Ísafold - 29.07.1929, Blaðsíða 2

2
I S A F 0 L D
Jarðskjalftar
nm alt Sndvesturland.
Snarpasti kippnrinn sem komið
taefir i Beykjarik i manna minnnm.
Þriðjudaginn 23. júlí kl. 5.45
■síðdegis, kom hjer í Reykjavik svo
harður jarðskjálftakippur, að
menn muna hjer ekki annan eins.
Hús hristust svo að brakaði í
þeim, og fjölda fólks var nóg boð-
ið, svo það þusti út á göturnar,
sumpart til að bjarga sjer, ef húsin
skyldu hrynja, sumpart til þess,
;að verða sjórnarvottar að atburð-
um þeim, er fyrir kæmi í grend-
•inni. Talið er, að kippurinn hafi
staðið 35—40 sekúndur. Er það
langur jarðskjálftakippur.
Skemdir á húsum.
Mest brögð virðast hafa orðið
að skemdum á húsum þeim, sem
hlaðin eru úr grásteini, svo sem
Alþingishúsinu og Landssímastöð-
ínni. í velflestum herbergjum
þinghússins mun bera á sprungum,
■einkum meðfram loftum og hrundi
nokkuð niður af loftlistum — eink-
um í Neðri deild. Koriungsmerkið
uieð kórónunni á þakskegginu
;yfir innganginum, fjekk þverbrest
og datt lítill moli úr merkinu nið-
ui á gangstjettina. Landssíma-
■stöðvarhúsið skemdist og talsvert,
veggir sprungu, reykháfur hrundi
■og þess háttar. Reykháfar hrundu
,á allmörgum húsum í bænum, og
hefir blaðið ekki tölu á þeim.
Sprungur komu i veggi á nokkr-
um steinsteypuhúsum, en sögu-
sagnir þær, sem gengu um bæinn
Um þau efni, voru aH-margar
■orðum auknar.
Skemdir innanhúss.
Svo mikill var hristingurinn í.
Tnörgum húsum, að munir duttu
úr hyllum, vörur sem settar voru
fram til sýnis í búðargluggum, j
hrundu víða í hrúgur. Nokkrar j
búðargluggarúður munu hafa
sprungið. Mest tjón varð í gler-
vörubúðum. Þar munu sumstaðar
hafa brotnað vörur svo að all-
miklu nam.
Húsin vingsast til.
Svo mikil varð jarðhræringin,
•að þeir sem úti voru, nálægt há-
um húsum, sáu þau vingsast til.
Hvein og brakaði í öllum húsum,
svo brakhljóðið og glumrugangur-
inn minti á að komið væri alt í
•einu ofsarok. En veður var hið
•besta, blæjalogn og sólskin. — A
Tiömina kom allmikil bára, og
við hristinginn gaus upp úr henni
■óþefur all-mikill. Sumstaðar sáust
göturnar og gangstjettirnar ganga
svo til, að sást í raðir gangstjetta-,
flísanna, er þær sporðreistust
^iugnablik úr stellingum sínum.
Alment mun það vera álit
ui'.anna, að jarðskjálftakippur þessi
hafi ekki mátt verða mikið meiri
til þess, að hjer hefðu hús hrunið
•og yfirskollið hið stórkostlegasta
•og hörmulegasta slys, sem fyrir bæ
þennan getur komið.
Hvaóan stafar jarðskjálftinn?
Þeirri spurningu er alls ekki
hægt að svara nú. Þorkell Þor-
kelsson veðurstofustjóri fór strax
eftir'kippinn vestur í Stýrimanna-
skóla, til þess að athuga jarð-
skjálftamælana, sem þar eru. En
því miður var lítið á þeim á græða.
Jarðhræringin hefir verið svo mik-
il, að þeir fóru báðir úr skorðum.
Þó var Þorkell helst á því, að
hreyfingin hafi komið úr norð-
austri.
Hvað náði jarðskjálftinn yfir stórt
svæði? Var Ra-nn meiri annars
staðar á landinu?
Þessar spurningar vöknuðu fyrst
hjá mönnum hjer, er þeir höfðu
gengið úr skugga um , að engin
alvarleg slys hefðu hjer orðið.
Með því að athuga hve langt
jarðskjálftinn náði, bjuggust menn
við að hægt væri að gera sjer
nokkra grein fyrir hvaðan hann
stafaði. — Frá ísafold var
þvi tafarlaust hringt í allar áttir
út um land.
