Ísafold - 05.10.1921, Blaðsíða 3

ISAFOLD
fiinn bErsyndugi.
Skáldsaga eftir Jón Björnsgon.
»Eg svara oftast í einlægni, þegar svo er
spurt. Eg hefl enga ástæðu til að breyta
út af þvi við þig*.
Það varð enn þögn. Eu loks sagði Skarp-
héðinn:
»Er langt siðan, að Ármann fór að verða
tíður gestur hjá þeim mæðgum?«
»Það mun nú vera orðið urp eitt ár síðan,
eða vei það«, svaraði Halldór.
»Hann er ef til vill tilvonandi tengdeson-
ur Hildiríðar?«
»Ekki vita menn annað. Það hefur verið
alkunnugt, þó leynt hafl átt að fara. Slíkt liggur
ekki í láginni hérna í þéttbýlinu, Skarphéðinn«.
Skarphéðinn hafði búist við þessu svari.
Það hafði því ekki önnur áhrif á hann en
þau, að hann rétti sig ofurlítið upp eins og
hann hefði varpað af sér byrði.
Þeir gengu þegjandi dálítinn spöl. Hall-
dór var að velta því fyrir sér, hvort hann
ætti að fara lengra út i þessa sálma. Og
hann afréð að spyrja eins og Skarphéðinn:
»Nú spyr eg í einlægni: er það ekki rétt,
að þú sért að ryðja honum af stokki? Eg
þykist hafa litið svo eftir í seinni tið«.
»Ármann er víst jafn tíður gestur hjá þeim
mæðgum og hann var fyrir mína komu að
Hvoli*.
»Satt er það. Og raunar skil eg hvorki
upp né niður í þessu öllu. Eg veit, að þau
eru trúlofuð, Arnfríður og Ármann. Svo
kemur þú á heimilið. Stúlkan tekur þér
opnum örmum. Eg hefi litið svo mikið i
kringum mig, að eg veit, að hún hefur ver-
ið meira með þér en honum. Og mér hefur
skilist á ýmsu, að þér muni ekki standa á sama
um Arnfríði eða henni um þig. En þrátt
fyrir þetta . alt, heldur Ármann áfram að
koma og vera með þeim mæðgum. Og mér
sýnist hann fara þaðan jafn glaður ogáður.
Þetta skil eg ekki, Skarphéðinn. Mér hefur
stundum dottið í hug, að annarhvor ykkar
væri að elta regnbogann. Eg veit ekki hvor
ykkar það er«.
Skarphéðinn hlustaði á þetta geðshræring-
arlaust. Þetta, sem Halldór sagði nú, hafði
verið að smá skýrast fyrir honum. Og það
staðfesti aðeins áform það, sem hann var nú
staðráðinn í að framkvæma. En þó gat hann
ekki stilt sig um að segja:
»Mikill drengur hefðir þú reynst mér, Hall-
dór, ef þú hefðir bent mér á, hvað hér var
að gerast. Þú veist, að þeir, sem tilfinning-
arnar ná á vald sitt, verða stundum stein-
blindir. En þú stóðst utan við. Þér var
kunnugt um alla málavöxtu. Og þú munt
hafa séð að hverju dró«.
»Það sá eg. En eg hafði engan rétt til
að blanda mér inn í einkamál annara og
taka fram fyrir hendur þeirra. Mér féll illa
að sjá þig sogast út í þennan straum, sem
eg vis8Í að mundi verða öðrum hvorum
ykkar Ármanni, eða báðum, þungt að kljúfa.
En báðir voru þið þroskaðir og sjálfum ykk-
ur fullráðandi®.
»Þú hefðir getað komið mér i skilning um,
að mér væri þarna ofaukið, annar skipaði
nú það sæti, sem mér væri boðið. Það hefði
ekki sært mig hið minsta«.
»Það vildi Þórunn láta mig gera«.
»Þórunn?« tók Skarphéðinn upp eftir hon-
um.
»Já, við áttum tal um þetta. Hún vildi
láta mig koma þér i skilning um, að Arn-
fríður væri lofuð, þá mundir þú sjálfur sjá,
að henni væri þetta engin alvara. Við höf-
um raunar átt tal um þetta oftar en einu-
sinni«.
