Ísafold - 25.06.1926, Blaðsíða 2

ÍSAFQLD

ekki af því viti, þeirri þekkingu, þeirri gætni og
'þeirri samningalægni, sem einniitt Jóni Magnússyni
var gefið í svo ríknm mæli, til þéss að leiða þjóð-
arfleyið farsællega í höfn á þeim mjög erfiðu tím-
nm.
Það orð fór snemma af Jóni Magnússyni, að þar
íetti landið sennilega sinn mesta lagamann. Var ]>ví
eðlilega leitað til hans, er skipa þurfti nefndir milli
þinga. Þannig var hann skipaður í milliþinganefiid
í fátækra- og svcitarstjórnarmálum 1901 og varð
formaður hennar eftir fráfall Páls amtmanns Briem.
Fátækralögin og sveitastjórnarlögin frá 1905 voru
])á líka að ýmsu levti hans verk. 0g 1907 var hann
einn þeirra 7 alþingismanna, sem skipaðir voru í
samhandslaganefndjna, því að síðam 1902 hafði
hann átt sa-ti á al])ingi sem fulltrúi Vestmannaey-
inga og hefir átt sadi á flestum ])ingum, er
síðan hafa verið háð. Hjer skal nú ekki lagður
dómur á stjórnmálastarfsemi Jóns Magnússonar.
En það eitt skal þó tekið fram, að eins og Jón
Magnússon hafði haft mikil afskifti af sambands-
málinu eftir að frumvarpi nefndárinnar frá 1907
hafði verið hafnað, eins var ]>að hann, sem á mest-
an heiðurinn af hinni farsællegu úrlausn sambands-
málsins 1918, enda var það hann, sem með konungi
vorum Kristjáni X. undirskrifaði lögin, sem gerðu
ísland að fullvalda ríki. Jón Magnússon hrr gæfu
til þess að koma sambandsmálinu í höfn, svo að
allir megi vel við una. Fyrir það mnn nafns hans
lengi minst í sögu þjóðar vorrar.
% ’
Það er mál margra, að Jón Magnússon Væri aldrei
glæsimenni á við Hannes Hafstein, enda var það
mjög fjarri skapferli hans að berast á í nokkurri
grein, því að hann var marjna óframastur, og það
nleira að segja svo, að gekk na\st feimni. En ])ótt
'ekki væri glæsimenskan hið ytra neitt tiltakanleg,
var höfðinglyndið hið inn.ra því meira. Það þektu
þeir best, sem mest höfðu við hánn saman að sælda.
Hann var sannur dreug.skaparmaður. sem í öllu
vildi láta gott.af sjer leiða við hvern sem haun átti.
Ilver gáfumaður hann var, er alkunna. Það liafði
þegar komið fram á námsárunum, og það leyndi
sjer heldur ekki í embættis- og stjórnaratliöfnum
hans, hve óvenjulega sýnt honum var um að skilja
þau máJ, sem hann hafði til meðferðar og greiða
úr þeim .svo að aðrir skildu. Hánn var mjög var-
færinn í orðitm og vandaður í ályktunum. Þeim,
sem ekki þektu liann því betur, gat stundum fundist
hanu eiga erfitt með að taka ákvörðun, og jafnvel
vera hikandi og á báðum áttum. En þetta orsak-
aðist eingöngu af því, að hann vildi gjörhugsa hvert
mál áður en liann sagði ákveðið skoðun sína á því.
Jeg hefi fáa þekt, sem rjéttsýnin og sanngirnin
var meira áhugamál en einmitt honum, því að hann
var maðttr með mjög næmri ábyrgðartilfinningu
og vildri í engri grein vamm sitt vita. llann var
alla æfi mjög bókhneigður maður og gegnir furðtt,
live mikið hann fjekk lesið í öllu annríkinu, sem
lengst af umkringdi hann. Alveg sjerstaklega unni
liann sagnfræði og í íslenskri söga var harm mæta
vel að sjer, þó aðallega í sögunni fyrir siðbót. Og
af öllum Islenskum hókum var Sturlunga honúm
kærust. Jeg ætla hann læsi hana á hverjum vetri
hin síðari árin og ýmsar athuganir, sem hann gerði
kunningjum sínum heyrinkunnar í sambandi við
lesturinn, báru þess mikinn vott, live gjörhugull
hann var og skilningsgóður á söguleg efni.
