Ísafold - 23.04.1926, Síða 1

Ritstjórar:
Jón Kjartansson.
Valtýr Stefánsson.
Sími 500.
ISAFOLD
Árgangnrinn
kostar 5 krónur.
Gjalddagi 1. júlí.
Afgreiðsla og
innkeimta
í Austurstræti 8.
Sími 500.
DAGBLAÐ: MORGUNBLAÐIÐ
5k ár®. 21. tbl.

ísafoldarprentsmiðja h.f.
Heimilisiðnaður og heimiiisprfí
Eftir Huðmund Oísiason Hagalin.
Jeg skrifaði í fyrra grein í
„Morgunblaðið“ nm heimilisiðu-
að í Harðangri, og mintist í því
sambandi á horfurnar og ástandið
hjá oss. Jeg hefi nú fei'ðast tuo
meiri hluta Vesturlandsins og
reynt að gefa því gíetur, sem bef-
ir fyrir augun borið.
Jeg las nýlega grein í „Lesbók
Morgunblaðsins“ um heimilisiðn-
að eftir ungfrú Halldóru Bjarua-
dóttur. Grein sú Jýsir sama á-
huga, sömu glöggskygni og liag-
sýni og annað, er sú kona leggur
til mála. Er starf hennar til þjóð-
þrifa orðið ærið mikið, og veit
jeg vart, hversu alþjóð má henni
fullþakka atgerðir hennar. En
það hygg jeg, þó að eigi þekki
jeg Halldóru persómilega, að eigi
muni henni aðrar þakkir betur að
skapi en þær, að fólk vilji hlíta
ráðum hennar og taka sjer fram
Bm iðjusemi og vamlvirkni —- og
leggja rækt við þjóðlegan og list-
ravnan heimilisiðnað.
TJngfrú Halldora lætur vel yfii'
listhegurð íslenskrar alþýðu —- og
■er það gott að heyra, því að Iíall-
dóra mun hafa manna best tök u
að dæma um slíka hluti, fyrir sak
ir reynslu og þekking,ar. Vissi jeg
það raunar fyr, að eigi skorti
hegurð — en meira mun vanta
kunnáttu og almennan áhuga. Og
eftir því sem mjer hefir virst,
numn karlar standa konum langt
að baki í þessum efnum. En al-
mennastur galli á heimilisiðnaði,
bæði 'karla og kvenna, hefir mjer
"virst sá, að oft og tíðum liefir
fögru handbragði verið eytt á
ómerkilega og óþjóðlega muni. Eu
Halldóra og aðrir fleiri hafa nú
hafist handa um að beina iðju
kvenna inn á rjettar brautir —
og ef jafn ötullega verður starfað
framvegis og gert héfir verið hin
%
síðustu ár, xná vænta þess, að
næsta kynslóð íslenskra kvenna
verði fær um að skreyta hús sín
listrænum, íslenskum vefnaði og
útsaum — og vefa og prjóna
gagnflíkur sínar og sinna. En
hversu mun karlniönnunum fara
I þessu efnif. Skulu þeir verða al-
, gerðir eftirbátar — eða skal al-
varlega hafist handa, svo að ltarl-
*r verði jafnfærir konum?
Jeg mintist á það í grein
minni í sumar, að mikið væri
önnið að viðreisn riorsks heimilis-
iðuaðar á þjóðlegum grundvelli.
Ug jeg hefi sjeð það æ betrir og
betur, að viðreisnarstarfsemin er
öbíög svo almeun. ALstaðar getur
að Kta vel gerða hluti, skartgripi
og skartldæði, veggprýði og hús-
gögn. En auðvitað skortir víðast
hvar ærið á það, að heildarsvipur-
mn sje á heimilunum; tn aug-
sýnilega er stefnt í rjetta att. flr
h’að og gleðilegur og auðsfúr vott-
ur framfara, að heimili yngsta
fólksins bera af um þjóðlega og
þokkalega húsprýði.
