Ísafold - 19.10.1921, Blaðsíða 1
Viknblað. Verð: 5 kr.
árg. — Gjalddagi 1.
júlí.
Símar 499 og 500.
XLVIII. árg
Ritstjórar:
Vilhjálmur Finsen og Þorsteinn G[slason.
Afgreiðsla og inn-
iheimta í Lækjargötu
2. — Talsími 500.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
Reykjavík, Miðvikndaginn 19 október 1921.
42 tölublað.
Bækur.
Síðustu bækur Einars H. Kvar-
an eru þessar:
Sögur Rannweigar I. Verð:
kj. 5,50. í bandi kr. tí,00.
Sambýli. Skáldsaga. Verð: kr.
8,00. í bandi kr. 10,00 og kr.
10,50.
Sálin vaknar. Skáldsaga
Veið: kr. 5,00. í bandi kr. 6,50.
Syndir annara. Leikrit. Verð:
kr. 2,50. í bandi kr. 3,50.
Trú og sannanir. Hugleið-
ingai um eiiilðarmálin. Verð:
kr. 9,00. í bandi kr. 12,00.
Lif og dauði. Fyrirlestrar.
Verð : kr. 3,00. í bandi kr. 4,00.
Það var svo sem auðvitað, að
Tíininn mundi hrista úr klauf-
uuum út af bankastjóraskipuninni,
en fæsta mun hafa órað fyrir því,
að hann mundi gera það eins
hraparlega óheppilega fyrir sjálf-
an sig og raun er á orðin, því
að það sem var milli klaufanna —
og því er engin ástæða til að lýsa
— hefir lent á honum sjálfum og
situr þar.
Tíminn segir, að stjórnin hafi
með því að skipa Georg Ólafsson
í bankastjórastöðuna sýnt það, að
hún hafi kastað sér í fang Mbl.
og kaupmanna, því að G. Ó.
bankastjóri hafi verið í þjónustu
kaupmanna. Tíminn játar að*
sönnu, að að öðru leyti sé ekkert
út á manninn að setja, en hann
mátti ekki komast í bankastjóra-
sessinn af því, að hann hafði áður
verið í þjónustu kaupmannastétt-
arinnar.
Þegar það nú er athugað, að
það er atvinnumálaráðherra
Pétur Jónsson, sem hefir skipað
bankastjóra þennan og þegar þess
er gætt, að þ©ssi ráðherra er jafn-
framt formaðnr Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga, þá sést,
að það eru ekki svo lítil tíðindi,
sem blaðið flytur hér, ef rétt er
frá skýrt. Tíminn telur auðsjáau-
lega, að ráðherrann hafi svikið
skyldur sínar við samvinnufélags-
skapinn með þessari bankastjóra-
skipun.
En ef nokkurt vit á að vera .í
þessu, hlýtur það að byggjast á
því, að samvinnumenn einir eigi
rétt til opinberra starfa. embætta
og sýslana. Fyrst ekki er annað
út á nýja bamkastjórann að setja
en að hann hefir verið í þjónustu
kaupmanna og skipun hans þess
vegna er óhæfileg, getur ekki hjá
því farið, að Tíminn álíti, að eng-
ir, sem nærri kaupmennsku hafa
komið, megi komast í opinberar
stöðnr, því að ekki sést að í þessu
efni sé ástæða til að gera greinar
mun á bankastjórastöðum og öðr-
um stöðum. Heróp Tímans virðist
því ótvirætt vera það, að kaup-
menn, kaupmannasinnar og þeir
aðrir, sem eitthvert sambaud hafa
við þá haft, skuli útilokaðir frá
opinberum stöðum án tillits til
hæfileika. Það er óneitanlega gott
að fá þetta þannig svart á hvítu,
því að þá er að vísu að ganga. En
það er leiðinlegt, að Tímanum láð-
ist að geta þessa, er L. Kaaber
var skipaður bankastjóri, því ið
hann var þó það verri en G. Ó.,
að hann hafði sjálfur verið kaup-
maður og það rneira að segja
stórkaupmaður og nmboðssali,
En er þá nokkurt vit og sann-
gimi í þessari nýjn kenningu
Tímans? Er nokkurt vit í því að
litiloka ákveðinn flokk manna frá
opinberum stöðum án tillits til
•hæfileika? Svarið miin varla geta
orðið nema á einn veg og það er
víst, að langflestir samvinnumenn,
sjálfsagt því nær allir, svara þess-
um spurningum ákveðið neitandi.
