Ísafold - 01.03.1927, Blaðsíða 2

2
I S A F 0 L B
Vísindalegar rannsóknir.
Út af umræðum þessum barst í tal
um nauðsyn vísindalegra rannsókna
'í þágu landbúnaðar, svo sem rann-
sókn á eðli alidýrasjúkdóma o. fk,
o. fl., sem of langt yrði upp að teljn.
Tillaga kom fram frá Halldóri Vi!-
lijálmssyni um það, að búnaðarþ.
skoraði á Alþingi, að stofna embætti
við háskólann í þessu skyni.
Fór hann nokkrum velvöldum orð-
um um nauðsyn þessa. Raddir komu
fram um það, að í næsta mikið væri
ráðist, með því að stofna til slíks
embættis, sem vrði fjárfrekt. Kvað
H. V. það rjett vera, að eigi nægði
að stofna embætti, og bjóða manni
sín afskömtuðu laun, en ekkert til
þess að geta rækt starf sitt. En þess
yrði að gæta, að búskapur vor stend-
ur á völtnm fótum einmitt vegna
þess, að hinn vísindalega rannsóknar-
grundvöll vantar. Og það væri hin
mesta fjársóun, að aftra því, að mann-
vit og þekking fengi að njóta sín.
Sigurður Sigurðsson tók í sama
streng. Benti á, að mörg tilraunn- og
rannsóknastarfsemi, sem síðar hefði
gert mikið gagn, hefði byrjað með
litlum mannafla og afskömtuðu fje.
Mintist hann á starf og tillögur Skúla
Guðjónssonar læknis.
Benedikt Blöndal var þessari til-
lögu hlyntur. Sagði marga áhuga-
Imenn hafa miklu áorkað. En l*að
menn að gæta þess, að það væri svo
því aðeins, að mennirnir sem vísinda-
og rannsóknastörfin ættu að inna af
hendi, væru ekki með miklum árs-
launnm „rifnir upp úr svelli“, held-
ur störfuðu þeir af innri hvöt og
áhuga fyrir málefnunum. Gæta yrði
þessa sálfræðislega atriðis í sambandi
við væntanlegar vísindarannsóknir.
Sig. Hlíðar óttaðist, að við reistum
okkur hurðarás um öxl, með því að
| ætla okkur að efna til vísindalegrar
rannsóknastofnana, er ætti að liafa
|
mörg, fjarskyld og vandasöm verk-
I ofni með höndum.
nefna tvö sem dæmi, þau eru þeg-
ar þjóðkunn og iðulega um hönd höfð
á flestum islenskum heimilum:
„Sverrir konungur' ‘ og „Hvar eru
fuglar, þeir á sumri sungu“. petta
cru fögur og ágætlega gerð lög, eins
og alt annað sem eftir Sveinbjörns-
son liggur, hafa lög þessi, og önnur
íleiri, þegar sungið sig inn í hjörtu
þjóðarinnar, eru þau því sannnefnd
jóðareign.
Eftir að Alþingi veitti þessum
látna tónsnilling vorum heiðurslaun,
hvarf hann hingað heim, um tveggja
ára bil, og vann þá ósleitilega að
sönglagagerð við íslenska ljóðtexta;
mun það vera mikið" safn og merki-
legt og væri æskilegt að gefið yrði
það út sem fyrst af þingi og þjóð,
svo og aðrar tónsmíðar Sveinbjörns-
son ’s.
konunginn, að út verði gefið á venju-
legan hátt skipunarbrjef handa mjer,
til þess að vera forsrh. í núverandi
ráðunevti.

t
Próf. Sveinbj. Sveinbjörnsson
Minningarorö
Eftir Árna Thorsteinsson.
kennari í hljóðfæraslætti, píanóleik,
en það hljóðfætið var honum jafnan
kærast, á það náði hann mestri
fnllkomnun sinni í hljómleiklistinni,
við píanóið átti hann sínar mesti
ánægjustundir og á hinni alvöru-
þungu dauðastund hnje hann niður
við pianoið sitt; hann var svo lán-
samur að fá að deyja úr þessum
heimi þrautalaust og óafvitandi, við
síðustu tóna sína á cLskaða hljóð-
færið sitt, eftir fagurt og vel unnið
lífsstarf til sköpunar og viðreisnar
[, íslenskri tónlist.
