Ísafold - 06.01.1926, Síða 1

RITSTJÓRAB:
Jón Kjartansson.
Valtýr Stefánsson.
Sími 498.
Auglýsingaaíini
700.
ISAFOLD
Árgaz jrinn
kostar S Jrónur.
Gjalddag i. júlí,
Afgrei! il Og
innb. ' nta
í Ajistu: ctræti
Sím 'W0
DAGBLAÐ:MORGUNBLAÐIÐ
51. árg. 2. tbl.
Nliðvikudaginn 6. janúat* 1926.
tsafoldarprentsmiðja h f
Rrið 1925
Eftir Oón (Porláksson.
Afkoma þessa árs hefir að
talsverðu leyti mótast og markast
af því, að næst á undan var geng-
ið óvenjulega affarasælt ár, sem
færði mikinn arð og ljetti skulda-
byrði landsins að miklum mun.
Þess vegna gat árið 1925 orð-
ið viðskifta- og framkvæmdaár í
besta lagi. Verklegar framkvæmd-
ir af hálfu hins opinbera urðu að
vísu í minna lagi, en verklegar
framkvæmdir einstaldinga hafa
líklega að öllu samantöldu orðið
meiri heldur en á nokkru einu
ári áður. Einkanlega 'hefir orðið
mikil aukning á fiskiflotanum,
bæði togurum og mótorbátum, og
miklar húsbyggingar í kaupstöð-
um, ekki síst í Reykjavík, Hafn-
arfirði og Vestmannaeyjum, er
vdrðast vera í einna mestum vexti
nú sem stendur. 1 sveitunum hafa
framkvæmdirnar orðið tiltölulega
minni, en þó hefir þar einnig ver-
ið unnið meira að húsabótum en
undanfarin ■ár. 1 einstöku hrepp-
um bestu hjeraða landsins, er
talið að á nærfelt liverju býli liafi
eitthvað verið býgt að nýju, ann-
aChvort íbúðarhús, hlaða eða ])en-
ingshús. Þörfin á húsabótum í
sveitunum var líka orðin óvenju
brýn eftir 10 ára' kyrstöðu í þeim
efnum.
Þessar framkvæmdir hafa að
miklu leyti verið bygðar á arði
ársins 1924. Sjálft var árið 1925
yfir höfuð fremur hagstætt, en þó
æði miklu gloppóttara en af-
bragðsárið næsta á undan. Mann-
skaðaveður ollu sorglegum sjó-
slysum fyrri liluta ársins og slvs-
um á landi undir árslokin. Sum-
arveðráttau var einhver hin blíð-
asta sem menn muna á Norður-
landi og Austurlandi, en á Suð-
vesturlandinu var liún í erfiðara
lagi til heýskapar og fiskverk-
unar. Aflabrögð og heyfengur
manna mun þó hafa orðið í góðu
meðallagi yfir landið í heild.Versl
unin hefir verið fremur hagstæð,
þ. e. viðunandi hlutfall inilli
verðlags á innlendum afurðum og
erlenduni varningi, en þó eru á
þessu sviði dökkir blettir, ull
óseljanleg viðunandi verði, síld
sömuleiðis síðustu mánuði ársins
og ýmsar fiskitegundir aðrar en
stórfiskurinn í fremur lágu verði.
Þó virðist hafa orðið sæmilegur
verslunarjöfnuður þrátt fyrir
hinn milda innflutning, því að
erlend innstæða bankanna er í
árslokin ámóta og í ársbyrjun, og
óútfluttar afurðir meira að vöxt-
um en á síðustu áramótum. <
Næst á eftir hinu óvenju fjör-
uga athafnalífi einstaklinganna er
það gengishækkun peninga vorra,,
sem einkennir mest þetta ár. Á
árinu 1924 hafði gullgildi ís-
lenskrar krónu hækkað úr 54
gullgildum aurum, upp í tæpa 63.
