Ísafold - 10.03.1926, Page 1

Ritstjórar:
Jón Kjartansson.
Yaltýr Stefánsson.
Sími 500.
Auglýsingasím i
700.
ISAFOLD
Árgangurinn
kostar 5 krónur.
Gjalddagi 1. jólí.
Afgreiðsla og
innheimta
í Austurstræti 8.
Sími 500.
DAGBLAÐ: MORGUNBLAÐIÐ
51. ðrg. 14. tbl.
Midvikudaginn 10. mars 1926.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
lárnbrautarmáliö.
Grein þessi sem hjer birtist eftir fyrsta og heitasta fylgis-
mann járnbrautarmálsins var skrifuð fyrir ísaf. i sumar sem
leið, en af vissum ástceðtim hefir það dregist að birta hana.
Ná þegar álit vegamálastjóra er nýkomið út um Austur-braut-
ina, er sjerlega golt tœkifœri að birta þessa grein, svo almenningi
gefist kostur á að sjá álit hins fyrsta forvígismanns þessa máls.
Hann skýrir og frá undirtektum þeim sem ,,stórmálið“ fjekk á
þingi fyrir 30 árum. En í greininni vakir hinn eldheiti fram-
fara-andi, sem Þorsteinn Erlingsson kvað í málið, með hinu þjóð-
kunna kvœði sínu „Brautirí'.
AldarafmæH jámbrauta.
Um 30 ár eru nú liðin síðan
umræður hófust um það mál
á Islandi. — En um leið er
og 100 ára afmæli járnbrauta í
heiminum. Því árið 1825 komst
á fyrsta járnbrautin á Englandi,
og voru þar mikil hátíðahöld í
tilefni af því. Því bæði þar og
allsstaðar annarsstaðar, þar sem
járnbrautir hafa verið lagðar,
hafa þær sýnt, hvílík blessun þær
hafa verið fyrir þjóðirnar, þar
sem þær hafa reynst hin öflug-
asta lyftistöng undir allskonar
framförum og aukinni hagsæld
landanna.
„Skyldi það vera álög á okkur
í«lendingurn, að við eigum altaf
að vera hálfum og heilum öldum
á eftir öðrum þjóðum? Það lítur
næstum út fyrir það“, skrifaði
jeg 1895 (Eimr. I, 12). „En þau
álög eru þó okkur sjálfum að
kenna“, bætti jeg við.
Þessi ummæli eiga við enn. Því
enn er ekki lengra komið en það,
að við liöfum í nær þriðjung ald-
ar við og við verið að tala og
«krifa um járnbrautir, en ekkert
gert, nema lítilsháttar rannsóknir
núna síðustu árin.
„Stóra“ málið 1894.
Það var fyrst árið 1894, að
nokkur Islendingur hugsaði svo
hátt, að tiltök væru að leggja
járnbrautir á íslandi. Þá var af
þingmanna liálfu (fyrir forgöngu
kapt. Sigtr. Jónassonar fráWinni
peg) borið upp á Alþingi frum-
varp um að veita fjelagi (með
ensku fje), sem nefndist „Hið
íslenska siglinga- og járnbrauta-
fjelag“, leyfi til að leggja járn-
brautir á íslandi, bæði norður um
land til Eyjafjarðar og austur á
bóginn frá Reykjavík (austur í
Ran gárvallasýslu.) Þó var ekki
ráðgert að ráðast í meira fyrst' um
sinn en járnbraut ausíur að Þjórs
á, með reglulegum lestaferðum að
minsta kosti 6 sinnum í viku árið
um kring, og skyldi landssjóður
greiða fjelaginu til þessa 50,000
kr. árlegan styrk í 30 ár, í síð-
asta sinn árið 1925. En jafnframt
skyldi fjelagið gegn öðrúm 50,-
000 kr. árlega fá leyfi til að anú-
ast siglingar til útlanda (Bret-
lands) og með strönjuln fram,
og skyldi útlandaskipifj hafa 12
mílna ferð og' rúm fyrir 70 far-
þega og fara 2 ferðir/ á mánuði
15. apríl til 15 október, eii að
minsta kosti 1 ferð á mánuði hinn
tíma ársins.Strandferðirnar skyldi
fýrstu 10 árin annast annað minna
skip með 10 mílna ferð (en sama
farþegarúmi), er gengi stöðugt frá
Reykjavík kringum landið frá 15.
febr. til 15. nóv. Eftir 10 ár gat
iandsstjórniu heimtað, að strand-
ferðaskipin yrðu 2. Eftir 15 ár
skyldi landsstjórnin hafa rjett til
að kaupa bæði járnbrautir ogskip
fjelagsins eftir óvilhallra manna
mati.
Það þótti miklum tíðindum sæta,
þegar frumvarp' þetta kom fram.
Svo stórhuga höfðu menn aldrei
fyr verið, enda var málið óðara
skýrt „Stóra málið.“ Yildu marg-
ir undir eins fella það þegar við
fyrstu umræðu, og þar á meðal
st j órnarf ulltr úinn, landshöf ðingi.
