Ísafold - 26.10.1921, Page 1
Vikublað. Verð: 5 kr.
árg. — Gjalddagi 1.
júlí.
Símar 499 og 500.
XLVIII. árg |
Bækur.
Meðal nýjustu skáldritanna eru:
Oræfagróður. Æfintýri og
ljóð. tíftir tíigurjón Jónsson.
Verð: kr 6,00. í bandi: kr.
9,00.
Ogróin jöró. Skáldaögur. Eft-
ír Jón Björnason. Verð: kr.
8,80. í baudi kr. 11,50.
Meðal akemtileguatu þýddu
skáldaagnanua á íal. eru:
Ivar hlújárn. Eftir W. Scott.
ísl. þýðing eftir Þorst. Gíala-
son. Verð kr. 5,00.
Sjómannalif. Eftir R. Kipling.
Í8l. þýðing eftir Þorat. Gíala-
son. Verð: kr. 3,00.
IWeð báli og brandi. Pól-
verjasögur I. Eftir H. Sien-
kiew cz. IbI. þýðing eftir Þor-
stein Þorsteinsaon sýslum. Verð:
1. b. kr. 5,00, 2. b. kr. 4,00.
Percival Keene. Eftir Ma-
ryat. ísl. þýðing eftir Þorvald
Ásgeirason. Verð: kr. 5,00.
Baskerville-hundurinn.Eft-
ir Conan Doyle. ísi. þýðing
eftir Guðmund Þorláksson.
Verð: kr. 3,00.
MI Ittl
Tveir mánuðir eru liðnir síðan
sú fregn barst út um heiminn, að
sveltidauði vofði yfir fjórðahluta
rússneskn þjóðarinnar eða meira.
Löngu áður var það fullkunnugt,
að tilfinnanlegur uppskembrestur
mundi verða í landinu og því
mikil hætta á hallæri.
Undanfamar vikur hafa níst-
andi neyðaróp þjóðar sem er að
svelta í hel bergmálað um alla
Norður- og Vesturálfu. Blaða-
mennirnir, sem fara til Rússlands,
ljúka allir upp einum munni um
það, að ástandið sé svo voðalegt,
að saga Evrópu kunni ekki að
segja frá jafnstórkostlegu hallæri
eins og því, sem nú er í Rúss-
landi. Ábyggilegar skýrslur eru
ekki til um það, hve margar mil-
jónir séu í svelti, en flestir giska
á 25. Aðrir meira.
Bændumir í Rússlandi lifa á
kornyrkju og fluttu út ógrynni
af hveiti og rúgi fyrir ófriðinn.
A vandræðatímum þeim, sem geng
ið hafa yfir landið síðustu árin,
hefir landbúnaðinum hrakað mjög
Verslunin við útlönd varð engin,
bændur gátu ekki fengið peninga
fyrir koraið og urðu oft að láta
það af hendi við stjómina fyrir
lítið eða ekkert. Afleiðingin varð
sú, að þeir hættu flestir að rækta
kom nema sem því svaraði sem
þeir þurftu til heimilisþarfa. Fram
leiðslan þvarr því mjög, eigi að
eins sem því svaraði, er áður hafði
verið flutt til útlanda, heldur
varð komsala til borganna. miklu
minni eh áður hafði verið. Áður
hafði það áhrif á útflutninginn ef
Ritstjórar: Vilhjálmur Finsen og Þorsteinn Gisiason.
Reykjavik, Miðvikudaginn 26 október 1921.
Aígreiðsla og inn-
heimta í Lækjargötu
2. — Talsími 500.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
43 tölublað.
uppskerubrestur varð, og bændur
höfðu ekki korn að selja. En nú
var svó komið, að ef uppskeran
brást, var sulturinn við dymar.
Og hiín brást eftirminnilega.
Frjósömustu hveitihérað landsins,
norðanvert við Svartahaf og alt
hið mikla flæ'mi á báðar hliðar
Volga sunnan frá Kaspíahafi og
langleiðina norður undir íshaf,
sem áður gaf af sér miljónir smá-
lesta af korni, voru yfir að líta
eins og eyðimörk, þegar leið
að venjulegum uppskerutíma. Ó-
slitnir þurkar höfðu gereyðilagt
uppskeruna, sví að hú j varð ger-
samlega éngin. Á þevssum land-
svæðum eru borgirnar Sebasto-
pol, Ekaterinoslav, Ekaterinodar,
Astrakan, Tsaritzin, Saratov,
Penza, Samara, Simbirsk, Kazan,
Nisijin Novgorod, Ufa, Viatka og
Perm. í öllum þessum borgum er
hin mesta neyð. Á breiðu belti<
vestan við aðal-hallærissvæðið hef-
i:c uppskera einnig brugðist og er
miklu lakari en í meðallagi. Aust-
ast í landinu, kringum Ural, er
meðal uppskera og í vestasta
hluta landsins er uppskera betri
en í meðallagi, nema syðst og á
svæðinu umhverfis bæina Minsk,
Vitebsk og Smolensk.