Námsskeið í heimilisiðnaði hafa
nálega verið í hverri sveit, sem
jeg hefi komið í. Einltum virðist
milUl áhersla vera lögð á smíða-
: námsskeið, enda standa karlar
augsýnilega að ba'ki í heimilisiðn-
aði hjer á landi. Og á námsskeið-
mnim er minst rækt lögð við
skartgripi og veggjaprjál, en mest
við húsgögn allskonar, og hús-
muni í einföldum, en þjóðlegum
stíl. Er hrein furða, hve langt má
'komast á þriggja mánaða náms-
skeiði. Nemendurnir smíða orf og
lirífur, trog og trygla, koffort, og
skápa, borð og bekki, stóla og
legHbekki, ramma um myndir og
spegia o. s. frv. Eru margir mun-
amia prýddir þjóðlegum iitskurði
’ og gerðir af smekkvísi og hagleik.
| Er það augsýnilega haft fyrir
! augum, að nemendurnir verði
færir til að prýða hús sín sam-
stæðum og þokkalegum húsgögn-
|um og verði sjálfbjarga um smíði
á algengustu amboðum. Og náms-
i skeið þessi vekja hjá mönnum þá
; vinnugleði, sem hvetur til fre'kari
! atgerða. — Jeg kom í vetnr í
' fiskiver á eyjunum útifyrir Sogn-
1 sævi. Jeg gekk í verbúðirnar og
* hitti menn að máli. í mörgum búð
! anna sátu þeir að smíðum, þareð
í eigi var sjóveður. Sumir skáru
i aska eða ramma, aðrir teglduhrífu
Ihausa, smíðuðu tinda, hnetubrjóta
!o. s. frv. Sumt var ætlað til lieim-
ilanna, annað til sölu.
Sveitir og fylki styðja mörg af
þessum námsskeiðum, og heimilis-
iðnaðárfjelögin í bæjunum leggja
oft til ókeypis kennara. Ungmenna
fjelögin sjá nm aðflutning allan,
eldivið og húsnæði leggja þau
stundum algjörlega til. Sumstað-
|ar eru og fastir skólar í heimilis-
iðnaði, og kosta fylkin eða ríkin
! suma þeirra með öllu. Má telja
| víst, að heimilisiðnaðinum verði
I lijer komið í gott horf áður en
! mörg ár eru liðin. Hann er þegar
ovðin álitleg te'kjugrein, og scm
jeg hefi áðui' nefnt, virðast mikl-
ar og góðár framfarir í lieimilis-
prýði allri.
Ungmennafjelögin á íslandi
hafa jafnan verið löstuð fyrir að-
gerðaleysi og skemtanafíkn — og
má vél vera, að eigi hafi þau' af-
kastað svo miklu, sem æskilegt
I liefði verið. En margt hafa þau
| og vel gert. Jeg þekki best starf-
! semi þeirra á Vestfjörðum. Þar
hafa þau unnið margt til þjóð-
þrifa. pau hafa aukið áhuga fyrir
íþróttum, jarðrækt, skógrækt
vegagerð, heimilisiðnaði, bættu
lireinlæti, málhreinsun og reglu-
semi allri. Mjög hefir Ungmenna-
skólinn á Núpi verið aflstöð þess-
arar starfsemi, og hafa áhrif hans
verið víðtæk 'og djúptæk. Eru
þeir stofnendur s'kólans, sjera
Sigtryggur og samverkamaður
hans, einstakir menn um óeigin-
girni og áhuga. En ungmennafje-
lögin, bæði á Vestfjörðum og
annarsstaðar, mundu geta gert
miklu meira gagn en niú gera
þau, ef þeir, sem lasta þau fyrir
aðgerðaleysi og lausung, veittu
þeim atbeina, í stað þess að
freista að traðka þau niður í
saurinn. Eru það aumir menn,
sem þá trú hafa, að æskulýður ís-
lands sje ónýtur páll, þó vel sje
á haldið. Hjer í Noregi setja góðir
nienn mikið traust til fjelaganna
og styrkja þau af öllum mætti
með góðum ráðum og margskonar
liðveislu. Einn af best gáfuðu
yngri háskólakennurum Noregs,
Olav Mittun, er formaður ung-
mennasambands Noregs, og merk-
ur liðsforingi er framkvæmdarstj.
(„gkrivar"). f fylkisdeildunum
eru hinir bestu menn stjórnendur,
menn á öllum aldri og í allskonar
I stöðum. Þar eru bændur og sjó-
menn, iðnaðarmenn og s'kólamenn
við æðri og lægri skóla, prestar og
prófastar, rithöfundar og ritstjór-
ar, fylkismenn (amtmenn) og for-
ingjar í hernum. Eru fjelögin við-
urkend einbver hinn besti og
tiyggasti útvörður norskrar þjóð-
jmenningar, og hin besta hjálpar-
hella, þá er fram þarf að koma
nýjungum, er til heilla liorfa.
