Ísafold - 29.11.1926, Blaðsíða 2

ÍSAFOLB
JL
Saga bráðapestar-IsélasatimiiaMiia.
Að mestu eftir viðtali við Magnús Einarson, dýralækni
Saga bráðapestar-bólusetning- inum og athugaði bráðapestina.
anna nær nú yfir 30—40 ár. — Hann fór um vorið með heilmikið
iíargir yngri bændur eru benni af innýfluan úr pestarkindum til
lítt kunnugir. Ber því stundum á Kaupmannahafnar-
ýmiskonar misskilningi manna á Hann íhafði engin tök á því,
■aeðal, þegar talað er um bólu- að taka upp vísindalegar rann-
sdtninguna. sóknir á þessu sviði. En þá
Nú hættir mönnum til að líta á
J>að, sem sjálfsagðan hlut að hjer TÓK PRÓPESSOR C. 0. JENSEN
sje á hverju hausti ákjósanlegt MÁLiÐ í SÍNAR HENDUR.
bóluefni — jafnvel svo óbrigðult Hann hafði heyrt ýmsar frá-
einu gildi hvernig með það er sagnir af þessari merkilegu veiki,
farið, það sje hin sjálfsagðasta bæði hjeðan frá íslandi, frá Fær-
krafa, að bóluefnið og bólusetn- eyjum, Noregi, Skotlandi og
ÍBgin varðveiti fjenaðmn til fulls Mecklenburg. Prófessor Jensen er
tflígn bráðapest. víðkunnur og bráðduglegur vís-
Sennilega eru þó ennþá til fjár- indamaður. Sá hann, að hjer var
kúshurðir hjer og þar í land- ágætt verkefni að leysa af hendi;
inu, þar sem vottar fyrir svörtum veikin var að mörgu leyti dular-
tjðmkrossi. full, og því merkilegt rannsókn-
Má vera að mönnum sje eigi arefni. Tækist að ráða bót á henni,
jáfn ljóst, hvemig á þessum tjöru var sauðfjárrækt íslendinga bjarg
Mettum stendur- En sá, sem þetta að úr hiunm mesta voða.
ritar, man vel tjömkrossana og Tók hann nú sjer fyrir hendnr
livemig á þeim stóð. Þeir áttu að að rannsaka líf og lífsskilyrði
varðveita fjeð sem í húsunum bráðapestarbakteríunnar og síðan
var gegn bráðapest. — Svo stutt að gera bóluefni úr ræktuðum
er síðan margir íslenskir fjármeníi bakteríum.
höfðu enga hugmynd um eðli í október 1896, lauk Magnús
bráðapestar og vamir gegn henni. Einarson dýralæknaprófi við bún-
| aðarháskólann í Höfn. Tókst nú
FUNDIN samvinna með þeim Magnúsi og
BRÁBAPESTARSÓTT ! próf. Jensen, er haldist hefir í
KVEIKJAN. þessi 30 ár. Byrjar Jensen að
Það var árið 1888, að danskur gera bóluefni á tilraunastofu bún-
dýralæknir, er hafði aðsetur í aðarháskólans, en Magnús tékur
Bergen, fann; bráðapestarsótt- að sjer bólusetningarnar hjer
kveikjuna- Hjet hann Ivar Niel- heima, umsjón með þeim og
#ep. Lýsti hann bakteríunni. 1 skýrslusöfnun.
Byrjar hann síðan að reyna að Haustið 1897,
bólusetja með bakteríuefni. Hann
tejkur nýra úr pestarkindum,
sprengir þau og sn'arphitar síðan
yessan úr nýranum; en við það
deyfast bakteríurnar. Var vessinn , , ,
, , 1,.. i_______ setti Magnus þa um haustið m. a.
úr nyranum siðan latinn þorna . & , .
, , ,... oll lombm hjerna a Elliðavatni-
á glerplotu og að þvi bunu var * , ..
. , . , „ .... . _ , Var þar mesta pestarbæli.
skanin skafm af plotunm og mui-, 1 ' , ,
J Bra þa svo við, að þenna vetur
FÆR MAGNÚS EINARSON
FYRSTA BÓLUEFNIÐ FRÁ
JENSEN.
Voru það 1000 skamtar. Bólu-
fór á Elliðavatni ekkert af lömb-
unum úr pest og ekkert úr bólu-
setningu, en af fullorðnu fje drap
pestin margt, og var það álit
in- Duftið var síðan hrært út í
vatni og var bóluefnið þá tilbúið-
FYRSTU TILRAUNIR HJER
Á LANDI.