Jarðskjálftinn náði austur að
Skeiðarársandi, vestur á Snæfells
nes, norður á Borðeyri, að því e
ísafold frjetti.
Eftir þeim upplýsingum, sem
ísafold fjekk, hefir jarð-
skjálftinn varía verið mikið meiri
annarstaðar, en hjer í nágrenni
Reykjavíkur,, þó e. t. v. nokkru
meiri í sumum sveitum austan
fjalls, en hvergi frjettist um slys,
sem af honum hefði hlotist.
Erfitt er að meta það eftir laus-
legu umtali í síma, hvort jarð-
skjálftinn hefir verið meiri á ein-
um stað en öðrum, fólk leggur á
slíkt svo misjafnan mælikvarða.
En yfirlitið er blaðað fjekk, er
á ]iessa leið:
1 Vestur-Skaftafellssýslu fanst
jarðliræringin aðeins, t. d. fanst
hún á Kirkjubæjarklaustri, aðeins
af fólki því, er var inni við. Líkt
var sagt frá Vík, þó muo kippur-
inn hafa verið snarpari þar.
f neðanverðri Rangárvallasýslu
voru talsverð brögð að honum. Þó
duttu engir húsmunir t. d. í Efra-
Hvoli. Aftur frjettist um allmikla
hreyfingu í Miðey í Landeyjum.
1 Þjórsártúni var engu meiri hrær-
ing en á Efra-Hvoli.
En aftur á móti var sagt í Fells-
múla í Landsveit, að þar hafi kipp-
urinn verið bæði mikill og langur.
Sagði heimildarmaður blaðsins, að
hann myndi hafa staðið yfir í
eina mínútu. Áðuv en hann kom,
lieyrðist hár þytur úr austurátt.
Kippurinn var þar talinn álíka
snarpur og snörpustu kippir, sem
þar komu fyrir Heklugosið 1913.
Hjá Ölfusá var kippurinn svo
snarpur, að myndir duttu niður
af veggjum og hlutir hröpuðu
fram úr hyllum.
1 lágsveitum Árnessýslu mun
jarðskjálftinn hafa verið álíka
mikill og í Landsveit. Af Eyrar-
bakka frjettist að þar hefði tals-
vert lirunið og brotnað í húsum.
Sagt va:r þaðan sem dæmi upp á
hristing, að bíll sem s.tóð mann-
iaus þar á veginum, rólaði til
frám og aftur.
Frá fjölda mörgum stöðvum í
Borgarfirði, Mýrasýslu og alla
leið út á Snæfellsnes (Ólafsvík og
Hellissand) frjettist um álíka
hristing og hjer var, a. m. k. ekki
meiri, í Stykkishólmi talsvert
ininni, og eins á Borðeyri.
Á Blönduósi og Akureyri urðu
menn hans ekki varir, og heldur
ekki á Húsavík. En heimildarmað-
ur blaðsins gat- þess, að á þess-
um tíma, er alt skalf hjer syðra,
voru Húsvíkingar að fagna Súl-
unni, og hvert mannsbarn úti við,
svo að segja. Hefði því vel getað
verið að lítil hræring hefði farið
fram hjá mönnum.
Frá höfnmni.
Sprungur komu í eystri hafn-
argarðinn, „Batteríisgarðinn", ein-
ar þrjár, og garðhausinn við hafn-
armynnið raskaðist eitthvað, óvíst
hve mikið. Sprunga kom einnig í
hafnarbakkann, þar sem kolahegr-
inn er.
Þegar kippurmn kom var Drotn-
ingin á förum, o* stóð fjöldi fólks
niður á hafnarbakkanum.' Þegar
jarðskjálftinn kom áttuðu margir
sig ekki á því í bili, hvað um var að
vera, og hjeldu að vjel skipsins
væri að fara af stað. En er þyt-
urinn jókst, og glumrugangurinn
byrjaði í húsunum, skipið tók að
nagga í garðinn, og vörur að rask-
ast í vöruhlöðunum sem þarna
eru, þaut flest af fólkinu upp af
bakkanum í áttina til geymslu-
húsanna. Fólk sem í skipinu var,
hjelt ennfremur að lætin stöfuðu
frá skipinu, L d. vjelarúminu, þar
hefði sprenging átt sjer stað eða
þ. h. En brátt sáu menn, livers
kyns var, enda skifti ekki lörígum
togum, uns alt var með kyrr'um
kjörum.