Fréttaritari „Times“ sem farið
hefir um hallærissvæðin, gefur
hryllilega lýsingu á ástandinu.
Fara hér á eftir nokkrir kaflar
úr lýsingu hans og gefa þeir hug-
mynd um neyðina:
Eg kom til Samara áaamt morgum
blaðamönnum, en skildi við þá þeg-
ar þangað kom. Knnni eg málið og
gat því farið allra minna ferða hjálp-
arlaust. Ætlaði eg til þorpanna þar
í nágrenninu. Höfðu rússneskir blaða-
menn komið þangað á undan mér,
og voru íbúarnir „orðnir leiðir á því
að láta góna á sig“, að því er ráð-
stjórnarfulltrúinn sagði mér. En fyrst
skoðaði eg mig um í Samara.
Borgin var álíka hrörleg eins og
allar borgir í Rússlandi eru nú á
dögum. Maður nokkur, sem eg tók
tali á götunni, kvartaði yfir því, að
fólk gerði sér það að r<glu að setjast
að í húsum, sem það hitti í tóm,
byggi þar um tíni.i og níddi s.it nið-
ur, 0g þegar ekki væri vært þar
lengur fairi það í önnur hús, og væri
þar þangað til þau væru óbyggileg.
Enginn borgar húsaleigu og því
skeyta menn ekki um hve oft þeir
skifta um verustað. Samara minti
mig á rústir af gamalli indverskri
Iwrg, sem nú er aðsetursstaður hirð-
ingja. Eins er Moskva. En hugur
minn var ekki hjá bænum eða hrörn-
un hans, heldur hjá þeim, sem þjáð-
ust af hungri. Má skifta þeim í tvo
flokka, þá sem eru nýlega famir að
svelta, og þá sem eru aðfram komn-
ir. Til hinna fyrnefndu teljast ná-
lega allir bæjarbúar. Rússneskt fó^k
er ávalt fremur fölleitt, en í Samara
er það gnlt af faiðuskorti. Jafnvel
börnin, sem í Moskva voru svo kát
og fjörleg — því Bolsevikar mega eiga
það, að þeir láta sér ant nm með-
ferð barnanna — voru hljóð og aum-
ingjaleg í Samara, augsýnilega af
matarskorti...............
En þetta bæjarfólk var ekki lak-
ast statt. Pyrstn fórnir hallærisins
eru flóttamennirnir, sem flúið hafa
til bæjarins úr þorpunum í nágrenn-
inu, þegar ‘allar bjargir voru bann-
aðar þar. Flóttamennirnir safnast
saman á tveimur stöðum í horginni:
kringum járnbrautarstöðina og við
bryggjurnar, þar sem skipin á Volga
liggja. Þar er helst von til að kom-
ast burt úr kvalastaðnum. En sam-
göngutækin fullnægja ekki flutninga-
þörfinni og fjölskyldur bíða hundr-
uðum saman dag eftir dag og viku
eftir viku og komast ekki burt. Fólk-
ið tjaldar yfir sig druslum, sem fest-
ar eru í vagnana, er það hefir ekið
búslóð sinni A til borgarinnar.......
Eitt er sameiginlegt með öllu þessu
fólki. I alt sumar hefir það horft á
akrana verða grjótharða undir brenn-
andi geislum sólarinnar, og ef korn-
gras skaut einhversstaðar upp koll-
inum, sviðnaði það óðara og dó. —
Fólkið hefir dregið fram lífið A fá-
tæklegum leifum fyrra árs uppskeru,
sem einnig hafði brugðist, treynt
hana með viðarberki, akarni, trjá-
blöðum, leir og skorkvikindum. Og
þegar siðasti mjölhnefinn var þrot-
ir.n og engin var uppskeruvon á þessu
snmri, seldi það alt það sem seljan-
legt var <fg ásetti sér að reyna að
komast á einhvern betri stað. Fólkið
hefir fengið smáræði fyrir eigur sín-
ar. f sveitaþorpunum fæst ekki meira
korn fyrir heilan hest, en hægt er
að draga fram líf lítillar fjölskyldu
í eina viku. Flóttamennirnir beita
síðasta hestinum fyrir vagninn sinn,
taka saman það sem þeir eiga af hús-
munum og halda á stað til bæjanna
með fjölskylduna, í von um að geta
komist til frjósamari landa í Síberíu,-
Tashkend eða æfintýralands „ind-
verska keisarans“. Fl^stir eru orðnir
svo örmagna, er þeir halda á stað,
að þeir eru ails ekki ferðafærir, jafn-
vel þótt þeir gætu fengið ferð með
járnbrautunum eða fljótaskipunnm.
