Ísafold - 02.02.1926, Síða 2

2
ÍSAFOLD
Heimilisiðnaðarsýningin 1930
og undir búningur hennar.
^ Eftir Halldóru Bjarnadóttur.
Það hefir verið á það minst
TÍða í -blöðum upp á síðkastið, að
©kki væri vanþörf á því að fara
áð hugsa alvarlega um undirbún-
ing þjóðhátíðarinnar 1930. Þetta
er orð og að sönnu, og mætti
margt um það segja, en að þessu
ífinni ætla jeg einungis að minn-
ía^St á heimilisiðnaðinn íslenska í
þessu sambandi. Það hefir verið
ðalið sjálfsagt að haldin yrði
landssýning á íslenskum heimilis-
iðnaði 1930, meðal annars vegna
f»ess, að þá eru 9 ár liðin síðan
aimenn heimilisiðnaðarsýning var
fealdin, en landssýningu þarf að
liafa á 10 ára fresti. pjóðin þarf
að fá þarna skýra og helst sem
jfeesta mynd af sjálfri sjer, en
áðkomumenn góða hugmynd um
ntenningarástand þjóðarinnar, með
jþví að skoða fjölbreytt hand-
bragð hennar.
Ársritið „Hlín“ hefir á undan-
£örnum árum reynt að halda mál-
ínu vakandi, sýnt fram á, hver
náuðsyn væri á skipulegum og
góðum undirbúningi einmitt í
|»essu efni, ef alt ætti ekfld að
fara í handaskolum.
Síðustu 5—6 árin hefir þjóðin
mpiið mikið og gott verk til við-
r^isnar heimilisiðnaðinum ís-
lenska, en næstu 4-5 árin þarf að
,ymna enn betur að settu marki.
Jeg vil sjerstaklega beina orð-
um mínum til kvenfjelaganna og
ungmennafjelaganna í landinu,
sem hafa unnið heimilisiðnaðin-
um stórmikið gagn. Þau þurfa að
fáka þetta sýningarmál að sjer
ng vinna nú saman að þessari
sa'meiginlegu hugsjón fjelaganna,
og taka á því, sem þau hafa til:
Velja og hafna með mikilli at-
tygli; hlutast til um, að vel gerð-
ir hlutir verði geymdir til þess
mjkla dags, því óvíst er að hægt
Terði að gera þá að nýju fyrir
jþann tíma, — og „panta“ bein-
línis hluti hjá þeim, sem gera
sjerstaklega vel, svo að hlutað-
eígendur hafi nægan tíma til að
áfla sjer efnis o. s. frv. — Jeg
treysti því, að allur almenningur
taki þessu máli vel, og fjelögin og
einstaklingar utan fjelaganna, er
áhuga hafa í þessu efni, láti ekki
undir höfuð leggjast að ná í sem
flesta vel gerða hluti, og sem
fjölbreyttasta, hvar á landi sem
eni, og sjeu vel vakandi nú þeg-
ar um allar framkvæmdir í þá
átt.
Því má treysta, að fjelögin láti
sjer, hjer eftir sem hingað til, ant
um að haldnar verði smá-sýning-
ar til og frá í bæjum og sveit- (
um; þeim f jölgar nú óðum, sem
betur fer; þar æfast menn og
læra hver af öðrum; enda þarf (
nú hver einasti hreppur á land- j
inu að hafa dálitla sýningu á
næstu 2—3 árum, en hjeraðssýn- J
íngar að vera haldnar í öllum
hjeruðum fyrir 1930, þar sem
væri úrval hreppasýninganna, —
«ins og víða hefir nú gert verið.
Eins og gefur að skilja, tjáir
ekki að kasta öllum sínum á-
hyggjum á herðar 2—3 manna,
eins og gert var á síðustu sýn-
ingu. Fjelögin í hverju hjeraði
ættu að kjósa sjer 2 menn —
karl og konu — til að taka þarna
að sjer allar verklegar fram-
kvæmdir: fara með muni á sýn-
inguna, ikoma þeim þar fyrir,
annast um þá meðan sýningin er
opin, selja það, sem selja á, en
hafa hitt heim uieð sjer.
Fjelögin stæðu, eins og gefur
að skilja, straum af ferð þessara
fulltrúa, enda yrði það víða hinn
eini beini kostnaður, sem fjelögin
hefðu af þjóðhátíðinni, og væri
þeim því engin vorkunn á að
bera hann.
Jeg efast ekkf um, að hverju
hjeraði yrði það hið mesta metn-
aðarmál að sýningin sín yrði ekki
lítilfjörlegust, eða hjeraðinu til
minkunar.