Þeir liafa aldrei hugsað sér neitt
líkt þessu. Það er víst að þessa
liugsun ala í brjósti sér aðeins fáir
samvinnumenn, aðeins þeir, sem á
síðnstu tímum hafa sprottið upp
og gera sér það að atvinnu að æsa
þjóðina og ala á flokkadrætti,
skeytandi ekkert um, hvort kenn-
ingar þeirra leiða til hins betra
eða verra, ef þeir sjálfir aðeins fá
feita hnútu að naga. Þessi aðferð
og þessi hugsunarháttui* var og
er fjarri hinum sönnum samvinnu-
frömuðum. Það var þess vegna ekki
fuiða, þótt Pétur Jónsson, sem
áreiðanlega verður að teljast til
hinna gömlu og góðn samvinnu-
frömuða, verði nú fyrir aðkasti
frá þessum mönnum, er hann vill
ekbi gerast leiksoppur þeirra og
breyta eftir hinni nýju kenningu
þeirra. Og fáir munu sjá sér fært,
að telja hann liðhlaupa fyrir þessa
sök, en óneitanlega er ekki ófróð-
legt að sjá hverju þessir nýju sam
vinnumenn geta áorkað á næsta
aðalfundi Sambandsins.
En þegar þetta alt er athugað
er síst að undra þótt Tímaklíkan
berðist rösklega á móti því á sín-
um tíma, að Pjetur Jónsson yrði
ráðherra. Hún hefir séð það, að
hún gat ekki ímyndað sér að hafa
hann fyrir vikadreng sinn. Hún
vissi, að hann mnndi fara þær göt-
ur, sem landskunn sanngirni hans
og samviskusemi hans mundi vísa
á, án tillits til einstakra gorkúlna
a haugi eigingirninnar.
En þegar Pétur Jónson var orð-
inn ráðherra hlóð Tíminn sanit á
hann hinu vænmasta lofi til að
reyna að fá hairn til að fara að
vilja sínnm. Þegar þetta brást
sneri Tíminn við blaðinu og nú
sést hvað ritað var á blaðið hinu
megin og er ekki ótrúlegt, að
samvinnumönnum yfirleitt muni
þykja. sú blað«íða furðuleg og
mikið má vera, ef þeir vilja stað-
festa það, sem þar stendur.
Reynslan sker úr því Úg hún
er ólýgnust.
a+b.
------0------
BókmEntir.
Sólhvörf, sex sögur
eftir Gbiðm. Friðjóns-
son. — Bókav. Sig.
Kristjánissonar, Rvíb.
I.
Það gæti verið ástæða til að
skrifa rækilega um þessa bók. Og
liggja til þess þau rök, að böf.
segir, að hún „geti orðið síðasta
safn sveitalífs-smásagna“, sem
komi frá hans hendi. En svo merk-
ur rithöfundur er Guðm., að hann
væri vel verður þess að skrifað
væri ítarlega nm þá bók, sem ef
til vill flytur síðustu „sveitalífs-
smásöguF ‘ hans.
En ætti að gera það, yrði jafn-
framt að skrifa um hinar fyrri
bækur Guðmundar, því þessi bók
er engin breyting frá ^>eim. Höf.
hefir ekki legið tjöldum á neinu
nýju landi. Sögurnar í „Sólhvörf-
um“ eru með sama sniði, sama
blæ, sömu kostum og sömu göllum
og hinar fyrri smásögur hans.
II.
Höf. fylgir þessari bók „úr
hlaði“ með nokkurskonar varnar-
og skýringargrein. Gerir hann
þar að umtalsefni það, sem
stundum hefir verið fundið að sög-
um hans* að þær væru ekki s ö g-
ú r. Bendir hann á, að þær mætti
eins vel kalla „kvæði í sundur-
lausu máli“, einkum í fyrstu bók-
inni, og skýrir á ýmsa lund hvað
hafi valdið því, að hann mótaði
þær svona og ekki á annan hátt.