Fyrsti íslendingur ,sem kynti eigandans, að pestm mundi hafa
sjer þetta mun hafa verið Björn drepið um helming allra lamba,
sýslumaður Bjarnason að Sauða- ef ekki hefði verið bólusett, eftir
felli. Hann reyndi bólusetning- því, hvað margt fór af fullorðna
una með „pestar-“nýrum. Gafst fjenu. — Þessu lík var reynslan
hún misjafnlega. Stundum kom annarstaðar. Ekkert dó af þessum
'bólusetning þessi að gífgni, stund- 1000 kindum, hvorki úr bólusetn-
Utn var hún haldlaus, og stund- ingu eða síðar úr pest. Þótti nú
drapst hávaðinn af hinu bólu- sem mikið væri fengið- Var nú
setta fje. ’ Jensen beðinn um að senda sem
Gallinn var sá, að maður gat mest af bóluefni næsta haust.
ekkert fyrirfram um það vitað, j Sumarið 1898 var bóluefni búið
hvort bóluefnið sem þannig var ti) í stórum stíl og hingað sent
búlð til, var mátulegt, bráðdrep- Um Jiaustið í tugi þús. fjár. En
andi eða ónýtt, og þó að það þá, sýndi það sig, að björninn
tæjrist að búa til gott efni úr er ekki unninn, þótt gott hefði
eiöum nýrum, gátu næstu nýru verið útlitið árið. áður. Þetta
veyið alveg ónýt eða þá svo eitr- haust var efnið altof sterkt og
uð, að engin tiltök voru að mæla mjög hættulegt í notkun. Dó þá
það- Um deyfing bakteríanna1 margt úr bóJusetningu, einkum
hlutu menn að renna blint í sjó- dilkar, og sló óhug á fjáreigend-
i*n. Með þessari aðferð var það ur. j>ó tókst fvrir ötullega fram-
•g sýnilegt að ekki var hægt að ^ göngu Magnúsar dýralæknis, að
íramkvæmH bólusetniijgu í stóram fá bændur til að halda áfram til-
raunum með bólusetningu, enda
ferðaðist hann þá um Suðurlands-
undiriendið og kendi mönnum að
stð.
NORSKI DÝRALÆKNIRINN
BRULAND.
Árið 1895 veitti Alþingi fje til ^“lusetja og örfaði þá tfl fram-
þess, aS tk ^ýralækni hingað til I ^væ!m<la-
l«dsins t« þess að rannsaka pest-
imU,
Norskur dýralæknir, Bruland,
koin hingað haustið 1895. Var
h«nn hjetf 4 landi framan af vetr-
SILKIÞRÆÐIRNIR.
Þessi ár, og öll þau næstu, var
bóluefnið búið til úr bráðapestar-
klaki, þ. e. a. s., bakteríurnar1
voru ræktaðar í þar til gerðum!
vökva og veiktar, eftir því, sem
þörf virtist vera til, aðallega með
upphitun. En yfirleitt vildi það
brenna við, að bóluefnið væri of
sterkt, fjenu veríSa of mikið um
bólusetninguna. Því var það ráð
tekið upp um stund, að leggja
hæfilega langa silkiþræði niður i
klakvökvann og bólusetja fjeð
með þeim á þann hátt, að þeim
var þrætt undir skinnið og var
hugsunin sú, að stöðva mætti
bólusetningar veikina með því að
kippa þeim burtu, ef áhrifin sýndu
sig að verða of mikil. Þetta varð
engin bragarbót. Þræðirnir reynd
ust stundum of veikir og stund-
um of steririr og þótt þeim væri
kipt burtu, hafði það engin góð
áhrif, því að sýkingin varð fljótt
of mikil til þess að úr yrði bætt.
SERUM.
Næst þessu var byrjað að gera
tilraunir með bráðapestarserum.
Var það búið til á þann hátt, að
spýtt var hæfilegum skamti af
bráðapestarbakteríum inn í blóðið
á hestnm og innspýtingin endur-
tékin Imeð hæfilegu millibili, uns
hestunum varð ekkeri um þótt
skamturinn væri hafður mjög stór.
illafði sóttkveikjan þá haft þau
áhrif á hestinn, að hanr hafði sjer
til varnar myndað svo mikið af
móteitri gegn bráðapestareitrinu,
að sýki gætti ekki. Með því að
spýta blóðvatni úr hesti, er þann-
ig var undirbúinn inn í kind, ætti
að mega takast að veita 'henni
nægilegt móteitur til þess að
verja hana sýkingu af bráðapest.