Framan af æfinni gerði Sveinbjörn
sál. Sveinbjörnsson margar tónsmíð-
ar, einkijm sönglög við enska ljóð-
texta, sem vjer, sjeð frá þjóðlegu'
sjónarmiði, getum tæplega eignað
okkui-; þær bera eðlilega keim af
staðháttum, lyndis- og þjóðarein-
kennum dvalarlandsýis, eru „melo-
dios“ og fagrar og allur frágangur
hinn snyrtilegasti og smekkvísasti. pó
er eitt lagið, hið fegursta og besta
frá þeim árum, nú orðið vor þjóð-
areign, „Ó, guð vors lands,“ sem
allir þekkja og kunna; liefir lag
þetta, að maklegleikum, verið þegj-
andi tekið fyrir þjóðsöng vorn ís-
lendinga og mun verða sungið af
öllum landsins börnum um ókomnar
aldir sem eitt hið göfugíista lag og
fegnrsta sem þau þekkja. Tónar Sv.
Sveinbjömssons við „Ó, guð vors
lands“ munu hjer óma svo lengi sem
íslensk tunga er töluð á þessu jandi;
lagið er svo forkunnarfagurt, að
hver útlendingur, er það liefir hevrt,
liefir orðið af því snortinn og fund-
ið þann helgiblæ, sem yfir tónum
Sveinbjörnsson ’s hvílir. — Músikkin
er, þrátt fyrir alt þjóðlegt reiptog,
það alheimsmál sem allir skilj.4,
hverrar þjóðar sem eru; hver ,,in-'
spireruð" tónsmíð skilst alstaðav,1
sje þroskastig áheyrandans ekki
fyrir neðan allar hellur.
Á síðari árum gerði Sveinbjörns-
son mörg ágæt lög, einsöngslög, kór-
lög, o. fl., hneigjast þau fremur í
þjóðlega átt; var það s jerstaklega
eftir að samgöngur bötnuðu milli Is-
lands og Skotlands; skal jeg aðeins
pað yrði of langt að minriast hjer
á aðrar tónsmíðar Sveinbjörnssons,
en jeg geng að því vísu að rituð
verði bráðlega æfisaga hans og yrði
þá þar úr nógu að velja.
] ’róf'essor Sveinbjörn sál. Svein-
björnsson var eitt af stórmennum
vorum — stórættaður, ljúfur í lund,
fiíllur lífsgleði og fjörs, hann var
hamentaður og sannnefnt göfugmenni
í hvívetna. — Hann var sístarfandi
brautryðjandi íslenskrar tónlistar og
lians verður saknað af ölluin þeim
hinnm afarmörgn, sem áttu því láni
að fagna að kynnast honum og
njóta hinnar göfugmannlegu fram-
koinu hans, iunan heimilis eða utan.
Saga þjóðar vorrar mun geyma
nafn hans, sem eins hins besta sona
sinna og tónarnir við „Ó, guð vors
lands“ vekja ást og aðdáun landsins
barna, um ókomna tíma, á hinum
snjöllu tónum þessa fyrsta og fremsta
tónskálds vors. Blessuð veri minn-
ingin um „gamla manninn“ og lista-
starf hans í þágu lands og þjóðar.
Lík Sveinbjörns Sveinbjörnssoti-
ar verður flutt heun með Brúar-
fossi, á kostnað ríkisins.
Sú harmfregn bart hingað til bæj-
arins 23. febr., að prófessor Svein-
björn Sveinbjörnsson tónskáld væri
dáinn.
Hann sat við píanó sitt kl. 5 e. m.
og fjell þar niður örendur. Hann var
á 80. árinn, fæddur 28. júní 1847.
pegar á unga aldri hneigðist hug-
ur þessa vors látna tónsnillinga að
hinni fegurstu allra lista, tónlistinni.
Ungur lagði hann út á hina hálu
braut, listamannsbrautina, þrátt fyr-
ir miklar og mikilvægar aðvaranir,
sem þá. þóttu sjálfsagðar með því að
tónHstin var á þeim tímum ekki
höfð í hávegum og þótti lítt vænleg
sem atvinnugrein. I þá daga var
mönnum ekki ljóst hve rniklu sterk
löngun, góðar listgáfur og óbilandi
viljaþrek geta komið til leiðar; lista-
mannsbrautin er þyrnum stráð og
fæstum þeirra ungu, sem út á hana
leggja, er hossað hátt, þeir verða
að brjótost áfram sjálfir og vinna
þann sigur sem meðfæddir hæfileik-
ar, vandvirkni og ástundun gefa
þeim að lokum. Vor látni tónsnill-
ingur, sem öll hin íslenska þjóð
harmar nú mjög, vann glæsilegan sig-
ur, sjeð frá sjónarmiði voru, hann
starfaði um mannsaldur eða öllu
lengur í einni af höfuðborgum Norð-
urálfunnar sem virtur og háttmetinn
lílkyaning til FUþingis.