Ef það hefir verið rétt að telja
að hinar fyrri sögur höf. væru
ekki sniðnar í smásöguformi eða
bæru ekki blæ þeirrar skáldskap-
artegundar, þá er jafn rétt að
halda því fram um sögurnar í
„Sólhvörfum", eins og drepið hef-
ir verið á. Þær eru steyptar í sa na
mótinu og eldri sögur höf., ne»a
ef vera skyldi „Alfhildur.“. í þær
vantar flestar þennan rennandi
straum sögunnar, sem ber með sér,
alt frá upptökum til ósa, atburði
og menn þá, sem lýst er, sífelt
skýrara og hraðara. Það er lítil
umbreyting eða vöxtur í smásög-
um Guðmundar. Sögumennirnir
smáskýrast ekki eins og þegar
þoka lyftist upp fjallshlíð uns það
sést alt frá rótum til tinds með
lit þess og lögun.Það er aðeins brugð
ið upp af þeim myndum i ýmsum
aðstæðum, oft og oftast ágætlega
skýrum og stundum meistarálega
gerðum (Finnur í „Ofríki endur-
mmninganna“). En maður fær
sjaldnast að fylgja þeim eða
þekkja þá nema í þetta eina
skifti. Lesandinn sér aðeins hvern-
ig þeir snúast við því, sem er að
gerast í þeim sjálfum eða ber
þeim að höndum þá stuttu stund,
sem höf. dregur upp af þeim
myndina. En snild smásögunnar
kemur meðal annars fram í því,
að maður þekki persónurnar frá
fleiri hliðum en þeirri, sem sagan
leggur aðaláhersluna á að sýna.
Til eru þó persónur í sögum
Guðmundar, sem ekki eru auð-
gleymdar, t. d. „Geiri húsmaður“
og fleii'i. En það eru ekki m e n n,
ekki persónulýsingar eða skap-
gerðareinkenni, sem við fáum
frekast að vita um eða kynnast
í sögum hans. Það er 1 í f i ð, á
heldur þröngu sviði þó, sem hann
lýsir, og sú afstaða sem hann hefir
sjálfur tekið til ýmissa mála og
nýjuugar. Guðm. skapar ekki per-
sónur. En hann lýsir því oft ágæt-
lega, sem mennirnir hafa skapað
og eru að skapa, móta og breyta,
kynslóð eftir kynslóð — 1 í f i n u.
Og þá er maður kominn að því,
sem hann segir sjálfur í eftirinál-
anum við „Sólhvörf“, „að fyrir
lionum hafi vakað að semja frá-
sögiir með skáldskaparbragði".
III.
í „Sólkvörfum“ eru 6 sögur,
misjafnar nokkuð að merg og gæð
um. „Álfhildur“ er best. Það er
saga, sem á endir sinn langt frá
upptökunum, þó ekki sé í tíma eða
rúmi. Álfhildur lifir heilt líf á
einni nóttu, sér brestina í lífi
sínu og finnur sjálfa sig í fórn-
inni og — dauðanum.
„Ofríki endurminninganna' ‘ er
og ágæt og á köflum ólík flest-
um sögum Guðmundar. Finnur í
slægjunni, fullur og spottandi sjálf-
an sig og afdrif þess besta sem hann
átti í lííinu, er svo skýr og fumlaust
mótaður, að ekki verður um vilst
hver maður hann er og af hverju
hann hefir beðið tjón á sálu sinni.
En „Hólmganga“-, síðasta sagan,
er nokkuð sviplítil og endir henn-
ar einkennilega bragðlaus og ekki
sem semiilegastur. Hjónin, Þor-
móður og Hildur, há hólmgöngu
lífs síns, gera upp hjónabands-
reikning sinn: Hann hefir reynst
henni ótrúr. Engin von er um sætt
og lítil nm sambúð. Þá hnýtur
liestur konminar svo hún fellur
af baki. Og jafnskjótt er sár
hjónabandsins læknað og allur
sviði á burt. — Það er sannleikur,
að smáatburðir ráða oft miklu. En
þetta hnot hestsins virðist heldur
smávægilegt til þ'ess að það ráði
örlögum hjónanna. — —
-----Höf. segir í eftirmálaiium,
að hann „hafi ekki lagt stund á
að ná í málkæki sagnamanna sinna
og kvenna“. f því sambandi er
fróðlegt að bera þessi ummæli
saman við málfar sumra persóna
í söguin þessum. Eftir orðalagi
þeirra virðist hann einmitt hafa
gert sér far um þetta. Ekki þarf
annað en benda á orðfæri Tobbu
gömlu, Finns, Þormóðar og fleiri.
