Ísafold - 27.12.1926, Page 1

Bitstjórai.
iTón K;jartansson.
Yaltýr Stefánsson.
Sími 500.
ISAFOLD
DAGBLAÐ: MORGUNBLAÐIÐ
Árgangurinn
kostar 5 krónur.
Gjal-ddagi 1. júlí.
Afgreiðsla og
innheimta
í Austurstrœti 8.
Sími 500.
51. árg. 64. tbl.
Mánudaginn 27. des. (926.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
Eftir 5tefán Stefánsson, skólameistara.
Kaflar úr fyrirlestri.
Þó að vor xje kalt,
samt það vekur alt,
er veit til sigurx
í hjarta mamvt,
undir randir gelnr
og veg þeim velur,
sem vinna sumarsins
hlómsturkrans.
Heilir hildar til,
heilir hildi frá
koma hermenn vorgróðurs
Isalands.
Þet.ta erindi H. Ií. datt mjer í
hug þegar jeg var að velta því
og kenningum í hvivetna og feta í
iians fótspor.
Pjölnismennirnir, sem hófu upp
merki Eggerts, er lengi hafði niðri
legið, og skáldið þeirra, Jónas Hall-
grímsson. þjóðskáldið okkar lmgum
kæra, orti um hann minningarijóð,
sem atórei fyrnast. þningin af
andagift, og hóf hann upp, ef svo arrit um Eggert, þó stutt sje, og
mætti að orði kveða, í æðra veldi,|nú orðið afarsjaldgæft. Björn Hall-
gerði hann að nokkurskonar holl-
oddsens skýrir ítarlega frá rann-
sóknum hans og ritverkum, en því
rniður er sú ágæta fneðibók í alt of
fárra manna höndum. Æfi Eggerts
Olafssonar eftir mág lians og alda-
vin Björn prófast Halldórsson í
leifssyni riddar.a og liirð- var hann dimitteraður frá Skál-
stjóra og Ólöfu Loftsdótt- holtsskóla, og fór utan á sama
ur riku.“ Síðau óx hanu ári. Hafði hann þar til farareyri
upp í foreldrahúsum m frá töstra sínum Guðmundi. A
þess hann var 10 votra, þá þessu hausti deponeraði hann, og
settu þau þennan sinn frum komst í tölu annara stúdenta við
getna son til bóknáms, og háskólann í Kaupmannahöfn. 1748
var li.ann á vetrum i Flat- tók hann examen philosophicum
ey hjá áðurnefndum sjera Sig- og Baccalaurei Gradum. 1749
urði, að læra fyrstu reglur latinskr- gekk út á prent latínskur bæki-
ar tungu. ingur frá hendi Eggerts: „Myndrun
Þegar Eggert var 12 ára, kom fsú>nds af eldi. Átti það rit, að
hann á fóstur til Guðmundar Sig- vera ‘ tveim pörtum, en aldrei
urðssonav sýslumanns í Snæfells- ^0111 út nema hinn fyrri. Er þetta
sýslu, móðurbróður síus er sat. á llI*pha f að ritmensku Eggerts.
Ingjaldshóli. Guðmundur hjelt -óið 17.>0 var Eggert sendur til
fram bóknámi lians og á vetruin ásamt Bjarna Pálssyn:,
fjelck hann til læringar í hendur s,'m stundað hafði hæknisfræði og
síra Þórhalla Magnússyni sóknar- uáttúrufræði samtímis honum við
presti á Borg. Hrósaði Eggert því h«skólann og lauk prófi sama ár
Sauðlauksdal prentuð í Ilrappsey j oft hve góð og gegnileg hefði ver - hann, til þess að safna
1784 er eflaust hið besta heimild-|ið uppfræðing þess lærða og guð- gömlum bókum, grösum, dýrum
sem við ætti, og lionum væri fylli"
lega samboðið. Og varla getur það
tilviljun talist, að þessi ví.sa og
höfundur hennar urðu þá efst í
vætt landsins í hugum manna, eða
verndarengli alls hins besta. og göf-
ugasta með þjóð vorri- Ahrif þau,
fvrir mjer, hvað jeg ætti að segja|st‘m Hulduljóð Jónasar höfðu á
um mikilmennið Eggert Ólafsson, mlg fyrst> er hevrSi þau, og
Jnam, munu aldrei með öllu hverfa.