Annar kippur, miklu vægari,
kom klukkan rúmlega sjö og hinn
þriðji, þeirra vægastur, klukkan
átta.
Skriðuhrun víða í f jollum. Vátns-
leiðsla Hafnarfjarðar verður
gruggug1.
Um það bii sem sterkasti jarð-
skjálftakippurinn reið yfir, sáu
menn í Hafnarfirði að reykmökkur
gaus upp úr hrauninu skamt frá
Helgafelli. Og nokkru seinna upp-
götvaðist það, að vatnið í vatns-
æðum bæjarins var gruggugt og
þóttust menn finna af því brenni-
steinskeim.
Víða hrundu skriður lir fjöllum
hjer nærlendis, og grjót úr björg-
um.
Sundlaugin hjá Reykjavík
sprakk og hripaði alt vatnið úr
henni, svo engin sundkensla gat
farið fram fyrst um sinn. En nú er
þó þegar lokið að gera við
sltemdirnar.
Myndastytta af Jóni Sigurðs-
syni, sem geymd er í herbergi
hans uppi á lofti í Alþingishúsinu,
datt í jarðskjálftanum og brotnað'.
„Um skemdir af jarðskjálftunum
hefir ekki frjest. Snarpari kippur
hefir (ireiðanlega - ekki komið í
Borgarnesi seinustu 20 árin“, segir
í símfregn frá Borgarnesi.
Upptökin.
Á miðvikud. átti ísafold tal við
Þorkel Þorkelsson veðurstofu-
stjóra. Hann gat ekkí í fyrstu
sagt með neinni vissu hvar íipptök
jarðskjálftanna væru, vegna þess
að jarðskjálftamælarnir fóru úr
lagi. En liann hjelt þá, að upptök-
in væru í noiðausturátt lijeðan.
En á miðvikudag fjekk hann
skeyti frá athuganastöð í Eng-
landi, sem staðfesti þetta. Eftir
þeim upplýsingum, sem hann fjekk
þaðan, eru upptökin 30—40 km.
frá Reykjavík, í stefnu á Borgar-
fjarðardali. Engin eldfjöll eru á
þessum slóðum, sem kunnugt er,
og eru því miklar líkur til þess
að jarðskjálftar þessir stafi ekki
af eldsumbrotum.
Smájarðhræringar, segir Þ. Þ.,
að verið hafi hjer hvað eftir ann-
að undanfarna viku.
Ur Grímsnesi fjeklt Isafold
þá frjett, að heyrst befðu
dýnkir í fjöllunum i vesturátt, og
fanst þar greinilega, að hreyfingin
kom að vestan.
Jarðskjálftinn fanst greinilega á
Vestfjörðum, var kippurinn t. d.
allsnarpur á ísafirði, svo snarpur
að bollar brotnuðu t. d., eða
annað brothætt í einstaka húsi.
Er mjög óvanalegt, að svo snarp-
ur jarðskjálfti komi þar vestra.
Kippurinn sem mestur var hjer
fanst og greinilega á Siglufirði.
Hann hefir því náð um meira en
hálft landið.
Eftir því sem meira heyrist um
það, hve jarðhræringarnar voru
hjer miklar, furðar menn meira
á því, að eigi hafi frekar tjón
af hlotist.
Uppdrætti Benedikts Gröndals
af íslenskum fuglum hefir ríkið
nýlega keypt.
Jarðskjalftaniir
og jarðskjálftamælingarnar.
— Búist þjer við, að jarðskjálft-
arnir haldi áfram? spurði ísaf.
Þorkel Þorltelsson veðurstofustjóra
— Um það vil jeg helst vera fá-
orður, segir Þorkeli, en það eitt er
víst, að engin ástæða er til að
halda, að jarðskjálftar þe.ssir stafi
frá eldsumbrotum.
Upptök jarðskjálftanna á dög-
unum vom sem sje í Borgarfirði.
Er hægt að segja það með vissu.
