Ísafold - 02.11.1921, Page 1

Vikublað. Verð: 5 kr,
árg. — Gjalddagi 1.
júlí.
Símar 499 og 500.
Ritstjórar: Vilbjáltnur Finsen og Þorsteinn Gíslason.
Afgreiðsla og inn-
heimta í Lækjargötu
2. — Talsími 500.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
XLVIII .árg.
Reykjavík, Miðvikndaginn 2 nóverober 1921.
44 tölublað.
Bækur.
Síðustu bækur Jóns Trausta
eru:
Samtiningur. Skáldsögur.
Verð: kr. 10,00.
Bessi gamli. Skáldsaga. Verð:
kr. 6,00.
Tw*er gamlar sögur. Sýð-
ur á keypum og Krossinn í
Kaldaðarnesi. Verð: kr. 5,00.
í bandi kr. 6,50.
Ðóttir Faraós. Æfintýri. Leik-
rit. Verð: kr 2 50.
Sv. Jönsson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
hafa venjulega fyrirliggjanði miki-
ar birgðir af fallegu og enöingar-
góðu veggfóðri, margs konar
pappír og pappa — á þil, loft
og gólf — og gipsuðum loftlist-
um og loftrósum.
Talsími 420. Símnefni: Sveinco-
Jafnaðarmeska
og vinbann.
Norski prófessorinn og ritböf-
undurirtn Chr. Collin hefir nýlega
skrifað grein í eitt norska blaðið,
og minnist þar á jafnaðarmensku
og bannmálið og fleira, sem nú
veldur miklum hita í Noregi. Eru
ummæli hans á þá lund, að ýmsir
íslenskir ofstækismenn hefðu þörf
á að festa sér þau í minni, og
lifa samkvæmt þeim. Því hér
stendur líkt á og í Noregi á mörg-
um sviðum — og er margt líkt
með skildum.
Collin byrjar greinina á því, að
hann minnist á orð enska heim-
spekingsins Herberts Spencer, sem
hann hafi eitt sinn átt að hafa um
jafnaðarmennina, sem vildu koma
á bróðernis-þjóðskipulagi með rík-
islögum: „að þeir vildu öðlast á-
vexti hins góða án hins góða“.
Með öðrum orðum: án þess að
mennirnir verði betri. Hið sama
segir Collin að eigi sér stað um
þá stjómmálamenn, sem með laga-
boði eða vínbanni vilji venja fólk
af drykkjuskap, án þess að menn-
irnir sjálfir verði á nokkum hátt
sterkari á því svelli.
Collin segir að bannhreyfingin
sé samskonar skref inn á aftur-
haldsbrautina eins og jafnaðar-
menska og kommunismi. Menn
vilji í óánægju eða ofstopa brjót-
ast stystu leið áð takmarkinu
vegna þess, að fra.mfarimar þyki
vera of seinstígar undir stjóm
frjálsra manna. Nú eigi norska
þjóðin t. d. að verða í einni svip-
an afhuga vínnautn vegna þess að
uokkur hluti borgaranna hefir
greitt því atkvæði.
Á sama hátt eigum við, ef jafn-
aðarmennimir verða í meiri hluta,
að greiða atkvæði með því að
skifta gæðum lífsins bróðurlega á
milli okkar, eða, ef of langan
tíma tekur að fá meiri hlutann,
þá eigum við að fá vilja vorum
framgengt með blóðugri byltingu,
svo allir geti verið eins.
Engin þessara leiða er eins
greiðfær og virðist. Gallinn er,
að það verður að hegna þeim þrá-
lyndu og óþægu. Það er þegar
haft á takteini nú, þegar ræða er
um bann gegn brennivíni og heit-
um vínum. Hafist það ekki með
góðu, þá er ströng hegning vís.
Við höfum langa reynslu um þessa
aðferð frá þeim tíma, þegar upp-
eldisfræðingarnir ætluðn að berja
iðni og gáfur inn í bömin með
spanskreir og reglustrikum. Dygðu
ekki höggin, þá áttu þau að hafa
enn meiri högg. Það var líka, eitt
sinn sú tíð, að kirkjan vildi
þrýsta mönnum til þess að ganga
hinn sáluhjálplega veg með því
að hegna hinum syndugu með báli
og brandi. Afleiðingin varð sú, að
margir hinna dugmestu og djörf-
ustu manna voru drepnir eða urðu
landi sínu gagnslausir við útflutn-
ing þaðan.
Ea'ði skólar og kirkjnr hafa nú
lagt þessi siðvenjn niður, af því
að hún var árangurslaus. í þegn-
félagsfræðum höfum við fyrir okk
ur hina dapurlegu og dýrkeyptu
reynslu Rússlands. Á meðal kom-
munistanna í sovjetstjórninni hafa
áreiðanlega verið vel hugsandi
hugsjónamenn — eins og. meðal
bannvina vorra og jafnaðarmanna.