Fyrra mánudag, gaf forsrh. eftir-
farandi tilkynningu í báðum deildum
Alþingis;
pegar Jón heitinn Magnússon for-
sætisrh. andaðist, átti Alþingi ekki
setu, svo sem kunnugt er, og varð
því ekki leitað til Alþingis að svo
stöddu um tillögu um skiimn lor-
sætisráðuneytisins. — Samkvæmt til-
lögu þeirra tveggja ráðherra, sem
eftir voru, fjelst H. H. konuugur-
inn þá á það, að Jóni Porlákssyni
fjármálarh. vær.i falið forsæti ráðu-
neytisins, þangað til öðru vísi yrði
ákveðið eða meiri hluti Alþingis ósk-
aði breytingar.
Eftir að Alþingi er komið samau,
þykir ekki rjett að slík bráðabirgða-
skipun um forsæti ráðuneytisins haldi
áfram, heldur þykir sjálfsagt að nú
verði einhver forsætisrh. skipaðuv á
venjulegan hátt með útgáfu venju-
legs skipunarbrjefs handa honum. —
Ráðuneytið hefir nú leitað álits í-
baldsflokksins,- scrn er fjölmennasti
þingf'lokkurinn og stuðningsflokkur
miverandi stjórnar, um þetta, og hef-
ir sá flokkur fyrir sitt leyti látið í
ljós þá ósk, að sá maður verði áfram
forsrh., sem nú gegnir því starfi.
Samkvæmt þessu leyfi jeg mjer að
tilkynna. hinu háa Alþingi, að svo fram
nrlega, sem ekki kemur fram innan
hæfilegs tíma á þinglegan hátt, ósk
frá meiri hl. Alþingis um stjórnar-
skifti, þá mun verða lagt til við H. TT.
Alþingi.
Umboð þjóðjarða. Sv.Ó. flytur frv. um
að lög um umboð þjóðjarða skuli ekki
ná til Múlasýsluumboðs, heldur verði
þar framvegis sjerstakur umboðsmað-
ur. 20 af jörðum umboðsins hafa ver-
ið seldar á s. 1. 19 ámm, en eftir eru
15 og hafa þó tekjur umboðsins vax-
ið, vegna hækkandi leigu. Öll með-
ferð þessara opinberu jarðeigna má
vænta að verði sæmilegri og trygg-
ari, ef þær eru undir umsjón eins
manns, en ef þær sundrast meðal 5
—8 hreppstjóra, segir í grg.
Lokunartími sölubúða. Jón Bahl.
flutti í Ed. „rakarafrv.“ svoneí'nda,
sem verið hefir til umr. í Nd. á und-
anförnum þingum, og heí'ir jafnan
verið drepið; svo fór enn. pað var
felt frá 2. umr. með 7 ; 7 atkv.
Síldarverksmiðja. M. Kr. ber frarn
þál. till. um að stjórnin skuli rann-
saka hvað kosta muni að koma á fót
fullkominni síldarbræðsluyerksmiðju í
Siglufirði.
pjóðleikhús og skemtanaskattur. • -
Jak M. ber fram frv. um brt. á
lögum um þaS efni. Er frv. samhljóða
frv. er sþ. var í Nd. í fyrra, en varð
ekki afgreitt frá Ed.
Tolla og skattalöggjöf. Tveir þm.
í Nd„ Halldór Stefánsson og Jör-
nndur hám frnm þál. till. um að Al-
þingi álykti að skipa 5 manna milli-
þinganefnd til að athuga tolla og
skattalöggjöf landsins. Er í till. nán-
ar tiltekið hvert á að vera verkefni
þessarar nefndar, sem sje, að athuga
hve rjettmætt sje að fullnægja tekjn-
þörf með tollum og sköttum; að at-
huga hvernig tollar og skattar verki
sem minst lamandi á einstaklings og
þjóðarhag; að athugn hvort ekki megi
finna leiðir til að afla ríkissjóði
teknn, án þess að íþyngja gjaldþegn-
nm, svo sem með einkasölu á nokkr-
um hátolluðum vörutegundum; „að
athnga hvort rjettlátlega sje skift, úí -
gjöldum til opinberfa þarfa milli rík-
is og sveitarfjelaga.* ‘
Halldór Stefánsson fylgdi tillög-
unni úr hlaði með langri ræðu, þar
sem hann skýrði tilgang hennar, og
kom hann víða við. Fjármálaráðb.
sagði, að eigi væri tími til kominn
ennþá að gera framtíðarskipun um
þessi mál, þar sem alt væri í óvissu
um framtíð gjaldeyrisins. — Meðan
gjaldeyririnn væri í lausu lofti, væri
tilgangslaust að ætla sjer að gera.