Þetta bráðapestarserum var not-
að fá ár, aðallega til þess að
stöðva pest um stuttan tíma, þar
sem hún var byrjuð að drepa, en
sem varnarmeðal út af fyrir sig
•
feklv það aldrei neina verulega
þýðingu- — Mest gagn hefir það
g'ert í sambandi við uppranalega
bóluefnið, bráðapestarklakið. Hef-
ir það nú í fram undir 20 ár, verið
notað til þess að draga úr mestu
áhrifum sóttkveikjanna; blandað
saman við klakið til þess að gera
bóluefnið mátulega sterkt. Þetta
hefir tekist að því leyti, að á þessu
tímabili hefir bóluefnið aldrei orð-
of sterkt nema eitt ár, 1916, en
hinsvegar hefir sum 'síðari árin
þótt vanta á, að það væri nógu
sterkt- — Það mundi nú mörgum
virðast í fljótu bragði skoðað, að
ekki þyrfti mörg ár til þess að
finna út hið rjetta hlutfall milli
þessara tveggja efna, sem í bólu-
efninu eru, og það væri sannar-
lega ekkert vandaverk, ef þessi
tvö efni væra altaf eins.
EITURMAGNIÐ BREYTILEGT.
En, eins og getið var um í grein
inni hjer um daginn, kom brátt
fram sá aðalgalli á bráðapestar-
sóttkveikjunni, að hún er afar-
breytileg að eiturmagni; hefir
klakið aldrei haft sama eiturmagn
tvö ár í röð, og var því nauðsyn-
legt árlega að mæla þetta. eitur-
magn á marsvínum til þess að
vita hvort minka ætti eða stækka
serumskamtinn til að fá hæfilega
sterkt bóluefni. Og eins og mönn-
um er ljóst af orðsendingum og
ritgerðum Magnúsar dýralæknis,
hefir klakskamturinn nær öll
þessi ár verið hinn sami, 8 mgr.
á kind, en seramskamturinn stöð-
ugt verið að hoppa upp og niður.
Með mælingum á marsvínum og
öðrúm hjálparmeðlimum, sem nú
þekkja menn, er hægt að „kon-
Mun það einsdæmi hjer á landi
að svo þýðingartmikið og erfitt
verk hafi verið unnið opinberam
isjóðum jafn kostnaðarlítið.
trollera“ að miklu leyti þær
bráðapestarsóttkveikjur, sem í
bóluefninu eru; en hinar, sem nú
era í og á fjenu út um allar ís-
lands bygðir og öll barátta vor
er miðuð við, er ekki auðvelt að -----------------
reikna út, en að þær sjéu afar .
breytilegar, má sjá á því, hve Þfskur trísiiiElaleiðangur.
„pestarárin“ hjá okkur era mis- —-----
munandi. Alt er ráð pestarinnar
á reiki og því er það svo erfitt
að finna gegn henni þau ráð, <'r
alt af eiga jafn vel við og allir
geti verið ánægðir með.
HORFT TIL BAKA.
Hjer er þá í aðaldráttum sögð
saga bólusetnínganna síðustu 30
árin. Engum, er til þekkja, bland-
ast hugur um, að þær hafi gert
sauðfjárrækt vorri ómetanlegt
gagn, enda var það orðin almenn
skoðuii fram að árinu 1923, að
pesf^pa væri að lieita mætti yfir-
unnin. * Síðan ‘hafa komið hjer
hvert pestarárið öðru verra og
hefir á þeim áram dáið talsveri
af bólusettu fje úr pestinni, þótt
ekkert væri það svipað því, sem
áður átti sjer. stað, þar sem pest-
in var í algleymingi. En með því
að menn voru orðnir öðru vanir,
hefir risið upp talsverð óánægja
meðal fjáreigenda og segist Magn
ús dýralæknir hafa orðið undar-
lega mikið var við frekju og tor-
trygni út af þessu máli. Segir
hann að út yfir hafi þó tekið
afskifti sýslunefndar Árnesinga.
Fyrst hafi komið þar fram tdlaga
um að fá M. E. rekinn frá em-
bætti fyrir afskifti sín af þessu
máli og síðan, þegar þessi tillaga
var fallin, hafi nefndin samþykt
að skora á stjórnarráðið, að ganga
ríkt eftir því, við M. E. dýral.
að hann sjái bændum fyrir nægu
og góðu bóluefni en á því hvoru
tveggja hafi mikill misbrestur
verið. Þegar nú litið er til þess,
að stjórnarráðið hafði aldrei frá
upphafi vega sinna haft nein
afskifti af bólusetningum, önnur
en þau, að vera. með í að ákveða
söluverð efnisins 1910, þegar fyrst
var farið að selja það, og þegar
það var vitanlegt að próf. Jensen
og Magnús dýralæknir liöfðu frá
upphafi t.ekið að sjer þessar til-
raunir og haldið þeim áfram í
aldarfjórðung óbeðnir af öllum,
eingöngu af áhuga fyrir málefninu
sjálfu, þá virtist það stappa nærri
óhæfilegu taktleysi hjá sýslunefnd,
opinberri stofnun, að væna þessa
menn viljaleysi til að gera sitt
besta eins eftirleiðis sem hing-
að til. Segist M. E. hafa leynt
prófessorinn þessu tiltæki sýslu-
nefndarinnar, en ekki hafi það
verið af hlífð við Árnesinga.