Andstaðan.
Það væri barnaskapur að
hugsa, að járnbrautir gætu þrifist
á íslandi. Þó tókst að bjarga mál-
inu frá bráðum dauða í sjálfri
fæðingunni og var nefnd sett í
það. í þeirri nefnd varð jeg skrif-
ari og síðan framsögumaður máls-
ins í Neðri deild. Þetta var fyrsta
árið, sem jeg sat á þingi, og var
það engin smáræðis raun fyrir
ungan þingmann að taka, á sig
aðalvörn slíks máls, þó ýmsir góð-
ir drengir Væru þar og til liðs og
aðstoðar. Og því meiri var raunin,
sem á móti málinu hömuðust marg-
ir hinir mestu mælskumenn þings-
ins, t. d. Benedikt Sveinsson, Guð-
laugur Guðmundsson o. fl., sem
gengu hreinasta berserksgang,
fram fyrir fylkingar og bitu froðu
fellandi í skjaldarrendur. Þá kom
upp þessi þingvísa: \
Valtýr eimreið fer um frón,
flýgur Jens í loftballón;
klærnar brýna loðin ljón
Laugi, Bensi, sjera Jón.
Jafnvel Árnesingar andvígir.
En þó mikils þyrfti við til að
deyfa eggjar berserkjanna,
mælskugarpanna, þá var hitt þó
engu minni raunin, að verjast á-
rásum þeirra eiturskrímsla, sem
upp stungu trjónuin sínum í ræð-
um ýmsra annara þingmanna:
smásálarskapnum, þröngsýninni,
skammsýninni og trúleysi á fram-
tíð landsjns og framfaramöguleika.
Af þessum skrímslum var gerður
svo mikill aðsúgur að frumvarp- {
inu, að jafnvel báðir þingmenn j
Árnesinga börðust af kappi gegn
málinu, þótt augsýnilegt væri, að ,
engin sýsla á landinu mundi hafa
annan eins hag af framgangi þess,!
eins og kjördæmi þeirra. Aftur;
! voru aðrir svo staurblindir af
hreppapólitík, að þeir lögðust ein-
dregið á móti málinu af þeirri
einni ástæðu, að ekki væri byrjað
með að byggja járnbraut til Norð-
urlandsins, þótt þeir annars hefðu
fullan skilning á, hve mikils virði
I járnbrautir mundu verða fyrir
| framtíð landsins og framfarir.
I
Frv. dagaði uppi. Utl. leist ekki á
blikuna.
En þó baráttan væri hörð, fóru
þó svo leikar, að frumvarpið (með !
Breska þingið sett.

'•
j ýmsum breytingum) var samþykt!
| i Neðri deild. Og í Efri deild var
j það fyrir harðfylgi Hallgríms bisk
j ups Sveinssonar, Þorleifs Jónsson-
| ar (núv. póstmeistara) og Sigurð-
j ar prófasts Jenssonar samþykt
bæði við 1. og 2. umr. En þá var
jþingtíminn útrunninn og málið því
! óútrætt. Og þar sem landsstjórnin
lagðist af alefli gegn málinu, tókst
henni að koma því algerlega fyrir í
kattarnef. Því útlendingum þeim, i
sem ætlað höfðu að leggja fje í
fyrirtækið, leist þá ekki á blik-
una, og þótti ekki óraaksins vert j
áð konia fram með tilboð sitt að
nýju.
Hinn 2. febrúar var breska
þingið sett með venjulegri við-
höfn, sem bygð er á æfagamalli
hefð. Er sú viðhöfn eitthvað
annað en viðhafnarleysi það, sem
gildir við þingsetningu hjer. —
Konungur heldur þá hásætisræðu
sína og er það yfirlit gerða
stjórnarinnar og hvað hún ætlast
fyrir. Fara *íðan fram umræður
um þau málefni, sem drepið er á
í hásætisræðunni. Að þessu sinni
veittust andstæðingar stjórnar-
innar, Lloyd George og Haldane
lávarður, að henni fyrir það, að
hún hefði sýnt ítölum alt ol
mikla vægð í samningum um
skuldagreiðslur.

„Eimreiðin“.
Árið eftir (1895) stofnaði jeg
tímaritið „Eimreiðin," því jeg
vildi láta það ásannast, sém sagt
var í þingvísunni. Var það tilætl-
unin, að hún skyldi meðal annars
1 vinna að framgangi járnbrautar-
málsins, enda hóf hún göngu sína
með grein um „jámbrautir og ak-
brautir“ (Eimr. I, 4,—14). Og í
1 sömu átt stefndi hið snjalla inn-
gangs- og stefnukvæði hennar
[ „Brautin“ (I, 1—4) eftir þjóð-
1 skáldið Þorstein Erlingsson. Þar
! segir meðal annars svo:
•
i Og þó að jeg komist ei hálfa leið
heim,
j og hvað 'sem á veginum bíður,
þá held jeg nú samt í ’inn
-• hrjóstruga geim'
j og lieilsa með fögnuði vagninum
þeim,
sem eitthvað í áttina líður.