En þorparar og misindismenn söfn
uðust í hópinn, þegar völd og
auð vár að vinna. Kínverjar voru
teknir til hjálpar sem böðlar. Gíf-
urlegur fjöldi duglegustu lands-
manna er dauður eða flúinn úr
landi. Ekkert meðal hefir verið of
hraklegt. Með drápi kvenna eða
bama hafa hugrökkustu menn lát-
ið bugast.Með bróðurmorðum hafa
menn reynt að þrýsta fram „bróð-
urlegu“ þjóðskipulagi. Með kúg-
unartilraunum á 'þjóð, sem var
um 100 milj., hafa menn sýnt
heiminum skottulækningaaðferð
dæmalausa, og teflt fimta hluta
þjóðarinnar í hungur- eða farsótta-
danða.
Svo langt getur kúgun í stjórn-
málum komist, þegar sérstaklega
óholl skilyrði em fyrir höndum.
Hér hjá okkur er sú kúgun í nær
því bernsku. En hvert getur bor-
ið» Við skulum ekki láta ginnast
inn á þá hættubraut. Og hér er
að velja á milli frjálslyndis og
kúgunarvalds.
Mátturinn til að fara með áfengi
og önnur nautnameðul með full-
lcomnu sjálfsvaldi, mun verða próf-
steinn bæði hvltra manna og ann-
ara kynflokka. Suður-Evrópuþjóð-
irnar hafa nú staðist þetta próf
að mestu eftir langa þroskabraut.
Við hér norður frá reynum að
losna við að g«nga í gegnum
þennan hreinsunareld. En árang-
urslaust.
Það er nefnilega. hægur vandi
að búa til áfengi fvrir hina óþægu
Og að flytja inn áfengi er enn
minni vandi, sérstaklega þar sem
strendnr eru langar og vogskorn-
ar. En jafnvel þótt vínbann væri
framkvæmanlegt, og þó það hefði
ekki þá samninga í för með sér,
sem binda verslunarfrelsi vort, þá
er margt sem bendir á það, að
sjálfshóf í meðferð áfengis og
annara nautna sé sú list, sem hin-
ar hvítu þjóðir verði að læra, ef
þær eiga að skipa sitt rúm með
sæmd í tölu annara þjóða. — Við
verðum að beygja okkur fyrir því
lögm'áli, að listin að lifa verður
því örðugri sem við stígum hærra.
Vogar
H.f. „Völunöur
<<
Reyl<javfk
hefir nú fyrirliggjandi miklar birgðir af alskonar unnu og
óunnu timbri til húsabygginga.
Timburgæðin eru sérlega góð og selst timbrið í dönsku lengd-
armáii. Verðid hvergi lægra.
Ljóð eftir Einar Bene-
diktsson. Bókaverzlun
Sig. Kristjánssonar. —
Rvík.
I.
Einkennilegt samræmi og fagurt
er í heitum þeim, sem E. B. velur
bókum sínum. Á eftir fyrstu bók-
inni, „Ljóð og sögur“, kom ,Haf-
blik“. Víður og breiður sjónhring-
ur rneð himni og hafi opnast hug-
auum 1 þessu nafni. — Svo koma
„Hrannir“. Heitið minnir á mátt,
tign og fegurð, og það er enn sótt
til hafsins. Menn spáðu holskefl-
um næst. En það varð enn meira
en holskeflur. Vogar. Þeir geta
borið hrannir holskeflur, logn, haf-
blik. Heitið er enn víkkað út, og
þó sótt til hins sama upphafs.
Og sama festan er í ljóðlist höf-
undarins. Ekkert kvæði mun hann
hafa ort, sem ekki ber einkenni
hans, og enginn villist á, að sé eftir
annan. Myndirnar, líkingamar,
formið, og framar öllu öðru orð-
listin sannar faðemið.
II.
E. B. er ekki það, sem Danir
mundu kalla ,inspirations-Digter‘.
Hann yrkir ekki af innblæstri ein-
hverrar brennandi tilfinningar.
Hendingarnar streyma ekki úr
penna hans ósjálfrátt og eins og
óboðnar, svo sem átt hefir sér
stundum stað, þegar Matthías orti
löng og stundum yndisleg kvæði,
meðan hann var að klæða sig á
morgnana. —• Einar yrkir því líkt
sem byggingameistari byggir vold-
iigan kastala. Hver hending stend-
ur oftast sjálfstæð og óháð, eins
og steinn sé lagður í vegg. Myndir
og líkingar eru sóttar víða að og
valdar með langri umhugsun. —
I Kastalinn smáhækkar, — erindið
lengist, ljóðlína bætist við ljóð-
línu. Og þegar því er lokið, eins
og hátturinn markar því bás, stend-
ur það traust og voldugt, stundum
nokkuð þunglamalegt og óaðgengi-
j legt, en oftast eins og meistaraverk,
; sem reist er eftir föstum reglum,
j og eklci í neinni augnablikshrifni.
1 Ágætt, dæmi þessa er þetta er-
indi úr hinu stórfelda og mikilúð-
lega kvæði „Útsær“.
En stæltastur ertu og stærstur í
roki á haustin.
Strandmölin grýtir landið. Þú
seilist í naustin.