Þetta gæti orðið og mun verða
eins lijá oss. Heimilisiðnaðarmálið
er eitt af þeim stærstu og merki-
legustu viðfangsefnum, sem liggja
fyrir ungmennafjelögunum ísl. —
Pjelögin liafa og komið auga á
þetta og hafist handa. En hjer
þarf fast skipulag og samtíma
framsókn um land alt. Vil jeg
nú drepa á, hvað mjer finst rjett
að g-ert væri, til þess að koma
lieimilisiðnaði karlmanna í viðun-
andi liorf og heimilunum í það
form, sem samir gamalli menn-
ingarþjóð.
Ríkið launaði fjóra kennara, —
einn fyrir hvern landsfjórðung.
Þeir skyldu vera vel að sjer í
þjóðlegri skurðlist og liúsgagna-
smíði, og 'kunna góð skil á húsa-
gerðarlist. Þeir hjeldu 2 þriggja-
mánaða námsskeið árlega, hver i
sínum landshluta. Fyrra náms-
skeiðið hæfist 1. október og hið
síðara 1. janúar. Væri ef til vill
j heppilegast, að skift væri árlega
! um stað fyrir námsskeið þessi.
Með því móti mundi þátttaka
vei'ða almennari. Pyrsta árið yrði
t- d. fyrra Vesturlandsnámsskeiðið
haldið á ísafirði og hið síðara í
Borgarnesi. Annað árið yrðu stað
imir Þingeyri og Stykkishólmur
og þriðja Steingiímsfjörður og
Flatey. Sveitir og sýslur sæju fyr
: ir húsrúmi, hita og ljósi, og ung-
mennafjelögin vektu áhuga fyrir
námsskeiðunum, hjeldu árlegar
sýningar á heimilisiðnaði í hverri
sveit og greiddu fyrir sölu. Læri-
sveinar sæi sjer fyrir efnivið, fyrirlestra fyrir alla alþýðu um
mat og lmsnæði, en hlytu þá muni húsagerð og um heimilisprýði, ut-
sem þeir smíðuðu. an stokks og innan.
Á námsskeiðunum yrði sjerstak Jeg geng þess ekki duljnn, að
lega Íögð áhersla á nytsama h'lu+i, þessum tillögum mínum muni á-
amboð og húsgögn, en einnig yrðu bótavant. Þær eru lopi, en ékki
gerðir skrautmunir. Amboðin yrðu þráður; en úr lopa hefir oft verið
smíðuð eins óg þau þekkjasthag- spunnið haldgott band. Aðalatrið-
anlegust og best, og húsgögn og ið er, að eitthvað verði gert og
skrautmunir yrðu að vera í ein- að fast skipúlag verði fengið. Hin
földum, en fögrum og þjóðlegum menningarlega og þjóðhagslega
stíl. Nú mun það vera svo, að hlið þessa máls, hygg jeg að eng-
enginn íslenskur húsgagnastíU sje um muni dyljast. Á fáum árum
til; en vjer höfum íslenskan út- yrði auðvitað ekki öllu komið í
skurð, merkilegan, fagran og sjer- gott horf; en á tveim til þrem
kennilegan. — Listhæfir menu mannsöldrum mundu sjást drjúg
mundu þá geta skapað hitt í sama stakkaskifti, — og framtíðin sr
anda. Menn munu nú ef til vill löng, — við vonum og trúum að
halda, að það sje meining mín, hún sje eilíf. Við ættum að hafa
að öll liúsgögnin ættu þá að vera lœrt það, íslendingar, að ekki er
eins. En lítið ímyndunarafl þarf ástæða til vantrausts, þó að vjer
til þess að láta sjer detta í hug, sjeum fáir og smáir. Það sýnir
að unt sje að búa til afbrigði, þó bókmentaþroski sá, sem þjóðin
',að grundvöllurinn
sá sami.
ý Börn þessara síðustu barlómstíma
Nefnd skyldi skipa, er gerði . „ ... . , , , .
, , , , ° ■ munu nu ef tu vill hneykslast a
tillogur um ísl. husgagnagerð og', * ,
, , ,*. .*» þessum orðum mmum; en litum
husprýði, í samraði við kennar-
sálin — sje hefir náð, og jafnvel framtaks-
j semi hennar á öllum sviðum. ‘—
á framfarir þær, sem orðið hafa
með þjóðinni síðan hún fjekk
ana, og yrðu tillögur henriar og
teikningar lagðar til grundvallar „., . . . „ , . .