Eftir þeim skoðunum, sem hafa
verið ríkjandi meðal hagfræðinga,
hefði sú hækkun átt að nægja til
þess að gera árið 1925 að fram-
kvæmdalitlu atvinnuskortsári,
með engum möguleikum til frek-
ari gengishækkunar. En í þess
stað varð hækkunin ennþá meiri
1925 en árið áður, krónan hækk-
aði upp í 81% gulleyri. Hækk-
unin nam rjettum helmingi þess
er krónuna vantaði á gullgildi í
ársbyrjun. Þar fylgdist hún með
norsku og dönsku krónunni, sem
tóku ámóta stökk upp á við á
árinu. Naumast þarf að efa
það, að þessi öra hækkun valdi
nokkrum erfiðleikum, en liðnu
hækkunarárin tvö eru talandi
vottur þess, að afkoma atvinnu-
lífsins álcvarðast af fleiri orsök-
um en gengisbreytingunum ein-
um, og að aðrar orsakir mega sín
svo mikils á þessu sviði, að tals-
vert mikilla gengisbreytinga gæt-
ir alls ekki í samanburði við þær
ef svo ber undir. pað er alkunn-
ugt að veðrátta, aflabrögð og hey-
fengur eru æði mismunandi ár frá
ári og að sá mismunur veldur
miklu um góða eða laklega af-
komu þjóðarbúskaparins, á mik-
inn þátt í sveiflunum á afkomu
atvinnurekstrarins. Hinu hefir
naumast verið veitt nægileg eft-
irtekt, að hagstæð eða óliagstæð
verslun veldur þó langmestu um
alla afkomuna. ■ Hvort 'verðlagið
á útflutningsvörum okkar er hátt
eða lágt í samanburði við al-
menna vöruverðlagið í heiminum,
það er langsamlega þýðingar-
mesta atriðið. Sveiflurnar á þessu
„verslunarárferði‘ ‘ hafa verið svo
miklar síðan í stríðsbyrjun, að
þær einar hefðu nægt til þess að
gera sum árin að efnalegum
eymdarárum en sum að veltiár-
um. Þessi tvö síðustu ár hefir nú
yfiríeitt farið saman hagstreð
verslun og góður aflafengur á
sjó og landi, og þessar hagstæðu
orsakir hafa verið svo sterkar, að
gengishækkunin hefir ekki getað
haggað niðurstöðunni að neinum
mun, enda hefir gengishækkunin
beinlínis að miklu leyti verið af-
leiðing af þessum sömu hagstæðu
orsöl^im.
Því miður er nú ekkijmt enn
þá að lýsa afkomu liðna ársins
með fullri vissu, af því að skýrsl-
ur vantar alveg um einn höfuð-
liðinn á reikingi þjóðarbúsins, en
það er verðmæti innfluttrar vöru
á árinu. Eftir núverandi tilhögun
er engra upplý.singa að vænta um
þennan lið ársins 1925, fyr en
einhverntíma á árinu 1927 í fyrsta
lagi. Þessi algerða vöntun á sam-
tíma vitneskju um svo mikilvægt
atriði í atvinnulífi þjóðarinnar
er eklri vansalaus, og hún getur
Orðið hættuleg hvenær sem ár-
ferði hallar, því að forráðamenn
banka og fjármála í landinu geta
með engu móti vitað í tæka tíð
hvaða ráðstafanir þarf að gera til
þess að verjast áföllum er að
kreppir, ef þessa vitneskju vant-
ar. Af þessum ástæðum hefir
landsstjórnin ákveðið að gera til-
raun til þess að fá mánaðarlegar
skýrslur um verðmæti innflutn-
ings frá næstu áramótum. Til-
rauninni verður haldið áfram
fyrst um sinn eitt ár, og ef hún
hepnast þolanlega, er tilætlunin
að koma þessu síðan á fastan fót.