En þó að barátta Eimr. fyrir
járnbrautarmálinu yrði skammæ,
af því jeg sannfærðist um það, á
þingi, að engin leið væri til að
koma því fram þá, eftir að for-
gangsmenn málsins í útlöndum
höfðu kipt að sjer hendinni, þá
var þó hugurinn jafnan hinn sami.
Jeg sá, að við, sem barist höfðum
fyrir málinu, vorum þar (eins og
i mðrgum öðrum málum, t. d.
stofnun eimskiþaveiða og Fiski-
veiðafjelags, öflugs seðlabanka o.
s. frv.) langt á undan okkar tíma.
en jeg huggaði mig þó við, að
sæði það, sem sáð hefði verið
bæði í umræðunum á þingi og í
Eimr., mundi einhverntíma vaxa-
upp og bera ávexti. Jeg læt mig
því einu gilda, þó einhverjir yrðu
til að brosa að strandi okkar, eins
og líka segir í Eimr. (I, 3) :
, l
Og þó að þú hlæir þeim
heimskingjum að,
sem hjer munu í ógöngum lenda,f
þá skaltu ekki að eilífu efast
um það,.
að aftur mun þar verða haldið j
af stað,;
uns brautin er brotin til enda.
Málinu eykst fylgi.
Þetta hefir og á sannast. „Stóra
málið“ vakti á mörgum sviðum
umrót í hugum manna, svo menn
fcru að hugsa stærra og hærra.
Og járnbrautarhugmyndin þrosk-
aðist og dafnaði svo í brjóstnm
hinnar uppvaxandi kjmslóðar, að
sýnilegt var, að fræin höfðu borið
ávöxt. Enda hafa nú nýir menn
með betri skilyrðum, en við höfð-
nm, tekið við forustunni og hlúð
að þeim, og hinn öflugasti forkólf-
ur þeirra nú í ráðherrasessi, þar
sem áður landsstjórnin sjálf var
hinn versti Þrándur í götu máls-
ins. Og vart mundu Árnesingar
nú þola þingmönnum sínum að
leggjast af alefli á móti járnbraut
þangað, nje heldur Reykvíkingar
þíngmönnum sínum. Því nú sjá
jafnt blindir sem óblindir, hve
ómissandi austurbrautin er. Og þó
er sannleikurinn sá, að norður-
brautin er í rauninni margfalt
nauðsynlegri.
Landbúnaðarframfarir smástígar.
Þegar jeg árið 192i var að
semja yfirlit yfir framfarir Is-
lands 20 fyrstu árin af 20. öld-
inni fyrir stærstu alfræðibók
heimsins „Encyclopædia Britann-
ica,“ þá Varð jeg, er jeg hafði
safnað öllum gögnum, alveg for-
viða af að sjá, hve miklar fram-
farir hefðu orðið á þessu tímabili
á því nær öllum sviðum, að tiltölu
meiri en í nokkru landi öðru. En
þar var ein undantekning: land-
búnaðurinn. Hann hafði að kalla
má alveg staðið í stað. Engar
verulegar framfarir. Og jeg spurði
sjálfan mig: Hvað veldur? Og
mjer fanst svarið liggja nokkurn
veginn opið fyrir: járnbrautar-
leysið. Það eru ekki kaupstaðirnir
eða kaupstaðafólkið, sem mestan
haginn fá af járnbrautunum
(nema þá máske Rvík talsvert),
heldur bændurnir. Fyrir þá er
járnbrautin lífsnauðsyn, eigi þeir
nokkurntíma að komast úr kútn-
um. Járnbrautarmálið ætti því að
vera nr. 1 á stefnuskrá bænda-
flokksins. Því járnbrautin er lífæð
landbúnaðarins og skilyrði fyrir
öllum verulegum framförum í hon
um. Ránbúskapurinn á að hverfa
úr sögunni og menn að læra að
lifa af ræktuðu landi, sem aldrei
getur algerlega brugðist, jafnvel í
verstu ísárum. Menn eiga að koma
upp stórum kúabúum (jafnvel með
100—200 kúm, eins og í fornöld)
og smjörbúum og jafnvel svína-
rækt. En þetta getur því aðeins
borgað sig, að menn hafi greiðan
aðgang að markaði fyrir afurðir
sínar, bæði fljótan, vissan og ó-
dýran. Því annars gleypir flutn-
ingskostnaðurinn allan arðinn, og
í ísaárum verða vörurnar fyrir
stórskemdum áður en þær kom-
ast á markað, ef þær þá nokk-
urntíma komast það. Það væri
þVí ekkert vit í að leggja mikið
fje í stórbú, ef þessi skilyrði
vantar. En úr því öllu bætir járn-
brautin. Og á það ekki síst við
norðurbrautina. — Borgarfjörður,
Húnavatns, Skagafjarðar og Eyja-
fjarðarsýsla er ágætis hjeruð fyr-