Það stendur enginn framarlega í íslenskri stjórn-
málabarattu, sem ekki verði að vera við því hú-
inn, að liöggið sje til hans og því óþyrmilegar, sem
hann stendur framar. Þetta fjekk Jón Magnússon
að revna ekki síður en aðrir. En hann Ijet slíkt
furðu lítt á sig fá. Málefnin voru houttm fyrir
öllu. Ilonnm var ljúft að leggja sig í sölurnar fyrir
hvert það málefni, sem hann áleit gott og til heilla*
þjóð og einstaklingum, og altaf var hann fús til
að styðja slík mál, eins þótt borin væru fram af
römmustu andstæðingum hans. Til allrar samvinnu
mun erfitt að hugsa sjer öllu þýðari mann. Um
það muau ekki síst geta borið vitni starfsmenn ])eir
í stjórnarráðinu, sem höfðu hann að yfirboðara.
Slíkur sem liann var í allri umgengni sinni við þá.
Þá efast jeg líka um, að vjer höfum átt nokkurn
mann, er ltafi tekið lionum fram í samningalipurð
og lægni. Þetta átti ekki minstan þátt í því, hve
vel Itonum gekk að greiða úr ýmsum nauðsynjamál-
um vornm á erfiðustu tímu-m. Þeir hinir mörgu,
setn kyntust þessum stilta og prúða. en yfirlætis-
lattsa vitsmunamanni, gátu ekki annað en borið
traust til hans. Þess vegna varð hann okknr svo
einkarþarfur maður sem stjórnarforseíi.
En eins og. Jón Magnússon var í ojtinberri fram-
kornu sinni, eins var hann í hversdagslífinu. Fram-
koma hans þar var ávalt framltoma Itins yfirlætis-
lausa manns, sem ekki þekti úeinn mannamim og var
samur og jafn hver sem í hlut átti. Hann varð
þá líka maður vinsæll með afbrigðum, enda marrna
fúsastur til að leiðbeina og liðsinna þeim, er leit-
uðu til hans. Yinum sínum var hann tryggur og
einkegur og í hóp þeirra gat hann verið Jtinn
glaðasti, þótt annars væri stillingin það í fari hans,
sem mest bar á, svo að hann jafnvel gat sýnst fá-
látur og ómannblendinn. ,
Forsætisráðherra mun alla. tíð* hafa verið maður
trnhneigður, en þessi t rúhneigð íians varð með
aldrinum sífelt ákveðnari i kristileg;: átt. Hann
bugsaði talsvert um ándlég efni, en uutn jafnan
liafa verið frenutr íhaldssamtxr á því sviði. Ollu
kirkjuræknari leikmaður en hann var ekki til
hjer í bæ. ,ú
Síðasta mynd.
En svo tilfinnanlitgt sem fráfall forsæt isráðherra
Jóns Magnússo.nar vérður alþjóð á vfirstandandi
tíma. og svo tilfinnanlegt sem það verðnr ])eim
fjölda einstaklinga, sem áttu eitthvað saraan við
hann að sælda sem vfirboðara siutt eða samverka-
mahn eða vin, }>á verðttr það }>ó tilfinnanlegast
fyrir ekkjuna sem eftir situr, frú I>ónt Júnsdóttur
(háyfirdómara Pjet-urssonar). Að ])eirri ágætis-
konu er nú mikill harmur kveðirm og þuugur. —
Þau giftust 12. maí 1892 og er Itjer jtví slitið 34
ára sambúð t eindrægni og kærleika. Þeitn varð
aldrei barna auðið, en kjördótfur óltt þatt ttpp. Þórtt
CTiiðmundsdóttur (hjeraðslæknis í Stykkixhólmi), er
var gefin skrifs.stj. Oddi Hefrmannssyni, og ljest
-úr spönskn veikinni 1918. Að heimili þeirra ráð-
herrahjóna varð það fyrirmyndarheimili sein }>að
varð fyrir sakir mikillar rattsnar og annara Iteim-
ilisdygða, það var, eins og oftast er. hinni ágætu
og göftiglyndu husfreyju að þakka, fyrst og fremst;
]tað var alla tíð hennar yndi og ánægja að gjöra
heimilið sem mest aðlaðandi fyrir manninn, enda
var liann maður ntjög heimilisrffikinn.
Fregnin,ttm fráfall forsætisráðherra Jóns Magn-
ússonar kom eins og þruma úr heiðskýru yfir o.ss
Reykvíkinga. Við áttum ekki von á. að ]>að hæri
svo hrátt að. Og mörgum nmn finnast fvrst í stað
tómlegra hjer í bæ eítir fráfall hins sfilta ýtur-
ntennis, sem nú er oss horfinn sýnttm. Vjer vitum
að vísu. að altaf kemur maður í nianns stað, og
svo íiiun einnig verða hjer. En þótt svo verðf, þá
mun að vonnm minning Jóns Magnitssonar for-
sætisráðherra lifa lengi á meðal vor dg vera í heiðri
höfð sem minning eins af bestu soinitn íslands á
sinúi tíð — og það verða talið gíéfa Islands, að
þjóðin át.tí á þessum alvarlegu barátt.utímuin jat'n-
góðtun og gætnum syni á að skipa til forystu sem
Jóni Magnússyni.