Sýslumenn og bæjarfógetar eiga
að innheimta innflutuingsskýrsl-
urnar jafnóðum og vörurnar
koma, leggja saman allar upp-
hæðirnar úr umdæminu þegar eft-
ii’ lok hvers mánaðar og tilkynna
fjármálaráðuneytinu niðurstöð-
una í símskeyti, og er vonast eft-
ir að unt verði að tilkynna sam-
tölur mánaðarinnflutnings fyrir
alt landið, eigi síðar en 10 dög-
um eftir mánaðarlokin. Er því hjer
með sjerstaklega beint til versl-
unarstjettarinnar um alt land. að
hún bregðist drengilega við og
láti aldrei bregðast degi lengur
að útfylla og afhenda innflutn-
ingsstýrslur sínar, eftir því, seni
sýslumenn leggja fyrir. Jafnhliða
iitflutningsskýrslunum, sem Geng
isnefndin innheimtir og birtir
mánaðarlega, eiga þessar mánað-
arlegu innflutningsskýrslur að
sýna verslunarjöfnuðinn á hverj-
um tíma. Ef þetta tekst, verður
um næstu áramót hægt að gefa
nokkurn veginn skýra mynd af
miðurstöðu atvinnulífsins á því
ári, sem nú fer í hönd.
Á gamlársdag 1925.
og afgreiddi fjárlögin með tekju-
lialla, er áætlaður er nærri % milj.
kr.
-o—oqo—o-
Stjórnmálin 1925.
Hvergi kom stefnumunuriim
milli flokkanna, íhalds- og Sjálf-
stæðisflokksins annarsvegar og
Framsóknar og jafnaðarmanna
hinsvegar, greinilegar í ljós en í
verslunarmálum.
Þrátt fyrir harðvítuga mótspymu
hepnaðist þó íhaldsmönnum og-
sjálfstæðismönnum að endurreisa
að fullu verslunarfrelsi landsmanna.
Frá 1. jan. þ. á. að telja, er versl-
un með steinolíu og tóbak gefin
frjáls, en þessar vörutegundir hafa
um skeið verið bundnar á einokun-
arklafann. Yerður þingsins 1925
lengi minst fyrir þessar gerðir í
verslunarmálunum, og verður áreiC-
anlega mikil vonbrigði meginþorra
landsmanna, ef það eigi reynist
heilla- og gæfuspor fyrir land og
lýð, sem þarna var stigað.
Fljótt á litið kynni einhverjum
að virðast, sem fremur hafi verið
dauft yfir stjórnmálalífinu áriö sem
leið. En svo er þó ekki. Þeir við-
burðir á stjórnmálasviðinu hafa
skeð á árinu, að framtíðin mun
skoða þetta ár sem mikilvæg tíma-
mót í stjórnmálasögu landsins, —
tímamót þar sem stefnur aöalstjórn-
málaflokkanna í landinu mörlmðust
skýrar en þær höfðu nokkurru sinni á þæi
Sjálfstæði landsins er af engu jafn
mikil hætta búin og því, ef erlend-
um þjóðum er leyft að hagnýta sjer
hinar auðugu uppsprettur lanðs
vors og sjávar. Sýndi það sig best
meðan kjöttollssamningurinn við
rúmlega 1 miljón króna nægja til Norðmenn stóð yfir; hve feikna mik
greiðslu vaxta og afboigana á ig kapp Norðmenn logðu >ar á; að
skuldum í stað þess, að yfir 2 f;i aðgang að þessum auðsuppsprett
milj. kr. þurfti til þess, þegar stjórn um 0g hvernig hefði farið, hefði
Ihaldsflokksins tók við völdum. Ein Framsóknarflokkurinn n4ð völdum
miljón króna yrði þá til reiðu á . lan(Jinu á >eim árum, _ Stjórn
ári, sem verja mætti til verklegra flokksins hafði a£salið á rjettind.
framkvæmda í landinu, í viðbót við nnnm j höndum sjer, og heið eftir
það, sem nú er vanð í þessu skym. tækifæri til þess að láta þau af
Getur þá farið að miða drjúgum hendi En> gem betnr fór. tekifær.
áður gcrt.
I þremur mikilvægum málaflokk-
um kom þessi stefnumunur í ljós á
Alþingi 1925: I fjármálum, versl-
morgu
miklu fram-
ið kom aldrei. Flokkurinn beið 6-
unarmálum og sjáilfstœðismálum, og málastjórn liefir hagstæð afkoma til
skal í stórum dráttum athugaður lands og sjávar hjálpað ómetanlega
kvæmdir, sem vegna fjárskorts hafa sigur j kosningum þeim, er í hönd
orðið að bíða á undanförnum árum. f6ru> og rjettindum landsmanna
Gæfan virðist hafa fylgt okkur ar bjargað fyrir atfvlgi íhalds„
þessi ár. Samfara gætilegri fjár- manna og-sjálfstæðismanna á þingi.
hver flokkurinn út af fyrir sig.