Jeg geri ráð fyrir því sem
sjálfsögðu, að hvert hjerað hafi
herbergi útaf fyrir sig á lands-
sýningunni; þá kemur það best
í ljós hvað hver sýsla hefir til
brunns að bera í þeim efnum. —
Jeg trúi ekki öðru en að það
auki hverju hjeraði metnað að
eiga sem.mestan og bestan þátt
í þeirri samkeppni. — Vel valdir
fulltrúar gætu unnið þessu máli
hið mesta gagn, og það því meir
sem þeir yrðu fyr kosnir. (Helst
ætti að kjósa þá þegar á þessu
ári). Þeir hvettu til sýninga-
halds og eggjuðu almenning til
að taika þátt í þeirri samkeppni,
færu milli hreppasýninganna og
veldu það besta úr á hverri sýn-
ingu, og fengju þannig nokkurt
yfirlit.
Það, sem sent yrði á landssýn-
inguna, yrði á þennan hátt nokk-
urnveginn samfeld heild, en ekki
einhliða úrval, t. d. eintóm lang-
sjöl, því þótt það geti verið góð
vinna í sjálfu sjer, gefur það
enga sanna eða rjetta mynd af
vinnubrögðum hjeraðsins. — Nei,
sem allra fjölbreyttust þarf sýn-
ingin að vera og engn síður karla
en kvenna vinna. Alt sem nöfn-
um tjáir að nefna til fatnaðar,
rúmfatnaðar og híbýlabúnaðar,
verkfæri, áhöld og amboð, leik-
föng og skartgripir. Alt þarf að
koma þarna fram sem til er, og
sem best útlítandi, svo þjóðin
geti fyllilega áttað sig á hvernig
ástandið er og út frá því sjeð,
hvað gera þarf í framtíðinni.
Sýningin þarf að leiða í ljós
alt það sem fyr og síðar hefir
einkent gott íslenskt heimili og
gefið því sinn sjerkennilega blæ,
og hún þarf að gera það svo, áð
íslendingar finni, að henni lok-:
inni, hvöt hjá sjer til að gera (
heimilin sín þjóðlegri — íslensk-
ari að útliti. Að þeir sjái, að
heimavinnan megnar að gera
he imilin hlýleg og vistleg, þá
væri ekki unnið fyrir gíg.
Mikið er á sig leggjandi fyrir
heimilin. Alt er undir því komið
að þau geti laðað að sjer hugi
manna, eldri sem yngri. Alt velt-
ur eiginlega á því í menningai^
legu tilliti.
Og þvx leggja nú þjóðirnar
kapp á hagnýta mentun konUnn-
ar, því það er hún, sem meðal
annars ber aðalábyrgðina í Iklæða-
og híbýlabúnaði (og að sjálfsögðu
á matargerðinni). Hún mótar
heimilið mest og best.
Því þarf að vinna að þessu máli
með alúð og alvöru hjer hjá oss.
Það er ekkert hjegómamál, heldur
stórmál, sem snertir alla þjóðina,
alda og óborna.
Jeg sje í anda íslenskt heimiii
— í bæ 'eða sveit, það skiftir
engu máli — þar er rúmgóð
vinnustofa, björt, hrein og hlý,
þar sitja heimilismenn saman við
vinnu sína, eins og í baðstofun-
um í gamla daga.
Þarna eru mörg verkfæri, sem
ljetta mönnum vinnubrögðin, góð-
ur raddmaður les hátt fyTÍr fólk-
ið. Heimilið er glaðvært og
skemtilegt. Þar er gott að vera
og þar vill fólkið vera.
Það er unnið til heimilisþarfa
og það er unnið til sölu.
Það er unnið þarna þjóðmenn-
ingarlegt starf og um leið hags-
munalegt, hvorttveggja stórþýð-
ingarmikið fyrir þjóðfjelag vort.
pann þjóðarmetnað ættum við
að eiga að vilja hlynna rækilega'
að heimilisiðnaðinum, af því með-
al annars, að hann, og líklega
hann einn, gerir okkur hliðstæða
hinum öðrum menningarþjóðum,
og jeg býst jafnvel við að sumir
vi’lji setja okkur þar dkör hærra.
Það er óhætt að fullyrða, að
takist sýningin vel og henni
verði ekki markaður bás, svo að
hlutirnir fái að njóta sín, þá
vekur hún aðdáun þeirra útlend-
inga sem vit hafa á að dæma um
slíkt. Þeir þykjast þar sjá ein-
kenni göfugrar menningar engu
síður en í bókmentunum. Og trú-
að gæti jeg því, að margur út-
lendingur hefði huga á að kynn-
ast heimilisiðnaðinum íslenska
betur af eigin reynd, ef kostur
væri á.
