, að
Norðmenn tóku i fyrra mjög stórt
lán hjá Englendingum með 12% af-
föllum en auk þess fóru 6°/0 { kostn-
að og til milliliða svo að lántakend-
ur fengu ekki útborgað nema 82°/0
en vér höfnm fengið 84°/0. Þetta
er orðinn svo rótgróinn siður í fjár*
málaheiminum, að hjá þvi er naum-
ast hægt að komast. Er óþarfi af
Timanum að likja þessu við húsa-
brask, þvi að vel hefði hann mátt
muna, að Samband samvinnufélag-
anna mun fara svipað að þegar það
er milliliður mim kaupfélaga og er-
lendra heildsala, en þann millilið tel-
ur Timinn kannske lika óþarfan?
Næst talar Tíminn um það, að
tolltekjurnar eru sérstaklega settar
sem trygging fyrir láninu og segir
með þessu gengið inn á nýja brant,
vér séum settir á bekk með Tyrkj-
um og lánveitendur geti bannað
oss að lækka tollana. Þetta er þvi
rétt að athnga dálitið nánar.
Eins og knnnugt er, hefir það
áður komið fyrir, að rikissjóður
hefir sett veð eða sérstaka tryggingu
fyrir lánnm, og má i því efni nefna
þau dæmi, sem hér segir:
1. Árið 1912 var tekið 7« milj.
kr. lán hjá Statsanstalten for Livs-
forsikring gegn handveði i banka-
vixtabréfum.
2. Arið 1913 var tekið 7a noilj.
kr. lán hjá Stóra norræna ritsiæa-
félaginu gegn tryggingu í simatekj-
unum.
Arið 1917 var tekið 2 milj. kr.
lán i Handelsbanken i Kaupmanna-
höfn gegn veði i skipum rikissjóðs.
4. I fjáraukalögum fyiir árin
1920—1921 er heimilað að taka alt
að 70000 kr. lán til rekstrar Helgu-
staðanámunni gegn veði í henni.
Það er þvi nokkuð fjarri sanni,
að með þessu hafi verið farið inn
á nýja braot, og ef vér erum á
bekk með Tyrkjum fyrir þessa sök,
þá höfum vér fyrir löngu verið
komnir á þann bekk.
Það er beinlínis rangt, að lánveit-
endur hafi nokkurn ihlutunarrétt um
toll-löggjöf vova, og er það næsta
ófyrirleitið af blaðinu, að leyfa sér
að skrökva þannig að öllum lesend-
um sinum. Vér höfum að sjálfsögðu
óskertan rétt til að brsyta tollalög-
gjöf vorri eins og vér viljum, og
lánveitendum eru óheimil öll afskifti
bæði af löggjöf vorri í tollamálum
og í öðrum málum. Hið sama er
um innbeimtu tollanna.
Ekki er ólíklegt, að einhver brosi
að þeirri kenningu Timans, að ekki
sé hægt að veðsetja peninga, sem
ekki »eru til«. Út í það skal ekki
farið, en ekki sýnist ritstjórinn vera
fróður um viðskiftilifið.
Blaðið segir, að lánið sé 10 milj.
kr., en eins og kunnugt er, er það
500000 sterlingspund og mun lanið
verða tæp'ega 9 milj. kr. að frá-
dregnum afföllum og kostnaði, eftir
því útliti, sem nú er um gengi á
sterlingspundam og eftir því, sem
þegar er breytt í krónur. Það sem
vér fáum fyrir þessi 500000 ster-
lingspund verður þvl sem næst 9
milj. kr., og ef nú sterlingspundið
lækkar niður i hið venjulega og
eðlilega gengi sitt, ca. kr. 18,20,
áður en vér borgum höfuðstólinn,
þurfum vér að borga aftur um
9100000 kr. Nú veit að sðnnu eng-
inn um gengisbrejtingnna með vissu,
en benda má á það, að til þess að
sterlingspundið komi niður I hið
venjulega verð sitt, þarf gengi þess
ekki að lækka meira á næstu 2 ár-
um en það hefir nú lækkað á fáum
mánuðum. Likurnar til þess, að vér
þurfum ekki að borga meirz, en að
framan er greint, eru því miklar.