Skeyti, sem veðurstofan fjekk frá
Englandi, segir, að þar hafi verið
reiknað út, að upptökin liafi verið
1910 km. frá ensku athuganastöð-
inni. Jarðskjálftamælarnir í Stýri-
mannaskólanum sýndu hræringar,
áður en aðalkippur sá kom, er
færði þá úr lagi. Eftir því sem
þar varð sjeð, voru upptök þeirra
hræringa 30—40 km. frá Reykja-
vík í norð-norðaustri eða suð-suð-
vestri. Enska mælingin bendir til,
að "upptökin liafi verið noi’ðan við
Reykjavík, og er ]>vi rjettast að
telja þau norður í Borgarfjarðar-
dölum.
Þar liafa einmitt verið tíðar jarð
hræringar undanfarin tvö ár. All-
margir af kippum þeim, sem þar
hafa komið, hafa ekki fundist með
jarðskjálftamælunum hjer. Kemur
það til af því, að upptökin hafa
verið svo nálægt yfirborði jarðar.
Þegar svo er, ná hræringarnar
skamt.
En alt öðru máli er að gegna
með kippina á þriðjudaginn var.
Þeir hafa sem sje fundist til Eng-
lands, enda hristist meira en hálft.
ísland svo að um munaði. Upp-
tök þeirra hafa verið djúpt í
jörðu; hafa stafað af einhverju
missigi jarðlaga niður í jörð-
inni.
Þarna í Borgarfjarðardölunum
eru jarðbrota- eða sprungulínur,
og hefir landið sigið þar; má því
einmitt búast þar við jarðskjálft-
um, er ekki standa í beinu sam-
bandi við nein eldgos.
En í þessu sambandi segir, Þ.
Þ., er rjett að minnast þess, að
jarðskjálftar í eldfjallalandi geta
altaf komið eldgosum af stað, orð-
ið frumorsök þeirra. Þegar jarð-
lögin raskast eitfhvað til, má bú-
ast við því, að sú röskun geti ein-
hversstaðar ýtt undir gos.
Milclar jarðhræringar, eins og t.
d. um daginn, geta einnig bomið á
stað öðrum jarðskjálftum, með
öðrum upptökum. Jarðskjálftarnir
geta sem sje flust til.
Þannig var það á Suðurlandi
1896. Þá voru hræringarnar mest-
ar austur í Landsveit í fyrstu kipp-
unum, og upptökin þar. — En
síðan færðust þau vestur á bóg-
inn, og seinni kippirnir voru harð-
astir vestur í Ölfusi og á Skeið-
um.
Þeir jarðskjálftar voru ekki í
sambandi við nein gos. — Menn
bjuggust þá altaf við gosi, t. d.
Heklugosi, blátt áfram vonuðust
eftir því, því það var trú manna,
bygð á nokkurri reynslu, að ef
gos brytist, út, þá myndu jarð-
skjálftunum linna.
Annars eru jarðskjálftar, sem
stafa. frá eldsumbrotum, sem eru í
nánd, nokkuð auðþektir frá öðrum
jarðskjálftum. Gos-skjálftarnir eru
snöggir, minna á hreyfingar frá
sprengingum, — en hinir kippirn-
ir eru að jafnaði lengri. Gos-
skjálftarnir ná venjulega ekki yfir
eins stór svæði eins og hinir, eru
að minsta kosti miklum mun meiri
nálægt upptökunum, heldur en í
fjarlægð, vegna þess að upptökin
eru þá svo nálægt yfirborði jarðar.
Um jarðskjálftamælana sem hjer
eru, segir Þorkell Þorkelsson:
Þeir eru hjer til tveir, sðm
kunnugt er. Sá eldri kom hingað
um 1909. Mun hann hafa verið
sendur hingað frá jarðskjálftastöð-
inni í Strassburg, með því skilyrði,
að hjer færu fram reglubundnar
athuganir á því sem liann sýndi.
Annar var sendur hingað síðar,
víst frá sama stað, en hann var
ekki settur upp, fyrri en jeg kom
hingað suður.
Þeir eru settir í þær stellingar,
að annar sýnir hreyfingu frá
norði til suðurs, hinn hreyfingu
frá austri til vesturs.
Með því að líkja línuriti beggja
saman, er liægt að ákveða stefnuna
að upptökunum. En bagalegt er
hafa ekki ]iriðja mælirinn, sem
sýndi hreyfinguna upp og niður.
Mælar Jiessir eru ætlaðir fyrir
jarðskjálfta, sem eiga upptök sín
hjer nálægt, en sem eru ekki eins
snarpir og kippurinn var um
daginn.
— En hvernig ev með Reykja-