Guð blessí oss öllum minningu hans. ■
D,\ J. IT.
Jón Magnusson var mikilka>fnr starfsi«aður. Þeg-
ar hann var nýorðinn landritari vorurn við eitt
kvöld í Keykjavíku.r klúbbnum. Þar var dans og
Jón Magnússon fór heím kl. 2 utn nóttína, en
þegar jeg kom heini kl. 4 um morguninn, var
I jós í skrifstofunni hans. ..Þú klárar þig á þessu,“
sagði jeg við hann daginn eftir „og það á fáum
árum.“ „Já, á 15 árum," svaraði hann, on noktktru
síðar Ijetti ltann eitthvað á sjer við það sem
þá var.
Við Jón Magnússot hiifðum ntikið saman að
sælda framan af. Hann tók mig til þes.s að hjálpa
til við útgáfu Landshagsskýrslna, og viðurkendi
ávalt að jeg hefði hetri þekkingu á statístilk en
hann. Einu siuni sagði haun við mig: „Jeg held
a.ð þetta sje e'itthvað það besta, er þú hefir gert
:;f stat,istik.“ Það var yfirlit yfir fædda og dána
1880—1901, og skýrsla um gifta frá 1827—1900,
og -voru eínskonar eftirmæli 19. aldar að þessu
leyti. Oft'þurfti jeg 1—200 krónur og fótr til hans
með ]iað: vanalega svarið var: „Þú hefir gert
meira vanalega en sem því svarar“, og fjeð var
jafnan auðsótt, —
Olckar samkynni, meðan hann var landiritari,
iiáðti líka inn á lögfræðissviðið. /Landshöfðinginn
Ijet mig svara' fyrirspurnum út af. tolli eða skatt-
Iieimtum. Landritarinn sagði svo eitt sinn vtm
málið: ,,Þar var hann svo jniklu meiri lagamaður
en jeg.“ Hann lagði stund á ]>ýska lögfræði, og
varð að jeg hygg besti íagamaðu.r á Iandinu,
]>angað til háskólanuin óx fiskur um ltrygg. Þeg-
ar Jón MagnúsSon var orðinn bæjarfógeti, kvað
að jafnaði við í stjórnarráðinn urn hvert vafa-
mál: „Hvað ætli Jón Magnússon segi vtm það?“
Otal sinnum va.r hann spurður, svo stjórnin fjekk
að vita hvað hann sagði.
Sem æðsti ‘valdsmaður landsins var ltann
fyrst og frernst diplómat. Hann forðaðist. að gera
úrsknrði, sem rækju sig á, svaraði afarlitlu vana-
lega, sem eldki er svo fu.rðnlegt, þar sem hann
í'lla sína löngu embættistíð var að setn.ja álit og
úrsktifði, sem aðyir áttu að leggja síðasta smiðs-
ltöggið á. Enginn maður hafði betri þekkingu á
íslenskum stjórnarstöríum en J. M. og það held
jeg albr hafi viðurkent. þegar hann varð ráð-
lierra. Hans stjórnaraðferjð var eins og fljótsins,
mundi Confusius hafa sngt. — sem starfar án
]>ess að strita, og vinntir. eða. tekur þátt í af-
greiðslu málanna, án þem að nolkkur maður
finni til þess.
lndr. Einarsson.
Það var sagt við mig í dag, að. jeg muni ha'fa
þeikt Jón Magnússon einna best þeirra manna,
sent uimii tiieð bonnm ut danfnrin 30 ár. Kann
satt að vera.
Og svo var jeg.spurður: „Hvað segið þjer um
manninn •— um mannkosti Jóns Magnússonar ?“
Jeg sogi ]>ett.a :
Hann var —. nei, jeg deili ekki við jieiiin um
]>að, hver hefir verið mestur. maðurinn hjer á
landi undanfarinn mannsaldur, en Jón Magnús-
son 'var, að mínu vití. gætnasti og vandaðasti
maðttrinn, haiin var einn heiðarlegasti og besri
maðuífinn.
' Þess vegna var hann lánsmaður.
Þess vegna va.r því Kkast, sem þjóðmni yrði
alt það til gæfn, sem hann lagði á gjörva hönd,
og það var bæði margt og mikið.
24. júní 1926.
G-. Björnson.