Og þegar til bæjanna kemur, setjast
þeir að við járnbrantarstöðina eða
bryggjurnar og skotsilfur þeirra eyð-
ist óðnm. Þegar það er þrotið — oft-
ast eftir fáa daga, því vöruverðið í
itKjunum er afskaplegt — selja þeir
hestinn sinn og síðan smátt og smátt
alt lauslegt sem þeir eiga. Og altaf
verður fólkið horaðra og horaðra,
sumir deyja og aðrir komast á graf-
arbarminn. Andlit þeirra lýsir ein-
berri örvænting. Það verður magn-
þrota og getur ekki tekið %ér neitt
fyrir hendur. Fólkið er eins og skyn-
lausar skepnur; alt manneðli hefir
týnst í hinni hræðilegu, hægfara bið
eftir dauðanum.
Eg tek fólk þetta tali og það svar-
ar blátt áfram og möglunarlaust.
„Eitt barnið mitt dó í gær“, segir
gamall bóndi, og leit varla á mig um
leið, „annað dó fyrir þremnr dögnm.
Bráðnm deyjum við öll“.
Fjölskylda hans horfir á hann á
meðan, eins og ekkort væri um að
vera, og hann væri að tala um eitt-
hvað, sem öllum stæði á sama um.
Þetta fólk er alt komið á það stig,
að því er ómögulegt að komast við !
af neinu. Það bíður við dauðans dyr. j
Á bökkunum við Yolga, sem er;
óvenjulega vatnslítil, búa þúsundir |
manna við sama hræðilega ástandið. ;
Sumir hafa komið þangað úr þorp- j
unum, í von um að komast bnrt með j
skipunum, en aðrir hafa komið ein- ;
mitt frá sömu stöðunum sem hinir |
ætluðn að fara tiL Þarna er alt 4 j
i
ringulreið. Enginn veit hvert hann á ;
að fara, til þess að sjá sér borgið
og ferðalag flóttamannanna, þeirra
sem á annað borð geta ferðast, er
alveg út í bláinn, og gerir lítið annað
en auka þjáningar þeirra. Þeir einu
sem hafa ákveðið markmið, eru ný-
og hló. „Braskaramir eru sjálfir
orðnir betlarar. Hver vill kanpa hús
þar sem ekkert fæst til að borða. Og
hver vill fóðra hest þar?“ Hana hló
æðislega og mér datt í hug hvort
hann mundi ekki vera einn þeirra,
sem lifðu af taugaveikina, sem drap
tíunda hvern mann á þessum slóð-
um í fyrravetur og kemur óhjákvæmi-
lega aftur í vetur, enn magnaðri.
Svo spurði eg hann um taugaveikina
og svarið staðfesti tilgátu mína.
„Við hrundum niður eins og flug-
ur. En hvað gerir það til? — tauga-
veiki, kólera, hungursneyð — við
erum öll í dauðanum' ‘. —-------
byggjarnir frá Ukraine og Þýska-
landi, sem taka sig upp til þess að
komast heim í föðurland sitt. Eng-
inn veit hve margir þeirra lifa það
ferðalag af. Yeturinn kemur yfir þá,
áður en þeir eru komnir hálfa leið
og homðu klárarnir þeirra eru ekki
langferðafærir. Og þegar þeir drap-
ast, hvað getnr fólkið þá annað en
lagst fvrir og beðið dauða síns á
sama stað?
Á hverjum degi gefur að líta í
Samara Hk karla og kvenna, sem hafa
dáið úr hungri. Það sem ber fyrir
augu við bryggjurnar í Samaru og
í öðram borgum hallærishérað ,ima.
er talandi vitni um skelfingar Lall-
ærisins í Volga-héruðunum. Áíur
þurft.u þeir, sem fara vildu burt raeð
skipunum að hafa sérstakt fararleyfi
frá stjórninni. Nú þarf þess ekki, og
allir fá farmiða sem geta borgað. En
verðið er óskaplegt. Minsta gjald-
eyriseiningin sem nokkra þýðingu
hefir í Rússlandi er 1000 rúblnr, og
er óeðlileg á erlendan mælikvarða.