Og það er áreiðanlegt, að þessi af-
föll eru mjög Htil,“eftir þvi sem nú
tiðkast og hefir tiðkast. Til saman-
burðar má geta þess, að rikissjóður
vor varð árið 1919 að greiða 4050Ó0
kr. i afföll af 4 ljt mil. kr. láni, er
tekið var hjá dönskum bönkum,
ekki nema til 20 ára. Með sams-
konar aflöllum á þessu nýja láni
hefðu þan orðið yfir 800000 kr.
Það verður þvi ekki annað sagt, en
að aflöllin á þessu enska láni séu
eins litil og frekast er hægt að bú-
ast við. Vér fáum undir 9 milj. kr.
og þurfum sennilegast ekki að borga
nema rúmar 9 milj. kr.
Ummæli Tímans, um að frádrag-
ist fyrsta árið 2500000 kr. eru þvi
alveg út í loftið, og að draga vexti
fyrsta árið frá sem tap er auðvitað
hin einstakasta fjarstæða, fyrst og
fremst af þvi, að þeir eru ekki greidd-
ir fyrir fram og þvi næst af því,
að vitaskuld hlutu vextir að greiðast
frá lántðkudegi, hvar sem og hve
nær sem lánið var tekið. Og hvi
vill Timinn þá ekki draga frá nema
1' írs vexti ? Hvi dregur hann ekki
30 ára vexti frá? Með þvi móti
gat hann sýnt fram á, að vér fengj-
um ekkert af láninu. Hví vill hann
fylgja sérstakri réglu um vexti fyrsta
ársins?
Ef vér kjósum að borga lánið alt
eftir 10 ár, þurfum vér aftur á móti
að borga afföll, sem nema hér nm
bil sömu npphæð fyrir þessar 9
milj. kr. og vér greiddum 1919 fyr-
ir 47» milj. kr., svo framarlega setn
gengi sterlingspunda er' þá orðið hið
venjulega. Tíminn mun ekki hafa
reist sig eins hátt yfir afföllunum
1919 og hann gerir nú, þótt þau
væru margfalt meiri þá, en þá var
hann lika stjórnarblað að */s hlutum.
Það veldur kannske nokkru.
Þá eru vextirnir. Þeir eru að
sönnu háir, en þó ekki hærri en
svo, að ýms ríki hafa orðið að sæta
hærri vöxtum. Og alþekt, öflug og
auðug ensk fjélög hafa orðið að sæta
sömu og jafnvel harðari kjörum hjá
bönkum slns eigin lands. Það má
sanna hve nær sem er. Eins er það
vitanlegt, að ýmsir fjármálamenn,
enskir og danskir, hafa látið það
álit í ljósi, að kjörin væru eins góð
yfirleitt og frek:st væri hægt að
væata, sérstaklpga þar sem vér er-
um alveg nýir gestir á enska lána
markaðinum og þvi alveg óþektir.
Það er satt, að vaxtafúlgan er há, en
þess verður að gæta, að lánið á ekki
að nota sem eyðslufé, heldur sum
paTt til að borga áfallnar skuldir,
sem nú munu bera; ekki lægri vexti,
og sumpart til að styðja og hjálpa
atvinnuvegum vorum, og sýnist ekki
ástæða til að örvænta um, að þeir
geti, með 'því að fara hyggilega að
ráði sinu, borgað bæði vexti og af
borganir af láninu. Það er ekki
dýrara en bankalán eru nú yfirleitl.