Þegar landsrjettincla.baráttan á
næstliðinni öld ofanverðri stóð sem
hæst, undir forystu Jcfns Sigurðs-
huo'a. mínura. ;sonar og þúsundára afmælisfögnitð
Síðan jeg var ungUngur hefirinrinn fór nm Þjóðina með n-v-'um
Eggert Ólafsson jafnan staðið mjer vonum °" framtíðaráformum, orti
fyrir hugskotssjónum, sem einhver annað^ JiöfuKskáld aldarinnar,
allra glæsilegasta og hugþekkasta atthías Joehnmsson, sto á1 akanleg
lietjan, meðal þeirra vormanna, saknaðarljóð um Eggert. að hvert
sem í morgunsár hins íslenska þjóð- lsiensht h.inrta bifaðist, þó hundrað
vors, leituðust, við að vekja þjóð- ár væruliðin frá hmu sviplega frá-
ina af værum og langviimum svefni. fa,,i þ.lóðskörungsiiis unga, er átti
Hann var merkisberinn í broddi, svo marPj ð,mnið +il Þ;>óðÞrifa
hinnar fáskrúðugu fylkingar, sem frama’ ilð+t ml,£Íð væii l>egai ad"
benti þjóðinni fram og upp á leið,
Svefneyjar.
að því marki að verða s.jálfri sjer
nóg, með því að neyta allrar orku,
cg nota til fullnustu þau gæði. sem
iand vort. og sær eiga í svo ríku-
legum mæli. Hann kallaði svo hátt
og snjalt, að bergmálaði í hjörtum
allra Jslendinga, sem eigi voru með
öllu heillum horfnir, og ómar enn
í brjóstum þeirra góðu drengja er
rceð rjettu nefnast sannir Islend-
ingar, og einblína ekki á það seint
og snemma bve við ermn fáir, fá-
tækir, smáir, nje trúa því statt og
stöðugt, að við sjeuni uin allan
aldur þeim óleysanlegu álögum
hundnir, að vera kotþjóð með kot-
i:ngshug. Þessir sigurómar kveða
enn við í brjóstum vorum, og- „benda
þjóð að falla ekki frá n.je fyrir-
gera nú svo dýrum arf.en muna hvað
tiún var og hvað hún er og þarf.‘‘
Eggert ólaísson er frumherji
gert, óvenjulega miklu komið
verk á svo ungum aldri.
Það er eins og þjóðin, fyrir
munn simia bestu og mestu andans
nianna, hafi jafnan minst Eggerts
Olafssonar þegar mikið lá við, og
mest reið á, að allir legðu fram
krafta sína, ættjörðinni til við-
reisnar, jafn ósleitilega og Eggert
Ólafsson gjörði á sínum tíma.
Jeg vjek að því áðan, að Eggert
hafi látið sjer annast um, að vekja
traust landa sjnna á sjálfijm sjer
og landinu. Sjálfst'ræwttð leitaðisT
hann við að efla, með því að brýna
fyrir þeim ágæti feðranna og trúna
á landið vildi hann glæða moð því
sð fræða þá um laridsins gæði og
kenna þeim að hagnýta þau svo, að
þau kæniu að sem bestum notum,
enda ljet hann ekki sit.ja við orðin
tóm.
Til ju’KS að gera sig sem fa>r-
dórsson var stórmerkur maður,
gagnkunnugur niági símmi, og lion-
um mjög handgenginn og sam-
rýmdur á alla grein. Lýsir hann
því Eggert svo vel og ábyggilega
sem framast er kostur, bæði að
vallarsýn og skapferli. Svo segir
Bjðrn Halldórsson frá upjiruna
hans og uppvexti. Eru þetta lians
óbreytt orð; því best: þykir mjer
fara á að þau sjeu úr hans eigin
nmnni mælt:
Sauðlauksdalur
þeirrar endurvakningar og viðrelsn- astun til að leyRa þetta mikilvæga
arhreyfingar með þjóð vorri, sem'starf &f hendi, svo að verulegu
hefst eftir miðja 18. öld og haldið gagni mætti koma. varði hann mikl-
hefir áfram, þó allmörg hije hafi
<æði@ á alt fram á jienivm dag.
Allir þeir menn, er síðar hafa
gengið fram fyrir fvlkingar í þessu
])jóðviðreisnarstríði, hafa litið upp
til Eggerts, dáðst að eldmóði hans,
r.g afburðavitsinumim, hafa eggjað
meipj fvu>t á, að fvlgja dæini Uaus
um hluta sinnar skammvinnu æfi
til rannsókna á náttúru landsins og
háttum þjóðarinnar og öllum hag,
enda mun enginn á þeim tímum,
hafa vitað eins glögg skil á þeseum
hluturn eins og hann og aðeins iir-
íáir hæði fyr og síðar.