Þegar íhaldsflokkurinn var stofn-
aður á þingi 1924, var aðalverk-
efni flokksins: fjárhagsleg viðreisn
ríkissjóðs. Hefir flokkurinn nú
unnið að því starfi hátt á annað ár,
og hefir árangurinn orðið svo glæsi-
legur, að dæ-mi þess finnast ekki í
stjórnmálasögu landsins. Við árs-
lok 1923, voru skuldir ríkissjóSs
nál. 22 milj. kr., eftir þáverandi
gengi króriúnnar og af því voru
lausaskuldir 4—5 milj. kr. Þurfti
þá um 2 milj. krónur árlega til þess
að standa í skilum með greiðslu
vaxta og afborgana.
Nú er svo komið, að meira en
helmingur lausaskuldanna er greidd
ur að fullu, og ríflega hefir verið
ljett á öðrum skuldum. Verði liægt
að halda þessari fjármálastefnu á-
fram, er margt sem bendir til þess,
að ríkisskuldirnar verði að ári
liðnu komnar niður í 11 milj. krón-
ur, og lausaskuldirnar með öllu
horfnar úr sögunni. AfleiCing þess-
arar hollu fjármálastefnu yrði svo
sú, að eftir eitt til tvö ár myndi
Á síðasta þingi var enn betur
girt fyrir þessa afskaplegu hættu,.
yfir verstu örðugleikana. Hafa and- gem yofir yfir sjálfstæði lands vors?
stæðingar núv. stjórnar líka oft„f erlendnm þjóðnm er leyft 6tak.
reynt að berja fram þá staChæfmgu, markað að hagnýta sjer iandsins
að eigi væri yandi að stDóma land-| gægi. eh j þeim efnum virtigt gtjórn
inu í slíkri árgæsku. En slíkt er Framsóknar hafa flotið so£andi að
stór missliilningur. Gamalt máltæki . * „ , , , .
leigðarosi. Er enn i fersku mmua
segir, að ekki sje minna um vert að axarskaft Framsóknarráðherrans, er
gæta fengins fjár en afla, og hvern- hann meb fjarstæðri logskýringu
ig mundi þjóðarbúskapur vor standa ■ opnaði erlendum þjóðum greiðan
nu, eí eigi hefði í góðæiinu i<riö aðgang að auðsuppsprettum sjávar
vors, með því að heimila innlendum
mönnum að taka erlend skip á leigu
myndi hagur vor standa nú, éf viðj^ fiskveiða hjer við land. Þingið
enn hefðum 18-20 milj. kr. skulda-Lg25 lokaði þessari hættulegu braut;
neitt liugsað um skuldabaggann,
sem á ríkissjóði hvíldi? Hvei-nig
bagga á lierðunum, og ef Alþingi!
hjeldi áfram að afgreiöa fjárlög
með 1—2 milj. kr. tekjuhalla?
Þaö sem helst lamar Ihalds-
flokkinn í viðreisnarstarfinu, or fá-
menni flokksins á þingi, eða rjett-
ara sagt, að hann er þar ekki nógu
öflugur. Sýndi það sig best á
og verður hún vonandi aldrei opn-
uð aftur.
Utan stefnumálanna á þingi 1925
sem nú liefir veriö lýst, má kalla
merkasta viðburð ársins á stjóm-
málasviðinu, að þegar leið á sum-
síðasta þingi, þegar andstæðinga-j arið, kemur hávær krafa frá mál-
flokkarnir taka saman höndum, að gagni aðal andstæðingaflokks núv„
þeir geta ráðið of miklu í fjármál- j stjórnar um það, að í gengismálinu
nm Svo fór, að stefna Ihaldsflokks-1 bæri að vinna að því, að stöðva
ins varð ekki einráð á þinginu. j hækkun íslensku krónunnar, og und
Útkoman varð líka sú, að þingið irbúa stýfing hennar í þvi verði er
hækkaði gjöldin um tæpa 1 milj. kr. hún þá var. Krafan var fram kom-