Jeg var stolt af því að geta
sagt frændum vorum á Norður-
löndum í fyrra, að sýningarmxm-
ir þeir, sem jeg sýndi þeim, og
sem þeir dáðu svo mjög, væru
eingöngu verk alþýðunnar ís-
lens&u, þar hefði enginn skóli
verið að verki.
Jeg er ekki hrædd um að ís-
lensk alþýða bregðist trausti okk-1
ar í þessu sýningarmáli. Við ^
þurfum aðeins að mæta henni á
miðri leið, víkka sjóndeildarhring
hennar, svo að hún varist villu-
ljósin. Við þurfum að gefa al-
þýðu manna kost á að kynnast
ýmsu því besta, sem til er af ís-
lenskum vinnubrögðum, gerá
mönnum enn ljettara fyrir að
kynnast þeim en með sýningum,
því til þeirra ná ekki allir. Við
þurfum á þessum ártxm til 1930
að koma út al-íslenskri handa-
vinnubók, er hefði inni að halda
leiðbeiningar (og myndir) um hin-
ar ýmsu greinar íslenska heim-
ilisiðnaðarins. Það gæti orðið al-
þýðu manna hjer á landi að hinu
mesta gagni.
íslensk alþýða þarf að eiga
aðra betri uppsprettu að ausa úr
en „Nordisk Mönstertidende“.—
Hún má ekki láta leiðast út áþá
glapstigu að álíta silkisaumaðar
myndir eftir brjefkortum æðsta
takmark íslensks listsaums. Þær
myndir allar ættu að rera ger-
samlega útilokaðar frá landssýn-
ingunni, og það þótt þær sjeu í
logagyltum römmum! 1 sama nú-
meri ættu hinar svokölluðu „go-
belin“-myndir að vera. (Vegg-
myndir, saumaðar í xxtlendan nll-
arjava með útlendu ullargarni,
eftir útlendum fyrirmyndum).
Listgildi allra þessara mynda er
hverfandi, og ekkert frumlegt við
þær að neinu leyti — og því síð-
ur þjóðlegt. Það eru einfaldar
stælingar og ekkert annað.
Oóð handavinnubók yrði og út-
lendingum, sem kynnast vilja ís-
lenskri handavinnu, að mikluliði.
Frændþjóðir okkar eiga fjöl-
breytt verk um hina þjóðlegu list
snia og ýmislegu handbrögð. Það
er ekki vansalaust, hve sárfátæk-
legt er um að litast hjá o'kkur í því
efni, jafnrík og við erum af þjóð-
legum vinnubrögðum, sem hafa
listagildi. Og árlega missum við
muni út úr landinu, útskorna og
útofna, sem við eigum ekki svo
miikið sem mynd af, og sem okk-
ux eru því algerlega glataðir.
Næsta sporið sem stíga þarf,
yrði að koma upp al-íslenskum
handavinnuskóla, er gæti veitt
fullnægjandi fræðslu í hinum
ýmsu greinum íslensks, heimilis-
iðnaðar og notið þar stuðnings
íslenskra listamanna.Þar yrði mið-
stöð alls hins besta í íslenskum
heimilisiðnaði. — Þangað sæktu
innlendir og útlendir fræðslu um
alt, er að þessum efnum lýtur.
Og þótt ekki yrði byrjað nema
á einni grein handiðnaðar fyrst,
t. d. ullariðnaðinum, þá er ekk-
ert um það að fást, aðeins að
sú byrjun yrði fullkomin og ís-
lenskum vinnubrögðum samboðin.
En svo að jeg snúi aftur að
1930. Á landssýningunni þarf að
vera fleira almenningi til upp-
byggingar en það sem læra má
af vinnubrögðum landsmanna,
þótt þau eflaust geti fært okkur
heim sanninn um að margt af því
heimagerða yrði obkur hollara en
það aðfengna, sem menn eru svo
ginkeyptir fyrir.
Þar þurfa að vera hin bestu
og hentugustu áhöld og vérkfæri
til heimilisiðnaðar, fyrst og
fremst ísl., en einnig útlend, sem
flýta fyrir vinnunni og leysa
hana e. t. v. betur af hendi.
pað er alkunnugt að spuna-
vjelarnar breiddust fyrst verulega
út um landið eftir sýninguna
1921. 1930 þurfa að koma fram
þau spunavjelaafbrigði, sem þá
verða komin á markaðinn, (nokk-
ur eru þegar komin, og heldur
hver sínu fram.) Sýningin þarf
að geta skorið úr hver sjeu best.
Það er svo sem auðvitað, að
löngu fyrir 1930 verður komin
upp útsala á íslenskum heimilis-
iðnaði í Reykjavík, er samsvarar
kröfum tímans að öllu leyti. Út-
sala er kaupir af framleiðendum
gegn peningum út í hönd, góða
og vel seljanlega vöru.
