Ísafold - 05.10.1921, Blaðsíða 4

ISAFOLD
' 1
,,IXION“ Cabin Biscuits (skipsbrauð) er búið til af mörg-
um mismunandi tegundum sérstaklega hentugt fyrir íslendinga.
í Englandi er „IXION“ brauð aðalfæðan um borð í fiski-
skipum.
Fæst i öllum helztu verzlunum.
Aðgætið að nafnið „IXION" sé á hverri kökn.
Vörumerkið „IXION“ á kexi er trygging fyrir hollri og
góðri fæðu.
„IXION* Lunch og „IXION“ Snowflake Biscuits
ósætt er óviðjafnanlegt með kaffi og te.
ár og þannig er það enn, að því
einu undanteknu, að Bretar hafa lof-
að að beita ekki hervaldi meðan á
samningum stendur. Blóðsúthelling-
arnar hafa þvi að miklu leyti stöðv-
ast siðustu mánuðina, það er að
segja í Suður-Irlandi. í Norður-ír-
landi er enginn friður enn.
Aðalvandinn í Irlandsmálinu staf-
ar einmitt frá Norður-Irlandi eða
fylkinu Ulster. Ulstermenn vilja
umfram alt halda sambandinu við
Euglendinga og eru því á öndverð-
um meið við Sinn Feina, sem ráða
lögum og lofum í Suður-írlandi.
Ulsterbúar eru miklu færri en Suð-
ur-Irar, og því krefjast Sinn Feinar
þess, að þeir beygi sig undir meiri
hlutann í írlandi, og að írland i
heild fái að njóta sjálfsákvörðunar-
réttarins. En það vilja Ulstermenn
ekki heyra nefnt. Þeir vilja láta Ir-
land alt fylgja Englandi eins og ver-
ið hefir.
Þannig eru írar sjálfir skiftir i
tvo mjög andvíga flokka, svo and-
víga að það hefði verið að fara úr
öskunni eldinn, að ætla að gefa
írlandi í heild stjórnarbót. Þvi var
það að i vetur afgreiddi enska þing-
ið lög um skifting Irlands i tvö
sjálfstjórnarriki og skyidi hvort land-
ið fá þing útaf fyrir sig og heima-
stjórn. Ulstermenn tóku þessu boði
og er stjórnarbótin gengin i giidi
þar og hið fyrsta þing Ulstermanna
var sttt i Belfast siðast í júní að
viðstöddum Englakonungi sjálfum.
En Sinn Feinar töldu þetta smán-
arboð, sem ekki væri viðlit að taka,
og tóku ekki þátt i kosningum til
suður-irska þingsins, svo að það
hefir ekki komið saman enn þann
dag í dag. Þeir viðurkendu að eins
sitt þing, Dail Eireann, en stjómar-
bótinni ensku var ekki sint.
Þannig var málum komið, þegar
samningarnir hófust í sumar. Þeir
fóru fram í London og var de Val
era formaður samninganefndarinnar
írsku, en af hálfu stjórnarinnar ensku
var það aðallega Lloyd George sem
tók þátt í samningunum og enn-
fremur Smuts hershöfðingi frá Suður-
Afríku. Fyrir hönd Ulstermanna tók
Craig forsætisráðherra þátt í samn-
ÍDgunum. Framan af gekk einkum
stirt aö ná samkomulagi milli Craig
og de Valera en Lloyd George hafði
sig ekki frammi með sín boð i fyrstu.
Leið nú nærri mánuður, að samn-
ingum var haldið áfram, en þó urðu
stutt hié öðru hverju, til þess að de
Valera gæti farið til Dublin og ráð-
fært sig við flokkksmenn sína. I
byrjun ágúst afhenti Lloyd George
de Valera tilboð stjórnarinnar um
sjálfstæði írlands og varð nú hlé á
samningum, því Llovd George fór
til Paris til að sitja fund æðsta ráðs
Bandamanna en de Valera fór heim
til írlands til þess að leggja tilboð-
ið fyrir þingið.
Helstu ákvæði tilboðsins voru þessi:
írland fær heimastjórn með líku
fyrirkomulagi og Canada eða Suður-
Afrika og algert fullveldi yfir skatta-
málum og fjármálum.
írland hefir á hendi dómsmál öll
í landinu, leggur sjálft til her til
landvarna og Iöggæslu, hefii á hendi
póstmál, heilbrigðismál, uppeldismál
og því um líkt.