Landfræðisaga dr. Þorv. Thor-
„Anno 172G þann 1. dag dec:-
embermánaðar er Eggert Ólafsson
ftettdur í Hvæfneyjum á Breiða-
firði og á næst.a deg'i endúrfæddur
í II. skírn fyrir embætti móður-
bróður síns sjera Sigurðar Sigurðs-
sonar í Plateyjarkirkju. Foreldrar
hans voru ólafur bóndi Gunnlaugs-
son og Ivagnhildur Sigurðardóttir.
hinnar göfugnstu ættar. Var Egg-
ert 14. maður frá Birni Jórsala-
fara, en 11. maður frá Birni Þor-
hræclda manns, síra Þórhalla. Hjá steinuan og höfðu þeir styrk
honum var Eggert 3 vetur, en á af Á.rna Magnússonar sjóði.
j Bjarni Pálsson var sonur Páls
! Bjarnasonar prests að Upsum. Var
; þetta fvrsta för þeirra f jelaga í
i rannsókna erindum til landsins.
| Hefir Eggert þá verið 24 ára, én
Jfjelagi hans nokkuð eldri, þri-
tugt, f. 12. maí 1.719. Sýnir þetta
hve bráðþroska Eggert var og í
miklu áliti hjá fræðimönnum, og
mikils ráðandi þar ytra um það
leyti fyrir vitsanuna sakir og Js®r-
dóms- Komu þeir fjelagar út in»ð
Vestmannaeyjaskipi. Póru þeir
víða um til rannsókna, skoðuðu
Geysi, Krísuvíkurnámur og gengu
íupp á Heklu og ])ótt.i það lún
sumrtim j>ar í milli, liafði hann mesta glæfraför og hcíflaus of-
mikið aðhald lærdóms og anna.r- diit’ska að liætta s.jer í slíkt; þ»r
ar mentunar, hjá fóstra sínum fullyrtu rnienn að væi'u hræðilegir
Guðmundi sýslumanni, er var ein- leirpyt.tir, brennisteinshverir, ægi-
hver lærðastui' maður á þeim tíma iegar rjúkandi eldgjár, svarfir
í suini st.iett og siðavandur ntjög fuglar með járnnefjum og Önnur
Þá var Lggert 15 vetra, er hann|nndiir og ósköp. Með haustskipúm
var um haustið sendur í Skálholt.s-jhurfu þeir fjelagar aftur ýil
skóla og hjelt liann þar við fimni Hafnar og jókst álit þeirra mjög
vetur, undir uppfræðingu síra þessa för, sem vm'ð opplniL
Guðlaugs Þorgeirssonar, en síðan úinna fræ-gu raiuisúkna þeirra, er
skólameistarans herra Gísla Magn halda mun uppi nöfnum þeirra
um aklir.
Að tilhlutun vísindafjelagsins
danska, var nú ákveðið að senda
þá aftur til landsins, t.il frekári
rannsókna. Áttu þeir að kaniíia
náttúru landsins, og allan þess
hag, safna náttúrugripum og
senda þá jafnóðum til vísindafje-
lagsins, ásamt skýrslum nm ferð-
ina, og b vei's þeir urðu vísari.
Eins og nærri má geta tóku
þeir þessari skipun fegins hendi.
Dvöldu hin næstu missiri í H,öfn
til þess að búa sig' sem b*st. undir
förina, fullkomna sig- í þeim vís-
j indagreinum, sem þeim reið mest
ússonar, sem varð bSskup á 1T51- á að vera vel heima í, við hin
um. Því lengur sem Eggert fjekst j vandasömu störf, s*ni fyrir þeim
við bókmentir, því betur sýndu lágu. Var þeim ætlaður óVenju-
sig lærdómsgáfur hans, þar að lega ríileg'ur. Swrareyrir og laun,
auki verkaði það hjá lionum, bæði meðan á rannsóknunum stæði. svo
náttúrufrómleiki og gott uppeld’, ýmsum löndum þeirra þar í Höfu
að hann sneiddi sig hjá öllum o. fl. varð að sjá oáíjómvt» yfir
hrekkja tiltækjum annara skóla- veg þeirra og geugi.
drengja, þótt hann væri glaðlynd-j Voriö 1752 hófu þeir Eggmst *g
ur, að likindnm aldurs síns, og Bjarni hinar frægu kön»m*anferð-
leikiun í meira lagi. ir sínar um ísland og sk»Ö» ]|p*t*
Árið 1746 á 20. ári aldurs súas, yfir í sex sumur samfleytt. — Á