Ekkert getur aukið framleiðsl-
una jafnfljótt og þannig löguð
útsala, og ekkert bætt hana jafn
mikið. Sveitafólkið kæmi ullinni
fyrir sig eitt árið, verkaði hana
vel í góðu næði yfir veturinn,
spinni svo úr henni á spunavjelar
sínar gott band, eingirni, tví- og
þríband, þráð og yfirvaf, vönd-
uðu þvott, umbúðir o. s. frv. sem
best og seldu svo bæjarbúum það
sem þeir ekki kæmust til að
vinna frekar sjálfir. — Margir
prjóna, bæðiívjelum ogíhönd-
um, í bæjunum og mar-gir vefa þar
lika, fjölmargir vilja nota íslenskt-
efni, en fá það ekki. Það er of
mikið gert að því, að lá bæja-
mönnum að þeir noti ekki íslenskt
efni til fatnaðar. Það eru örð-
ugleikar á að fá það. Ekkert al-
mennilega íslenskt band er til í
sokka eða nærfatnað, að maðiif
ekki tali um noikkuð það er not-
ast geti í utanyfirfatnað eða tii
híbýlabúnaðar. Það þarf að verða
jafnauðvelt að fá þetta og varn-
inginn í búðunum, og við eiguxn
nogar hendur til að vinna að
þvi.
Útsalan bætir úr þessu og húa
styður landssýninguna að starfi
á ýmsan hátt. Þar ætti t. d. að
mega fá keypt margt af -'ams-
flronar vinnu og sýnd verou" á
sýningunni.
pað hefir verið á það bent, að
ekkert ætti aS byggja fyrir þessa
þjóðhátíð, sem rifið yrði niðtir
aftur, okkur vanhagaði um svo
margar byggingar, og er það orð
og að sönnu
Jeg geri nú ráð fyrir, að sú
sýning sem jeg ber fyrir brjósti,
rúmist í nýja barnaskólahúsinu,
en minna húsrúm gerir maður sig
ekki ánægðan með fyrir hana og
mun Öllu til skila haldið að það
nægi. Tuttugu herbergi má ætla
sýslunum og Rvík, og helst þyrfti
annað eins að vera til undir
spunavjelar, vefstóla o. fl. áhöld.
Svo og fyrir fólk vinnandi að
hinum ýmsu greinum heimilisiðn-
aðarins, söludeild o. s. frv. (Hinn
barnaskólinn verður að líkindtim
notaður fyrir skólasýningar. Þær
eru ekki samrímanlegar við annan
heimilisiðnað, og það færi vel á
því, að skólann þyrfti ekki að
nota til annars. Iðnsýning, ef
1 in yrði haldin, kæmist þar
Lvort sem er ekki fyrir. Yfir
hana yrði eflaust bygt, —
hvort ísem sú bygging yrði rif-
in síðar eða ekki. Rvík vanhagar
um stórt samkomuhús. Ekki verð-
ur þjóðleikhúsið notað til alls.
Yæri ekki ráð að slá þar tvær
flugur í einu höggi, og nota sýn-
ingargkálann fyrir samkomuhús á
eftir ?)
1 sambandi rið það, sem sagt
hefir verið hjer að framan nm
íslenska heimilisiðnaðarlist og þau
menningaráhrif, nem hún geti haft
á landsfólkið, vil jeg leyfja mjer
að vekja athygli á því, sem þeg-
ar hefir verið bent á af öðr-
um, hve afar mikla þýð-
ingu það gæti haft, ef hægt
væri að reisa hjer við Rvík fall-
egan íslenskan sveitabæ (torfbse)
með öllum bæjarhúsum og bús-
hlutum, skemmu, smiðju o. s. frv.,
eins og það var í besta lagi á
góðum sveitabæ. Petta verður
gert fyr eða síðar, en því örð-
ugra sem lengra líður. Unga fólk-
ið okkar og börnin þurfa að kyan-
ast því, umhverfi og þeim menn-
ingu sem afar þeirra og ömmur
lifðu og hrærðust í, alt er það
nú að falla í gleymskunnar slcaut.
Og útlendingarnir, sem hingað
koma. Ekkert er þeim jafn hug-
leikið og að kynnast heimilunum
að fornu og nýju. Allar menniug-
arþjóðir eiga nú í söfnum sínum
lnxs og heimili frá liðnum tíma
og telja það helga dóma. Við
þurfum að eignast íslenskaa
sveitabæ fyrir 1930 á fögrum sÞið
við Reykjavík og safna til hans
af öllu landinu. Margir mundu
verða til að rjetta því fyrirtæki
hjálparhönd.