írlendingar eru sjálfráðir um hvort
þeir taka þessari réttarbót allir sem
ein heild, eða hvort Suður-írar og
Ulstermenn fá hana slnir i hvoru
lagi, með eða án sambandsnefndar
til þess að koma samræmi á í sam-
eiginlegum málum þeirra.
Þessi sex atriði telur stjórnin
óhjákvæmileg:
1. Að enski flotinn einn hafi
leyfi til að gæta hafsins umhverfis
ítland, og njóti þeirra réttinda í
höfnum írlands og við strendur þess,
sem nauðsyulng eru siglingum hans.
2. Landher Ira verður, innan
hæfilegra takmarka, að svara að töl-
unni til hers þess, sem er annar-
staðar á B.etlandseyjum.
3. Bretar verða að hafa leyfi til
að framkvæma allar ráðstafanir er
þeir telja nauðsynlegar til loftvarna
á írlandi.
4. Enska flotanum og lofthern-
um sé leyfilegt að ráða til sin sjálf-
boðaliða frá Irlandi.
5. Hvorki Englendingar né írar
mega leggja verndartolla né aðrar
tálmanir á siglingar, verslun eða við
skifti milli írlands og Stóra-Bret-
lands.
6. Irar eiga að ábyrgjast að sin-
um hluta rikisskuldir Bretlands og
eftirlaun handa uppgjafahermönnum
og skal gerðardómur gera út um,
hvað hvorum aðila beri að greiða,
ef ekki næst samkomulag á annan
hátt.
Með þessi boð fór de Valera til
írlands og settist nú þingið á rök-
stólana. Fór svo að tilboðinu var
hafnað, og de Valera lét svo um
mælt, að Irland mundi ekki taka
neinu friðarboði frá Englendingum
nema það hefði í sér fólgið viður-
kenning á fullu sjálfstæði írlands,
til þess að ráða sjálft málum sínum,
án nokkurrar ihlutunar af Breta
hálfu. Ennfremur fann hann tilboð-
inu það til foráttu, að Ulstermönn-
um væri leyft að taka réttarbótina
sérstaklega; hann vildi iáta taka það
fram, að írland væri óaðskiljanlegt.
Þrátt fyrir neitunina tók de Valera
það fram, að hann vildi gjarnan
reyna samninga á ný. Lloyd George
kvað stjórnina hafa gengið svo Iangt
sem frekast væri unt og að hann
færi ekki feti lengra. Kvað hann
það óhjákvæmilegt skilyrði, að Bret-
ar hefðu yfirráð yfir hafinu um-
hverfis írland, því annars gæti hætta
stafað af írlandi. Síðan þetta gerð-
ist hafa orðsendingar gengið á milli
þeirra de Valera og Lloyd George
um málið og má telja víst, að ný
ráðstefna setjist á rökstóla til að
reyna að koma á samningum. Það
hefir orðið ljóst, að báðir aðilar
vilja fyrir hvern mun ekki, að fyrir
samninga taki og það gefur i öllu
falli von um, að báðir vilji frið, þó
illa gangi tð koma sér saman um
á hvaða grundvelli hann eigi að
vera.
De Valera er ekki talin þjóðhetja,
sem þori að taka ákveðna afstöða
sjálfur og berjast fyrir þeirri stefnu
sem hann hefir tekið. Mönnum
hefir þótt um of brydda á því, að
hann þyrfti að sækja ráð til annara
og til þingsins heima á írlandi.
Menn fullyrða jafnvel, að hann hafi
persónulega verið fylgjandi þvi, að
tilboði Lloyd George yrði tekið, en
ekki þorað að svara játandi af ótta
við Dail Eireann. Og að þingið
vilji aftur fá að heyra álit landsbúa,
áður en það ræðst í að slíta öllum
samningum um málið við ensku
stjórnina. Þvi séu samningar nú
dregnir á langinn, til þess að þjóð-
in sjálf geti tekið afstöðu til málsins.