Skarphéðni fanst undarlegt, að Þórunn
skyldi vera þess fýsandi, að hann sældaði
ekki mikið saman við Arnfríði. Og þó var
það ekki undarlegt. Kveneðlið skildi þarna
betur, sá dýpra, fann betur hættuna og gat
bent á hana. Eða stóð þetta eitthvað í sam-
bandi við framkomu Þórunnar sjálfrar gagn*
vart honura? Hann beindi allri sinni hugs-
un að þessu. Og meðan hann gekk þarna
við hlið Halldórs, komu honum í hug ótal smá-
atvik í sambandi við veru hans, sem honum
voru óskiljanleg. Þögn Þórunnar og augna-
tillit og ýmislegt, sem ekki varð skilið á
annan veg en að hún væri að forðast hann,
væri hrædd við hann. Og samt hafði hún
viljað að honum væri forðað frá því, að
óhreinka sig á umgengni við þá stúlku, sem
kastaði sér i fang hvers, sem vildi. Þeir
töluðu ekki frekar um þetta efni, Skarphéð-
inn og Halldór. Halldór skildi, að honum
var þetta viðkvæmt og óljúft umtalsefni. Og
Skarphéðinn var búinn að fá að vita það,
sem hann þurfti. Nú gat hann beitt sér.
Um kvöldið gekk Skarphéðinn yfir gang-
inn og drap á dyr hjá þeim mæðgum. Svo
viidi til, að enginn var í fremra húsinu
annar en Arnfríður. Hún lauk því upp og
varð fyrst fyrir Skarphéðni, þegar hann kom
inn úr dyrunum.
Hún hljóp í fang hans með bros á vörum
og leiftrandi augum.
í svip var sem Skarphéðni fóllust hendur.
Hann stóð eitt augnablik lamaður af áhrifum
þessara augna, brjósta, arma, vara. Hann
langaði til að gefa sig á vald þessa freist-
andi líkama, sem skalf af funandi eldi i
fangi hans. En hann áttaði sig. Jafn skjótt
og Arnfríður lagði armana um háls hans,
ýtti hann henni frá sér og sagði:
»Þes8Í leikur er nú áenda«. Ködd Skarp-
héðins var isköld, svipur hans harðneskju-
legur.
Aldrei hefur undrun og ótti staðið skýrar
á andliti nokkurrar manneskju en Arnfríð-
ar nú. Hún starði agndofa á kennarann,
trúði ekki sjálfri sér, vildi ekki trúa því, að
henni hefði verið kastað frá þessu breiða
brjósti, sein hún hefði svo oft hvllt við i
algleymisunaði. Hún staðnæmdist á gólfinu
fyrir framan hann og titraði eins og kulda-
hrollur færi um hana.
»Er nokkur í innra húsinu?« spurði
Skarphéðinn.
Arnfríður hristi höfuðið. Hún gat ekki
mælt orð frá vörum.
»Við skulum koma þangað*, sagði hann
og gekk þangað inn. Hún kom á eftir,
hrædd, lömuð, yfirbuguð af ótta og einhverri
skelfingu, sem hún gat ekki gert sér grein
fyrir.
Hún rétti honum stól. En hann settist
ekki, studdi aðeins annari hendinni á stól-
bakið og byrjaði formálalaust:
»Þið Ármann eruð trúlofuð, hafið verið
það lengi?«
Arnfríður kiptist til eins og komið væri
við opið sár. En hún svaraði ekki neinu.
»Segðu mér sannleikann, Arnfriður, einu
sinni. Það er okkur báðum fyrir bestu. Eg
vil fá sannleikann — og ekkert annað en
sannleikann«.
Arnfríður settist við borð, er stóð þar
við vegginn, lagði handleggina fram á það,
grúfði andlitið ofan að þeim og brast i þung-
an og sáran grát.
Það var Skarphéðni nóg svar. Nú vissi
hann, að Halldór hafði ekki farið með neinn
hégóma.
Ekkert er góðum manni jafn tilfinnanlegt
°g grátur þeirrar konu, sem hann ann eða
hefur unnað. í grátinum finnur haun alt,
sem best er í eðli hennar, heyrir instu og
sönnustu tilfinningar hennar brjótast fram
og tala.
Skarphéðinn langaði sjálfan til að gráta
þarna, fanst hann þurfa þess. Honum skild-
ist alt í einu, að undir gráti Arnfríðar leynd-
ist eitthvað, sem hann hafði ekki komið
auga á. Ef til vildi, var Arnfríður ekki
eins brotleg 0g hann hafði í fyrstu ályktað.
Kona, sem gert hefur rangt að yfirlögðu ráÁi
til þess að njóta án innri þarfar, grætur
ekki, þegar hreyft er við málinu.
Hann lofaði henni að gráta um stund,
sagði ekki orð, hreyfði sig ekki. En það
var eins og öll gömul og ný lífsreynsla hans
8afnaðist í eina hugsun: dæmdu ekki, dæmdu
ekki.