endanlega skipun á tolla- og skatta-
málin.. pá andmælti ráðh. ýmsu úl'
ræðu H. Stef. — Hjeðinn taldi sig
móti till., því hann leit svo á, að
með samþ. hennar yrði mélinu slegið
á frest. Hann vildi að næstu kosn-
. ingar snerust um þessi mál. Lagði
, hann aðaláhersluna á að íhaldsstjórn-
inni yrði steypt nf stóli, og þá fyrst,
i yrði hægt að taka upp aðra stefnu í
þessum málum. Tr. p. var sannfærð-
ur um að stefna „frjálslyndra' ‘ í
þessum málum sem öðrum mundi sigra
I við næstu kosningar.
j En þar sem i till. var farið fram
l á, að auka verndartolla og koma á
! ríkiseinkasölum, ofibauð Jak. Möller
að menn varu að tala um stefn i
I frjálslyndra í þessu sambandi, og
mótmælti því að þeir hefðu slík mál
I á sinni stefnuskrá. Eftir langar um-
ræður fóru leikar svo, að till. vav
feld með 14 atkv. (íhaldsm. Jak M.
og H. V.) móti 13 (Frams. M. T. og
B. Sv.).
FalHð frv. Eftir allharðar umr. í
Nd. var frv. Hjeðins nm að banna
næturvinnu við skip í Hafnarfirði og
Reykjavík, f'elt frá 2. umr. með 14
: 7 atkv.
Alþýðnleiðtogarnir
á. Alþingi.
Út af tilkynningu þeirri, er for-
sætisráðherra gaf í báðum þingdeild-
um 21. f. m. og prentuð er á öðrum
stað í blaðinu, hafa fulltrúar Al-
þýðuflokksins á Alþingi, þeir Jón
Baldvinsson og Hjeðinn Valdimars-
son, sent forsrh. svohljóðandi brjef
(éftir því sem Alþýðublaðið skýrir
frá.
„Alþingi.
Reykjavík, 21. febrúar 1927.
Ut af tilkynningu setts forsætis-
ráðberra í deildum Alþingis í dag
viðvíkjandi skipun, þess embættis,
viljum við undirritnðir fyrir hönd
Alþýðuflokksins á Alþingi lýsa yfir
þeirri skoðun, að við teljum stjórn-
inni skylt við slíka brevtingu á ráðti-
neytinu, að leita traustsyfirlýsingar
sameinaðs Alþingis eða neðri deildar
Alþingis.
VirðingarfyLst.
Jón Baldvinsson,
5. landskj. þm.
Hjeðimi Valdimarsson,
4. þm. Reykvíkinga.
Til
forsætisráðb. Jóns porlákssonar.“
Pað er e. t. v. afsakanlegt m<ð
Hjeðinn Valdimarsson, sem er ný-
kominn á þing, þótt hann hlaupi á
sig og verði á einhver skyssa í byrj-
un þingmenskn sinnar, en þegar það
sama hendir gamlan og reyndan þing-
rnaun, eins og Jón Baldvinsson, þá á
hann enga afsökun. Og hart er þnð
vissulega, að báðir þingmenn Alþýðu-
flokksins skuli vera svo illa að sjer
í einföldustu grundvallnrreglum þing-
ræðisins, að þeir viti ekki, að þnð
er ckki á valdi stjórnarandstæðinga
að ákveða hvenær stjórn leitar trausts
yfirlýsingar hjá þinginu, heldur stjórn
arinnar sjálfrar. Stjórnarandstæðingar
liafa ætíð aðra leið að fara í þessum
efnum, sem sje þá, að flytja van-
traustsyfirlýsingu á stjórnina.
pessi grundvallaratriði þingræðis-
ins þekkja ekki fulltrúar Alþýðu-
flokksins. pein'a vegna var það mjög
leiðinlegt, að þeir skyldu hafa orðið
þess valdandi að nppljósta fáfræði
sinni fyrir andstæðingastjóm, en það
er þó enn átakanlegra, að þeir skyltin
> einnig hafa uppljóstað fáfræðinni
fyrir öllnm kjósendum, með því að
liirta brjefið til forsætisráðherra. —-
En fyrst svo er komið, verður þeim
• ekki við bjargað.
Sigurðar Sigurðssonar.
Aðalkjarni málsins.
Pess skal í uppháfi getið, að jeg
jhefi kynt mjer eftir föngum hið
^margþvælda mál Sigurðar fvrv. bún-
^ aðarmálastjóra, en hjer skal aðeins
minst tveggja hliða þess. Annars er
þetta mál í heild sinni gott dærni
þess hvernig hægt er í stjórnmálnm,
og öðrum málum, að þjmla upp botu-