Skýin þau hanga á himninum siit-
in í tötra.
Það hrvktir í bænum eins og kipt
sje í fjötra.
Þá bryðurðu gaddinn við grúfandi
báta stefniru
Grunnsjórinn beljar um vog>nn,
svo jarðirnar nötra.
En hafáttin er í búmi og blikum
til skipta;
hún hleypir skammdegisbrúnum
föl undir svefninn.
Þá hamastn, tröllið. í himininn
viltu lyfta
hyljum þíns eigin dýpis og álögum
svifta.
Þó eru ttil erindi í ljóðum E. B„
sem minna á innblástur og ósjálf-
ráðan straum skáldæðarinnar. í
þessari bók mætti t. d. benda á
þetta erindi í kvæðinu „Móðir
mín“ :
En bæri eg heim mín brot og minn
harm,
þú brostir af djúpum sefa. —
Þíi vógst upp björg á þinn veika
arm;
þú vissir ei hik eða efa.
í alheim eg þekti einn einasta
barm,
sem alt kunni' að fyrirgefa.
Og ennfremnr þetta úr kvæðinu
„Morguun“ :
Heimurinn brosir heitur og fagur:
Himni sé lof — það er kominn
dagur.
Nú skrautritast yfir láð og lá,
með leiftrandi stöfum morgunsins
bragur.
Haf og straumar þau hvíslast á —
hlustandi kyrð er í látrum og mó-
um.
hins víðfleyga og háfleyga anda
liöf. Yfir þeim er enginn kotungs-
svipur. Og í flestum þeirra kennir
einhvers undirstrengs, sem hljóm-
ar um ísland og íslenska þjóð. Þó
þau sjeu ekki beinlínis yrkisefnið,
þá eiga þau svo mikil ítök í and»
hans, að myndir þeirra og svi|i-
brigði koma ósjálfrátt fram í kvæð-
um hans. Meira traust hefir ekkert
íslenzkt skáld borið til þjóðar sinn-
ar en hann, og fá hafa spáð henni
glæsilegri frama.
Meðal hinna nýju kvæða er
kngur flokkur þýddur, frumortur
af persneska skáldinu Omar
Kháyám, sem uppi var á 11. öld.
Nefnir E. B. þann flokk „Ferhend-
ur Tjaldarans“ Hefir honum ver-
ið snúið á fjölda tungumála og
þykja ljóð þessa persneska skálds
alstaðar hin ágætustu, og hefir nú
Einar gefið þjóð sinni kost á að
kynnast þeim.
J. B.
íTlálverkasýning
]óhs Kjarvals.
En þessi erindi eru færri en
þau, sem sýna, að skáldfák E. B.
er beitt með strangTÍ stjórn, að
honum er ekki liðin nein glapgpor
eða gönuhlaup, sem oft vilja verða
þegar honum eru gefnir lausir
taumarnir.
III.
í „Vogar“ eru ýms kvæði, sem
E. B. hefir birt áður, t. d. „Vær-
iingjar", „Útsær“, „Kórmakur“,
„Jörð“ og fleiri. En mörg eru ný,
og sum þeirra með allra beztu og
djúpúðgustu kvæðum, sem hann
Lefir ort. Fagurt, kvæði og mikið
er t. d. „Móðir mín“, sömuleiðis
„Bláskógavegur“, „Morgunn" og
mörg fleiri. Og öll bera þau merki
Jóh. Kjarval hefir í sumar sem
leið verið á Austfjörðum og hefir
margt fallegt þaðan að sýna, Allir
viðurkenna það nú, að í Kjarval
eigum við einkennilegan listamann
með miklum hæfileikum. Hann er
enn að reyna, sig á nýjum og nýj-
um sviðúm, enn að leita fyrir sér.
Þessar myndir, sem hann sýnir
hér nú, eru nokkuð frábrugðnar
eldri myndum hans. Meðal þeirra
eru stórar fjallamyndir, af Dyr-
fjalli, milli Fljótsdalshéraðs og
Borgarfjarðar, og Innfjöllunum
við Borgarfjörð eystra, aðeins
gerðar með svörtum, dökkbláum
eða brúnum strikum á hvítan
grunn, en þetta er gert með mik-
illi list; bláminn á bergröndunnm
á Innfjöllunum, innan um hvíta
snæbreiðuna verður svo eðlilegur.
Dyrfjallahnúkurinn er stórfeldur
og voldugur, markaður með svört-
um strikum á hvítt léreft. Stór-
fengileg mynd er líka af kvöldi
í Börgarfirði, með sterkum sólar-
lagsroða yfir fjöllunum og bjarma
frá honum niður vfir sveitina, sem
húmið færist yfir.
Þá eru margar smærri vatns-
litamyndir frá ýmsum stöðum þar
evstra, flestar frá Seyðisfirði eða
Borgarfirði, mjög fallegar. Verð-
ur mönnum ekki síður starsýnt á
margar þeirra. en stærri málverk-
in-. Þar er Strandatindur og Bjólf-
ur, sem standa sinn hvoru megin