Grátur Arnfríðar ætlaði aldrei að hljóðna.
En loks stiltist hann. Herðarnar kiptust við
og við til. En svo tók fyrir það líka.
»Arnfríður«, sagði Skarphéðinn eftir þessa
löngu bið, »við höfum bæði verið mestu
börn. Nú verður þeim barnaskap að vera
lokið. Þið Ármann eruð trúlofuð. Þú hefur
breytt gálauslega gagnvart okkur öllum.
Þögn þin um samband ykkar Ármanns er
ófyrirgefanleg. En þó getur aðeins eitt af-
sakað þig. Ef þú hefur laðast að mér vegna
þess, að þú réðir ekki við tilfinningar þínar,
þá er alt öðru máli að gegna. En hafir þú
gert þetta af breyiinga-girni, barnaskap og
af löngun til að njóta án innri skipunar, þá,
þá get eg ekki fyrirgefið þér og þá áttu
ekki skilið fyrirgefningu*.
Arnfríður leit ekki upp. Skarphéðinn beið
eftir svari. Og svarið varð nýr grátur.
En hann beið hjá eins og snögg regnskúr.
Og loks sagði Arnfríður:
»Þú hefur rétt til að hugsa alt um mig,
Skarphéðinn. Eg hefi verið ógætin og’vilja-
laus. En eg hefi líka haft við mikið að
berjast. Það varð mér ofurefli«
Skarphéðinn fekk hjartslátt af fögnuði.
Ef til vill var Arnfríður saklaus af öllu því,
sem hann hafði borið á hana kvöldinu áður.
Ef til vill hafði hún aðeins verið of veik.
Ef svo var, gat hann fyrirgefið henni mikið.
Arnfríður hélt áfram:
»Það^»er satt, við Ármann höfum lengi
verið trúlofuð. Eg veit ekki, hvort mér
þykir nokkuð vænt um hann — ekki nú orðið
minsta kosti. Þegar maður hefur séð hafið,
verður stöðupollurinn manni litils virði. Þeg-
ar eg sá þig, fanst mér eg sjá karlmann í
fyrsta skifti.^ Og síðan hef eg aldrei ráðið
við sjálfa mig, ekki heyrt, ekki séð, ekki
hugsað um neitt nema þig. Og eftir að við
kyntumst og fórum að vera saman, varð eg
enn ófærari til að snúa við. Eg var búinn
að kasta mér út í iðuna og eg gat og vildi
ekki bjarga mér til lands.
»En því sagðirðu mér ekki strax, hvernig
ástatt var? Þá hefði alt farið öðruvisi«.
»Eg þorði það ekki. Eg vissi, að þá væri
alt þrotið. Eg ætlaði oft að reyna það.
Þennan og þennan daginn ætlaði eg að
fleygja mér fyrir fætur þínar og segja þér
alt, láta þig ráða, hvort þú tækir mig enn
fastara í faðm þinn eða sparkaðir mér burt
eins og þú hefur nú gert. En mig brast
alt af kjark. Eg bað stundum til guðs, að
eitthvert okkar dæi, svo að úr þessari flækju
greiddist af sjálfu sér. Eða að Ármann sæi
mig í faðmi þínum, svo hann væri nauð-
beygður til að segja öllu sundur milli okkar.
En alt var árangurslaust. Eg sogaðist lengra
og lengra og hætti loks að stríða á móti eða
stýra fyrir skerin. En nú er því öllu kom-
ið í lag«. Og Arnfríður tók enn að gráta.
En hún náði strax aftur valdi yfir rödd-
inni.
»Eg veit hvað þú hlýtur að fyrirlita mig,
aumka mig, kannske hata mig. Eg á það
það skilið. Eg á það skilið, þegar eg hugsa
um það, að eg hef orðið að koma fram við
Ármann eins og unnusta eftir sem áður til
þess að blekkja hann og blinda. Eg hafði
heldur ekki kjark til að segja honum, hvern-
ig komið var. Eg hafði ekki kjark til neins.
Eg gat ekkert annað en blekt, blekt ykkur
báða, og þó líklega mest sjálfa mig«.
Enginn veit, hvað gerst hefði þarna milli
þeirra tveggja, ef þau hefðu fengið að vera
í friði. Hver veit, nema að einhverir þræð-
ir, sem enn voru óslitnir, hefðu tengt saman
á ný á einhvern adnan hátt en áður, ef
þriðju persónuna hefði ekki borið þarna að.