, , ° . (f jarhagslegt trelsi og viðtæ'kt
a namsskeiðunum; en auðvitað < „ „ . ,
v , . ’ stjorntrelsi — íramtanr í at-
yrðu kennaramir að raða sjalfir, . ,, .. ,,
, ' vmnumalum, samgongumalum, •—
um hm smæri'i atnði og uttærslu . ,. ,„ „ ,
,, skolamalum og listum. Og herum
alla. Neindina skyldi skipa íimm: , ,...
n . .. _ . _ , saman skuldir vorar og annara
menn, hmn listiengasti liusgagna- j, .
þjoða, teljum tekjuhalla-arm a
smiður vor, husameistari rikisins,‘ „., ,..
.. o, .... , ,„ i fjarlogunum, — og reynum sva
þjoðmmjavorður, smllmgur í isl. _ . .. _
, „ i að rjetta svo litið ur okkur. Það
s’kurðiist, og maður, valmn af List-j ,, _ „ . „
. „. , . , , , ’ , . ,. ) er gott að ofmetnast ekki og fara
vmafjelagi Islands. Pa er nefndm; , , ,
, f -v „ „ . . . varlega og skynsamlega að ollu,
hetði Jolað grundvallarstarisenu , , • , . »
. . „„ . , * f en ekki liygg jeg að vantraust og
smm, skyldi hun ekki þar með; , , . . ,. x
t c „ „„ . , svartsym sje til þjoðnytja. Jeg
hætta stortum, heldur vmna a-
fram. Yrði þá starf hennar í því
fólgið að bæta og fullkomna ísl.
stíl og taka á móti tillögum um
þau efni, velja og hafna. Skyldi
verðlauna með fje eða lieiðurs-
peningi tillögur þíer, sem væru
til bóta. Nefndin fengi engin laun
fyrir starf sitt. pað yrði heiðurs-
starf.
Þá kem jeg að nýju atriði.
i Ekki er það nóg, að alt sje inn-
ansto'kks sem fegurst og snyrti-
legast, ef húsin sjálf eru ljót og
óholl. En fáu er svo áfátt á Is-
landi, sem húsagerð. Er þúsund-
um og aftur þúsundum árlega
varið til óhollra og herfilegra
húsa, þar sem jafn ódýrt mætti
bygg'ja snotur hús og holl. Er
grátlegt til þess að vita, að stein-
kumbaldarnir, sem nú eru reistir
um land alt, skuli eiga að standa
áratug eftir áratug, og spilla lík-
amlegri og andlegri heilbrigði al-
inna og óborinna.
Áðurgreind nefnd skyldi og
gera tillögur um íslenska húsa-
gerð og liúsastíl, og kennaramir
, fræða á námsskeiðunum nemend-
, ur sína um þau efni, vekja hjá
| þeim svo sem unt væri áhuga á
| húsabótum og tilfinningu fyrir
Yögrum formum. Og á sumrum
j skyldu kennararnir liafa það starr
með liöndum, að leiðbeina almenn
! ingi, er til þeirra leitaði, og halda
vantreysti ekki þjóðinni í því
efni, sem jeg hefi nú skrifað um.
Hún getur, ef hún vill.
Tekjuhallinn orðinn
nærri 200 þús. krónur.
Um kl. 2 aðfaran. 14. þ. m. var
lokið atkvgr. fjárlaganna. í Nd.
og frv.- sent upp í ed. Er því rjett
að nota tækifærið nú og skýra
frá heildarútkomunni á frv., til
þess að menn geti sjeð, hverjar
breytingar frv. tók í meðferð
deildarinnar.
I fjárlagfrv. stjórnarinnar voru
tekjurnar áætlaðar kr. 10442100,-
00 og gjöldin kr. 10397293,80. —
Tekjuafgangur var þar áætlaður
kr. 44806,20.
Eftir 2. umr. í nd. voru tekj-
urnar áætlaðar tr. 10812100.00 og
gjöldin 'kr. 10833403,80. Tekjuhall-
inri kr. 21303.80.
pingið hafði þannig hækkað
tekjuáætlunina um 310 þús. kr.
og hækkað útgjöldin um nálega
375 þús. br.
Við þriðju umr. voru útgjöldin
enn hækkuð um nál. 200 þús. Irr.,
svo hækbun nd. á gjaldabálkum
fjárl.frv., nemur rúml. hálfri milj.
kr. Á móti, tékjumegin, hefir
Jdejldin tekið það ráð, að hækka