Þúsnnd sovjet-rúblur jafngilda 16—
17 aurum. En mánaðartekjnr sumra
Rússa era ekki nema 4000 rúblur, og
sjá allir hvernig afkoman muni vera,
þegar þær endast efcki nema einn dag
eða máske í mesta lagi viku. Far-
gjöldin með skipunum eru nokknr
þúsund rúblur fyrir stutta leið, svo
bændurnir sem ætla að kaupa far eru
allir „efnaðir“ menn, yfirleitt mil-
jónamæringar í sovjet-rúblum. En
eftirspurnin er mikil og fólkið stend-
ur í þvögu til þess að ná í farmiða
til staðanna, sem það þráir að kom-
ast til............
Maður einn sem eg spurði hvort
það væri satt, að bændurnir streymdu
þúsundum saman til borganna til þess
að komast burt, svaraði mér að meira
hefði kveðið að því snemma í sumar
en nú, eftir að hungursneyðin náði
hámarki sínu. Þúsundir manna höfðu
farið, en margir voru eftir þrátt
fyrir veðráttuna og bersýnilegt hall-
æri, í von um bata. Þeir höfðu
safnað saman því sem þeir náðu á
ökrunum, sem ekki var nema ör-
lítið brot af því, sem sáð hafði verið
og það hafði haldið í þá. En í þorp-
inu, sem hann var frá, hafði hvert
húsið eftir annað verið yfírgefið.
Hann hafði sjálfur selt húsið sitt
fyrir matarbjörg snemma í sumar.
„Eg át húsið mitt“, sagði hann.
Eg spurði hann hvort bændur seldu
bröskurunum hús sín og hesta. „Hver
ætli vilji kaupa núna“ svaraði hann
Síðan skýrði blaðamaðurinn frá
för sinni suður eftir Volga meS
einn skipinn, neyðinni á viðkomu-
stöðunum og athæfi braskaranna,
sem gera sér að atvinnu að kaupa
fatnað flóttamannanna, sem þeir
selja fyrir kom austur í landi og
leggja síðan margfalt verð á kom-
ið. Þeir kaupa einnig dýrgripi,
hlutabréf og yfirleitt alt, sem þeir
geta gert sér peninga úr. Grein-
arhöfundur segir, að mannát hafi
komið fyrir í einu sveltihéraðinu,
umhverfis Suisran. Þar dvaldi
hann í tvo daga. Stöðvarstjóri við
járnbrautirnar, sem hann á tal við
þar, segir honum, að starfsmenn-
irnir við jámbrautirnar svelti,
sjálfur hafi hann haldið lífinu í
sínu fólki með því að selja alt
sem hann hafi getað við sig los-
að og eigi nú ekkí eftir svo mikið
sem eina skyrtu til skiftanna. —
Þannig sé einnig um aðra yfir-
menn, en undirmenn lifi á þjófn-
aði og braski og hverfi svo í burt
þegar minst varir. Jámbrautimar
hafi haft eldsneyti fram að þessu,
en nú sé það þrotið á ýmstim
hliðarbrautunum. Blaðamaðurinn
spyr hvort ekki séu líkindi til að
þjóðin geri hungurbylting, en fær
neitandi svar. Uppreisnimar komi
frá Petrograd og Moskva, og
ástandið hafi oft verið verra þar
síðastliðin ár en það sé nú. Um
sovjet-stjómina segir hann, að em-
bættismenn hennar úti um ríkið
séu fremri embættismönnum keis-
aradæmisins og betur þokkaðir af
bændnm, en 'áns vegar séu ráð-
stjómirr »r x borgunum alment
hataðar. Og hann kemst að þeirri
niðurstöðn, að horgunum sé ver
stjórnað en sveitunum betur en
var í tíð gömu stjórnarinnar.
Líkar þessu og þaðan af vei'ri
eru lýsingar blaðamanna á ástand-
inu. Og nefndir þær, sem ýmsar
þjóðir hafa gert út ti Rússlands,
hafa komist að svipaðri niður-
stöðu. En þrátt fyrir alla þessa
eymd gengur hægt með hjálpina
af hálfu þeirra, sem hjálpað geta.
Alþjóðasambandið rífst um forms-
atriði, bandamenn heimta trygg-
ingar og fara sér hægt, eins og
ekkert liggi á, meðan miljónir
manna horfast í augu við danð-
ann austur við Yolga. Svo þröng-
sýnar era hinar svoköllnðu menn-
ingarþjóðir Evrópu, og svo er