Það mun eigi hafa verið vanda-
laust eðá skemtilegt verk, að
garfa í bólusetningartilraunun-
Um hjer fyrstu árin, meðan aila
reynslu vantaði og efnið var oft
eins og falinn eldur, en mörgum
mundi nú miður þykja, ef aWrei
hefði verið á þessu byrjað. Fyrir
starf sitt í þágu sauðfjárræktar
íslendinga hefir prófessor Jensen
ekki fengið aðra þóknun en 2000
kr. heiðursgjöf frá Alþingi 1912
og hefir annað ekki verið greitt
til þessara tilrauna af opinbera
fje, þegar frá er talið 100 kr. á
ári frá Búnaðarfjel. íslands í 4—5
ár til lianda M. E. dýralækni
fyrir útlagðan kostnað í þágu
tilraunanna, svo og kostnaður við
prentun bólusetningarskýrslanna
árlega.
Eins og kunnugt er dvaldi þýska
vísindakonan ungfrú dr. Stoppel
frá Ilamborgarháskóla ásamt þrfem
öðrum Þjóðverjum i Akureyri í
fyrra við rannsókn á áhrifum lofts
og ljóss á svefnhreyfingar jurta og
manna m. fl. Er nú í ráði að lialda
rannsóknum þessura áfram og er
hingað kominn ungur eðlisfræðing-
ur frá Hamborg dr. Yogler, er fór
nýlega til Akureyrar. Þangað
koma síðar ungfrú dr. Stoppel og
grasaíræðingur einn dr. Fehse.
Ætla þau að dveljast þar eitt ár
cg halda áfram rannsóknum frá í
fyrra. Ennfremur hafa þau í huga
að rannsaka styrkleika bylgna mis-
munandi radíóstöðra, Er það lmnn-
ugt, að á næturþeli heyrist best til
radíóstöðva, en bylgjalengdir stöðv-
anna eru mjög misraunandi, þetta
300—700 metrar og þar yfir. Vís-
indamennirnir munu veita athygli
rafstraumum frá ýmsnm stöðvum í
Ameríku og Evrópu og ennfremur
hafa þeir í huga að senda strauma
með mjög sfuttri byfgjulengd, 20—-,
100 metra og mun radíóklúbburinn
í Ilamborg taka við skeytum þeirra.
Þykja einkum þessar rannsóknir
með stuttri bylgjulengd vera mik-
ilsvarðandi. Álit þessara manna
mun vera, að auk dagsbirtunnar
muni aðrar orsakir finnast, er hafi
áhrif á styrkleika bylgjanna og er
þetta eitt af aðalviðfangsefnum
þeirra, en auk þess ætla þeir að
rannsaka radíóeðli jarðtegunda og
vatns (heitra lauga). Iláskólinn í
Hamborg og „Notgemeinschaft der
deutschen Wissensehaft“ í Berlín
kosta leiðangur þenna.
SÝNING
GUNNLAUGS BLÖNDAL
I PARÍS.
í fyrra rnánuði hjelt Gunnl.
Blöndal sýningu í París á mynd-
! nm sínum. í blaðagreinum, sem
1 ísaf. hefir sjeð um, sýninguna er
1 m. a. komist þannig að orði Um
Gunnlaug, að! hann máli mjög lit-
þýðar myndir og ákaflega blæfín-
ar. Það einkenni myndir hans þó
sjerstaklega, hve „lifandi“ þær
! era, eins og málarap komast að
| orði. — Nafnkunnwr listdómari
segir um Gunnlaug, að hann geti
átt sjer mikla framtíð fyrir hönd-
nm.
HEIÐURSEMBÆTTI
NANSENS.
Friðþjófur Nansen prófessor
var eins og getið hefir vgrið um
hjer í blaðinu, kosian rektor St.
Andrews háskólans í Skotlandi
þetta ár. Þykir það hin mesta
virðingarstaða, og ekki síst þeg-
ar um erlendan raann er að ræða.
Fyrir skömmu vai- Nansen sett-
ur inn í embættið tneð mikilli við-
höfn.
St- Andrews háskóli er ekki
sjerlega stór, en hann er elsti bá-
skóli Skotlands, var stofnaður
1411 og nýtur mikillar virðingar,
sem menta- og vísiadastofnun.