Ísafold - 25.01.1926, Side 1

Ritstjórar:
Jón Kjartansson.
Valtýr Stefánsso
Sími 500.
Auglýsingasími
700.
ISAFOLD
Árgangurinn
kostar 8 krónur.
Gjalddagi 1. júlí.
Afgreiðsla og
innheimta
í Austurstrteti 8.
Sími 500.
DAGBLAÐ:MORGUNBLAÐIÐ
Bl. íp|. 5. tbl.
I
MAnuudasinn 25. janúar IIZI.
tsafoJfiarprentsmiðia h
Sanðf járbaðanir.
Eftir Garðar Gislason.
Tilefnið til þessarar ritgjörðar
hefir hr. Magnús Einarson dýra-
læknir gefið mjer meS grein um
baðlyf, sem birt var í Verði og ísa-
fold í okt. s. 1. En jeg hefi dregið
að deila á dýralækninn fyrir þá rit-
Bændur hafa af margra ára
reynslu sannfærst um, að rælcilega
baðað fje, sýnir meira gagn en ó-
þrifakindur. Og þeim mun þykja
vansæmd aö því að ala óþrif í fje
sínu, þar sem þeir á svo auðveldan
smíð, vegna þess að jeg ætlaðist til og tiltölulega ódýran hátt geta
að þeir, sem þetta mál varöar mest, komist hjá því. í þriðja lagi er þaö
ljetu fyrst til sín heyra opinberlega mannúð að sporna við því að mein-
og baðanir yrðu um garð gengnar, vættir þeir, er sækja á sauðfje,
svo ekki yrði jeg sakaður um að pynti það og píni svo að það hefir
spilla framkvæmdum eða verkunum
þeirra þetta sinn.
I grein dýralæknisins andaði kalt
til baðlyfjaframleiðend^a og bað-
iyfjasala, annara en þeirra er fram-
leiða og selja hið eina baðlyf, sem
nú er löglegt að nota í landinu: hið
svonefnda Hreins-kreólín.
Jeg mun hafa átt minn hlut ó-
svikinn í átölum dýralæknisins, en
engan friö, einkum þar sem skæð-
asti vargurinn — kláðamaurinn —
á í hlut, er veldur liinum kvalafylsta
dauða.
Fje með óþrifum reytir af sjer
ullina. Það sem næst af henni verð-
ur ljeleg vara til iðnaðar, og þar
sem um kláða er að ræða verður
jafnvel bjórinn gagnslítill líka.
Ennfremur er á það að líta, að
sem best endursmitun og aðvífandi
skorkvikindum.
3) Að þau auki og bæti ullina
og geri hana verðmeiri.
4) Að þau þjetti eða setji gljáa
á ullina, svo vatnið gangi síður í
gegnum hana að bjórnum.
Aulc þess er á það að líta að bað-
lyfin sjeu handhæg í notkun, flytj-
ist í sterkum og þagilegum ílátum,
geymist óskemd og sjeu ætíð fáan-
leg við sanngjörnu verði.
En það er lieldur ekki einhlítt
aö bent sje á heppileg baðlyf. Jafn-
framt verður að liafa eftirlit með
því að baðlyfin sjeu rjett notuð og
fjeð sje alment baðað. Sundbööin
eru þægilegust fyrir böð.unarmenn-
ina og fjeð, og koma að mestum not-
um. Aftur á móti er íburður og
þvottur mjög ófullnægjandi. Þar
sem þjettbýlt er ættu bændur því
að eiga sameiginlega sundþró með
sigkví, eins og myndin sýnir.
|
TI.
Yf irlýsing.
Jeg Magnús Einarsson lýsi því yfi'r að hafa farið alt of langt í
grein minni um baðlyf, sem birt var í „Verði“ og ,.ísafold“ í síð-
astiiðnum október, þar sem jeg tala um ófyrirleitinn baðlyfjasala er
hafi fengið menn út um land til að níða þaö baðlyf, sem stjórnin hef-
ur löggilt. Einnig að sami maður hafi látið sjer sæma að bera það út
að jeg væri einn af eigendum baðlyfjageröarinnar og að jeg mælti
því með Hreins creolíni í eigin hagsmunaskyni.
Þessi ummæli og þau önnur, ssm í nefndri grein geta talist móðg-
andi eða meiðandi vil jeg hjermeð afturkalla að fengnum nýjum upp-
lýsingum.
Reykjavík, 4. desember 1925.
Magnús Einarson.
vegna þess að hann hefir nú slegið fjárkláðinn getur orðið hættulegur MEIXVÆTTIR SAUÐFJÁRINS.
striki yfir stóru orðin og afturkall-1 þrepskjöldur að því er snertir út-
að þaö, sem móðgandi og meiðandi j flutning á sauðfje á fæti) gærum
var í grein hans, samkvæmt yfirlýs- {()lr ujf
ingu, sem birt er á öðrum stað í |
blaðinu, get jeg gengið framhjá
þeirri hlið málsins, og af sömu á-
stæðum hefir fallið niður málsókn,
sem getið hefir verið um að risið
hafi út af ummælum hans.