En Hildiriður kom inn í þessum svifum, fas-
mikil og þungstíg, hvasseygð og kuld.aleg
og brunaði umsvifalaust inn i húsið tii þeirra.
Hún sá strax að dóttir hennar hafði grát-
ið. Og móðurtilfinningarnar létu óðara á
sér bera.
»Hvað gengur hér á?« spurði hún og leit
á þau á vixl. Orðin voru bitin sundur,
stykkjuð í smábúta.
• 1
Uti um heim.
Irland á krossgotum.
Samningar þeir, sem hófnst i júlí-
mánuði i snmar milli íra og Eng-
lendinga hafa ekki borið neinn ár-
angur enn. Fyrsta tilraunin mis-
hepnaðist en þó var ekki tekið fyrir,
að nýjir samningar gætu hafist. Það
kom áþreifanlega i ljós að Englend-
ingar höfðu besta vilja á þvi, að ná
samkomulegi við íra, og það hefir
einnig sýDt sig, að írar viija fá frið
fyrir hvern mun. En umboðsmenn
írsku þjóðarinnar, þingið Ðail Eire-
lann fer hægt i sakirnar og vill ekki
hrapa að neinu. Það hefir hafnað
tilboði ensku stjórnarinnar hvað eft-
ir annað, en þó ávalt á þann hátt,
að eigi er tekið fyrir áframhaldandi
samninga.
Englendingar hafa i margar aldir
kúgað íra, og sú kúgun hefir skap-
að svo mikið hatur, að eðlilegt er
að írar séu seinir til að rétta fram
höndina. Sambúðin hefir verið svo
ill, að erfitt er um sættir. írar hafa
siðan Sinn Feinar tóku yfirráðin í
landinu, ávalt talið það óhugsandi
að nokkurntíma gæti orðið u m samn-
inga að ræða við Euglendinga. Þeir
hafa talið beinan skilnað og viður-
kenning lýðveldis á írlandi, eina
markið og að Irar mundu aldrei sætta
sig við neitt minna. Það vorn þvi
í rauninni stór tíðindi, þegar de
Valera gekk að því i sumar að semja
við ensku stjórnina. Fáir munu hafa
búist við, að hann stigi það skrefj.
En ártandið i landinu var oiðið svo
ilt, að eigi var við það búandi. Þar
var enginn óhultur, morð, brennur
og rán voru daglegir viðburðir og
þjóðin var orðin lömuð af borgara-
styrjöldinni. Hún varð að fá frið
fyrir hvern mun. Og þegar enska
stjórnin kom fram með samningaboð
sin, — sem sumir fullyrða, að Breta-
konungur sjálfur eigi frumkvæðið að
— þá svöruðu írar játandi.
Fyrir 35 árum lagði Gladstone
fyrir þingið frumvarp sitt um heima-
stjórn á írlandi. Það gekk ekki
langt i samanburði við boð þau, sem
enska stjórnin hefir nú gert írum,
en þó má telja vist að þeir hefðu
vel við unað þá. Enfrumvarpið strand-
aði. Árið 1914 var frumvarp um
heimastjórn í írlandi samþykt i neðri
málstofnnni en það strandaði á því
skeri, sem örðugast er i írandsmál-
unum, mótstððunni frá Ulster-mönn-
um. Tveir þeirra, Carson og F. E.
Smith, sem nú er forseti efri mál-
stofunnar, fengu þvi til leiðar komið,
að fromvaipið var drepið í lávarða-
deildinni. Þá kom ófriðurinn og
stjórnin lagði málið á hilluna. En
einmitt á ófriðarárunum skarst í
odda milli íra og Breta. írskir menn
urðu visir að þvi, að hafa staðið í
sambandi við Þjóðverja og það varð
til þess að alt komst i bál og brand.
Siðan má heita að sífeld borgar-
styrjöld hafi verið i írlandi.
Sjálfstæðismennirnir irsku lýstu
landið lýðveldi, kusu sér forseta og
stjórn, settu dómstóla á stofn og
þar fram eftir götunum, alveg eins
og þeir einir réðu landinu. Þar
voru því tvær landsstjórnir hvor
annari andvigar, og tvenn löggjöf
og réttarfar. Er því augljóst að til
vandræða hlaut að leiða, nema ann-
arhvor aðili léti undan. En það hafa
þeir ekki gett. Alþýðan veit ekki
hvort hún er undir enskri stjórn
eða irskri. Það sem rétt er gagn-
vart ensku stjórninni er rangt gagn-
vart þeirri iisku og öfugt.
Þannig hefir ástandið verið i þrjú