En þær raddir, sem heyrst hafa
frá almenningi í írlandi gefa nokkr-
ar vonir una, að samkomulag geti
tekist á þeim grundvelli, er enska
stjórnin hefir komið fram með. Fólk-
ið vill hafa frið, og óneitanlega er
mjög mikil réttarbót fengin með
nýja tilboðinu. Þjóðin er í reynd-
inni algerlega frjáls, hún ræður sjálf
öllum sínum málum. Það eitt vant-
ar á fullveldið, að Bretar viíja hafa
yfirtáð á sjó og i lofti. Loftvarn-
irnar og flotamál eru því sameigin-
legt mál, að ógleymdum konung-
inum.
Enginn neitar því, að þetta er
lang frjálslyndasta tilboðið, sem ír-
um hefir nokkurn tima verið boðið,
En nú reynir á það hvort það kem-
ur ekki of seint. Fyrir tveimur ár-
um hefði þvi verið tekið fegins hendi.
Sumir, sem einna óbilgjarnastir hafa
verið í garð Englendinga, t. d. ka-
þólska klerkastéttin í írlandi telur
tilboðið mjög aðgengilegt og hvetur
til að taka þvi. Þá hefir það einn-
ig vakið rnikla athygli, að írar vest-
an hafs, sem ávalt hafa stælt landa
sina heima fyrir í sjálfstæðisbarátt-
unni, hvetja þá mjög til að taka
boðinu. Bendir þetta á, að Dail
Eireann og fulltrúar Siun Feina hafi
verið kröfuharðari en þjóðin alment
er þeir neitaðu boðinu skilmálalaust.
Úti um lönd hefir breska stjórnin
víðast hvar fengið lof fyrir fram-
komu sina i máiinu og þótt farast
drengilega og viturlega. Verði eigi
samkomulag á þeim grundvelli, sem
nú hefir boðist stendur stjórnin stór-
um betur að vigi en áður ialmenn-
Ihgsálitinu, þvi hún hefir nú sýnt,
að hún vill gera alt. það fyrir íra,
sem samrýmst getur einingu Breta-
veldis. En fram að þessu hefir hún
hlotið last af flestum fyrir meðferð-
ina á ítum.
Kosningasigur jafnaðarmanna í
Svíþjóð.
Símað er frá Stokkhólmi, að
kosningarnar til neðri deildar
sænska ríkisþingsins sjeu nú um
garð gengnar. Hafa jafnaðarmenn
unnið mikinn sigur í kosningunum.
640.000 atkvæði hafa verið greidd
frambjóðendum þeirra og unnist
hafa 93 þingsæti. íhaldsmenn hafa
fengið 454.000 atkvæði og 62 þing-
sæti. FrjáMyndi flokkuíinn 332-
000 atkvæði og 41 þingsæti, bænda
flokkurinn 185.000 atkvæði og 21
þingsæti og róttækir jaífnaðar-
menn og kommunistar til samans
127.000 atkvæði og 13 þingsæti.
Búist er við, að Hjalmar Brant-
ing verði látinn mynda nýtt ráðu-
neyti, er eingöngu sje skipað jafn-
aðarmönnum.
-------0-------
Ftandargerð.
Samband islenskra barnakennara
hélt fund (aukafund) i Reykjavik 24.
sept. 1921.
Formaður setti fundinn. Sagði
hann fundarmönnum frá, hvað stjórn
sambandsins hefði aðhafst út af þeirri
ráðstöfun fræðslumálastjórnar lands-
ins að setja nú enn alla barnakenn-
ara þvert ofan í ákveðnar tillögur
ýmsra viturra skóla- og fræðslunefnda,
og þar að auki gagnstætt sinni eigin
auglýsingu siðastliðinn maí. Las
hann upp mótmælabréf og mót-
mælaskeyti frá kennurum og skóla-
nefndum.
Þessir tóku til máls á fundinum:
Helgi Hjörvar, Sigurður Jóasson,
Asgeir Asgeirsson, Hallgrimur Jóns-
son, Þorsteinn Sigurðsson, Gísli
Jónsson og Steingrímur Arason.
Vlttu ræðumenn eindregið gjörð-
ir fræðslumálastjórnar. Var og harð-
lega deilt á skólanefnd barnaskólaus
í Reykjavík, þar sem hún hefði átt
óbeinan þátt i að hafa tvimælalaus-
an rétt af allri barnakennarastétt
landsins, er hún móðgaði og litils-
virti sina eigin kennara með þvi að
leggja til, að þeir yrða enn á ný
settir, (en tillögu skólanefndar barna-
skóla í Reykjavik hafði háttvirt stjórn-
arráð notað sem afsökun fyrir sin-
um gerðum).