Áður en jeg sný mjer að aðal-
efninu, lýsi jeg undrun yfir því, að |
dýralæknirinn hefir opinberlega:
haldið fram, að umrædd grein sje
rituð að tilmælum stjórnarráðsins,
En það stoöar ekki að örfa bænd-
urna til að baða fje sitt, eða jafn-
vel skylda þá til þess með lagaá-
kvæðum; ef ekki er jafnframt lögð
alúð við það að gefa þeim kost á
góðum baðlyfjum, baðlyfjum sem
þeir hafa reynslu fyrir að svari til-
gangi, sem þeir bera traust til og
heimta. Annars stefnir þetta mál
til mestu vandræða eins og flest
I önnur þvingunar- og einokunar lög-
boð.
þareð það mun hvorki vilja bera á-
byrgð á því. sem þar er sagt, njej
telja þau rök viðunandi, sem þar ex*u
framborin, eins og síðar mun verðaj fr->ál? eða háð eftirliti og löggild'
sýnt fram á | ingum stjjórnarvaldanna, liefir alla
Einnig vil jeg láta þess getið, að;
Tíminn flutti aðeins það úr grein
dýralæknisins sem best „fjell í
kramið“ og smjattaði eins og það sjerstöku tilliti til staðhátta og veðr.
væri nýnæmi.
Annars skoða jeg þetta mál svö
alvarlegt og mikilsvarðandi fyrir
bændastjettina og alla þjóðina, að
hjer ætti hvorki að komast að per-
sónuleg óvild nje pólitískar erjur.
Síðan notkun baðlyfja varð ó-
tíð verið nokkur ágreimngur um
það, hvaða baðlyf væru heppileg-
ust til notkunar hjer á landi með
Kláðamaur.
Fœrilús.
Fellilíts.
Kláðdrnaurinn.
Þótt hann sje
I.
NAUÐSYN BAÐANA.
Sundþró.
áttu. Ur þessu hefir margra ára
í’evnsla ekki skorið fyllilega, enda
xnun ekki hafa verið safnað skýrsl-i
um frá bændum um þetta efni. Þing
og stjórn liefir í þessu máli að mestu j
leyti farið eftir tillögum eins
manns, sem þó hvorki hefir sjer-
þekkingu livað baðlyfjagerð snertir
nje reynslu af lækningum á þeim
illa kvilla, sem hjer er um að ræða.
Erlendar tilraunir og vísindi hafa
veriö tortrygð og innlend reynsla
að engu lxöfð.
Það gegnir furðu að þingið skuli
ekki hafa gjört öruggar ráðstafanir
í þessu efni, eða að stjórnin skuli
ekki bera þaö undir álit erlendra
sjerfræðinga í þessari grein, hvaða
baðlyf sjeu heppilegust eins og hjer
liagar til, ef ekki má byggja á
reynslu bændanna sjálfra.
Þær kröfur sem gera. þarf til
góðra baðlyfja eru þessar:
1) Að þau drepi öll óþrif. sem
eru á fjenu þegar baðað er.
2) Að þau drepi lirfurnar jafn-
Sem betur fer, held jeg að ekki
eje nokkur ágreiningur ineðal sauö- óðum, sem þærskríða úr eggjunum
íjáreigenda um nytsemi baðana.'eftir að baðað hefir verið, og varni
naumast sýnilegur berum augum, er
liann sauðkindimum mest til þrauta
og sauðfjárræktinni skæðust plága.
Hann tímgast ákaflega ört, verp-
ir mergð af eggjum. er ung-
ast út á 5—8 dögum við skepnu-
hitann, eða undir góöum kring-
umstæöum. Sjeu skilyrðin verri
getur útungunin dregist lengi.
Skui’nið er rnjög þjett og sterkt og
ver ungann vel fyrir öílum ytri á-
hrifum meðan hann er í egginu.
Þegar maurinn er orðinn 14—17
daga garnall er hann álitinn kyn-
þroska. Maurinh getur lifað lengi
annarsstaðar en á skepnunum og
virðist eiga hægt með að berast
frá einni skepnu á aðra. Ilann
giefur sig í húðina, nærist. á
háræðavökva hennar og myndar
fleiður og flatsæri hingað og þang-
að um skrokkinn, sem hrúðga og
veita þannig maurnum besta skýli
fyrir utanaðkomandi áhrifum.
Það er hrygöarsjón að sjá sauð-
skepnxx útsteypta í kláða, ber því
skepnan sjálf vott um hve kvalar-
full líðan hennar er í klóm þess-
ara mýmörgu, sístarfandi smá-
varga. Hún hríðleggur af og reyt-
ir af sjer ullina með öllu mögulegu
móti.
Kláðamaurinn leggur eggin mest
undir hrúðurbrúnirnar, þar sem þau
eru vel varin. Ekki’ er að treysta
því að eggin eyðileggist við böðun,
hversu gott sem baðlyfið er og böð-
unin vel af hendi leyst, er því nauð-
synlegt að tvíbaða alt kláðasjúkt.
fje með 12—15 daga millibili. Þó
hafa arsenik baölyfin reynst áhrifa-
mest og aUtítt að ein böðun úr þeim
lækni kláðann, vegna þess hve vel
baðlyfið helst í ullinni.