Það er næsta undarlegt, að Tím-
inn skuli ekki hafa athugað það fyr
en nú, að vexti þarf að borga af
láninu. Hann vildi umfram alt taka
lán i fyrra og þá voru vextir yfir'
leitt hærri en nú. Það er þvi ekki
vel skiljanleg sú skelfing sem grip-
ur hann alt i einu nú, er hann
reiknar vextina. Annað er og næsta
undarlegt og það er, að hann virð-
ist mest kenna Danmerkurför for
sætisráðherrans um úrslitin. Flestir
mundu þó telja, að fjármálaráðherra
verði að bera mesta ábyrgð á lán-
tökunni. En forsætisráðherrann er
nú sárasti þyrnirinn i augaTimans
og svo mjög súrnar honum i aug
um, að hann sér hreinustu ofsjónir
og alstaðar er forsætisráðherrann
þessum ofsjónum. Og það er vist,
að þessar ofsjónamyndir hans eru
mjög fjarri veruleikanum. Það vita
allir nema hann.
Dofra-brautin
Nýjasta járnbrautin í Noregi er á
allra vörum vegna slysfarar þeirrar,
er gerðist í sambandi við vigsluhá-
tiðina. Þetta er að sumu leyti merk
asta brautin i No egi, þegar frá er
skilin Bergen-brautin, og hún heflr
orðið dýrasta brautin, sem Norð-
menn hafa nokkurn tima lagt.
Með lögum frá 1908 gerði stór-
þingið norska áætlun um járnbraut-
arbyggingar á næstu 20 árum. Land-
ið er hálent og strjálbygt, og fram
að þeim tima höfðu flestar járnbraut-
ir legið með ströndum fram og
flatningarnir gengu i miklum króks-
leiðum. Það vantaði aðalæð i járn-
brautukerfið, einkum i norðanverðu
laudinu. Til þess að bæta úr þessu
var ákveðið að leggja járnbraut úr
Guðbrandsdölum norður yfir Dofra-
jöll og til Þiándheims og aðra vest-
nr Raumudal. Hin fyrnefada járn-
braut er nú fullgerð. Liggur hún
l rá Dombaas í Gaðbrandsdölum þvert
norður yfir fjöll og firnindi til Stör-
en þangað var áður braut frá
?rándheimi, sem þó varð að endur-
bvggja. Er nýja brautin milli Dom-
baas og Stören 157,9 km. en vega-
engdin frá Stören til Þrándheims
km. Hæst er brautin milli stöð-
5
vanna Hjerkinn og Kongsvold; er
aún þar i 1022 metra hæð. Fjörtán
nýjar stöðvar eru á þessari leið. Er
útsýni mjög fagurt víðt á leiðinni
og mun brautin eflaust veta notuð
mjög mikið af erlendum ferðamönn-
um. En auk þess tengir hún héruð-
in i Þrándheimi við suðurdalina og
verða allar samgöngur að norðan
við Kristjaniu framvegis nm þessa
braut.
Byrjað var á lagningu brautarinn-
ar árið 1910 og 17. þ. m. var hún
vigð. Þegar lagt var i þetta -tórvirki
var kostnaðurinn áætlaður 17 milj.
en hann varð 61 miljón króna, þar
af nýja brautin milli Dombaas og
Stören 46 milj. og endurbygging
brautarinnar milli Stören og Þránd-
leims 15 miljónir. Tjl samanburð-
ar má nefna, að Bergen-brautin (Berg-
en-Hönefos) kostaði 62 milj. en hún
er 402.7 km. á lengd. Hefir þessi
nýja braut því orðið miklu dýrari
hlutfallslega.
í nóvembermánuði er gert ráð
fyrir, að annar helmingur hinnar
brautarinnar, sem nefnd var, Raumu-
dalsbrantin milli Dobaas og Aan-
dalsnes, verði fullgerður. Var byrjað
á honum 1912 og sá hlutinn, sem
nú er að verða fullgerður, Dombaas-
Bjorli, er 57 km. á lengd. Var þessi
spotti áætlaður að kosta 15 milj. kr.
en kostnaður hefir orðið 49 milj.
Kaflinn frá Bjorli og niður að Aan-
dalsnes í Raumudalsfirði er miklu
erfiðari viðureignar og verður hann
ekki fullgerður fyr en eftir 2—3 ár.
Báðar þessar járnbrautir eru sér-
lega vandaðar og þó þær liggi i
fjalllendi er hallinn ótrúlega litill. A