Var það einróma álit ræðumanna,
að barnakennarastéttinni væri sýnd
minni nærgætni en öðrum stéttum
i þjónustu rikisins.
Þá var samþykt i einu hljóði svo
látandi fundarályktuD:
Fundorinn telar þá framkvæmd
stjórnarráðs og fræðslumálastjóra að
setja alla barnakennara landsins,
koma í bága við iög um skipun
barnakennara og laun þeirra, og
rétti kenDaranna traðkað. Ennfrem-
ur er ráðstöfun þessi ósamrýmanleg
við auglýsitigu stjórnarráðsins, til
skóla- og fræðslu-nefnda 25. mai
siðastliðinn. Mótmælir fundurinn
þess vegna eindregið gjörðum stjórn-
arráðs og fræðslumálastjóra, en skor-
ar fastlega á fræðslumálastjórnina að
framfylgja auglýsingu sinni frá i vor-
og skipa kennara þá nú þegar, sem
skólanefndir hafa lagt til að skipað-
ir yrðu — og ekki eru sérstakar á-
stæður á móti.
Því næst var litið eitt drepið á
vandræðamál suður með sjó, við-
vikjandi framkvæmd laga um skipun
og laun barnakennara.
Loks þökkuðu fundarmenn stjórn
Sambandsfélagsins starf hennar og
hvöttu hana til framkvæmda.
Fleira var ekki til umræðu.
Fundi slitið.
Bjarni Bjarnason. Hallgr. Jónsson.
formaður. ritari.
------0—----
Berklaueikismálið
30. f. m. tókst Guðm. Bjömson
landlæknir á hendur, samkvæmt
ósk landstjómarirmar, undirhún-
ing 6 framkvæmd berklaveikislaga
síðasta Alþingis, og jafnframt er
hann um 6 mánaða tíma leystur
frá því að gegna landlæknisstörf-
um, til þess að hann geti óskiftur
gefið sig við hinu starfinu.
Undirbúningur á framkvæmd
berklaveikislaganna er allmikið
starf og vandasamt, og undir því
er það mjög komið, hver árangur
verður í framtíðinni af baráttunni
gegn berklaveikinni. Mun nánara
verða skýrt frá þessu starfi síðar
hjer í blaðinu.
-------0-------
Mentaskólinn var settur 1. okt. kl
1, í hátíðarsal skólans. Fyrst sungu
nokkrir skólapiltar venjulegan
skólasetningarsálm og síðan flutti
rektor Geir T. Zoega ræðu. Sagði
hann, að aðsóknin að skólanum
væri nú meiri en nokkru sinni fyr
og yrðu nú 12 kensludeildir í skól-
anum. Reglugerð hefir nú verið
samin fyrir hina nýstofnuðu nátt-
úrufræði og stærðfræðideild, og
hefir hún verið send verkfræða-
skólanum danska til álita. Lítil að-
sókn er þó að þessari deild, aðeins
4 nemendur í 4. b., en undir 30 í
máladeildinni. Kvatti rektor alm.
tíl að sækja meira náttúrufræðis-
deildina. Nokkrir nýir stundakenn-
arar eru ráðnir að skólanum í vet-
ur, Bj. 0. Bjömsson cand. theol.,
sem kennir nokkuð af náttúrufræð-
inni, og hefir hann áður lokið
fyrrihluta prófi í þeim fræðum við
Hafnarháskóla, og Páll Skúlason,
sem kennir ensku í 3 fyrstu békkj-
unum og Sigfús Einarsson, sem
verður fastur söngkennari. En
Sttefán Eiríksson fer frá skólan-
um, þar sem smíðakensla er lögð
niður. Dyravarðarskifti verða einn-
ig, þar sem Hallgr. Þorsteinsson
hefir sagt lausu starfinu.
í
Alfred Lehmann látinn.
Sálarfræðingurinn Alfred Lehmann
prófessor er látinn. Banamein hans
var krabbamein í maganum. (Leh-
mann prófessor fæddist árið 1858.
Aðalrit hans er »De sjælelige Til-
standes Iegemlige Ytringer* og fyr-
ir fánm árum kota út eftir hann
bókin »Overtro og Tro!ddom«.
Hann var forstöðumaður »psyko-
fysisk Laboratorium* háskólans I
Kaúpmannahöfn).