Fœrilúsin. Þegar þess er gætt^hve
stór og þurftarmikil færilúsin er,
er eðlilegt, að hún Valdi skepnum
óþæginda. Hún hefir sex útlimi og
sogtrjónu, er hún stingur í hörund
skepnanna og sýgur blóð og hár-
æöavökva sjer til næringar. Þar sem
hún er jafnframt á stöðugu iði í
mikilli mergð, veldur hún skepnun-
um áköfum kláða og og óþægindum,
sem sjest af því að þær þrífast ver
og reita af sjer ullina með hornum
og klaufum. Líka nudda þær sjer
við sand- og moldar'börð; fer þann-
ig mikið meiri óhreinindi í ullina
en ella, sem Skemmir hana og eyk-
ur óþægindi skepnanna.
Fœriljúsin sækir rnikið iheira á
síðulla fje (fje af ensku kyni),
heldur en stuttulla fje! (fje af
Marino kyni), og heldur hún sig
vanalega sem næst skinninu og á
því, nema í sterkum hita, þá skríð-
ur hún oft lit úr reifinu og baðar
sig í sólinni! Hún lifir mjög stutt,
venjulega ekki nema 2 eða 3 daga,
annarsstaðar en á sauðfje. Og ein-
kennilegt er það, aö bæði kláða-
maurinn og færilúsin virðast sækja
meira á magurt fje en það, sem er
í góðum holdum.
Fíerilúsin fæðir lirfur, venjulega
3—5 í senn, með fárra daga milli-
bili. Lirfurnar púpast strax eftir
fæðinguna. Utan um þær myndast
seigur belgur, er festist við hárs-j
ræturnar og ver þær vel fyrir
utanaðkomandi áhrifum. Þó munu
þær þola böðin ver en mauraeggin.
Eftir lxjer um bil 3 vikur skríður
lirfan úr púpunni (liýðinu), og
eftir 12 daga er færilúsin fullþroska
og fær um að auka kyn sitt.
Til þess að útrýma færilúsinni er
nauðsynlegt annaðhvort að tvíbaða,
ef áhrif baðsins lialdast skamman
tíma í ullinni, rúns og á sjer stað
um krbólín baðlyf, eða að baöa
rækilega með arsenik baðlyfi, sem
helst lengi í ullinni og drepur lús-
ina jafnóðum sem hún skríður úr
hýðinu.
Fellilúsin og mýflugan eru líka
vargar, sem oft ásækja. sauðfje, þó
ekki hafi þær þar varanlega ból-
festu. En stundum og undir vissum
kringumstæðum, geta þessi skordýr
orðið sauðfjenu afar hvumleið og
staðið því fyrir þrifum. í heitu
löndunum, þar sem allskonar flug-
ur og önnur skorkvikindi ásækja
sauðfjeð, hefir reynst best að baða
það úr arsenik baðlyfi, og er einn-
ig reynsla fyrir því hjer á landi,
að flugurnar sækja ekki á það fje,
sem nýlega hefir verið baðað úr
Cöopers-duftinu.
III.
ÁHR.IF BABLYFJANNA Á
ULLINA.
Það liggur í augum uppi, að jafn-
framt sem skepnunum líður vel og
þær eru varðar gegn aðvífandi
meinvættum, þrífast þær betur og
gera eigendunum að öllu leyti meira
gagn. Kemur það ekki aðeins fram
í þyngra kjötfalli, heldur einnig í
auknum ullarvexti.
Áhrif baðlyfjanna á ullina eru
mjög mismunandi, og þar sem ull-
in hjer á Islandi er önnur stærsta
verslunarvara bændanna, er nauð-
synlegt að gefa þessu atriöi gaum,
þegar valið er um baðlyf.
í þessu efni styðst jeg við álit og
umsögn ullarsjerfræðings á stærsta
ullarmarkaði heimsins, Mr. S. B.
Ilollings, og efnafræðings ullar-
kembingarsambandsins í Yorkshire-
fylki á Englandi, Mr. Walter Leaeh,
sem einnig var þátttakandi í nefnd,
sem búnaðarráð Bretlands skipaði
1903 viðvíkjandi sauðfjárböðunum.
Þeim ber saman um það, að baðlyf
hafi áhrif á ullina, sjerstaklega að
þrennu leyti :
1) hversu vel hún þvæst, 2)
hversu vel hún tekur lit, 3) hversu
sterk og fjaðurmögnuð hárin eru,
og vil jeg í þessu sambandi minn-
ast á þrennskonar baðlyf, sem not-
uð hafa verið hjer á landi.
Tóbak. Ef fjeð er baðað skömmu
eftir rúningu, eða meðan það er
mjög stuttullað, er álitið, að tóbak-
ið sje ekki skaðlegt fyrir ullina,
annars komi oft fyrir, að það liti