Þannig talar sveitafólk ekki al-
ment og þá ekki höfundurinn.
Þetta eru málkækir þessara manna
og ekki annara. Og það er síður
en svo, að það sé ljóður á persón-
unum eða rýri frásagnarlist höf.
Það eykur einmitt séreinkenni
hinna fyrri og ber vott um næm-
leik þess sem frá segir.
— En hvað tekur við næst, e::
höfundur endar með þessari bók
sveitalífssmásögur sínar ? Ekki
hættir skáldæðin á Sandi að
streyma, þó þessu sé lokið. Kann-
ske Guðmundur á Sandi hafi verið
að grafa niður í kjöl höfuðborg-
arlífsins, þegar hann dvaldi hjer
síðasta vetur, og ætli nú næst að
fletta ofan af okkur syndurunum
suður í Vík?
J. B.
-------------
FisMðlr I Siir-Hlíii.
Þegar það kom til mála að
Spánverjar settu tvöfaldan inn-
flutningstoll á íslenskan saltfisk,
sáu allir að með því var loku
fyrir það skotið, að vér gætmn
selt fisk þangað. Fór hér sem
oftar, að þeir hafa hæst haft um
úetta mál, er minst skynbragð
bera á það. Heyrðust þá — og
heyrast enn — raddir um það að
okkur geri það svo sem ekki
mikið til þótt markaði á Spáni
(og Portúgal) verði lokað fyrir
okkur. Við þurfum ekki annað en
senda fiskinn til Suður-Ameríku
eða jafnvel Rússlands. Þar er
nógur markaður fyrir hann.
Þetta er eflaust satt að því
leyti, að bæði í Suður-Ameríku
og Rússlandi er að jafnaði etið
meira af saltfiski heldur en við
framleiðum. En þessar staðhæf-
ingar, að ekki þurfi annað en
senda fiskinn þangað til þess að
fá markað fyrir hann, eiga eigi
við meiri rök að styðjast heldur
en þótt sagt væri t. d. að við
gætum fengið markað fyrir Tjör-
neskol í Englandi. En þar sem
þetta mál, Spánartollurinn er of
mikið alvörumál til þess, að fleyga
megi það með fjarstæðum og
óhugsuðum fullyrðingum um eitt
eða annað, þá skal hér, — aðeins
til skýringar og þeim mönnum
til athugunar, sem komið hafa
fram með þessar fullyrðingar og
hinum, sem lagt hafa trúnað á
þær — getið um það hvemig
þektasti saltfiskskaupmaðurinn í
Rio de Janeiro, Norðmaðurinn
H. J. Hollevik, lítur á málið.
Honum hafði borist það til
eyrna, að bannmenn í Noregi
hömpuðu því óspart að hægt væri
að fá nógan markað fyrir salt-
fisk í Suður-Ameríku þótt Spánn
brigðist og Portúgal.
Þetta telur hann hörmulegan
misskilning og fáfræði, og hann
rökstyður mál sitt á þessa leið:
Það er ekki hægt að skapa
markað fyrir neina vöru á
svipstundu. Og eigi mnn heldur
hægt að auka saltfisksflutning
hingað fram yfir það sem nú er,
nema því aðeins að hægt sé að
bjóða að einhverju leyti betri
kjör en aðrir bjóða, annaðhvort
lægra verð, eða þá betri vöra —
helst hvorttveggja.
Mest ríður á því, að selt eé
fyrir lægra verð en aðrir bjóða
Fyrir stríðið kostaði hver kassi
hér 35 milreis (1 milreis = kr.
2,04). Nú er verðið 160—170 mil-
reis. Fyrir stríðið var fiskurinn